Albert Zholi: Flet piktori Aleksandër Dragoti

Flet piktori Aleksandër Dragoti:

- Ne dhe pse jemi lënë në heshtje jemi krenar që nga gjiri ynë ka dalë një kryeministër

- Pikturat e Edi Ramës janë të ndikuara nga ekspersionizmi Abstrakt

- Edi Hila, mbetet një piktor i talentuar, me vizion që ka zbuluar talentin e Edi Ramës

-Që në rini Rama shfaqte ide tepër moderne në pikturë

- Si kryeministër Rama është larguar nga familja e tij e piktorëve ndaj  piktura nuk vlerësohet nga politika e sotme

- Nuk harroj Sali Shijakun, Myrteza Fushekatin, Perikli Çulin, skulptorin  Janaq Paço, Shaban Hadëri, Mumtaz Dhrami.

- Piktura nuk vlerësohet nga politika e sotme por kryeminsitri e ka mundësinë të hap ekspozitë jashtë shtetit, por ne jo.

Intervistoi: Albert Z. ZHOLI

Aleksandër Dragoti është një piktor  i cili ka lënë gjurmë jo vetëm në Shqipëri por edhe në Greqi. Punimet e tij tashmë ndodhen në shumë vende të Evropës, pasi ai është mjeshtër si i pikturës klasike po ashtu dhe i asaj abstrakte, surreale. Ai është një mik i gazetës Telegraf dhe shpesh herë mban qëndrimet e tij për pikturën bashkëkohore por edhe për politikën shqiptare.

Sot në botë si vetë piktorët po ashtu dhe kritikët apo të dashuruarit pas pikturës rendin pas pikturës abstraksioniste, surrealiste. Çfarë përbën në thelb kjo pikturë?

Ekspresionizmi Abstrakt shpesh i njohur edhe si pikturim informal (art informal, joformal) është një stil pikture, i cili u krijua pas Luftës së Dytë Botërore, kur si pasojë drejtimet e Kubizmit, Konstruktivizmi dhe Surrealizmit u zbehën. Ajo u bë lëvizja kryesore artistike në Shtetet e Bashkuara në vitet 1950, kur moda kaloi nga Realizmi shoqëror i viteve 1930, të ndikuar nga depresioni i madh dhe muralizmi meksikan. Ishte drejtim arti që u krijua për një kohë në Francë (Paris) dhe SHBA (Neu York). Improvizimet e para të Kandinskit ishin improvizimet pararendëse të stilit të ri të artit, ekspresionizmit abstrakt. Termi u përdor për herë të parë në artin amerikan në vitin 1946 nga kritiku i artit Robert Coates. Figurat kyçe në Shkollën e Nju Jorkut, e cila ishte qendra e kësaj lëvizjeje, përfshinte artistë të tillë si Arshile Gorky, Jackson Pollock, Franz Kline, Mark Rothko, Norman Leëis, Willem de Kooning, Adolph Gotlieb, Clyfford Still, Robert Motherëell, Theodoros Stamos dhe Lee Krasner ndër të tjerë. Lëvizja nuk kufizohej vetëm te piktura, por përfshinte kolazhistë dhe skulptorë me ndikim, si David Smith, Louise Nevelson dhe të tjerë.

Ju keni njohur dhe keni miqësi me shumë piktorë shqiptarë dhe të huaj. Por të ndalemi tek piktorët shqiptarë. Kë do të veçosh nga piktorët që ke njohur?

Të gjithë piktorët shqiptarë kanë shkëmbyer eksperienca në vite për pikturat e tyre. Ka një miqësi në heshtje mes piktorëve. Sidomos në sistemin monist shoqëria mes piktorëve shqiptarë ka qenë shumë korrekte dhe ndihmuese. Në atë kohë studiot e piktorëve kanë qenë në stabilimentin "Mihal Duri", që nga Sali Shijaku, Myrteza Fushekati, Perikli Çuli, skulptori  Janaq Paço, Shaban Hadëri, Mumtaz Dhrami u rritëm në ato studio.

Po kryeminsitri Rama a ishte pjesë e këtyre studiove në rininë e vetë?

Sigurisht që ishte pjesë. Jo vetëm se vinte nga një familje artistësh por ai  i shfaqi prirjet e tij për pikturë që në vitet e vegjëlisë. Pra qysh në fëmini në këto studio që thashë më lart vinte dhe Edi Rama. Në ato vite ai kishte për zemër pikturat apo skicat me laps.

Po vetë ju nga këta piktorë, kë kishit më për zemër që vërtetë ndiheshe i obliguar?

Unë do të veçoj piktorin e mirënjohur Edi Hila, një piktor i talentuar, një piktor me vizion. Mund të them se Edi Hila dhe Sali Shijaku ishin ata që na ndihmonin shumë ne të rinjtë. Ata zbulonin talentet e reja dhe një nga talentet që ata shpreheshin ishte  Edi Rama. Ndërsa për skulptorët, Kristaq Rama hapi dyert për talentet e reja. Një ndër ta ishte Agim Rada që punoi shumë në studion e Kristaq Ramës ku bëri shumë vepra të mira që diskutohen dhe sot. Ai bëri Barletin, Onufrin, Mikelanxhelon, ku zuri disa çmime. Ndërsa në atë kohë shikoja nga afër shpërthimet e Edi Ramës në pikturë. Ai shfaqte ide tepër moderne në pikturë. Mes miqve të tij ai diskutonte për piktorët dhe skulptorët më të mëdhenj të kohërave, i lexonte ata dhe pse shumë libra mund të themi ishin të ndaluar. Në rrethet e tij shoqërore ku disa herë isha i pranishëm Edi diskutonte gjerësisht për Van Gogun, Matisi, Pikasso, impresionistët dhe kritikët e artit me mendim filozofik si Andre Breton,  Xhuliano Apolenieri, të cilët kanë bërë analiza të famshme të piktorëve të mëdhenj, që ishin të ndaluar. Edi punonte shumë në shtëpi dhe në studio. Të gjithë këta kanë ndikuar në formimin Profesional të Edi Ramës, por më shumë tek ai ndikoi piktori shumë i talentuar Edi Hila. Piktori Hila ka qenë pedagog për shumë kohë, një mjeshtër i penelit, korrekt dhe tepër aktiv. Ai ka qenë jo vetëm ndër pedagogët e pakët me nivel të lartë por edhe një ndër themeluesit e RTSH për artet figurative, për emisionet dhe për ndërtimin si strukturë. Ai mbetet një piktor me shumë bagazh dhe me shumë kulturë. Pikturat e tij ndodhen aktualisht në galeritë më të famshme të Parisit, aty ku kanë ekspozuar Pikasso, Renuari dhe emrat më të mëdhenj të piktorëve botërorë. Ai për nga niveli i pikturave qëndron përkrah të gjithë piktorëve të mëdhenj me pikëpamje kontemporane, me një këndvështrim të niveleve botërore. Edi Hila si pedagog mbetet ndër më të rrallët për nivelin e mësimdhënies. Mes tyre kam mësuar shumë për artin impressionist deri tek surrealistët dhe rryma Pop, art i përfqësuar nga Andi Uarrlo në lulëzimin e këtij arti në Paris. Por flitej edhe për Xhorxh Brak, Hart Benton, Xhekson Pollok.

Si do ta cilësoni Edi Ramën si piktor?

Rama si piktor është shumë ndryshe se Rama kryeministër. Në krijimtarinë e tij artistike do të veçoj se Edi Rama ka pasur inteligjencë artistike, një këndvështrim avangardë për kohën shumë kontenporan, dhe gjithmonë ai përkrahte dhe gërshetonte lidhjen midis artit, kulturës që kishte fituar me studimet e tij dhe traditës shqiptare të pikturës. Gjatë kohës së viteve të fundit të regjimit Edi Rama ka marrë pjesë në disa ekspozita të përbashkëta kryesisht në ekspozitat e nëntorit. Ai mbahet mend për veshjet karakteristike të malësisë dhe të Labërisë, ku për mua do të mbetet piktura e Azem Galicës në shkëmb që do të mbahet mend tek të gjithë. Ai ka fiksuar aty një moment historik, të bukur, të veçantë, të spikatur që rrallë mund ta kapi piktor tjetër. Kjo mbetet ndër pikturat më të bukura të tij. Por në vitet e para të demokracisë ka mbetur në mendjen e shqiptarëve si një intelektual kurajoz dhe një publicist ndër më të spikatur. Por si kryeministër Rama është larguar nga familja e tij e piktorëve ndaj  piktura nuk vlerësohet nga politika e sotme. Kryeminsitri e ka mundësinë të hap ekspozitë jashtë shtetit, por ne jo. Por megjithatë jemi krenar që nga gjiri ynë ka dalë një kryeministër.