Gjovalin Muzhani: Si agimi që zbardhë ditën

Leter per Seksionin e Arsimit dhe shkollen e mesme Prosek, Mirdite

SI AGIMI QE ZBARDHE DITEN

Nga Gjovalin Muzhani

Historia e lashtesise flet per popullin Pellazge (pjelle e bardhe, rrace e bardhe) endemike  perhepe n’Europe, 30-400000 vjet P.K. Pasardhes jane Iliret, Epiriotet, Maqedonet, Dardanet (kosovaret), Piruset, mirditoret e sotem perduruesit e hekurit 10000 vjet P.K. Ardianet v. Taulanet, thrako-mykenet, G.Italik: Venetet, Etrusket, Mesapet J.etj. Mirdirta shtrihet zonen transitore kodrinore, pershine zonen malore Lezhe e Mirdite. Siperfaqja 667,1 Km2, popullsia 45800 vitin 1985. Rresheni V.L. te Shqipnise, pershkohen lumejt  Fani Madh e Fani vogel formuen ulsinen e Nderfushes, V.L. konorzojne kodrinat me pyje dushku. Kryeqendra Shpali. Oroshi banimi i Gjon Marka Gjonit gjykates Kanunor. Ndertue konviktin 3 kateshe 1926 me kontributin Gj.M.Gjonit, Imzot Preng Doçit e Pren Bib Dodes e rrenoi diktatura, stalla e lopve Gj.M.Gjonit u ba shkolle. Qendra u bajte Rreshen 1945. Vitin1938 pati nji shkolle fillore nji mesues. Sot ka shkolle te mesme, 2 shko. 8vjeç, muze, biblioteke, shtepi kulture, çerdhe, kopesht, spital, fermaci, pallate, kimena, P.T.T.hotel etj.

Legjenda: tre vllazen mirditore, i treti erdhi ketu e tha: mire dita, i mbeti Mirdite, Thonin gjuejten nji derr t’eger e moren rreshan, u quejt Rreshen. Proseku ka spjegimin: prrue qe shterrte veres. Pro=prrue, sek=i thate. N’afersi Triestes n’Itali qyteza Prosek zone kodrinore shkembore, ulesinat argjilore. Permendet per vreshta, prollojne venen cilesore ”Prosek.” Proseksit te zhvilloni kulture e vreshtarise, kultivimin e geshtejes, se pelqejne tokat argjikore, kan mikroelementin kalium, ndikon shtimin e glikozit te rrhushi e geshtejes amidonin. Rritni derrin, keni mjaft dushqe prolluese lende lisit. Nji dose jep ne vjete 20- 24 kv mish, qe rritni mirqenjen. Perlat thonin nga fjala per ma lart, te studjohen. Shen Pali vitin 56 mb.K.pershkoi Shqiperine, perhapi kristianizmin, 2000 vjet me sakrifica e ruejti Mirdita. 450 vjet robni Turke n’Shqipni, Mirditen se shkelen e mbajti autonomine me Fe-Atdhe.

Duhej quejtur Mirdita heroike, si Vlona qyteti hero. Ruejti doke e zakone, shum e pasun ne folklor, gjuhesi, rrapsodi, minerale e pyje etj. Diktatura E.H. e masakroi, i burgosi e interrnoi,  vorfanjaket, se paten ne zemer Fe-Atdhe! Besnikria mirditore permendet: rojet e Ali Pash Tepelenes qene trimat mirditore dhe pashallareve te Turkise. Spanjolet merrnin mercenere mirditore si trima e besnik, atje lane fjalen “çupe” per vajze. Historia tregon se nxori njerez te permandun si Kapiten Gjon Marka Gjoni, udheheqes e kryegjykates Kanunore (thesare). Imzot Preng Doçin (teolog, diplomat e patriot) punuen shum per arsimin, krijuen shkollen e konviktin n’Orosh, nxori mjaft kuadro me shkolle. Ardhja e Diktatures e shkatrroi ket zemer drite-dhenese. Permendet LLeshi i Zi, Preng Bib Doda 1.-Sot permendet Mark Tirtja shkenctare etnograf i njoftun ne Shqipni, mund te shtoni tjere…

Artikulli me teme:“Nji ftese e mbetun ne rruge per mesuesin e Prosekut Shkelxen Shkrreli.” Shkruen Gjin Leka, Ish drejtori shkolles Prosekut. Te falnderoi qe shkrueni,  permende edhe emrin Tim, mbete gjurme ne kujtese. Te uroi shendete. Shkrimi qe te dergova, ti sherbeje historikut te shkolles Prosekut e arsimit Rreshenit. Thohet: “rrno per me tregue”…

Ju me nxite te shkruej, per hire te se vertetes. 15 gusht 1955 Qarku i Shkodres me transferoi ne Rreshen shkollen Shpali me detyre drejtor. Doja ta rrefuzoi detyren te punoi mesues ne qender. Drejtori shkolles 7 vjeçare. Bardhon Biba, qe shoku ma i ngushte i djalit axhes Federik Muzhani si vllazen, mik i shtepise sone. Nxanes te gimnazit jezuitve,  te paret e klases e shkolles, shembullore mir-sjellje, shoke banke. Ishte shkolle e forte ne mesime, 4 vjet gimnaz fund t’viti provime kalim klase nji muej. Vinte e mesojshin  bashke, hante e bunte nji muej, lirohej dhoma e biblioteses me balkon, nder ma te pasunat e te vjetrat e Shkodres. Shtepi e madhe reshperesh shkodrane, shume bamirese, me lashtesi 1274 (743 vjeç.) Jetonim me axhen Zef Muzhani 25 vete. Federiku me shkroj nji leter per Dr.R. te me mbaje ne qender. Ja dorzova letren. Tha:”ma mire po e shkyej letren”!?.... U shtanga e kuptova, ba vegel e sistemit. Si thonin merditesit per spijujt ”perdhesh”!? U tregue buke shkele, i gram burrni se kishte, servilt e diktatures ta bajshin jeten vorr…1967 F.Muzhani punoi si infermier ne Rreshen e tregonte: Doja ta takoja shokun e shkolles Dr.R. shkova 4-5 here, ne patuepesi me ikte nga shkolla ne konvikte, qe ba sherbetor i tyne!…

Nderkohe vjen inspektori arsimit Prenga. I tha: Dr.R, me jep 4 mesuesa per me rregjistrue femijte qe do ndjekun klasen e pare (e kishin neglizhue se duhesh shkrue  ne qershore). I tha prere: Mesuesit i kam te zanun (lonin futboll)!. Merre ket mesuesin e porsa ardhun, s’ka asnji pune, ti rregjistroi per nji jave, se pret emnimin si mesues ne Rreth te Mirdites.

Me inspektorin regjistruem nji lagje, u njoftem, u miqesuem, qe burre fisnik. I mbeti syni te nji laps kopjative e bukur qe po shkrueja, me tha a ma fale. Posi merre, jo Un do ta vjedhi, pastaj asht e jemja, ashu u ba e qeshem. Punova me shum kambngulje e teper kujdes deri vone, e perfundova at pasdite. I regjistrova  ne  fletore. Shkova ne sek. Arsimit: e gjeta tue ba nji statistike per Ministrine e Arsimit per analfabetizmin. I ndihmova e perfunduem, qe falndroi. Kontrolloi fletoren e regjistrimit, si qytetare i Rreshenit njifte femijte, e me tha: E ke bere shume mire e shpejt, nji pune qe duhej nji jave me pune 3-4 mesuesa.

I kerkova inspektor Prenges ne burrni tande ta kam mesye per nji ndere: a ke mundesi me me mbajte ne Rreshen? Ne klasen e pare fillore, mesuese Ruta qe emnue gjykatese Popullore. Ti a pranon ulje cikli nga 7/vjeçarja? E pranoi, foli me shefin Zef Ndue Prengen, qe dakord. Fillova punen Kl.I qe nji prove per mue e para here, por s’kishe eksperjence.

Prenga ne njoftumi nji keshill me dha: Dr.R. s’donte te shkoje Ju atje e rueju, mos e kundershto se ta ngule si zekthi !? Dr.R.rrillte perj nji familje shum te mire shkodrane, axha i ti Frati At Aleks Baçli shum i nderuem, vuejti burgun, vllaj Injac Baçli ish nepunes bakes Shkodres zotni burr, kryellogaritare i ndersheme s’dihet si abuzuzoi defiqit lek, akuzohej ju gjet arma e kushrinit avokatit nderuem Paulin Pali, vdeke ne sigurim. Injaci s’firmosi akuzat trimnisht, denohet me vdekje! Biografia s’mbulohej me shoshe, ato ti dinin sa dhambe ke ne goje, si doli luge e lame n’biografi! Gjeti pune mesues fillore Lezhe, pastaj  transferue Dr. Shkollen B.Biba Rreshen. Me shkolle te mesme gimnazin Jezuitve, quhej pa arsim perkates pedagogjik!? Dr.e qendres ishin njerzit te besueshem te Partise, qe benin ligjin…

Fillova punen  Kl.I, klasa pa ly disa vjet ba surrat, e lyva me kujdes mori drite, meremetova bankat e shkatrrueme, pregatita boje te zeze i lyva te gjitha bankat, model i vjeter 3 vendshe. Ju vuna mes mji shishe boje shkrimi mos te derdhet. Pyeta Dr.R. a ke mjete mesimore kl.I? Asnji tha, me forcat tona thote Partia, qe niveli i zeros. Ç’do nate pregatitshe 2 mjete mesimore, njehana, germa levizore tabela ilustruese etj. Punoja deri ora 12 nates. Mesuesit e veçanerisht Dr.R. me tallte, s’bezanja e bajshe detyren. Rregjistri i mesuese Rutes lista emnore me gabime, as mungesa as nota tane shkarravina su lexote asgja. Shkova ne Seksion t‘Arsimit mora rregjister te ri e listen emnore e kompletova…

Dy dite para fillimit vitit shkollore me thrret Dr.R e thote: Komiteti te ka caktue me percjelle nxanesit qe shkojne per studime ne Tirane per shkolle bujqesore. I thashe kam gjithat pune pregatitore te Kl I, me tha po rrefuzove te pret burgu! Merre listen 12 nxanes e do kethehesh mbrenda dites, djeta ske (gjithmone i jepnin). Nxanesit erdhen, veshe me teshat te reja e buken ne strajce, do pritshim makinen. Dr.R. tha: do shkoni te Dega P.M. Reshen, atje vjen makina. Pa bzajte shkueme atje. Pas 3 oresh Nen Kryetari deges Marka Deda me thote: Komiteti te ka caktue marrveshje me Dr.R. do percjellish 50 vajza me punue n’Kombinatin Stalin. U trondita per ket urdhun, a mujshe me rrefuzue? Jam befasue e mjerue, vertete u shtanga…Listat i kan dy oficerat e sigurimit, pajise me automatik per çdo te pa pritun!?...Here pas here vijshin vajza te reja 18-20 vjeçare, qe i shoqnonin te rijte, ike nga shtepia pa lejen e prindve, kinse nji mbledhje Rinie ne Rreshen. Vajzat qanin me dnese, ule shamine e zeze e mbulue ftyren, me ta kepute shpirtin mjeranet…

Ishe ne kemishe e pa mjes na zuni ora 12 e nates, erdhi Skoda kamjon i Deges Rreshen. I hypen te rejat me zori, shtohej vaji me dnese pa pushim, pastaj hypa Un me nanesit, qe shkonin per studime. Dy oficerat hyne ne kabine zete, ne na rrahte ngrica e nates ne kamjon zbulue. Makine rrungalle merrijtem oren 5.30 mjesit, te ngrime akull. Dorzuem 50 vajzt ne Kombinat Stalin, nji i partise pyti: pse qajne! Shkuem me nxanesit ecme ne kambe deri ne Kamze. Drejtori njerzishem na falnderoi. Tha: nxanesit qe vijne nga shkolla B.Biba s’perparojne e kethehen per nivel te dobet njohurise, te Rrubikut e Prosekut perparojne. Keni dashur te bejme nji rraport Ministrije per ket nivel t’ulet njohurishe, vijne analfabet. Venja ne dijeni Seksionit Arsimit. Fola me inspektor Prengen, me tha: mbasi s’ke gja me shkrim, lenje ne heshtje, Ty Dr.R. te ndjeke e te djeg, asht gjace e mbulueme nen hi!?...

Ba lamsh rregjistrimin e femijve Kl.I. Rregulli hynin 7 vjeçaret, 5 vjeçare ishin 1|3. e 6 vjeçare 1\3, nga vorfnia e hjekakeqja 5-6 vjeçaret dukeshin si femije kopshti. Kishe 72 nxanes, qe rregulli 80 nxanes dahen dy klasa. Ne fillim u gjeta ngusht, su merrsha vesht, a me kuptojne çka flas!? Me sjellje si nane e mjete mesimore, nxanesit moren dashurine per shkolle. Me i ba qefin ju mesojshe çifteline, me kednue e kecye e rrecitue ma vone. Femijt mirditore jane te squet. Frekuentonin me qefe dhe ditet me shi asnji mungese, thonin mesuese Rutes si vinin as gjysa! Me vocrraket pregatita grup artistik, koral, instrumental, valle e kange malcore e shkodrane per femi. Para vitit Ri, shkrova 2 skeqe, njenin per Vitin e Ri e tjetrin humoristik:”Nxanesi i mire, perqeshe nxanesin dembel.” Besonje shpejt e mesuen,  u kenaqesha tue i pa, keto artista te leme, tue aktivizue krejte nxanesit.

Pregatita me kujdes 2 prezentues 5 vjeçare Lize Kaçorri e Pjetrush Lleshin, i mesova te flasin si te medhajt kjaret e bukur. Frroku 5 vjeçare me thote: zotni mesues pse mos me ardhe ne shkolle diten e diele, se merzitem ne shtepi. Pjeter Çupi me zhvillim te vone, 7 vjet mbetes, mesue abetaren permendsh, ba 14 vjeç, leshue shtat sa Un, me thote: Mesues te due ma fort se baben qe e kam vdekun. Ndodhi, qe me transferuan ne Rrubik. Ndersa une largohesha, zgrehen ne vaje vocrraket, me rrethuen e me puthshin doren. Thonin te perlotun: Manati Zotit mesues na rri, pashe fene e Krishti mos na ik, per qiell e per toke rri me ne. Jam emociunue shum me shpetuene lot, kje i vetmi shperblim shum prekes i punes sime 40 vjeçare...

Dr.R. kishte paraqitje zotni, por dembel-marakut, luftote per karrige, tymi Ti ti shkoje drejte, laraman, pervehtesues i punes tjereve. Asnji pune s’bate, 12 ore javore, zhvillonte 3 ore histori ne klasat e 7vjeç. Kredi absolute, s’kontrollonte, vinte ora 10 sa perfundojshim 2ore mesin, thonte:” mblidhni korin e shperndani nxanesit”!? Pregatitemi per çfaqjen e Vitit te RI, do jepet ne Kinema. Kori do buqase e bindet salla, lavdia e shkolles B.Biba. Llogariten 4 muej, 26 dite javore, hupje ditore 3 ore, humbje vjetore mbi 312 ore, çfare ndergjegja me drejtue si pilivan, kungulli i ecte mbi uje per krerine personale, asnji ferre si hinte!?

Kl.I çdo dite ban 4 ore mesim. Ora e 4 lande te dyta: vizatim, kange, pune dore. Mos me hupe ore mesimi fillojshe mesimin ora 8,30 zhvillojshe oren e pare, oren e 2 e 3 paralel me 7 vjeç, oren e 4 kohen e pushimit, pregatitshe nxanesit per kange, rrecitime e valle…

Kl.I ishte katin e pare, ne fund te korridorit, karshi kl.II mesuese grueja e B.Bibes deshmor i Rreshenit. Grue e squet, serioze e nderueme e punetore. Dy vajzat ndera e shkolles ne misime, sjellje shembullore, si vejshin note te mira perse?! Ma trajtim kishte sherbysja!? Kishte detyre hapjen e mbulljen e shkolles pas pastrimit, Ai e flente menden, vite pas qefit!

Dr.R diten e kalonte tue u nxe ne shulla te Diellit 2-3 ore e lexue rromane. Vedin e kishte caktue Drejtor konvikti e hate e flete çyl. Kori me 60 nxanes, zgjidhte ma te medhajt, se dinte qe i trashej zani, asnji vajze qe kan zanet ma te ambla e te harmonishme. Korin e drejtonte fizarmoniqisti i afte Rrik Baba, Kel Vuji do kendonte me zanin e pare (vine melodike) Un do kendoja me zanin e dyte, Kol Radovani zanin e 3. Ai drejtonte korin me tre gishte: 1, 2, 3, e vlote kanga koralo-halabakçe. Impononte te kendonin fortisimo i delnin dejt te qafa, 3 zane i thenshin u shkrishin nji potere zanesh t’shkyeme me t’shurdhue. Ishte koro-mania marramendese, kreni-lavdi, tymnaja e suksesit te shkolles B.Biba Rreshen!

Ç’do mesues e din sa pune ka mesuesi i kl I, e lodhshme, me ju mesue me shkrue e lexue, 4 veprimet arithmetike. Dr.R. Ti se plotson normen 4 ore ne jave, ke me zhvillue vizatimin 3 klasa 7 vjeç. mesim shkollen me korispondence landen gjeografi e biologji. Do bajsh kursin e analfabetizmit e gjysem analfabeteve fshatin Nderfushe. Klasat e fillores se realizojne normen, pse si aktivizon ato? Mbylle gojen se shkon, ne shtepi pa qira!?...    Mesuesit  laverda!?...Thirrem ne drejtori, lajmeroi pas 30’ vjen K. Komitetit Bardhok Zogu me dhane privim gjeografi kl.V. Veni noten 10 si ja kan vue tjeret, se ndigjesh ( ba mesuesi legen!) Erdhi nxanesi i korrespondences. U njoftem, tregova ky asht libri qe do jepish provim Kl.V. Ne kl.VI ke ket liber 2 fish ma i trashe, po s’dijte çka ky liber s’mund te pervehtesosh te Kl.VI, a mund ta shkruej noten? Mendoij te baj 8 konsultime, ta spjegoi  landen e ti mban shenime pervehtesimi landes, kurdo te vish me gjene ne shkolle. Spjegova landen i squet e kuptonte e tha: qenka lande e bukur gjeografija fizike. Mbaruem konsultimet mori tezen e ju pergjegj mire, miqesisht meriton noten 8, ne te iterresofte ti shtoi dy note. Ket note mberitoi, i kenaqun. N’komitetit tha: i vetni mesues me ndergjegje.

Ditet kaluen erdhi Viti Ri 1955. Dhjetori bani shum te ftohet. Rreshen rralle binte bore, ket vit bore e ngrica me rreshje bore e tufan su mbate ne mend 50 vjet, shtresa e bores 55 cm. Errsohet nata e Vitit Ri, me tufan e shtergate bore, xhame bore pa pushue!?...Mesuesat urdhun ne kinema per çfaqjen. Dr.R. qe ba si i marre si erdhen nxanesit, veç 7-8. Mu drejtue me rrase fajin. Pate thane me len me dhane shfaqje kl. I,  qe pergjegje: veç kori 3 zanesh do buqase n’salle. Ku ti marr nxanesit?! Shperndava diftesat kl.I eni me prind me pa shfaqjen. Ne salla çuditem 72 nxanesit ardhe me prind hopa!...

I hypa ne skene. Ishin bankat qe do kendonte kori, rreshtova korin e vocrrakve. Shuhen dritat, gjeta 2 kandila i ndeza. Dy prezentuesit 5 vjeç. i drejtova te jepnin programin. Liza  vocrrake e bukur si kukull, veshjen merditore, vajza e Zef Kaçorrit, Pjetrushi i vogel fliste si  i madh. Kori kendoi 6 kange per femije, 6 kange popullore, 5 kange me çifteli, 4 kange solo  shoqnoja me fizarmonike. Durtrokitje qe s’mendohet…E para here shifshin vocrraket qe dijne veten me hanger. Tashti me kendue, kecye valle e rrecitue, interprtue mjaft mire, dy skeqet shkrue Un u realizuen n’kenaqesi. Rrjelle e harmonishme mbi 2 ore program i pelqyeshem. Porsa perfunduem ngriten n’kambe populli e durtrokiten nxehtesisht...Hypen ne skene, me perqafuen kuadrot e Rreshenit e prindet,  krenoheshin per femijte e tyne. Qe shperblim i madh i jetse sime, ma dha populli i Rreshenit. I falnderova…Mesuesit shkueme grup kahe shtepia. Dr.R. as mesuesit s’me thane asnji fjale!?...Harrue sakrificen time, i shpetova, pas deshtimit te korit qe do buqiste ne sallen e Kinemas, per krenarine e Dr.R, ishte zymtue! Thote proverbi shkodrane: “Madheshtia e krenia, rrezikzeza qe te dyja.”

Sherbysja me lajmeron n’oren e mesimit te thrret Dr.R. ne zyre, nderpreva mesimin (anti pedagogjike.) Me urdheron: Ke me drejtue grupin e teatrit shkolles, pas 10 diteve asht Festivali Kombetare per veriun ne Shkoder. Un nuk kam drejtue kurr grupe teatrale, ke dy mesuesa te talentuem letersie Kel Vujin e Angjelin Baben, ato dhe kan luejte ne skene, Un kurrnjihere, si tokon mesuesit Kl. I. (donte me me djege) e çka te baj un per 9 dite ? Pse sma dhe 2 muj para!?…Mesuesi mirditore qe kishte drejtue teatrin qe burgose, me tha po kundershove shkon tek Ai!? Ti qe drejton grupin teatral te Rreshenit tash sa kohe ban prova, u pergjegj ne krenari:  tash 4 muej, dhe do marr flamurin e Festvalit Kombetare…

Mblodha grupin teatral, mesuesi kishte zgjelle nji teme te veshtire prozen poetike “Ushtari dhe vdekja” te shkrimtarit rus Dvardovski. Poeme alegorike, veshtire t’kuptohet e perkthye  dobet, pa lidhje logjike. Mesuesi kishte punue, nxanesit delnin me rralle e rrecitonin permendsh shpejt, su kuptonte asnji fjale 15’. Disa vende korrigjova tekestin, te kuptohet kjaret. Kam hjeke gazepin nga rrecitimi ma kalue te folun logjik, shprehun me ndjenja teatrore e gjeste. Mirditoret e squet, kohe e shkurte dishka bame. 9 diteshi i provave fluturoi shpejt. Nisna me kamjon te vjeter marka Zis Ruse. Dr.R. hypi n’kabine, la porosi: Ti i ke ne pergjegjesi, rueji shume. Kamjoni me tende ba zhele, na rrahte era, shtinte gazet mbrenda ba surrat e marre frymen. Te gjithve ju que pshtjellet. Grupi i Rreshenit 25 vete vakabonda, rrruges kendonin kange hordhekut, rrite mendja ne tarale!... 4 ore udhetim turture, merrijtem te dermuem tek Teatri ish shkolles Jezuitve, qe s’na lane me pushue…

Doli para Aktori i permendun Zef Jubani. E keni gati e filloni çfaqjen, Dr.R. ma rrasi fillo Ti i pari, mos te beja skandal filluem. Nxanesit pa pare kurr teater, skena e tenda ishin habite! Z.Jubanin e njifja me pyeti: çfare drame keni: i tregova  mesuesi para meje zgjolli “Ushtari dhe vdekja” Mos bre, trupa e Shkodres ka deshtue ne premjere, keshtu Teatri i Tiranes, Durresit e Korçes. Mu shtue friga po turpnohena…Rrolin e mordes ja bana ftyren si kafke vdekje, e mbulova me pelerine te zeze, me dha Z.Jubani nji mulli imituese e shtergates, nji teneqe llamarinet me imitue shkreptinat e bubullimat, dritat verbuese te vetimes i bante eletriçisti. Dridhesha nga friga e sikleti, m’ishte mbledh lamsh ne gryke mezi fliteshe… Kishe rrolin tem vdekja, nga nentoka thret vdekje gllabruese  ushtaresh, e rrolin e suflerit.

Shpejt ra çanga, filloi çfaqjes, hapet  perdja, nisen nxanesit interpretimin, kjarte e kuptueshem shoqnue me gjeste qe ja kishe mesue. Faleminderes Zotit s’mu ngatrrue asnji nxanes,  jam sforcova me kujdes  ne rrolin tem drejtues si spiker. Shfaqja u rrealizue, disa shuplake u mdigjuen, e mendoja te justifikohem se nuk na vishkolluen, pakz durtokitje. U skapollova nga ky siklet trondites…Dolem jashte me nxanes n’oborr, hangren buken ne strajce. Pastaj gjeta nji top futbolli i ndava ne dy skuadra e po lojshin grup ne kenaqesi…

Shtepine e kishe 10’ larg, shkova vrap, takova nanen vetem te shtepia u perqafueme. Jam ndrrue shpejt, hangra pak buk se ishe pa mjes. I thash nanes: do te bi 12 nxanes, bani me hanger e mandej me fjete nga 2 djelm ne nji dushek leshit e mbuloje. Dr.R. me rrejti me i shti ne konvikt e tha: s’kan vend, as kishte fole fare, ç’paturpesi ! I mbajta 3 dite. Ketheva shpejt te nxansit, po lonin top. Ket nderkohe ulet shkallve teatrit ish Jezuitve Aktori Zef Jubani, ishte pereshem ne ftyre. Tha: grupi i Teatrit Rreshenit dha çfaqjen “Diversanet” te Tef Krroqit e deshtoi krejtesisht u kritikue rande…Flamurin e festivalit e moren nxanesit e Rreshenit, Dr.R. mori flamurin e te kritikoi Ty, per deshtimin e trupes Rreshenit, qe merrnin 3 dite djeta, durimi ka kufi!? Djersa jeme lavdia e mashtruesit, mundi tretej si kripa n’uje.

Kallndor 1956 transferohem prej Rreshenit me detyre mesues ne 7 vjeçare, Rrubik. Ishem shum i kenaqun, vendi ma i mire i puses ne 40 vjet jete arsimore. Jetonim ne nji pallat me shtreten e komoditet e radio, shkolla ishte e re, punojshim ne kenaqesi . Mesimin e zhvillojshe mire me mjete mesimore. Hanim buk ne mencen e nepunesave te Rrubikut si rosterant, guzhinieri mirditore Frroku, punue 10 vjet te Jezuitet, gatuente me te kenaqe. Prane shkolles nji ndertese e re e lirshme e minjeres Rrubikut. Fola me drejtorin kam ndermend te baj nji kand shlodhje per femije. Formim biblioteke, dhome shkencore, lojna tryzet shah, dame, domino e futboll ne tovoline. Salle letraret e Ri, natyralistet e Ri. Ma pelqej mendimin, Drejtori i minjeres ndihmoi per biblioteken e abone gazeten Zeri Popullit, Rinia e Fatosi. Kishim radio. Frekuentohej, funksionare e bukur, vinin prind e nxanes. Vizitor nga Ministria e Arsimit, Rinia e shtepia Pionerit. Mori Flete lavdrimi Dr. Rrubikut!

Thojne shkodranet: s’lajne shtrigat me ba darsem. Dr.R. s’dontete  te ja kalore shkolla e Rrubikut, qe  permendet. Caktue Akush Kuka hy ne Parti do bate stazhe shkollen Malaj. Dy Dr. me shtijne ujin nene rregoste e me transferojne Mue ne Malaj 4 ore larg Rreshenit zone malore. Mbetesha pa pushime verore qe i dishronim afer familjes…Ma e veshtira me ndertue shkollen e re, me te dale thijat e shkurtue jeten! Punohej me forca vullndetare, zvarrise 5 vjet. Shkova me marre çelsat ne Komitet te sekretari Llesh Preng Nikolla, vertete burre i mire. I thashe s’po rrefuzoi detyren, ne se e rrealizoi ndertimin si karabina due te me transferoni. Dakord tha e shternguem duret burrnisht. Shkolla larg nga Rresheni 4 ore ecje pyll dushnaje. Ndertue shkolla nji kateshe si kazerme, porosi Enverit me ju hape syte mirditoreve (bark thate) ne mes pylles, larg vend banimit, shtepia ma aferta mbi nji ore, e çezmja mjaft ne largesi. Vetem 3 klasa perfundue per mesim. Un pergjegjes i shkolles detyrohesha te beja mesim kl. kolektive tana landet VI e VII, i vetem ne Bote!... Mesues Gjok Legizi, tana landet Kl.V e nji mesues 4 klasa kolektive fillore. Mesimin e bajsha te rregullt s’mungonte asnji nxanes e mesonin. Jetojshe si mjeran mes pylles, jete vetmitare, jeremi, shpesh pa hanger, si interrnim, por fale Zoti uje çezmje per te gjith.

Mbas dreken e kishe lirshem ju pervesha me force ndertimit te shkolles. Kerkova gelqere, tulla e tjegulla, punetoret qe paguheshin per nji karramane buk gruni me ju shtue pagen per ore te zgjatuna. Un punoja tue mesue zanaten e muratorit e karpentjerit e mbajshe 2 nxanes si ndihmesa. Ket pune rraskapitese 6 mujore, e bani Zoti e karabinaja u ndertue. Shkova ne Rreshen u takova me Sek. Kom. LLesh Preng Nikollen i thashe e kam realizue premtimin. Tha neser shkoj e kontrolloj, hajde ora 5 pas dreke. Porsa shkova me buzqeshi e tha: te lumte, ke punue si burrat. Je transferue ne shkollen e Prosekut 7 Km. larg Rreshenit. Mesuesi ba top futbolli, s’mendohet ky rrekord 4 transferime  ne 8 muej!?...

Fillova punen ne Prosek pa ba asnji dite pushim veret, por shpetova nga zona malore. Shkolla bri rruges nacionale per Burrel, nji pozicion te bukur panorame, horizonti rrethue kodrinore e pyje dushkaje, por mungese uji prane shkolles. Drejtor shkolle kishim Shkelxen Shkrrelin, djale i ri moshatare me ne, familje e mire shkodrane e axhen profesor matamatike ne gimnaz te Shkodres Taho Shkrreli burre mjaft i mire. Shkelzeni sillej me ne vllaznisht e na mbronte. Qeme 4 mesuesa shkodrane: David Luka, Gjovalin Muzhani, Hamid Hebovija e mesues ne fillore Mark Fushen. Mesuesit e pregatitun e punojshim me ndergjegje. Bahej mesim serioz e nxanesit merrnin njohuni te mira, shquheshin si shkolla ma e mira ne perparim. Fund te vitit mbetem 7 nxanes kl.VII, erdhi nji oficer donte 13 nxanes per shkollen ushtaraka, me plotesue kuadrin kaluem  mbetesit, qe dolen oficiera…

Shkolla kishte nji kopesht bujqesore te vogel, e zgjanova, parcelova simbas programit shkollor. Mes tjerave eksperimentova efektin e plehrave natyrore si ndikojne ne zhvillimin e kultures grunit ne tokat argjilore te vorfen skeletike. Bera disa zagma, plehnue me gjeth,  lopesh, gomari, dhishe, dhensh, pulash, fekale, ure e hi. Rezultoj plehrimi me ure e pleh pulash ma i frytshem. Çuditesha se vinin agronom te Rreshenit, Shkodres e M.Bujqesise nga Tirana. Mirdite rriteshin 36 lloje lisash, njeni sish afersi me druen e geshtejes, e shartova mes pylles, por tu çudite, zuni e filloi rritjen, dora e  sherrit i keputi!?...Vitin tjeter dojshe me kultivue geshtejen, e dinja si millej, me shpernda fidane. Transferohem  Lezhe.

Dr.Shkelxen Shkrreli moshatare me ne 20 vjeçare, sjellja e Ti qe  vllaznore, na mbronte. S’mbante haterlleqe, na vlersonte punen, nuk qe burrokrat e aktivizohej se u ba antare partie, korrekt me te gjith. Mesues  fillore Mark Fusha, u fut ne Parti u be perllesh si thonin mirditesit. E zevendsoi Gjergj Picaku mesues i mire u bame shum shoke. Mesimi bahej serioz, perparimin e kishim te nalte, ma e mira shkolle ne Rreshen. Vitin 1956 erdhi Dr.Vehbi Ramadani, shkodrane familje e mire si Shkelxeni. Pati sjellje te mira vllaznore. Na lete te lire ne pune, asnji kontroll, na su kursejshim per pune. Mesuesi Hamid Hebovia transferohet e vjen mesues Esat Jegeni, shkodrane djale i mire e besnik, si dhe Davidi.

Merrzitesha ne fshat, i gjeja pune vehtes per te harrue merzine e madhin e familjes me nji nane vetem te shtepia ne Shkoder. Ishim te ri 20 vjeçare, se kishim nji kand futbolli as voli-bolli me luejt e trete kohen. Punojshim n’shkolle, fjetjen aty, gjith diten ziente nga nxanesit.

I  propozova mesuesve: ta sheshojme rrafshin e kodres para shkolles e te bajme nji kand sportiv model. Pune ka boll. Por me kamngulje do te ja arrijme. Puna ma e madhe me tokon mue si mesues i punes, por ju mos me pengoni e nji dite ne jave aksion shkolla. Qene dakord…Ne mjes u zgjojshe heret, ora 7 filloja punen, me kazma e shaterkaza e lopata, ulshim kodra e mbush groppa. Nxanes qe vinin heret i shtijshe ne pune bajtje dheje me shkalca, s’mbujtem me gjete nji karroce doret per bajtje. Ne 3 kalasa zhvilloja 3 ore ne jave mesim pune, oret e muzikes e fiskultures ne pune kand sportiv. Pas dreke punoja deri qe errej...Kodra nga perbamje gjeologjike toke shtuf shum e forte gurzue. Shtufet jane dhera argjilore, te perziera me kripra silicore, prezence açidit karbonik (ishin shirat e filtrimet ne toke) hyjne n’rreaksione fiziko-kimike e dhane shtufe t’çimentueme si shkamb.

I goditnim tane forcen me kazem me zi thehej copa te vogla, vajzat i thejshin me gur me i shkriftue dhera, i shtronim. Davidi oret e fiskultures e oret e vizatimit n’aksion te kandit sportiv. Me qiti  shume pune mue gropa e kecimi, s’kishim vend, grryeme majen e kodres per rrugen 4 m. gjane e 60m. gjate, thellueme  gropen, shtuf i forte e mbushem me rane.

Pas stetmundimi 5 mujor, djerse e kambngulje ja arrijtem me krijue kandin sportiv. Dr. Ramadani u interresue me fshatin e vume shtyllat e portes futbollit, 2 shtylla per fushe voli bolli, 2 shtylla te nalta 6 m.e traveres quhej kala, vendosem tub hekuri, konop te trasha per ngjitje e dy unaza gjimnastikore. Un ndertova paralelin me druj, dhe hekurin gjimnastikor. Me vizate fushat i bana me gur zalli te bardhe, te vegjel ngulun ne toke. Esat Jegeni me shofera qe i njifte, bajti 3 kamjon Skoda qe vinin bosh nga Durresi me skore te zeze, nen produkti i nxjerrjes bakrit ne Rrubik. I shtrueme ne fushat sportive dukeshin rane e zeze, qe spikatnin guret e bardhe. Pisten e vrapimit rreth fushes Un me nxanes thejshin tulla e tjegulla te vjetra i pluhnonim i shtrueme rreth fushes, rrethue ne gur te bardhe zalli. Na doli shpirti por te kenaqun se doli kand sportiv vertete i bukur ne paraqitje. U kenaqshim tue luejt nxanesit dhe mesuesit, gumzhiste  si nji stadium nga te rijte e gezuem prosekas…

Rastisi nji dite me tregoi inspektor Prenga: ne mbledhje te K.E.Rreshen Dr.R. kishte thane ma ne fund me pune e perpjekjet tona e ndertuem ne Prosek kand sportiv, nen drejtimin e planit tone e shkue me punue shpesh me nxanes si ndihme, se e kishim shkolle ne patronazhe. Ky burrokrat si teje, ja lete vedit krenine, asnjhere  nuk erdhi ne Prosek!?

Erdhi shefi i Arsimit Qarkut Shkodres Nuri Çaushi ne Rreshen per kontroll e Dr.R., me ja hjeke vedit e prueni ne Prosek me pa kandin sportiv (ne moton: seç kemi vuajtur per ta bere)…Porsa e ka pa asht  habite e tha: Nuk ma ka marre mandja se ndertohet kand sportiv mbaje kodre. Asht kandi ma i bukuri ne Shqipni, na dha doren ne mirsjellje. Pastaj na dargoi 2 topa futbolli e 2 topa voleybolli per nxanes. Ishem dezhurn, do jepshe shfaqje me nxanes, qe feta 28-29 nentorit. Çfaqja u pelqye shum e para here ne fshat. Nji fshatare nga Oroshi me shterngoi doren e tha: edhe ne kena pase nji mesues qe i binte fiskultures bukur si Ti (d.m.th fizarmonikes). Si e qujshin u pergjegj: Prenge Jakova. Vite me vone ja pata tregue mesuesit tim, kompozitorit te famshem te operave shqiptate Prenge Jaskoves, dhe asht zhgrehe ne gaz e nuk pushonte  tue qeshe ho!ho! Ho!…

Ket te djele befas vjen nji veture e re Pobjede ne oborr te shkolles, qe Ministri I Shndetesise Çeril Pistoli. Ishte habite tue pa kandin sportiv, i pelqej shum e luejti me ne. Pastaj tha: Paskeni ba nji veper shum te bukur, qe i sherben shendetit e porosite Enver Hoxha, çdo shkolle te kete kand sportiv. Ju lumt e ma shterngoi doren. Ja paraqita dhomen e punes, qe tha paske ba nji pune me shum vlere. Zbatue urdhnin e Enver Hoxhes per rrevolucionarizimin e shkolles te pershkohen si fill i kuq nga vija e Partise ne trekandshin: Mesojme, Ponojme e Kalitemi. Un si mesues i punes bujqesore do te bajshe dishka. Kishim nji klasa bosh, i thashe Dr. Ramadanit: a mundem me ba nji dhome pune me krijue vegla pune per 40 nxanes,  perdore tha. E lyva e pastrova, rriparova dyshemen, gjeta 4 tovolina te medhaja i rriparove, bana boje te zeze i lyva siper 3 dure. Porosita nxanes te me sjellin vegla puna jashte perdorimi, ti rriparojme per te punue. Vuna 2 rafte me xhama per ekspoze objekte pune doret,  punue me art natyralistat e Ri. Duket Ministri Çeril Pistoli sinjalizoi, se erdhe dekorata shkolles  nga K. P.R.P.SH. e Dr.Flete lavdrimi.

Natyralistet e Ri i ndava ne grupe: Botanistet me mbledhe bimet e zones, si thahen, me ba herbariume. Zoologet te mbledhin insekte, kutijat i ndertuem ketu. Me sollen kavanoza qelqi, gjeta formaline e koleksionuem zvarraniket e zones. Skelete fosilsh shpendesh e kafka breshkash etj. Koleksionuem gjith drujet pyjore te zones, i mesova shpendet si balcamosen, ne copa drujsh i vendosa nder mure ne hijeshi. Gjeologet me mbledhe lloje mineralesh i emertova. Punojsit e druni punuen gjithfare objekte artistike, gedhenje druni, vertete art i zhvilluem ne Mirdite. Punime ne balte e si pjeken ne furre. Vajzat e punes dores, punuen me leshna te ngjyrosuna xhupa te vegjel, doreza, shalla, kuklla nuse me veshje mirditore vertete te bukura, mi paten  lype nji piktor polak e tjetri skulpetor qe e vizituen e lavdruen,  etj. Nji dite pa pritmas vjen nji autobus mbushun me gra ardhe nga K.Q.Tiranes organizata e grues i shoqnonte Shoqja Zina Franja per me pa dhomen e punes qe u ba muzeale…Lavdruen mjaft, lupen disa objekte, mu desht te ja fali. Te lumet, je i vetmi ne Shqipni. Udhezuen çdo shkolle duhet ta beje per me zhvillue duret e shkathta.

Ne Shkoder organizohej olimpjada e natyralistve te Ri per veriun ne shtepine e Pionierit (Vila ma e bukura n’Shqipri e Kakarriqve e babes grues Dr.R.) Me dergon lajmerim Dr.R. neser merr nxanes, ti strehoj ne Konvikt e bari tane objektet e dhomes punes te fitojme flamurin e Natyralistave te Ri. Mora 12 nxanes mbusha kutija e kafaza, balcamime etj, 7 Km. rruge ne kambe e ne Rreshen. Tha: Ti me nxanes futu ne kamjon Zis, e Un vij me autobus. Kujdes nxanesit ne kamjon se denohesh (ta lashe tekun femije te dashtun!)…

Udhetimi na lodhi, tymnaja e gazit qe shtinte ne tende, tane kohen te perlotun, e te gjith nxanesit qiten te pshtjellet. Dikur merrijtem ne Shkoder e fill te shtepia e Pionierit. Ne nji salle te madhe na thane, gjith qarku i Shkodres ka zane gjysen e ju vendosni objektet ne gjysen tjeter. Instruktori Z.Ndrek Pali tha: shume paskeni prue more, ma shum se Rrethi i shkodres, cila shkolle e Mirdites jeni: e Prosekut. Porsa i sitemova instruktori vendosi nji karton: Punime nga duret e shkathta te Shkolles Prosekut Mirdite. Nderkohe vjen Dr.R. ne nji çante kishte bare nji bust punue me balte te bardhe, ish nxanesi i jemi qe e punoi ne oren e vizatimit, qe nji talent i rralle, punue ma bukur se Skulptoret e Tiranes, qe damtue paksa e rriparova i shkrova emnin. Ky e shkyvi letren, vuni emen falso, se e ka bamen ne burg. Dr. R. me bertiti me te madhe pse ke vue te shkrueme shkolla e Prosekut, kjo asht pune e Rreshenit e vuni Kartonin e shkruem:” Punime te Shkolles B.Biba Rreshen.” I foli  mesuesi i shtepise Pionierit pse keto mashtrime!? Tha rrepte mos fol, te dergoi n’komitet. Mujshe me kundershtue, thohet: peshku i madh i han te vegjlit, kush e qet me ket dhelpen mirdite. Shkolla e Rreshenit B.Biba mori flamurin, Ai flete lavdrimit (i pa munduemi, rriqen)!? Qe flamuri i 3 e flete lavdrimet, pervehtesue mundin e djersen nxanesve t’Mi?!..

Nji dite ne Rreshen Inspektor Prenga ne mirebesim tregoi, çfaqjen e Vitit te Ri qe e organizove Ti ne kinema te Rreshenit, Ai ne mbledhje te K.E.R. e paraqiti pune e Ti (seq kemi vuajtur t’mesonim vocrraket) K.E.R. i dhane flamur shkolles e flete lavdrimit Ati!?

Para se te shkoja me detyre ne Rreshen, qe djali i tezes nanes seme profesori i matematikes Akelsander Shiroka, mesues mjaft i afte, e mbajti nji vit e transferoi ne shkollen  malore ne Malaj, ky e kishte vajze daje gruen e Dr.R. Ket pune ma bani  mue pas nji viti. Grueja e Ti, qe e rralle, familje shum e mire e kishe vajza e dajes nanes seme. Del arsyetimi na e njifshim mire Ate, na eleminoi si E.H. shkoket e vet, ja dinin t’pa larat…

Zhvillojshe mesim Prosek kl.VII, ndigjoj zhurmen e nji skodes, pastaj si me shpraze gur e zhavori, te kethesa e forte 400m. distance nga shkolla. Vuna kujdestarin te mbaj qetesi, mora dy nxanes te rritun e ngame vrap te kethesa, n’distanca asgja su shifte. Arrijtem vrap, pame kamjon Skode me turi permbyse, fute kabina 80 cm. ne toke, makina ndeze gumzhiste nga tymi nxi, shoferi pa ndjenja ndrye! Luta Shnandoun te me ndihmonte. Ne toke shof nji qyski. E perdora me hape deren n’frigen se merr flake motorri. Mbihja token me force, 2 nxanesit me dure largo dheun. Pune shum e sforcueme hapem deren me leve, fikem motorrin, me zi nxorem perj kabinet shoferin, qe ishte i shendosht 130kg. Pa ndjenja nuk frum-merrte, as reagonte. I bajshe frymemarrje artificiale 40’, i filloj frymemarrja. Makina e pare qe kaloi mezi e hypen e shkoj per spital ne Kruje. Se pati burrnine te vinte te falnderonte shpetuesit!

Gjergj Picanun mesues vendas u bame shok te ngushte, familje e mire Perlatas, u njofta me djalin e axhes Preng Picaku, zotni burr. Prenga kishte gruen shum te smure per lindje, shkue ne Shkoder, kerkue hotel e se pranuen me grue smure, e zuni nata, ka pyet nji rrugetar per shtepine teme. I ka percjelle te dera. Nana Ime e priti mire, 10 dite tue i sherbye nuses smure. Falnderuene n’mirsjellje. Edhe nji muej e Un perfundoja vitit 4 ne Mirdite, Gjergj Picaku tha: Bane nji lutje transferimi, ma jep ne dore. E shkruva shpejt ne mos besim. Pas nji muaji thote: Prenga zevendes shefi te ka transferue ne Shkoder e falndrova me gjuth zemer, s’ja harroi ket ndere, i dergoi shum t’fala pas 60 vjetve 2 kushrijve Picaku.

Kurreshtje: 2 vjet para punova mesues ne 7 vjeçare. Tepelene  Qender. Kishe detyre grupet artistike, perpiqesha ti bej mjaft artistike i pelqenin me lavdata. K.E.T. dorzoja programin nji jave para. Festa 28-29 nandorit, hapja e programit me Hymnin e Flamurit. Me folen, te vesh kange per Partine e partizane, ashtu u ba. Nga 6 soliste, Liri Sejdo nx.Kl. I, talente u be solistja e Estrades Sarandes. Rreshen festat 28-29 nentorit bame pushim asnji aktivitet!? Mesuesit lonin fotboll Un punoja ne kl.I. Vjen Mesues Kol Radovani, e tha: do mblidhemi me pi raki, m’solli baba 3 vargje saraga te thata si meze. Dhash 100 lek per raki.  Dhome me stufe piqnim saragat u ba tymnaje, ulun rrafsh mbi shtroje, mesues Rrik Baba me fizarmonike e ndrronte Kel Vuji, tue kendue kanconeta Italiane rralle shkodrane. Drejtori i binte paksa kitarres shoqnim fizarmonikes. Tregoi: befas erdhi brigate kontrolli nga Tirana. Bane mbledhje K.E.R. kritikuene rrepte per analfebetizmin e nivelin e ulet mesimor B.Biba. Sa mrrijtem ne shkolle ja shtrova ne drejtori me raki e meze, lajmeroi mesuesin qe mbate zilen ta beje 1.5 oren mesimore. 0ra 1 ikte autobuzi. Keshtu ja holla e ja bana thonte me krenari ( Keshtu voziste krajli i shkolles Dr.R, dylme si mesalla me dy faqe.)

Mesuesit shkodrane punuen me ndergjegje, folme gegnisht. S’duroheshin kritikat s’punoni, s’bani punen e Partise. Detyrohesha pune tane diten, s’duroheshin kritikat, te merrnin ftyren. Punuem ndershmenisht me sakrifica, naltesuem nderin e familjes e vend lindjes.

Shenim1-Rastise per vizite Preng Bib Doda me gruen Luçijen njoftuni me nane teme, dita e Sh. Antonit, emni babes. Un ne 7 vjeçare kujtoi: P.B.Doda burr i bashen si motit, veshe mallote stofet te kuqe, ndriste, hijeshue me kordona t’arta, zbukurue n’dekorata arit si Princi  Mirdites. Tregoi baba: Lavdroi aktivitetin patriotik Gjon Muzhanit sekretsre Lidhjes Prezrendit, mesonjes i shqipes. Baba tha: kena pase antare Lidhjes Prizrendit 2 vllaznit Zef e Gasper Muzhani, 2 kushrij Simon e Pjerin Muzhani. Shtepia e kushrinit Luigj Muzhanit strehe patriotve. Rrrugen qe banojshim Edith Durham kishim kujshi te nderuemin Major Ndrecen, qe komunistat e vrane ket patriot. Kryengritjet e para anti komuniste n’Mirdite  patriotet martir t’demokracise s’donin Komunizmin e Shqiprine R.P.J. Martiri Mark Gjon Markaj e vllaj Ti. Shkollen 11Janari Shkoder shok klase konviktorin Zef Cili inteligjent, besimtare i flaket mirditore. Koviktoret me porosi e mbyten. Njofta n’Prosek priftin Doçi, vllai i M.Doçit, provue burgjet. Motra e fam. Gjon Markaj vdeke n’burg martire Kristiane. Sakrificat e moter Daves e Dom Ded Malaj martir i fese etj. Te perjetsohen ne pjedestalet e tyne.

40 vjet sherbeva n’arsim, jo per laved e flamur, por me dhane mesim e kulture Atdhetare...

Shkroi: Ish-Mesues Biokimist Gjovalin Muzhani,

20 XII 2016 Trieste (ITALI)