STRUKTURA NARRATIVE DHE ELEMENTE MITIKE NË “PRRALLA KOMBTARE” TË AT DONAT KURTIT

 

Nga Dr. Myzafere Mustafa

Këshilltare shkencore në Degën e Folklorit të Institutit Albanologjik të Prishtinës

 

Vëllimet Prralla kombtare I dhe II të At Donat Kurtit [1] përmbajnë materiale të pasura dhe të rëndësishme të prozës gojore. Pjesa më e madhe e njësive të botuara janë përralla, aty ka edhe gojëdhëna, legjenda, fabula dhe tregime novelistike.

Përrallat e këtyre dy vëllimeve dallohen me vlera artistike,  me elemente dhe qenie të mitike të fondit universal gjithënjerëzor por edhe me qenie mitike të mitologjisë kombëtare shqiptare.

Përrallat e këtyre dy blejve kanë një strukturë të qëndrueshme kompozicionale, e cila sipas studiuesit të njohur V.J. Propp përmban 31 funksione, e të cilat funksione nënkuptojnë veprimet e heroit të përrallës dhe të personazheve të tjera.

Këto përralla mund të analizohen sipas strukturës së sistemit të funksioneve. Nuk është e thënë që secila përrallë t’i përmbajë 31 funksione (sepse asnjë përrallë nuk i përmban të gjitha, por është me rëndësi se funksionet më të rëndësishme i përmban pothuajse secila përrallë, ndërsa funksionet e  tjera janë të kushtëzuara nga  përmbajtja). Këto funksione janë: largimi; ndalesa; shkelja e ndalesës; interesimi; dhënia e informatave; mashtrimi; pjesëmarrja; shkaktimi i dëmit; mungesa; ndërmjetësimi; kundërshtimi; shkuarja; takimi me dhuratëdhënësit apo këshillëdhënësit; reagimi i heroit; fitimi i mjetit mitik; bartja hapësinore; ballafaqimi apo lufta me kundërshtarin; vënia e shenjës (damkës) heroit; eliminimi i telashes; (me ketë funksion rrëfimi arrin kulminacionin) kthimi i heroit; ndjekja; shpëtimi; paraqitja inkognito; kërkesat e heroit të rrejshëm detyrat e rënda; kryerja e detyrave; rinjohja; zbulimi i heroit të rrejshëm; ndryshimi i heroit; dënimi; martesa.

Shumica e përrallave të këtyre vëllimeve fillojnë me funksionet mungesa ose shkaktimi i dëmit, ndërsa përfundojnë me funksionin martesa.                    

 

Struktura rrëfimore

Struktura rrëfimore e përrallave  të këtyre blejve është e ndërtuar sipas sistemit formulues dhe modelues të zhanrit që i përkasin. Pothuajse secila përrallë fillon me formulën hyrëse, që te përrallat e At Donat Kurtit nuk është aq e ngurtësuar.

 

Formulat hyrëse kanë rolin e sinjaleve të veçanta që tregojnë se nga rrëfimi i zakonshëm kalohet në një rrëfim të organizuar artistik. Formulat hyrëse në rastet e tilla janë në rolin e kapërcyesve apo bartësve, ato përmbajnë elemente të disa segmenteve, siç janë: koha, hapësira, personazhet. Përmes formulave hyrëse sinjalizohet edhe ndërtimi i strukturës tekstore të përrallës. Kështu bie fjala në përrallën E Bukura e Dheut e Shtriga [2] kemi këtë situatë formulative iniciale: “Kishte pas kenë nji plak e nji plakë e i kishin pasë tre djelm. Secili djal kishte një zanat, ma i madhi ishte bulkë e punonte tokën, i dyti ishte bari e shikjote gjanë, i treti ishte gjuetar.

Një ditë prej ditsh i thirri plaku tre djelmt e u tha:

Ju jeni rritë e ba burra, por amanet mbanie mend nji fjalë se s’keni me u pendue. Gjithsecili njeri e ka Orën e vet e zoti s’ka lânë kend pa tê; kúr të jeni ngusht e ma, thirrni Orës, e  Ora ka me u ndimue”.

Pas situatës iniciale formulative mund të supozojmë se funksioni i ardhshëm do të jetë mungesa, meqë vetë situata iniciale kushtëzon funksionet që do të pasojnë sipas një renditjeje të caktuar. Funksioni mungesa është kushtëzuar (shkaktuar) nga porosia e babait që ua lë të  tre djemve: “Kur të jeni ngusht e ma, thirrni Orës, e Ora ka me u ndimue”. Shkak i fillimit të veprimit, pra i prishjes së harmonisë familjare në këtë përrallë është lindja e nevojës për kërkim-njohje, ky  funksion, mungesa, është i domosdoshëm për përrallën, meqë me të fillon thurja. Përveç formulave hyrëse në përrallë funksionon sistemi i përsëritjeve, i formulave të mesit, formulave përfundimtare etj.

 

Formulat e mesit janë përbërës të rëndësishëm të strukturës narrative të përrallave të  mbledhura nga At Donat  Kurti, ato shqiptohen me rastin  e kalimit të pengesave të heroit apo edhe për lidhjen e episodeve. Nëpërmjet tyre herë–herë bëhet edhe lidhja e episodeve apo  krijohet mundësia për kryerjen e detyrave të rënda etj. Formulat e mesit janë në funksion dinamik, një funksion i tillë i formulave të mesit është i pranishëm në përrallën Hyrija e detit[3]. Heroit të përrallës i shtrohen kërkesa  për kryerjen e detyrave që konsiderohen të pamundura. Kryerja e tyre realizohet me ndihmën e këshillëdhënësit (gruas së heroit të përrallës) dhe me veprimin e ndihmësve. Kërkesa e kryerjes së detyrave  të rënda është e  tri hershme. Detyra e parë është “ me i gjetë tre kutë cohë, qi të më dalin me veshë ushtrin e të teprojnë edhe njaqë, përndryshej të ka shkue kryert”– thotë mbreti.
Kërkesa  e dytë është më e rëndë se e para, ndërsa e treta është edhe më e rëndë për t’u realizuar se dy të parat. Por kërkesat nuk  shtrohen përnjëherë, pas kryerjes së detyrës së parë vjen kërkesa për kryerjen e të dytës e kështu me radhë. Ja  si fillon realizimi i detyrës së rëndë:

 

 “ E shef Hyjrija  ashtu mërzitshëm e e pvetë:

-          Shka ke more  njeri, qi rrin ashtu në mendim?

-          Shka me kenë! – i thotë djali,- Kam mbarue....

-          ... Shko në breg të detit aty ku më ke gjetë mue rrah  tri herë për tokë e thuej:

“ Gjele nanë, gjele vlla,

Ma ngusht se jam nuk ka.”

...

Shkon djali në breg të detit e rrahë tri herë për tokë tuj thirrë:

             “ Gjele nanë, gjele vlla ,

             Ma ngusht se jam nuk ka.”

Kjo strukturë formulative me simbolikë magjike përsëritet tri herë në këtë përrallë gjithnjë në funksion të kryerjes së detyrave të rënda për arritjen e qëllimit final të heroit të përrallës, kurorëzimin e jetës së lumtur.

 

Formulat përmbyllëse

Në përrallat  e At Donat Kurtit formulat përmbyllëse janë segment i rëndësishëm i sistemit modelativ, sikurse formulat hyrëse edhe këto janë në funksion të bartësve apo kapërcyesve. Ato sinjalizojnë se nga rrëfimi i organizuar artistik kalohet në rrëfim të zakonshëm. Si të tilla u nënshtrohen ligjshmërive të zhanrit dhe i takojnë tipit të klisheve të kanonizuara që rifunksionalizohen nga teksti në tekst dhe konsiderohen si sinjale të kodit të përrallës. Megjithatë formulat përmbyllëse janë më të klishetuara se sa formulat hyrëse për arsye se përralla gjithherë përfundon me happy end. Formulat përmbyllëse, gjithashtu, janë të kushtëzuara nga kronotopia e përrallës, nga dimensioni mitik, nga natyra dhe karakteri  fiksional. Ka raste kur formula përmbyllëse sinjalizon se rrëfimi ka ndodhur në kohë dhe hapësirë mitike, por ka  raste kur formula shqipton edhe natyrën fiktive, jovërtetësinë e ndodhive të përrallës. Një formë të veçantë kanë formulat me të cilat rrëfimtari thekson se rrëfimi ka përfunduar dhe nuk do të vazhdojë më. Formulat e tilla janë të pavarura nga teksti që e mbyll rrëfimin dhe krijojnë një distancë nga ndodhia e rrëfyer. Përfundimet e tilla janë plotësisht jashtë organizimit të brendshëm të  tekstit, ato zbulojnë qëndrimin e rrëfimtarit  ndaj krijimit  dhe në njëfarë mënyre krijojnë distancën me tekstin e rrëfyer. Në këto raste formula është sinjal që tregon se rrëfimi ka  përfunduar. Në krahasim me tekstin e përrallës formula e tillë bëhet informatë e veçantë mbi përfundimin e ndodhisë. Këtu narratori  shqipton qëndrimin e vet ndaj aktit të rrëfimit dhe ndaj natyrës së krijimit si art  letrar.

Formula të kësaj natyre janë:”Prralla n’ shkallë, dukati n’ ballë!”, “Prralla n’ Ponesh e mira pej nesh !”, “Prrallza anej, shnetja knej”; “Prralla n’ Lesh, shnetja prej nesh”, “Prralla në  Lesh e mira  prej nesh “, “Prrallza atje shneti ke ne”, “Ai n’ shpi t’ florinit ‘unë n’ kull’ t’Dukagjinit “, “Përralla ke kacarrumat, shendetja ke çunat“. Ekziston mendimi se ky lloj i formulave përmbyllëse  përdoret për ta larguar frikën nga dëgjuesit e vegjël, mbasi në përrallë  mund të jetë  folur  edhe për kuçedra, shtriga etj.[4]

 

Përsëritjet

Në përrallë përsëritjet funksionojnë sipas sistemit të trihershëm apo të disahershëm. Heroi niset për kërkim, në rrugë e sipër takohet me dhuratëdhënësin apo këshillëdhënësin dhe vihet në sprovë nga ai. Sprova qëndron në kryerjen e ndonjë shërbimi për këshillëdhënësin apo dhuratëdhënësit. Pas kryerjes së sprovës heroi merr mjetin mitik nga ai si shpërblim. Ai duhet përsëri të takohet edhe me dhuratëdhënësin e dytë e pastaj me dhuratëdhënësin e tretë, nga të cilët përsëri vihet në sprova dhe merr mjetin mitik të cilin do ta përdorë gjatë kryerjes së detyrave të rënda. Edhe kalimi i pengesave ndërtohet sipas sistemit të përsëritjes së trihershme apo të disahershme Sistemi i përsëritjeve është segment i rëndësishëm që i takon të ashtuquajturit ritual i përrallës. Përsëritjet janë në funksion dinamik edhe me rastin e kryerjes së detyrave të rënda nga heroi i përrallës.

Funksionin e përsëritjeve e gjejmë në shumë përralla këtu po e marrim një shembull nga përralla e Bukurza e  Dheut[5]:

Nget ma parë udhtari në breg të detit e e hidhë gurcokun n’ ujë. Me i herë i vie peshku i vogël e e pvetë:

-          Shka don prej meje?

-          A e din si me më fshehë? – ia  pret djali.

-          Po  njitash – thotë.

Përsëritja tjetër :

Muer udhtari puplen e e hodh n’ hava e me i herë erdh shqypja e e pveti se shka lypte.

-          A din me  më fshehë kund? – i tha.

-          Po, - ia  priti.- Hyp n’ shpinë teme.

Përsëritja e tretë:

U vu udhtari për të tretën herë m’ u fshehë. Dogj leshin erdh dhelpna.

      - Shka don prej meje? -  pvetë dhelpna.

      - A din ku me më fshehë? – thotë djali.

Në këtë përrallë përsëritjet janë në funksion të kryerjes së detyrave të rënda, kryerja e të cilave  dinamizon veprimin dhe  shpie kah realizimi i qëllimit  përfundimtar të heroit.

Edhe pse në dukje përsëritjet janë të njëjta ato ndryshojnë në nuanca. Këto ndryshime i bën rrëfimtari për arritjen e efekteve  stilistike.

 

Dialogu

Dialogu është në funksion të dinamizmit  të veprimit dhe të ngjyrimit emocional të rrëfimit. Nëpërmjet të dialogut, shpalosen tiparet e heroit, ndihmësve dhe kundërshtarëve dhe veprimet e tyre. Përralla “Një këmishë për ma të fortin” [6], kryesisht realizohet nëpërmjet të dialogut që zhvillohet ndërmjet nënës dhe djemve të saj, me ç’ rast bëhet karakterizimi i aftësive të djemve të saj të cilët janë bartës të veprimit. Secili episod   zhvillohet nëpërmjet të dialogut në mes djemve dhe nënës. Shembulli:

E shef i madhi djalë, e e pvetë:

- Nanë, për ke e ke këtë kmishë?

- Këtë kmishë – ia pret e ama -  e kam për atë qi a  ma i forti nder ju.

- E pra- i thotë djali – ma i forti jam unë.

- Po çka je i zoti me ba ti?

- Un - tha ai -  e ve veshin në këtë jetë e ndiej shka thohet në tjetrën jetë.

- I fortë – i tha e ama – kenke: por ka edhe ma të fortë se ti.

Ky dialog  përsëritet shtatë herë, i ndryshuar me nuanca  të vogla  tekstore dhe kuptimore, por intenca e tekstit është vënia në sprovë e të bijve nga e ëma e cila synon kryerjen e disa veprimeve dhe arritjen e qëllimit nëpërmjet të shkathtësive të bijve të vet. Dialogu këtu është edhe në funksion  të përsëritjeve që janë veçori e stilit të krijimtarisë letrare gojore e sidomos përrallës.

 

Veçori të stilit

Edhe pse përralla nuk preferon përshkrimin, meqë çdo gjë në të shqiptohet në vija të shkurtra dhe të mprehta, prapë se prapë varësisht nga narratori dhe aftësia e tij kreative hasen përshkrime të nuancuara të gjendjes shpirtërore të personazheve dhe të ambientit ku veprojnë ata. Po ashtu brenda strukturës tekstore hasen edhe proverba apo fjalë të urta në trajtë komentesh apo porosish etike që i përdor narratori. Brenda tekstit të përrallës hasim fjalën e urtë që është sublimim i përvojës jetësore, thuhet bie fjala: “E drejta dhe dhuna janë motra”. Kjo ndërhyrje e rrëfimtarit  bëhet për të arsyetuar se njeriu ndonjëherë për  pasojë të parimeve të veta të drejta e pëson nga dhuna. Po ashtu brenda përrallave hasim edhe tekste të thurura poetike në trajtë të poezisë mjaftë të suksesshme. Kjo formë e rrëfimit përdoret nga narratori, për të shprehur botën emocionale të heroit, kur ai gjendet në situata të vështira jetësore. Si pjesë e kulturës gojore, përralla shfrytëzon edhe komunikimin simbolik, të folurit e koduar, që në traditën gojore quhet të folur me rrotulla. Kjo formë e ligjërimit përdoret te përralla “Pashmanga e arit”[7]dhe në një sërë përrallash tjera :

Kur djement (eufemizëm për djajtë- M.M.) i urdhërojnë vajzës të veprojnë në këtë mënyrë:

-          Çoje votrën!

-          Vajza mer e shin

-          Theje ceremen!

-          Vajza gatuan e qet bukë

-          Përvloje qenin!

-          Vajza i zien do gjellë qenit

Kështu ndodh edhe në përrallën “Vajza e meqme e plakut”[8] ku rrëfimi i koduar, shërben për zgjidhjen e enigmave. Bisedën në mes njeriut të mençur dhe plakut e dekodon vajza e plakut. Në mënyrë të njëjtë realizohet edhe përralla “Mbreti e plaku”[9], ku zhvillohet ky dialog në mes të mbretit dhe plakut:

-          Puna e mbarë, o ti që punon dhen!

-          Mbarë paç, o ti qi sundon dhen!

-          Si po je me të largtit?

-          M’u kanë avitë edhe fort.

-          Po si po shkon me të shpeshtit?

-          Mu kanë rradhue edhe fort.

-          Si po shkon me të shpejtat? A je në dy a në tri?

-          Në tri e me mërzi.

-          Po me t’i çue dy desh, a din me i qethë?

-          Dij me i qethë e me i rrëqethë.

 

Figurat mitike

Përrallat e blejve I dhe II të  At Donat Kurtit janë të pasura me figura dhe mjete mitike. Veçori e tyre është se në to veprojnë një sërë qeniesh të mitologjisë universale dhe ato të mitologjisë sonë kombëtare. Ndër qeniet mitike shumë të funksionalizuara, janë Ora, Roja e shtëpisë, E Bukura e Dheut, dragonjtë, kuçedra, hyritë, zanat, vitoret, shtatë pllamëmjekër tri pllamë shtati, gjarpri, djalli, divi, shtriga, figurat njerëzore me veti mbinatyrore etj. Por në përrallat e këtyre dy vëllimeve  është shumë e pranishme edhe figura  biblike e shenjtit Shën Kolli. Shumë nga këto figura jo vetëm që kanë rëndësi në ndërtimin artistik të përrallës por ato hedhin dritë  në mendësinë dhe mënyrën e jetesës sonë në periudha të ndryshme kohore, në mënyrën e të menduarit të kosmosit dhe të rregullimit kosmogonik. Qenieve të tilla në përrallë edhe pse të transformuara në figura artistike, u atribuohen edhe aftësi me të cilat rregullohen dukuri dhe raporte në botën njerëzore. Figurat e tilla  në përrallë kanë  fuqi mbinatyrore apo  hyjnore me të cilat i harmonizojnë raportet njerëzore me ato natyrore.

Përveç qenieve mitike në përrallë veprojnë edhe një sërë mjetesh mitike  me fuqi magjike të cilat janë në funksion të ndihmësve që kryejnë detyrat e rënda apo i  krijojnë pengesa kundërshtarit gjatë ikjes së heroit të përrallës sidomos gjatë ndjekjes nga kundërshtari.

Me këtë rast do të trajtohen disa ndër figurat mitike që luajnë rol të rëndësishëm në strukturën e këtyre përrallave.

 

E Bukura e Dheut

Përgjithësisht mund të thuhet se  E  Bukura e Dheut është njëra ndër figurat qendrore apo edhe figurë qendrore e përrallës. Në planin e strukturimit sintagmatik përfaqëson objektin  e kërkuar ndërsa në rrafshin artistik simbolizon sublimimin e bukurisë hyjnore dhe natyrore. Në planin psikologjik arritja te e Bukura e Dheut simbolizon formimin e integritetit personal të heroit të përrallës dhe ndërrimin e statusit të tij moral dhe material. Sipas Eqrem Çabejt  E Bukura e Dheut ka ngjashmëri  me Kirken e Homerit, e cila është e bija e Heliosit. Në përrallë ajo shfaqet në trajtë antropomorfe, në trajtë zoomorfe dhe në trajtë fitomorfe. Kur është në trajtë antropomorfe shpeshherë, ka veti demoniake dhe i  shndërron  në gur trimat që marrin guximin t’i afrohen kullës së saj. Veçori e saj është bukuria e rrallë, mahnitëse dhe e paarritshme. Ajo është sintezë e bukurisë ideale dhe si e tillë është shkak i dëshirës së  trimave që ta posedojnë atë krijesë ideale. Në rastet kur hijeshia e saj shihet sheshazi, kur ajo ka pamjen e qenies njerëzore, të vajzës shumë të bukur, ajo është e mbrojtur në kështjellë. Kur nuk jeton në kështjellë e pallat ajo shfaqet në trajtë zoomorfe e mbrojtur nga vetë natyra si breshkë, bretkocë, gjarpër, zog i bukur. Pas zbulimit dhe shndërrimit në femër të bukur, ajo jeton si qenie njerëzore. Zbulimi i bukurisë së saj do të nxisë gjithmonë lakminë e të tjerëve e si pasojë burrit të saj do t’i lindin probleme të cilat duhet t’i zgjidhë përmes kryerjes së detyrave të rënda. Në rastet e tilla E Bukura e Dheut me aftësitë e saj mitike do t’i ndihmojë heroit (burrit të saj), t’i kryejë detyrat e rënda që i parashtrohen nga personazhet kundërshtare.

Krahas bukurisë së pashoqe, ajo është e mençur dhe dinake ndërsa trimave u parashtron detyra të ndryshme për të parë aftësitë e tyre. Trimi që e gjakon i nënshtrohet  rreziqeve dhe fatkeqësive, po rreziqet e tilla e vlejnë të bëhen. Përvetësimi i saj dëshmon  edhe aftësitë psikofizike dhe  integritetin e personal të trimit. Vetitë e hyjnisë demoniake të Bukurës së Dheut shfaqen  në përrallën Mos na e prish rreshtin[10], ajo ka aftësitë e Kirkes.

Nga dialogu  që zhvillohet në mes të shejtit dhe trimit shohim vetitë e saj:

- A s’ e din – vijoi Shejti - sa vetë kanë shkue me e lypë janë ngri e janë ba gur? Per në me pshtue, ven vesh shka po të tham: Kur të mbrrish te sarajet e saja, thirri të madhe e ajo ka me të namë: “ Ngrifto  zana e bafto gur !” e ti  dredhia me dekik: “ Gur u ngrifsh  ti!” Tri herë ka me të namë e tri herë herë ke me ia kthye namen e kështu s’ ka me pasë shka me ba.[11] 

 

Ora

Në përrallat e këtyre vëllimeve ora ka rol të gjithëpushtetshëm mbi heroin dhe mbi kundërshtarët e tij, ajo cakton fatin dhe ardhmërinë e tyre, sikurse edhe  në mitologjinë popullore. Në planin sintagmatik gjithherë shfaqet në funksion të ndihmësit apo të këshillëdhënësit, këtë e shohim te përrallat  E Bukura e Dheut e shtriga, Furka e boshti i praruem, Kush po i ruen vorrin babës, Ora e gjysëkungulli etj. Madje në përrallën  E Bukura e Dheut e shtriga, narratori bën edhe përshkrimin e fizikusit të saj, që në të vërtetë është shumë fluid. Kjo ndodh për dy arsye, një se përralla nuk merret me përshkrimin e detalizuar të personazheve dhe të figurave dhe dy, si duket  krijuesi gojor   “ka frikë t’ i afrohet madje edhe artistikisht “ [12] kësaj qenieje të adhuruar dhe të tabuizuar. Në përrallë gjejmë këtë përshkrim të Orës së njeriut:

 “Ish ora si rrezja e diellit, e zdritte vendin  e e bate ditë, e kur folte ajo të kite anda me e ndie.

-Po ti – i tha djalit – që deshte me ba? Po a s ‘e din, se ke le në hyll të mirë(...) Aty asht E Bukura e Dheut e e kem da për ty[13].

 Nga teksti i cituar shihet se edhe e transformuar artistikisht Ora ruan vetitë e figurës mitologjike popullore. Ndërsa Ora e shtëpisë sipas kësaj përralle merret me caktimin  e fatit të njeriut, por edhe i ndihmon trimat në luftë:

Njitet  djali në katin e katert e aty gjen Oren e shpis kah  rrin në nji odë të bukur plot stola e treveza e cerga

- Ky  a vendi, - tha Ora – ku bashkohen shoqet e mija e dajm shartet e njerëzimit. A i shef ato letra? Setcillit nieri ia kemi  shkrue nafaken a rriskun, qi ka me pasë.

- Po shoqet ku i ke,  - pveti  djali – qi s’ po i shof ?

- Shoqet - përgjegji  Ora - janë shpërda per rangë të ndryshme: kush per me u pri burrave në luftë, kush neper gurra e kroje, kush tuj ruejtë dhit e egra, e kush tu djepi i fmive.[14]

 

Roja e shtëpisë

Roja e shtëpisë është figurë e mitologjisë sonë kombëtare, e cila në këto përralla ruan po atë funksion që ka në mitologji. Përshkrimin e saj përralla e paraqet në trajtë të gjarprit, apo edhe ndonjëherë nuk e përshkruan fizikusin e saj, por vetëm flet për veprimet e saj. Ajo shfaqet si mbrojtëse e vatrës familjare, por edhe si mbrojtëse e individit, e cila vihet në funksion të ndihmësit, në rastet kur heroi është në rrezik nga kundërshtarët. Një funksion të tillë Roja e shtëpisë e ka në përrallën “E Bukura e Dheut e Shtriga”. Roja e shtëpisë, këtu shfaqet në trajtë të gjarprit. Me fuqinë e saj mitike u vë një perde syve kollukëve derisa Ora ia mpreh taganin heroit për t’i mundur ata.

 

Dragoi

Dragoi është qenie e mitologjisë sonë popullore që në përrallë ka ruajtur më pak vetitë e qenies mitike të traditës gojëdhanore. Ai haset, zakonisht,  në funksion të kundërshtarit të heroit.

Mirëpo, në një përrallë të Donat Kurtit dragoi ka vetitë e qenies mitologjike të traditës sonë gojore. Ai shfaqet me vetitë e qenies mitike sikurse edhe në mitologjinë popullore, si hyjni me veti pozitive dhe kundërshtar i kuçedrës. Me gjakun e tij ngjallet heroi i përrallës. Në përrallën “E Bukura e Dheut e Shtriga” thuhet:

 “U vun dy vllazent tuj kqyrë ata gjak drangonit!

-          Të fortë -  tha njeni – e paska gjakun drangoni.

-          Asht i fortë vetë, - pergjegji tjetri – pse ai kapet edhe me kulsheder, kur kjo neper stuhi e shtergatë don me shkretnue ndoi bajrak: e me ndodhë qi varrohet, gjakun nuk ia lan shiu, por ngrihet, si po e shef, e a derman per njerz e per gja te gjallë (...) Moren do gjak, e ferkuen per reshpe e e perzien me ujë, e erdh e ba kuq si gjaku i nierit, e i a dhanë me e pi. Porsa e piu pak asi gjaku, lypi gruen e vet.[15]

 

Shën Kolli

Shën Kolli është figurë biblike që në përrallat e këtyre dy blejve ruan vetitë e shenjtorit. Ai shfaqet si figurë ndihmëse e heroit të përrallës të cilin e ndihmon, në situata të ndryshme jetësore, për arritjen e qëllimit që ia kishte vënë vetes që më parë. Gjithashtu me fuqinë e  tij hyjnore ua mundëson lindjen e fëmijëve, prindërve që nuk kishin pasur fëmijë. Njerëzve të mirë dhe bamirës u ndihmon që ta përmirësojnë statusin material dhe familjar.  Sikurse  në legjendë edhe në përrallë ai e vë në sprovë bamirësinë e njerëzve.[16]  Si figurë e përrallës ai reflekton shtresa të religjioneve të lashta dhe shënjon kapërcimin nga religjioni pagan në religjionin monoteist.

 

Mjetet mitike  

Përveç figurave mitike edhe mjetet mitike janë përbërës të rëndësishëm të strukturës së këtyre përrallave. Mjetet mitike në përrallë i vihen në shërbim heroit për kryerjen e detyrave të rënda apo për kalimin e pengesave. Mjetet mitike heroi mund t’i ketë trashëguar zakonisht nga i ati por edhe i fiton nga dhuratëdhënësi apo aleati nga i cili është vënë në sprovë më parë. Mjetet e tilla mitike mund të kenë veti që të veprojnë vetëm një herë apo disa herë. Ndër mjetet mitike më të përdorura janë: kapela, thika, shishja, fiku, molla, fyelli, luspa e peshkut, pendla e ndonjë shpendi etj.

 

Përfundim

Përrallat e mbledhura dhe të botuara nga At Donat Kurti kanë një rëndësi të veçantë për kulturën tonë popullore, për studiuesit e letërsisë gojore, për etnologët dhe për studiuesit e gjuhës, sepse janë një pasuri e paçmuar në rrafshin tematik, mitologjik dhe  gjuhësor. Ato shquhen edhe me vlera të ngritura artistike dhe me një botë të pasur personazhesh dhe qeniesh mitike. Lexuesi i tyre do të përjetojë jo vetëm kënaqësi estetike por do të pasurojë botën e vet shpirtërore me dukuri dhe elemente të lashta të kulturës sonë, si reflektim i aspekteve të mendësisë dhe filozofisë popullore.