Bilall Maliqi: Intervistë me shkrimtarin Hysen Këqiku

Shkrimtari, Hysen Këqiku me krijimtarinë letrare si në atë që ka krijuar për të rritur dhe  në atë për fëmijë në prozë, poezi, dramaturgji e së fundit  edhe në kritikë letrare,  ka shtrirë ndikimin e tij kreativ në tërë hapsirat tona etnike edhe pse fatkeqësisht  të ndara. Për këtë krijues ndarja është vetëm fizike. Ndarjen tonë shpirtërore nuk ka forcë që mund ta bëjë. Pa marrë parasysh kufijtë që na ndajnë shpirti jonë  do të jetë një. Ecja jonë do ta ketë një  kahje dhe një cak të vetëm. Dihet ecja vazhdon...

Intervistën e zhvilloi Bilall Maliqi

Diellori:Z. Këqiku,  Ju prej kur e keni botuar vjershën e parë, keni hyrë në 43 vjetorin e krijimtarisë letrare. Keni botuar shumë vepra për të rritur e për fëmijë, lexuesit e “Diellorit” kanë dëshirë të bisedojnë  me Ju, t’u flisni atyre se si e keni filluar dhe çka ju inspiroi të merreni me shkrime?

Hysen Këqiku: Paraprakisht  i përshëndes të gjithë  lexuesit e “Diellorit”.Me që tërë jetën  time pothuaj e kam kaluar me fëmijë, po më duket se edhe lexuesit e “Diellorit” i kam përpara po i shof dhe po komunikoj me ta. Jeni shumë të mirë, Jeni të vyeshëm dhe të zellshëm në rrugën e dritës që e keni zgjedhur. Përshëndes edhe stafin  që e përgatitë “Diellorin”. Me një URIM të madh sepse puna dhe veprimtaria   juaj është jo vetëm e madhe po e shenjtë.

            Nga fëmijëria ime ka mbetur një kujtim  i thundruar në mendjen time. Në pranverë kur ktheheshin  lejlekët  nga jugu i nxehtë. Një u printe  kurse tjerët në formë të shkronjës “V” i shkonin pas. Ata e dinin ku shkonin... e kishin drejtimin e tyre...ata sikur ma sollën vjershën e parë (“Lejleku”) kur isha nxënës i klasës së shtatë  në Shkollën fillore  “Rilindja” në Llojan të Kumanovës. Lejleku  tjetër i bardhë ishte shkrimtari i njohur për fëmijë Ali Huruglica i cili që nga Shkupi shkruante për vendlindjen e tij Gjyrishecin. Në vjershat e tij e shihja vendlindjen time Velegllavën (Velia Glauan) time madhështore. Aq shumë më pëlqenin vjershat e tij sa i lexoja  derisa i mësoja përmendësh. Unë tok me vjershat e Aliut shpirtërisht jetoja në vendlindje  kurse fizikisht në Vaksincë të Kumanovës.

            Më vonë më nxiti edhe Migjeni. Këta dy shkrimtar më përfituan dhe më futën në vallen e tyre  magjike dhe që nga ajo kohë po bëhen 43 vjet që merrem me krijimtari  letrare. Shkruaj vjersha për të rritur, drama, vjersha  dhe tregime për fëmijë,

kam shkruar  panorama letrare (3) dhe monografi.  Kohën e fundit merrem edhe me kritikë letrare.Motivet dhe inspirimet më kanë rrëmbyer në drejtime të ndryshme  duke i lënë pak fëmijët  jo në harresë por  në një përkushtim timin pak sa më të zbehur. Për ta kam shkruar  deri tash vetëm tri vepra “Ti dil nga loja” (“Pionieri”, Prishtinë 1995), “Ujëvarë e patharë” – poemë (“Rilindja”, Prishtinë 2000) dhe “Qëndresë me besa-besë” – poemë (“Ura”, Gjilan 2000). Në dorëshkrim kam disa libra për fëmijë. Atyre do t’u kthehem dhe  fëmijët për mua do të jenë më të përgdhelurit, më të mirët – loçkat e mija....

Diellori:Lexuesit e “Diellorit”, me që nuk e kanë lexuar  veprën “Ti dil nga loja”, kanë dëshirë të dijnë se çka ka në përmbajtjen e saj poetike.

Hysen Këqiku: Ky libër, në fakt është një përëmbledhje e vjershave të mija të botuara në revistat për fëmijë:”Pionieri”, “Gëzimi”, “Fatosi”, “Rilindja për fëmijë”, “Bati” dhe “GEP-i” (Gazeta e pionierëve). Që nga viti 1969 – 1990. Kjo vepër për mua është më e mira dhe më e dashura sepse në të kam psherëtimat e mija të para, komunikimet  intime dhe shpirtërore që kam bërë me fëmijë si mësimdhënës i gjuhës shqipe. Për çudi fëmijët kudo janë njësoj. Ata  i kanë buzëqeshjet e njejta. Kudo që t’i takosh e me ta të komunikosh, të rrëmbejnë, të bëjnë shokë. Janë shumë të zgjuar. Ata të kuptojnë se e ke me zemër bisedën - kontaktin me ta, apo  vetëm sa për të thënë. Po të kuptuan se  i ke në zemër e në shpirt, të rrëmbejnë fare, ta falin  tërë qenien e tyre  shpirtërore. Ata si të tillë që i ka dhuruar natyra - Zoti ynë i madh, të fusin nëpër labirinthet  fantastike dhe, të shëtisin shtigjeve të bardha të fantazisë. E tërë përëmbajtja e kësaj përmbledhjeje  është një  shoqërim  i sinqert me fëmijët, me kërkesat e tyre prej buzëqeshjes së ëmbël, që ata ta falin, e deri tek loja. Loja e tyre është  lojë e vërtetë, ajo është vetë jeta e tyre dhe  në të nuk durojnë hileqarë e lojaprishës.

Diellori: Letërsia  shqipe për fëmië nuk është aq e pasur me poema për fëmijë, Ju këtë letërsi e keni begatuar me dy  poema. Në fakt na e prezentoni të parën “Ujëvarë e patharë” - një titull freskues dhe provokues.

Hysen Këqiku: Jeta dhe lumenjtë  nuk e ndalin ecjen e tyre. Lumenjtë  e kësaj përmbledhje janë Marga (Morava), Lapusha (Llapushnica) dhe Galapusha (Kriva Reka). Personifikojnë tri  motara. Motrën e madhe Margën dhe dy motrat e tjera Lapushën dhe Galapushën. Ato në ecjen e tyre bashkohen, siç do të bashkohen trojet  tona të copëtuara gjatë historisë. Bashkimi i parë ndodh rrëzë kalasë së Pogragjës kur Marga dhe Lapusha bëhen   NJË. Ato vazhdojnë derisa takohen edhe me motrën e vogël Galapushën. Gjatë tërë ecjes  së tyre, deri në derdhje në Detin e Zi, evokojnë dhe shprehim mall për njëra tjetrën. Pas një kohe ato do t’i rrëmbejë malli për vendlindjen. Lumi nuk kthehet mbrapsht. Ato shndrrohen në avull dhe kthehen  tok me retë, në pika shiu dhe derdhen në vendlindje duke formuar lumin që rrjedh i patharë. Motivi kryesor është dashuria ndaj atdheut, ndaj vendlindjes. Ai lumë – lumi i kurbetçarëve e vazhdon  këtë ecje në vazhdimësi.

Diellori: Qëndresa dhe thundrrimi i saj në gjetje  artistike në krijimtarinë  letrare, pasqyerohet në poemën për fëmijë “Qëndresë me besa-besë”...

Hysen Këqiku: Kjo poemë ngërthen një dialog  poetik që zhvillohet në mes Skifterit – si banorë autokton në Rrapin e rrafshit tonë jetësor dhe Korbit i cili, duke mos pasur atdhe i vardiset Skifterit për t’ia rrëmbyer  Rrapin e për të bërë  qerdhe në të. Ky konflikt  është i gjatë dhe  me lumenjë gjaku  rrëke.  Dialaogjet e ashpra,  konfliktet  dhe  ballafaqimet,  gjatë historisë, i krijoi një jetë të rëndë  Skifterit në truallin e tij të ngrohtë. Ky konflikt  vëhet në spikamë edhe në dramën time “Kufij që preken”. Fatkeqësisht në Rrapin e skifterit Korbi bëri  qerdhe – e krijoi shtetin e vet që prore  pretendon ta zgjerojë. Së fundit, dinjitetin dhe krenarinë  e një pjese të Rrapit e  rriti UÇK-ja, e cila  sfidoi dhe ia doli që Skifterit të mos i rrezikohet  hapësira më e gjerë. Sa u përket degëve të rrapit që mbetën  jashtë një vije që u hartua nga dorëzezët, ato do të ushqehen me  lëngun e jetës që rrjedh nëpër damarët e Rrapit dhe do ta  vazhdojnë ecjen krenare  deri në pafundësi.

Diellori: Duke ju falenderuar përzemërsisht, në emër të  të gjithë lexuesve të “Diellorit”, Ju lutemi  na e shprehni një mesazh për lexuesit për opinionin e gjerë të Luginës

Hysen Këqiku: Ju jeni degë e Rrapit të moçëm, e thash më lartë,  dhe si e tillë  do të jeni një prej degëve më të  njoma – në kupëtimin e ruajtjes të gjuhës, traditave dhe identitetit kombëtar –Lugina e Preshevës, e cila  tek të gjithë krijuesit  e rinjë është quajtur  Lugina e luleve, Ylberi i luginës etj. do të shërbejë si frymëzim  i pashterrshëm për të krijuar.Madhështia e kësaj Lugine do të rritet me punën kreative të të  gjithëve edhe nëpërmes “Perspektivës”, “Jehonës” dhe “Diellorit”. JU LUMTË.

Marrë nga libri me intervista “Ide të trazuara”

Hysen Këqiku: Tri poezi

UNË MINUS TI

Ti më ngacmon e më nget   

Ma lë këngën gjysmë për gjysmë,

Kur të afrohem keq bërtet

Pse të mira i përëmbysë.

Ti më shan e unë duroj

Ma mbyt fjalën pak e nga pak,

N’tokën ime pse frymoj

Askuj fare s’i kam hak.

Ti mëshikon me përçmim

M’skakton  dhembje e ofshamë,

Ç’t’u ka mbjellur ky hidhërim

Kopshtin tim ta bësh lamë.

Shkele lule e bar të butë

Pa u skuqur fare në faqe

Dëgjo  të mirën që të lutë:

Rrugës së drejtë mos i bëj laqe!

Sjellja jote s’është për shok

Pse ma merr bukën nga goja,

Ne të dy kurrë më tok;

Unë mbetem ti del nga loja.

Nga: “Ti dil nga loja”

NJË TAKIM I PËRMALLAR

Në rrafshirën

Rrëzë kalasë,

Zbrt Lapusha

Ujëkulluar

Në tatëpjetën 

Rrasë më rrasë,

Me një mallë

Të përvëluar.

Nga lartë hëna

Valët shndritë,

Në udhëtime

Të përqafuara;

Gurabardhët

Tek bëjnë dritë

Nëpër kujtime

Të përmalluara.

Natës memece

Ia mbysin qetësinë,

Kur bilbilët

Flalsin mesvete;

Udhëton Lapusha

Me madhështinë;

-Kërkon motrën

Se ku i treti,

Me vrap malli

Merr tatëpjetën,

Përkëdhel gurë

Në shtrat të vjetër.

Bashkë me peshqit

Copëtojnë rrjetën,

-Margën dua

Askë tjetër.

Mbi kala

Ndalet dielli,

Mallëngjehet

Për një takim;

Në duar të bariut

Jehon fyelli,

Marga e Lapusha

Në përqafim.

Me afsh zemre

Gushë për gushe

Merren ngryk

Rrëzë kalasë;

Si freski mali

Si ngrohtësi fushe

Motra motrën