Ismet Hasani: Mendime etike e morale (1)

Mendime etike e morale (1)

Nga Ismet Hasani

Etika është një disiplinë e filozofisë që studion sjelljen njerëzore dhe marrëdhëniet e saj me nocionet e së mirës dhe së keqes, rregullat morale, detyrën, lumturinë dhe mirëqenien e përbashkët.

Morali është një rregull, parim ose normë e sjelljes e paravendosur nga një shoqëri, bashkësi, dhe e pranuar nga një njeri për mënyrën e tij të sjelljes dhe e zbatueshme nga të gjithë njerzit e arsyeshëm; ose mësim i vlefshëm në mirësjellje, etikë ose domëthenie praktike e shprehur apo e nënkuptuar në një histori, fabul, ose ngjarje: Tërësia e parimeve, e normave dhe e rregullave që janë krijuar e ndryshojnë historikisht në kushte të caktuara ekonomiko-shoqërore dhe që përcaktojnë sjelljen e veprimtarinë e njerëzve në shoqëri.

Etika dhe morali janë koncepte të pandashme që u shfaqën në kohët e lashta. Në shoqëri ka disa tradita dhe rregulla që kryhen prapa skenave. Morali mund të quhet një nga mënyrat për të rregulluar sjelljen në shoqëri. Falë saj, ekziston një formim i pikëpamjeve, një kuptim i kuptimit të jetës dhe detyrës ndaj njerëzve të tjerë.

Në përgjithësi, mund të dallojmë tri funksione të etikës: përshkruani, shpjegoni dhe jepni mësim. Morali mund të përdoret për të karakterizuar një personalitet individual dhe cilësitë e tij. Në një manifestim tjetër, ai përshkruan marrëdhënien midis njerëzve. Aktivitetet njerëzore janë kaq të ndryshme, sa shpesh nuk mjafton të përdoren standarde të caktuara morale. Gjë është se shumë "urdhërime" janë përgjithësuar dhe nuk marrin parasysh situatën konkrete. Raporti i etikës dhe i moralit përcaktohet në bazë të opinionit publik, i cili shpesh nuk garanton moral. Ekspertët sigurojnë se çdo person ka të drejtë të zgjedhë vetë se si të veprojë në këtë apo atë situatë, por në të njëjtën kohë të marrë parasysh rregullat e përgjithshme morale. Është e rëndësishme që të ndahen sistemi i vërtetë dhe ideal ose i përhapur i moralit. Formohet kryesisht për shkak të edukimit, por në të njëjtën kohë praktikisht nuk i nënshtrohet analizës dhe korrigjimit. Në përgjithësi, mund të themi se morali është temë e etikës.

Përveç etikës dhe moralit, morali ka rëndësi të madhe, që është një sistem vlerash. Shprehet në formën e parimeve dhe ligjeve njerëzore. Ata manifestojnë moralin në marrëdhëniet ndërpersonale: në familje, me kolektivin dhe me njerëzit e tjerë, dhe në marrëdhëniet me veten. Për kategoritë e moralit janë cilësitë e tilla: nderi, liria, përgjegjësia etj. Problemet e moralit janë studiuar nga etika. Morali dhe morali, pavarësisht nga ngjashmëria e tyre, kanë dallime, prandaj e para merret si e mirëqenë dhe e dyta për të vlefshme.

Etika (greq. ithos – ves, dok, zakon) në filozofi është studimi dhe vlerësimi i sjelljes njerëzore në dritën e parimeve morale. Parimet morale mund të shikohen si standarti i sjelljes që njerëzit kanë ndërtuar për veten e tyre ose si lënda e shtërngimeve dhe detyrimeve që një shoqëri e caktuar kërkon nga pjestarët e saj. Ajo merret me çështjet se çfarë është e mirë dhe çfarë është e keqe, si mundemi ne të bëjmë dallimet mes tyre, a është e mira dhe e keqja e njejtë?!

Nuk është e pazakontë të dëgjosh moralin dhe etikën të referohen në të njëjtën fjali. Thënë kjo, ato janë dy gjëra të ndryshme. Edhe pse kanë  padyshim shumë të përbashkëta kanë edhe disa dallime që bien në sy.

Morali

Morali është nocion-koncept që ka prejardhje nga gjuha latine, respektivisht nga fjala "moris", "mos", qe e ka kuptimin e ligjit, traditës, tradicionalës, mirësjelljes, karakterit.

Morali është ideja e një personi ose e shoqërisë për atë që është e drejtë ose e gabuar, veçanërisht në lidhje me sjelljen e një personi. Ruajtja e këtij lloji të sjelljes i lejon njerëzit të jetojnë me sukses në grupe dhe shoqëri. Thënë kështu, ata kërkojnë një respektim personal ndaj përkushtimit të së mirës më të madhe. Morali ka ndryshuar me kalimin e kohës dhe në bazë të vendndodhjes. Për shembull, vende të ndryshme mund të kenë standarde të ndryshme morali. Thënë kështu, studiuesit kanë përcaktuar se shtatë morale duket se kapërcejnë në të gjithë globin dhe në kohë:

1. Trimëria: Trimëria ka ndihmuar historikisht njerëzit të përcaktojnë hierarkitë. Njerëzit që demonstrojnë aftësinë për të qenë të guximshëm në situata të vështira janë parë historikisht si liderë.

2. Drejtësia: E drejta një lloj i moralit që tregon shumë për personalitetin që je dhe se si je.

3. Shtyrja e autoritetit: Shtyrja ndaj autoritetit është e rëndësishme sepse nënkupton që njerëzit do t'u përmbahen rregullave që kujdesen për të mirën më të madhe. Kjo është e nevojshme për një shoqëri funksionale.

4. Ndihma e grupit: Ekzistojnë tradita për të na ndihmuar të ndihemi më afër grupit tonë. Në këtë mënyrë, ju ndiheni më të mbështetur dhe promovohet një ndjenjë e përgjithshme altruizmi.

5. Të duash familjen tënde: Ky është një version më i fokusuar për të ndihmuar grupin tuaj. Është ideja që dashuria dhe mbështetja e familjes suaj ju lejon të rritni njerëz që do të vazhdojnë të respektojnë normat morale.

6. Kthimi i favoreve: Kjo vlen për shoqërinë në tërësi dhe specifikon se njerëzit mund të shmangin sjelljet që në përgjithësi nuk janë altruiste.

7. Respektimi i pronës së të tjerëve: Kjo kthehet në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve bazuar në posedimin paraprak, i cili gjithashtu lidhet me idenë e drejtësisë.

(V i j o n )