Sabile Basha: Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë, 1945–1990 (26)

JATAKËT DHE BUNKERËT E LIRISË

VAZHDON DËNIMI I JATAKËVE TË AVDYL DURËS (26)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Sipas aktgjykimit të datës 11 maj 1948 të Gjykatës së Qarkut në Gjilan, një nga të dënuarit ishte edhe Shaban Adem Kurteshi, bujk nga fshati Vërban. I lindur në vitin 1885 nga babai Adem dhe nëna Zarife, e lindur Hakija, Shabani ishte i martuar dhe baba i tre fëmijëve. Ai ishte analfabet dhe deri më 20 shkurt 1948 nuk kishte qenë i dënuar më parë. Megjithatë, autoritetet gjyqësore e akuzuan për kryerjen e një vepre penale me karakter politik, të sanksionuar nga Ligji Penal i Jugosllavisë, neni 3, pika 14, duke e konsideruar si veprim kundër popullit dhe shtetit.

Aktgjykimi argumentonte se, nga viti 1946 e deri në momentin e arrestimit, Shabani kishte mbajtur kontakte të vazhdueshme me grupet e të arratisurve politikë. Në mënyrë të veçantë, gjatë vjeshtës së vitit 1946, ai ishte takuar me figurat e njohura të rezistencës ilegale, Avdyl Durën, Riza Gogën dhe Din Hoxhën, në vendin e quajtur “Tri mahallat”, që ndodhej ndërmjet fshatrave Vërban dhe Stagovë. Aktiviteti i tij nuk u ndërpre as në vitin 1947, kur në shtëpinë e tij kishte strehuar patriotët Hajriz Kajolli dhe Demir Mjakun, duke u siguruar jo vetëm strehim, por edhe ushqime.

Përtej ndihmës materiale, Shabani shprehte hapur mbështetje morale për qëndrueshmërinë e këtyre grupeve, duke i inkurajuar të mos dorëzoheshin dhe të qëndronin në male për sa më gjatë. Ai, sipas dëshmive të përfshira në proces, shprehej se “këtij pushteti shpejt do t’i vijë fundi”. Kjo bindje e tij ideologjike, e përqendruar në aspiratën për rrëzimin e pushtetit të pasluftës dhe realizimin e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë, u interpretua nga gjykata si provë e qartë e qëndrimit të tij armiqësor ndaj rendit të ri politik.

Përfundimisht, Gjykata e Qarkut në Gjilan e cilësoi Shaban Adem Kurteshin si një “armik të përbetuar të pushtetit të ri” dhe si një individ që, me veprimet dhe qëndrimet e tij, punonte në mënyrë të vendosur për shkatërrimin e tij të plotë. Në këtë mënyrë, figura e tij u vendos në radhën e atyre që regjimi i kohës i identifikonte si bartës të një ideali të rrezikshëm: vazhdimin e traditës së rezistencës dhe përmbushjen e aspiratës historike për bashkim kombëtar.

Më 11 maj 1948, trupi gjykues i përbërë nga kryetari, gjyqtari Bozhidar Veselinoviq, dhe anëtarët e porotës Mehmet Xhele dhe Saqip Neziri, pas shqyrtimit të provave dhe dëshmive të paraqitura gjatë procesit gjyqësor, arriti në përfundimin se i pandehuri ishte fajtor për akuzat që rëndonin mbi të. Vendimi, i formuluar në gjuhë juridike të prerë, pasqyronte bindjen e gjykatës se veprimet e tij kishin karakter të qartë kundër rendit politik të kohës dhe, si të tilla, meritonin një sanksion të ashpër.

Si rezultat, gjykata shpalli aktgjykimin me të cilin i shqiptohej një dënim prej tre vitesh burg të rëndë. Ky dënim, sipas argumentimit të trupit gjykues, nuk ishte vetëm një masë ndëshkuese për shkeljen e ligjit, por edhe një mjet parandalues, i menduar për të shërbyer si shembull për të tjerët që mund të ndjekin rrugën e veprimtarive të ngjashme. Vendimi i datës 11 maj 1948, në këtë mënyrë, u bë pjesë e mozaikut të gjerë të proceseve gjyqësore të asaj periudhe, të cilat synonin të konsolidonin pushtetin përmes ndëshkimit të atyre që konsideroheshin si kundërshtarë politikë.

Dënimi me pushkatim ndaj Nazmi Ramadan Mehmetit

Në sallën e Gjykatës së Qarkut në Gjilan, një tjetër proces gjyqësor u zhvillua kundër Nazmi Ramadan Rexhepit, bujk nga fshati Pustenik i rrethit të Nerodimës, i lindur në vitin 1896 nga babai Ramadan dhe nëna Havë. Nazmiu, burrë i martuar dhe analfabet, kishte kaluar një jetë të thjeshtë pune në fshat, deri në momentin kur u arrestua më 3 janar 1948. Megjithatë, ky arrestim e vendosi atë në qendër të një procesi politik të rëndë, që do të përfundonte me një aktgjykim të pamëshirshëm.

Trupi gjykues, i përbërë nga kryetari Sime Miliniq dhe porotët Qedomir Furunoviq e Xhevat Kurdalije, shqyrtoi akuzat e ngritura sipas Ligjit Penal të Jugosllavisë, konkretisht nenit 3, pika 14, që përcaktonte veprat penale të konsideruara si armiqësore ndaj popullit dhe shtetit. Sipas aktgjykimit, Nazmi Rexhepi ishte përfshirë në mënyrë aktive në ndihmën e të arratisurve politikë, veçanërisht të Avdyl Durës dhe bashkëluftëtarëve të tij, gjatë viteve 1946–1947.

Ai akuzohej se kishte organizuar dhe siguruar strehim për këta të arratisur, duke i mbrojtur nga ndjekjet e organeve të policisë dhe ushtrisë jugosllave. Për më tepër, ai kishte marrë përsipër një detyrë të rrezikshme e delikate: atë të postierit ilegal, duke bartur letra dhe sjellë informata nga Komiteti Qendror i NDSH-së që vepronte në Shkup. Këto veprime, të ndërthurura me vigjilencën dhe përkushtimin e tij, u jepnin mundësinë të arratisurve të qëndronin në male për periudha të gjata, derisa të sigurohej një dalje e organizuar jashtë vendit.

Gjykata, duke e interpretuar këtë aktivitet si një përpjekje të drejtpërdrejtë për të minuar rendin politik të kohës, vendosi të shqiptonte një dënim ekstrem. Më 26 janar 1948, mbi Nazmi Rexhepin u shqiptua dënimi kapital – ekzekutimi me pushkatim. Ky vendim jo vetëm që e vulosi fatin e tij personal, por edhe shërbeu si një mesazh i qartë i mekanizmave represivë të regjimit, se çdo akt solidariteti me lëvizjet ilegale shqiptare do të ndëshkohej me ashpërsinë më të madhe të ligjit.

Rifat Halil Avdia

Në aktgjykimin e Gjykatës së Qarkut në Gjilan, ndër emrat e të dënuarve figuroi edhe ai i Rifat Halil Avdis, banor i fshatit Pustenik, i lindur në vitin 1903 nga babai Halil dhe nëna Beglije. Rifati, analfabet dhe i përkushtuar ndaj punës bujqësore, përveçse një qytetar i zakonshëm, mbante edhe një funksion publik si anëtar i Këshillit Popullor të Vendit në Han të Elezit (Gjeneral Jankoviq). Megjithatë, ky rol nuk e pengoi atë të zhvillonte një veprimtari të konsideruar nga organet e kohës si armiqësore ndaj rendit politik të pasluftës.

Sipas aktgjykimit, gjatë vitit 1947, Rifati kishte mbajtur lidhje të vazhdueshme me grupin ilegal të udhëhequr nga Avdyl Dura dhe bashkëluftëtarët e tij. Ai ishte angazhuar në strehimin e Durës në disa raste, duke i siguruar jo vetëm ushqim dhe veshmbathje, por edhe mbështetje morale e praktike për të vazhduar veprimtarinë e tij ilegale. Dëshmitë e paraqitura në proces tregonin se Rifati kishte marrë pjesë personalisht në disa prej mbledhjeve të organizuara nga Avdyl Dura, veçanërisht në muajt prill dhe korrik të vitit 1947, duke u bërë kështu një jatak i rregullt dhe i besueshëm i tij.

Në bazë të Ligjit Penal të Jugosllavisë, neni 3, pika 14, një veprim i tillë cilësohej si vepër penale kundër popullit dhe shtetit. Për këtë arsye, më 26 janar 1948, Gjykata e Qarkut në Gjilan e shpalli Rifat Halil Avdin fajtor dhe i shqiptoi një dënim prej pesë vitesh burg të rëndë. Ky vendim u interpretua nga organet gjyqësore si një akt i domosdoshëm për të frenuar çdo lloj mbështetjeje të strukturave ilegale shqiptare, ndërsa në planin shoqëror ishte një tjetër dëshmi e mekanizmave represivë që synonin të ndërprisnin çdo formë rezistence ndaj pushtetit të kohës.

Në mesin e të pandehurve të përfshirë në këtë aktgjykim, i treti në radhë ishte Halil Rexhep Sejdija, banor i fshatit Rezancë, i lindur në vitin 1892 nga babai Rexhep dhe nëna Sahije. Halili, i lidhur ngushtë me tokën dhe jetën bujqësore, përfaqësonte figurën e fshatarit të thjeshtë, i cili, për shkak të rrethanave të kohës, nuk kishte mundur të mësonte shkrim e lexim. Në kohën e arrestimit, më 3 janar 1947, ai ishte burrë i martuar dhe babai i pesë fëmijëve, duke mbajtur mbi supe jo vetëm përgjegjësitë e punës së përditshme, por edhe barrën e mirëqenies së familjes së tij.

Deri në atë moment, Halili nuk kishte pasur asnjë përplasje me ligjin, duke kaluar një jetë që, në dukje, ishte e qetë dhe e mbështetur mbi punën e ndershme në bujqësi. Megjithatë, rrethanat politike të pasluftës dhe akuzat e ngritura nga organet gjyqësore e përfshinë në një proces të rëndë penal, duke i ndryshuar përgjithmonë rrjedhën e jetës. Arrestimi i tij shënoi një kthesë të fortë, duke e nxjerrë nga jeta e zakonshme e fshatit dhe duke e futur në një vorbull gjyqësore që, në klimën e ashpër politike të kohës, rrallëherë linte hapësirë për pafajësi.

Sipas aktgjykimit, Halil Rexhep Sejdija, megjithëse ushtronte funksionin e policit vullnetar dhe shërbente si këshilltar i fshatit Rezancë, gjatë viteve 1947 dhe 1948 kishte mbajtur lidhje të vazhdueshme me grupin ilegal të udhëhequr nga Avdyl Dura. Në cilësinë e tij zyrtare, ai zotëronte informata të rëndësishme mbi veprimet e organeve të rendit dhe, pikërisht për këtë arsye, prania e tij në mbledhjet e grupit ishte e çmuar. Informacionet që ai sillte për lëvizjet e policisë dhe planet e organeve kompetente për kapjen e tyre konsideroheshin nga anëtarët e grupit si burime të sigurta dhe të besueshme.

Gjatë viteve 1946, 1947 dhe 1948, Halili u bë një nga jatakët më të besueshëm të Avdyl Durës në atë zonë. Jo rrallë, ai mashtronte qëllimisht organet e ndjekjes, duke u dhënë të dhëna të rreme mbi vendndodhjen dhe lëvizjet e Durës, me qëllim që të pengonte kapjen e tij dhe të zgjaste sa më shumë qëndrueshmërinë e rezistencës. Ky veprim, i interpretuar nga autoritetet si akt i hapur armiqësie ndaj pushtetit të kohës, u paraqit në gjykatë si provë e vendosmërisë së tij për të kontribuar në suksesin e qëllimeve të grupit.

Në përputhje me Ligjin Penal të Jugosllavisë, neni 3, pika 14, gjykata e shpalli fajtor dhe i shqiptoi një dënim prej pesë vitesh burg të rëndë. Në realitet, ky vendim nuk ishte vetëm ndëshkim për veprimet e tij konkrete, por edhe një pjesë e strategjisë së pushtetit për të goditur çdo formë të bashkëpunimit me lëvizjet ilegale shqiptare, duke e bërë shembull për të trembur të tjerët që mund të ndiqnin të njëjtën rrugë të rezistencës.

Imer Zejnullah Zejnullahu, jatak

Në listën e gjatë të personave të ndjekur dhe dënuar nga organet gjyqësore të kohës, bënte pjesë edhe Imer Zejnullah Zejnullahu, i lindur në fshatin Strazhë të rrethit të Nerodimës, nga babai Zejnullah dhe nëna Hajrije, e lindur Rexhepi. Në momentin e arrestimit, ai ishte burrë i martuar dhe baba i katër fëmijëve, duke bartur mbi supe përgjegjësitë e një familjari e punëtori të përkushtuar në realitetin e vështirë të jetës rurale.

Procesi gjyqësor ndaj tij u drejtua nga trupi gjykues i përbërë nga kryetari Sime Miliniqi dhe anëtarët Hajriz Rexhepi e Vukosava Kastratoviqi. Më 19 mars 1948, pas shqyrtimit të provave dhe dëshmive, gjykata shpalli aktgjykimin duke e shpallur fajtor për kryerjen e veprave penale të cilësuara si “kundër popullit dhe shtetit”, në bazë të Ligjit Penal të Jugosllavisë, neni 3, pika 14.

Sipas aktgjykimit, veprimet e tij ishin interpretuar si shkelje të drejtpërdrejtë e rendit politik të kohës, duke u vendosur kështu brenda kategorisë së “armiqve politikë” që duhej ndëshkuar për të ruajtur “sigurinë” e shtetit. Në përputhje me këtë arsyetim, atij iu shqiptua një dënim prej një viti burg të rëndë. Ky vendim, i ngjashëm me dhjetëra të tjerë të asaj periudhe, dëshmonte për klimën represive të kohës, ku edhe veprimet e interpretuara si mbështetje indirekte ndaj rezistencës mjaftonin për të çuar individin pas hekurave.

Sipas akuzës së ngritur ndaj tij, Imer Zejnullah Zejnullahu dyshohej se gjatë viteve 1946 dhe 1947 kishte mbajtur lidhje të rregullta e të qëndrueshme me grupin ilegal të drejtuar nga Avdyl Dura dhe Arif Dragomanci. Ai akuzohej se u kishte ofruar ndihmë të drejtpërdrejtë, kryesisht në formë furnizimesh ushqimore, si dhe duke u siguruar strehim në shtëpinë e tij, veçanërisht gjatë muajit mars të vitit 1947.

Një nga momentet më të rëndësishme, që u paraqit si provë e bashkëpunimit të tij, lidhej me periudhën e një operacioni ushtarak të ndërmarrë nga forcat jugosllave kundër të arratisurve. Në atë kohë, gjatë sulmit, ai ishte gjendur në bunker bashkë me ta, përfshirë edhe një person të quajtur Ymer. Të gjithë së bashku kishin arritur të shmangnin kapjen duke u tërhequr në mal.

Megjithatë, pas tri ditësh, Imeri ishte kthyer në shtëpinë e tij, pa i treguar forcave jugosllave asgjë për vendndodhjen apo lëvizjet e të arratisurve të tjerë. Kjo heshtje dhe ruajtje e informacionit, e interpretuar nga gjykata si akt solidariteti dhe mbështetje për rezistencën, u përdor si element kyç për të vërtetuar akuzën se ai kishte vepruar kundër pushtetit të kohës dhe në favor të strukturave ilegale shqiptare.

Në dosjen gjyqësore me numër protokolli 104/47, e cila përmbledh një sërë aktgjykimesh të shpallura gjatë vitit 1947, Gjykata procedoi ndaj disa individëve, kryesisht bujq, të akuzuar për veprime të cilësuara si të dënueshme në bazë të nenit 3, pika 3 të Ligjit Penal, i cili trajtonte veprimtaritë e interpretuara si kundërshtim ndaj rendit të vendosur.