Sabile Basha: Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë, 1945–1990 (24)

JATAKËT DHE BUNKERËT E LIRISË

PROCESI GJYQËSOR NDAJ GRUPIT TË DYTË TË JATAKËVE TË AVDYL DURËS (24)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Më 18 mars 1948, para trupës gjykuese të Gjykatës së Qarkut në Gjilan u zhvillua një tjetër seancë gjyqësore në vargun e gjatë të proceseve politike të asaj periudhe. Në bankën e të akuzuarve u paraqitën dy burra nga fshatra të ndryshme të Anamoravës, të cilët deri në atë kohë nuk kishin pasur asnjë përplasje me ligjin, por tashmë përballeshin me akuzën e rëndë të bashkëpunimit me “armiqtë e shtetit”.

I pari ishte Bajrush Rashit Nuredini, 50 vjeçar, fshatar nga Biqevci, i lindur nga babai Rashit dhe nëna Esme, e lindur Bajrami. Ai ishte analfabet dhe, deri në momentin e arrestimit, nuk kishte qenë kurrë i dënuar. Ishte i martuar me Hanife Nezën nga Firaja dhe kishte tre fëmijë. Familja e tij gëzonte një gjendje ekonomike të mesme, duke jetuar kryesisht nga puna bujqësore. Bajrushi mbahej në burgun hetues që nga 4 dhjetori 1947, duke kaluar muaj të tërë në pritje të gjykimit.

I dyti ishte Bexhet Salih Brahimi, bujk 58 vjeçar nga fshati Dubravë, i lindur nga babai Salih dhe nëna Baftije, e lindur Shabani. Edhe ai ishte analfabet dhe i pa dënuar më parë. I martuar me Naime Rizën nga Komogllava, ishte babai i pesë fëmijëve dhe jetonte në kushte modeste. Arrestimi i tij ishte bërë po më 4 dhjetor 1947, dhe prej asaj date ai ndodhej në burgun hetues.

Të dy këta burra, me jetë të thjeshtë fshatare, të lidhur ngushtë me tokën, familjen dhe komunitetin e tyre, u gjendën papritur në qendër të një procesi politik, ku gjykata nuk kërkonte thjesht të përcaktonte fajësinë mbi bazën e provave konkrete, por të jepte një mesazh të qartë frikësimi se çdo njeri, pavarësisht moshës, gjendjes ekonomike apo historikut të pastër penal, mund të shndërrohej në “armik” vetëm pse kishte ofruar ndihmë ose nuk kishte denoncuar ata që ndiqeshin nga pushteti. Në këtë mënyrë, procesi i tyre pasqyronte më shumë logjikën e kontrollit politik sesa atë të drejtësisë së paanshme.

Gjykata e Qarkut i shpalli të dy të pandehurit fajtorë, duke i akuzuar në bazë të nenit 3, pika 14 të Ligjit Penal Jugosllav – dispozitë e cila, në praktikë, përdorej gjerësisht për të dënuar shqiptarët nën akuzën se kishin vepruar “kundër popullit dhe kundër shtetit”. Kjo formulë e përgjithshme ligjore shërbente si mjet për kriminalizimin e çdo forme kontakti, bashkëpunimi apo ndihme ndaj atyre që pushteti i kohës i konsideronte si kundërshtarë politikë.

Sipas akuzës, Bajrush Rashit Nuredini, gjatë vitit 1947 – pa u përcaktuar saktë data – kishte ndihmuar Avdyl Durën me shokë duke vepruar si ndërmjetës, ose siç e përkufizonte gjykata, “postier” mes grupit të Durës dhe të bashkëakuzuarit Bexhet Brahimi. Përmes këtij roli, ai kishte mundësuar vendosjen e kontakteve ndërmjet tyre dhe kishte kontribuar që Bexhet Brahimi të merrte pjesë në mbledhjet e organizuara nga ky grup.

Në optikën e regjimit, një veprim i tillë nuk ishte thjesht një gjest ndihmës, por një pjesëmarrje aktive në strukturën e rezistencës ilegale. Në këtë mënyrë, Nuredini u vendos në pozitën e “bashkëpunëtorit të drejtpërdrejtë” të lëvizjes që sfidonte autoritetin e pushtetit, duke e bërë atë objekt të ndëshkimit politik. Procesi i tij, si dhe ai i shumë të tjerëve të ngjashëm, ilustron mekanizmin me të cilin drejtësia e kohës funksiononte si instrument represioni, ku provat konkrete shpesh ishin më pak të rëndësishme sesa mundësia për të dhënë një shembull që do të mbillte frikë në radhët e popullsisë shqiptare.

Ndërkaq, i akuzuari i dytë, Bexhet Brahimi, paraqitej para gjykatës me një listë akuzash edhe më të gjera, të cilat, në optikën e pushtetit të kohës, e bënin atë një figurë të rrezikshme për rendin ekzistues. Sipas aktakuzës, gjatë viteve 1946 dhe 1947 ai kishte marrë pjesë në mënyrë të përsëritur në takimet e organizuara nga grupi i Avdyl Durës. Në shtëpinë e tij në Komogllavë, ai kishte strehuar shumë herë Durën me shokët e tij, duke u ofruar jo vetëm çati e mbrojtje, por edhe ushqime e duhan, gjë që për gjykatën përbënte mbështetje logjistike të drejtpërdrejtë për veprimtarinë e tyre.

Më tej, akuzat specifikonin se Brahimi kishte qenë një burim i rregullt informacioni, duke i njoftuar për lëvizjet e trupave ushtarake dhe të policisë, me qëllim shmangien e çdo përballjeje të rrezikshme. Ai kishte marrë përsipër ruajtjen e tyre për të mos u zbuluar dhe, herë pas here, madje edhe sigurimin e armëve. Pjesëmarrja e tij në mbledhje nuk ishte pasive, përkundrazi, ai përshkruhej si njeri që u jepte kurajë e forcë morale, duke i inkurajuar të qëndronin në rezistencën e tyre për çlirimin kombëtar dhe duke u përsëritur se “dita e çlirimit po afrohet”.

Në narrativen e gjykatës, këto veprime e paraqisnin Brahimin si një hallkë të domosdoshme në rrjetin mbështetës të lëvizjes ilegale shqiptare, duke e pozicionuar jo vetëm si strehues, por edhe si nxitës aktiv të veprimtarisë së saj. Për regjimin, ky angazhim e bënte fajësinë e tij të pakontestueshme, ndërsa në realitet, për komunitetin e tij, veprimet e tij mishëronin virtytin tradicional të besnikërisë ndaj atdheut dhe kauzës së lirisë. Në këtë kontrast dramatik mes perceptimit të pushtetit dhe vlerësimit popullor qëndronte edhe tragjedia e tij personale dhe e shumë të tjerëve të ngjashëm.

Në përfundim të seancës së 18 marsit 1948, gjykatësi i Gjykatës së Qarkut në Gjilan shpalli vendimin për të dy të akuzuarit, duke iu shqiptuar secilit nga një vit burg të rëndë. Ky ishte vetëm një prej dhjetëra proceseve të asaj periudhe, kur fushata e ndëshkimeve ndaj atyre që kishin strehuar Avdyl Durën dhe bashkëluftëtarët e tij vazhdonte pandërprerë.