Lekë Mrijaj: At Marjan Prelaj - Autobiografi

"Flamuri i Shqypnis, qi ndej për vjet i paluem, rishtas çpalohet me gëzim  të papershkrueme të gjith qytetit"  - At Marjan Prelaj

Shkruan: Lekë Mrijaj

Sipas librit “Autobiografi” të françeskanit At Marjan Prelaj, O.F.M., një botim i çmuar i Françeskanëve të Shkodrës dhe kontributin e studiuesit Albert Ramaj, gjejmë një mori të dhënash me vlerë të jashtëzakonshme historike, kulturore dhe dokumentare. Ky libër monografik e shkencor i shkruar me përkushtim dhe me një kujtesë që ndërthur jetën personale me fatet e kombit, shërben si një dritare e rrallë mbi ngjarjet e shekullit XX, mbi realitetin shoqëror e politik, si edhe mbi rolin e françeskanëve në ruajtjen e identitetit shqiptar.

Mirëpo, kësaj radhe më tërhoqi vëmendjen një dëshmi e veçantë që lidhet drejtpërdrejt me 28 Nëntorin, ditën e mëvetësimit të Shqipërisë nga Perandoria Osmane, ditën kur në Vlorë nga Ismail Qemali u shpall Pavarësia e Shqipërisë dhe flamuri i Kastriotëve u ngrit sërish si simbol i lirisë dhe i ringjalljes kombëtare. Në faqen 60 të këtij libri, At Marjan Prelaj nga ditari i tij sjell një shënim me titull domethënës, i cili ofron një këndvështrim tjetër, më jetësor dhe më intim, mbi jehonën e kësaj dite të lavdishme në trevat shqiptare.

Ky rrëfim i Prelajt nuk është vetëm një shtesë në mozaikun historiografik; ai është një dokument i gjallë që dëshmon se si shqiptarët, kudo që ndodheshin, në qytete e fshatra, në male e ultësira, në Kuvendin e Vlorës ose në skutat e varfërisë, e përjetuan me krenari, emocion dhe shpresë këtë akt madhor. Prelaj, me stilin e tij të thjeshtë, por të ngrohtë dhe të vërtetë, na sjell një fragment që e lidh jetën e tij si meshtar dhe si shqiptar me ngjarjen më të rëndësishme të kombit tonë modern.

Në këtë mënyrë, faqja 60 në rreshtin e radhës së 37 të “Autobiografisë” gjendet: NJI MEMORANDUM PËR LONDER, me numrin e radhës 37. Impostojmë nji " memorandum" në Sh'Njin për Vjenë-Londer, 21/XI/1912. (Shkëputje e kësaj pjese në versionin origjinal). ...Në kohën e rrethimit të Shkodërs nuk mund të bahej asnji perpjekje me të jashtmit, as me marrë as me dhanë, pse të gjitha komunikacjonet e preme; tentoheshin mndyrë e mjete me pasë marrdhanje me të jaashtmit, por pa kurrfarë dobie. Në ket statu kvo, qi gjindej Shkodra e rrethueme, komandanti i mbrojtjes së qytetit, Hasan Rizaja, i këshilluem, ban nji mbledhje, tue frishë eliken e qytetit , argjipeshkvin e Shkodrës Imz. Serrëqin, , konsuladet t’Austris, të Françës, t’Italis, me nji pjesë të parsimit të qytetit, ku të gjith bijnë në godi me perpilue nji “ m e m o r a n d u m”pët t’a çue n’emen të qytetit në konferencën e ambashjatorvet t’Europës n’Londër. Në permajtjen e këtij memorandumit, posë të drejtavet qi kerkoheshin e argumentat qi parashtroheshin, tue lypë absolute pamvarsin e popullit shqyptar, në ket instrument shoheshin edhe këto fjalë: “ Nuk asht nevoja  të ia perkujtojmë asajë konferencë evropiane gjanë e gjatë ngjarjet e pergjakshme, qi për aq shekuj derdhi gjak kombi shqyptar me fitue lirin e vet, sidomos nder këto kohët e fundit. Shkodëra sod gjindet e rrethueme, por nuk ka me i a çilë dyrët kurr anmikut, por, a fituese ose e shueme krejtsisht. Na, Shkodëra, tue interpretue ndiesit e mbarë popullit tonë shqyptar, sin a, si marë populli jemi të gatshem me derdhë të gjith gjakun tonë e deri ma të mbramen cirkë të gjakut të fëmijvet tonë, se me ndejë nen kthetra ma te madhit anmik të kombit tonë, Malit të Zi”. Për me përcjellë memorandumin në postë kjene punue nje pal kundra të reja e shti mbrendë në shuellshkresa, e, për misjon, me percjellë ket leter, kje gjetë nieri besnik, Lazer Gurakuqi, shkodranë, qi do ta çote  në Troshan , për t’i a dorëzue Gardianit, A.Marjan Prelaj. Përcjellsi kishte me vedi lejen e komandanitit Hasan Rizasë me kalue lirisht kufinin të Kodrat e Berdicës, qi n’anë të kunderten kishin xanë vend serbët me msye Shkodrën.Roja turke e paralajmerueme me i a lanë të lirë kalimin Lazer Gurakuqit, e kur Lazri arriti në posten e kufinit, kjo i njofton pëecjellsit, qi most ë frigohet, kur të ndijë pushket tue gersitë, të dijë qi janë tatikë ë falsa, me i ba me mendue anmikut, serbëvet, se ju duktë me hikë mshehaza nga rrethimi. Percjellci i letres u drejtue n’e parë në Nenshat te Ipeshkvi i Zadrimës, Imz. Gjergj Koleci, e njoftue këtij psehin e daljes nga Shkodëra, ky na siellë nji shkresë me ket tenor: Mundsisht, me siguri e urti të madhe, bani qi letra t’i dorëzohet agjentit austriak në Sh’Njin : Ip.Koleci. Po të shonte pruesi i leters në Sh’Njin me imposture letren. Marrë me vedi nji përcjellsë, kalin, hebet, e sandalët, drejtohemi për Lesh. Sa kalueme muret avullis së kuvendit ndeshemi në post-komandantin e xhandarmeris serbe, qi banote ne jerevin e kuvendit, i cili, si na pa me kal e për rrugë, na pëvetë: “ A keni pasë ndoj leter nga Shkodra ?” I pergjegjem : “Shkodra asht e rrethueme e marrdhanjat me qytet janë të këputuna tash dy muej, si e dini edh eu, prandej otopi me hi e me dalë letra nga Shkodra”. Post-komandanti nuk e çoj ma gjatë, e na vazhduem rrugen për Lesh, për në mendim e në dyshim : mos asht hetue gja për leter, e mos të kejtë telefonue xhandarmeria e Troshanit komanden e Lezhës për ndoj zbulim rreth momerandumit qi kishim me vedi.Mrrijt në Lesh, i drejtohemi fill nga qela, e aty, hjekë kundrat, mathim sandalët, qi i kishim marrë më vedi; e shkojmë fill në komanden serbe me tastue asht ra kund n’erë për leter ...Për me u paraqitë në zyrë gjejmë ket pretekst, e lusim : qi ushtira, e perhapun nëpër Zadrimë, mos të shtyhet me damtue familjet e fshataevet me marrë bukë, voe, djathë, pula e tjera, por qi t’i urdhnohej ushtris me u siellë ma me njerzi. Komandanti na pritë me umanitet, na u fal nderës për njoftim, dhe na dha fjalen, se kë kndej e mbas këto sende të pamira nuk kan me u persritë ma nga ushtria serbe. Pa se puna e letres rrite në terr, përshëndetemime komandantin, kthejmë prap në qelë, hjekim sandalët e rishtas mathim kundrat e drejtohemi më kaal per Sh’Njin.  Mrrijtë në Sh’Njin, gjejmë në zyre t’agjentit t’Austris disa oficira malazezë, me të cilët nuk u shtyem me bisedue gjatë,por deri sa u larguen na u desht me pritë do kohë. U gjetem vetem për vetem me agjentin, por, kah ky ishte dalmatin , dyshojshim për besëniki të tij, mos të jetë me ndiesina tjera, prandaj filluem me testue, tue hi në bisedë: se Austria, tue pasë monarkin e vet shum elementa të kombsis së ndryeshme, çekë, kroatë, sloven, dalmatinë; bozhnjakë, italjan e tjerë; .. domos do të shpartallohet, por agjenti, me gjith këto u diftue me ndiesi e simpatixues për Austri, prandej, ne, pa pasë ma droje, i njoftuem qellimin e ardhjes sonë, e i kallxojmë, se do t’i dorëzojshim nji leter dalun nga Shkodëra, për tu impostue për Vjenë e Londër. Krye këto fjalë; njitemi nalt n’odë private, shkepim shollin e kundravet, nxierim letren e i a dorëzojmë agjentit për postë. Këtu agjenti na njofton: se tash 10 ditë ka arritë prej Vjenet nji shkresë për konculladen e Austris në Shkodër, por kje e pamutun me e dorëzue. Na thotë: a kishi me mujtë me e marrë ju e me e siellë në Shkodër ket leter? Thanë se po, marrim letren, e shtijm në shull të kundravet, mërthy këto me thuma, vu pak dhe shollit për rreth e fill drejtohemi për Lesh, tue sy qelen, ku zbathë kundrat e mathë sandalët, shkojmë me u paraqitë edhe nji herë në komanden serbe, për me pa mos asht krijue ndoj dyshim, pse rrugume deri në Sh’Njin. Për motivacjon takimi, bajmë lutje komandës me na siellë nji mauzerre për mprojte tonë personale, megjithse nuk kishim fare nevoje për te, pse armë gjindeshin me u shitë n’atë kohë pa farë zorimit. Thanë komanda se armen kemi me i siellë, edhe na ma se të sigurtë se nuk asht zbulue gja, kthehemi rishtas në qelë, mathim prap kundrat e nisemi mbas dreke për Troshan. Këtu u takuem raspsisht me nji vobeg, të dalun nga Shkodër, qi e njifshim, me Gjon Kovaçin, i cili kishte dalë kontrabandë me kerkue drithë, i cili letren e shtini besnikisht në Shkodër, tue i a dorëzue argjipeshkvit, Jak Serreqit për kosulatin e Austris. Letra, memorandumi, u dorëzue në Sh’Njin me 21/XI/1912, e cila mrrijti në Vjenë e në Londër , ku konferenca e perfaqesuesavet t’Europës muer vendim e çpalli zyrtarisht pamvarsin e shtetit shqyptar , e Vlona, marrë ma e para ket lajm, me 28 Nanduer, 1912, ngrehi flamurin e çpalli popullit pamvarsin qi fitoj kombi shqyptar. Lajmi qi merr Vlona; se Shqypnis u njoft e pamvarun, ket lajm e kishim pasë edhe na, të nxjerrun prej nji gazete italiane, të cilen gazetë e shtime kondrabandë në Shkodër, qyteti me  nji herë, harrue vujtjet e rrethimit, u riforcue e u mush me gëzim. Në të njajten kohë në Vlonë, Smajl Qemali, Luigj Gurakuqi e tjerë, marrë ky lajm , me 28/XI/1912, flamuri i Shqypnis, qi ndej për vjet i paluem, rishtas çpalohet me gëzim  të papershkrueme të gjith qytetit.

Krejt në fund të këtij publikimi, sipas burimeve të librit monografik me titull “Autobiografi” të françeskanit At Marjan Prelaj, O.F.M., nga këndvështrimi im e përmbyll duke thënë se, në dritën e kësaj dëshmie të rrallë të At Marjan Prelajt – e cila na rihap një faqe të artë të historisë sonë kombëtare, ku përkushtimi, sakrifica dhe dashuria për atdheun mbi të gjitha i tejkalonin kufijtë e së mundshmes – neve na mbetet detyrë e shenjtë që 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit dhe të Pavarësisë, ta kujtojmë jo vetëm si një datë historike, por si amanet brezash, si flakadan që ndriçon rrugën e përjetshme të identitetit, lirisë dhe dinjitetit shqiptar. Gëzuar Festën e Flamurit Kuq e Zi dhe Aktin e Pavarësisë së Shqipërisë të shpallur nga Ismail Qemali!

Klinë, më 28 Nëntor 2025.