Gjekë Gjonaj: Rruga e jetës, arsimimi dhe aktivitetet e Drita Ivanajt - Ujkaj (3)

Rruga e jetës, arsimimi dhe aktivitetet e Drita Ivanajt - Ujkaj (1933-2025) nga Bëkajt e Trieshit - Malësi (3)

Kthimi në Shqipëri për të përjetësuar  familjen Ivanaj

Nga Gjekë Gjonaj

Drita Ivanaj ishte një grua fisnike malësore shqiptare, një figurë e njohur e kulturës dhe arsimit shqiptar, e arsimuar në universitete të famshme në Itali dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ajo e donte shumë Shqipërinë, nga e cila, së bashku me nënën e saj italiane, u detyrua padrejtësisht të largohej ditën e pushtimit fashist të Shqipërisë, më 7 prill 1939. Gjatë 55 viteve të saj në mërgim, ajo gjithmonë e kishte vendlindjen në mendje dhe në zemër, ku kaloi 5 vjet. Ajo nuk mendonte se do të kthehej ndonjëherë, por kur Shqipëria u hap në vitet ‘90 pasi, protestuesit studentorë përmbysën regjimin komunist të Enver Hoxhës, mendimi i saj i parë ishte: "Është koha të kthehem".

Kthimi i saj në atdhe u bë i mundur pas jetës së kaluar në Itali dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në maj  të  vitit 1993. Ajo e puthi tokën shqiptare, sapo shkeli mbi të.

Habi dhe zhgënjim

Kur Drita Ivanaj u kthye në Shqipëri, autoritetet e qeverisë së atëhershme demokratike, të njohura për rivendosjen e nderit të patriotëve të persekutuar nga regjimi komunist, e pritën me nderime të mëdha. Ajo u habit se  sa shumë njerëz e njihnin dhe e respektonin shumë familjen e saj.

Atë vit, president i Shqipërisë ishte Prof. Dr. Sali Berisha, njëherësh president i Partisë Demokratike, i cili në nëntor të vitit 1992 nderoi pas vdekjes shumë martirë për demokracinë e vendit, ndër të cilët ishte edhe Mirash Ivanaj.

Në atë kohë, qeveria shqiptare organizoi një ceremoni për dhënien e këtyre çmimeve në Shkodër. Siç zbuloi më vonë Drita, Mirash Ivanaj ishte i pari në listën e fituesve të këtij çmimi të lartë, si babai i sistemit arsimor publik shqiptar. Trashëgimtarja e tij e vetme e gjallë, Drita Ivanaj, e cila jetonte në Nju-Jork, nuk u informua për çmimin. Për këtë arsye, asnjë anëtar i familjes nuk ishte i pranishëm për të marrë çmimin. Drita kujton me mirënjohje:

“Në vitin 1993, dikush erdhi të më kërkonte në Nju-Jork, duke e ditur se ekzistoja, por askush nuk e dinte se ku isha. Kur erdha në Shqipëri, ata riorganizuan të gjithë ceremoninë e dhënies së çmimit të xhaxhait tim për mua në Shkodër, në vjeshtën e atij viti. Atje pata kënaqësinë e madhe dhe nderin e papritur të takoja disa nga ish-studentët e xhaxhait tim, të cilët atëherë ishin 85 vjeç. U mahnita nga ajo që ata kujtonin nga jeta e tyre si studentë gjatë kohës së tij."

Ish-studentët e xhaxhait të saj gjatë ceremonisë së mbajtur në Shkodër ndanë kujtimet e tyre me të. Ajo mësoi shumë detaje prej tyre për të cilat nuk ishte në dijeni. Ajo gjithashtu mësoi se si xhaxhai i saj ndërtoi fushën e parë sportive në Shqipëri.

Drita Ivanaj u zhgënjye me kalimin e viteve, kur mësoi se sa shumë njerëz i përdornin dokumentet e ruajtura të familjes së saj për qëllime politike, disa prej të cilave, pohon ajo, ishin vjedhur nga arkivat shtetërore. Në këtë mënyrë, siç thotë Drita, shënimi i shkruar me dorë i xhaxhait të saj i bashkangjitur dokumenteve private u injorua dhe u keqpërdor: "Ato nuk duhet të publikohen përveç nëse autorizohen posaçërisht nga mbesa ime Drita". Siç raportuan mediat shqiptare, ajo pati guximin të përballej me këto situata dhe zbuloi se kush kishte të drejtë për një keqpërdorim  të tillë dhe kush e përdori emrin Ivanaj për qëllimet e tyre politike.

Një mik i hershëm i familjes Ivanaj, historiani Sherif Delvina, pasi mësoi se Drita ishte kthyer në Shqipëri, kreu kërkimet e tij në arkivat kombëtare dhe mblodhi disa qindra vendime dhe dokumente ligjore të nënshkruara nga Martin Ivanaj, të cilat ia vuri në dispozicion Dritës, duke i kërkuar asaj t'i botonte një ditë.

Këto përvoja zhgënjyese dhe të papranueshme kanë nxjerrë në dritë disa probleme dhe faktin se studentët e drejtësisë, në veçanti, nuk kanë shumë dokumentacion nga e kaluara për të studiuar dhe përdorur si referencë në zgjidhjen e çështjeve ligjore të sotme. Kjo do të thotë se ata nuk kanë arkiv të rasteve të ngjashme nga e kaluara dhe për këtë arsye nuk kanë precedent mbi të cilin të mbështeten. Dhe kjo iu konfirmua asaj nga avokatët me të cilët punoi dhe studentët e drejtësisë, të cilët pranojnë vështirësitë në arritjen e këtij qëllimi.

Themeluese dhe drejtoreshë e dy fondacioneve "Mirash & Martin Ivanaj"

Drita Ivanaj shprehet se, me kthimin e saj në Shqipëri, pas 55 vitesh mungesë, shtëpisë së saj iu propozua të bëhej muze historik falë interesit dhe ndihmës financiare të huaj. Ajo nuk ishte e lumtur për këtë, por i mbetet besnike kontributit dhe misionit të babait dhe xhaxhait të saj për të përmirësuar të ardhmen e të rinjve shqiptarë përmes arsimit dhe kulturës. Vëmendja e saj ishte vazhdimisht e përqendruar në pasurinë kulturore dhe historike të shqiptarëve dhe ngritjen e familjes Ivanaj në piedestalin më të lartë të kulturës kombëtare. Për të arritur këtë qëllim të shenjtë kryesor të saj, ajo doli në pension para kohe dhe në vitin 1995 themeloi Fondacionin "Mirash & Martin Ivanaj" në Nju-Jork, i cili shërben për të mbledhur fonde midis donatorëve të huaj dhe shqiptarëve etnikë, të lindur dhe të rritur në SHBA për breza, për zbatimin e programeve dhe projekteve në Shqipëri dhe vendet fqinje.

Pasi u kthye në Shqipëri, në zonën e Tiranës së Re, në qendër të ish-Bllokut, mbi themelet e vilës dykatëshe të familjes së saj, ku i kaloi vitet e para, Drita themeloi Institutin e Fondacionit Ivanaj në Tiranë në vitin 1996, për përparimin e arsimit dhe kulturës shqipe. Ky vend është bërë një qendër e gjallë kulturore dhe arsimore për të rinjtë.

Fondacioni “Martin & Mirash Ivanaj” në Nju - Jork, SHBA, dhe Instituti i Fondacionit “Martin & Mirash Ivanaj” në Tiranë, janë fondacione simotra që ndajnë një mision të përbashkët. Të dyja janë organizata jofitimprurëse të regjistruara në vendet e tyre dhe kombinojnë punën dhe përpjekjet e tyre për të përmbushur më mirë qëllimet e tyre të deklaruara. Asaj iu desh më shumë se një çerek shekulli punë e palodhur dhe besim i vazhdueshëm në vizionin e saj për të ndërtuar këto institucione që vazhdojnë trashëgiminë e lënë nga familja e saj.

(vazhdon)