Pëllumb Gorica: Kanioni i Holtës - një mrekulli gjeologjike

KANIONI I HOLTËS - NJË MREKULLI GJEOLOGJIKE

NGA PËLLUMB GORICA

Natyra ofron thesare: lugina të paqta, fusha të rrokullisura, fshatra të përgjumura ku koha dukej sikur ishte pezulluar, një fllad të butë, një liqen, një kanion i fshehur …, që duken sikur janë një ëndërr, ose një film fantazi. Të dish të kapësh bukurinë e tyre, varet nga ndjeshmëria dhe dashuria, si të shikosh një pikturë, një imazh që ka parë artisti ose fotografi.

Rruga zgjatet si një film me xhiro të përshpejtuara, të tërheq më shumë për të zbuluar vende magjepsëse, të humbasësh veten në heshtjet e kësaj toke me një freski të lehtë dhe ngrohtësi të banorëve. Ecim me freskinë e Vjeshtës, pa ankthin e trafikut të rënduar dhe shoferët e papërgjegjshëm, larg nga ditët  e nxehta të Verës ,nga zjarret që përfshinë pyjet dhe vendbanimet,  me sytë në gjelbërimin dhe shkëmbinjtë e gdhendur që pëshpërisin më shumë histori sesa një libër shkollor i vitit të 9-të.

Natyra të lejon të takosh anën e saj më të mirë

Unë kam vite që eci në shtigjet e trevës së Gramshit dhe çdo herë, kureshtarë për të zbuluar qoshe piktoreske që meritojnë të tregohen. Librat e mi janë plot me to, me emocione, bukuri vërtet të bollshme, jo vetëm me peizazhe, ngjyrat dhe historitë e pafundme të treguara.

Tashmë jam këtu, dal nga makina, magjepsem nga bukuria e tyre dhe ulem në një kafe buzë rruge, apo në cep të një pemtore të harlisur duke u çlodhur në ngrohtësinë e diellit të mëngjesit.

Çdo kthesë e rrugës, që duket sikur hap një dritare, është një ftesë për të humbur veten, për të lënë të shkojë, në një udhëtim zbulimi, të mrekullive të fshehura.

Vendbanimet shfaqen, me qetësinë për të kërkuar pak paqe mes gjelbërimit që i rrethon, aqsa nuk i lëshojnë kurrë duart njëri- tjetrit. Fasadat e shtëpive lahen në një dritë të butë.

Liqeni i Banjës me ujërat e tij të qeta, shtrihet gjatë, duke ofruar rrugë dhe peizazhet marramendëse që nuk do t'i harrojmë kurrë. Liqeni i Banjës ka një mënyrë për të nxjerrë në pah çdo gjë që secili prej nesh ka mbajtur me vete në kujtesë. Ujërat e tij përmbytën luginën e Devollit; u varros nën ujë historia e saj kur duhej që banorët që jetonin aty, të linin shtëpitë, pemët, trojet e tyre. Rilindën diku tjetër në vendbanime të tjera moderne.

Qielli i veshur me ca re, reflektohej në ujërat si një pasqyrë argjendi. Adhuruesit e fotografisë mund të gjejnë këtu një kanavacë të vërtetë natyrore, ku drita dhe hija zbukurojnë ngjyra dhe profilet malore, me forma përreth nesh të gdhendur ndër mijëvjeçarë. Ndërsa pyjet shushurijnë nga ajri i pastër që të përplaset në fytyrë si parfumet më të shtrenjta të botës.

Mes këtyre mrekullive një xhevahiri natyral të tërheq aq shumë: Kanioni i Holtës, një simbol i forcës dhe bukurisë së një natyre që mund të befasojë dhe gjeologjinë.

Rruga u shtri në të majtë e rrethuar nga gjelbërimi i pishave, të cilat qëndrojnë elegante, duke hedhur hije me dritën e diellit. Para nesh një luginë e qetë, mikpritëse. Thashethemet e lumit të Holtës, si polifoni e shpirtit punëtor, bujar e zemërmirë të kësaj treve Toske, ku është kënduar e hijeshuar në shekuj (që mbart intonacionet shumëzëresh të Jugut, ashtu edhe tingujt e stërlashtë të fyellit, unikal në trojet shqiptare) të shoqërojnë në të djathtë.

Ecim, duke e lënë peizazhin të flasë. Natyra është është pothuajse hipnotike. Kodra të valëzuara rrethojnë rrugën si një përqafim, ndërsa disa re të ngadalta udhëtojnë sipër nesh, me lojëra drite dhe hije që pikturojnë peizazhin. Flladi dukej sikur fliste, i mbushur me zëra që vijnë e shkojnë, fëmijë që luajnë, udhëtarë që shkojnë ...

Një bari përkëdhel me duar delet, godet gjembat që ngjiten në leshin e tyre. Është një skenë që të shkëput nga nxitimi i jetës së përditshme dhe të kthen në një shkallë më të qetë, njerëzore të kohës. E megjithatë, ai vend ngjan i zymtë për shkak të shpopullimit të fshatrave, që së paku është e dhimbshme.

Së shpejti do ta gjejmë veten pranë shpateve shkëmbore, sikur kanë dalë nga faqet e librit, me nje histori të lashtë, nga kështjellat dhe shpellat, të cilat na rikthejnë në fillimet e jetës.

Vështrimi rrëshqet mbi rrënoja të kështjellës së moçme të Tërvolit, një dëshmitare e heshtur e epokave të largëta, që vazhdon të pëshpërisë për të kaluarën. Ato mbartin qëndresën deri në kufijtë e të pamundurës për mbijetesë të banorëve, në vendbanimet dhe fortifikimet e historisë së hershme, me kaq shumë trimëri, tragjizëm dhe legjenda. Tani nga kështjella e lashtë ka mbetur shumë pak, që përzihet aq mirë në peizazhin përreth, saqë pothuajse duket si një pjesë e vetë natyrës.

S’e di as vetë, ç’më rrugëtuan mendimet në hershmërinë e kështjellës, që na kujton një qytetërim të hershëm si protagonist i historisë së trevës.

Kështjella e Tërvolit, është e njohur jo aq për historinë dhe legjendën e saj, por për atë turbinë emocionesh. Ndërkohë që je afër saj, ndjen se të shikojnë mijëra sy, shikon përreth dhe nuk sheh njeri që mendon se figurat e ndryshme janë njerëz të lashtë që e populluan në kohëra, ata të shikojnë, ti kërkon pamjen e tyre, por ti takon vetëm shikime guri të ftohta.

Një legjendë flet për një thesar të fshehur brenda kështjellës, që ka çuar në një kërkim pa fryt për zbulimin e tij. Kush e di, ndoshta në ndonjë fragment të murosur, qëndron ende ai thesar legjendar...

Duke u besuar të vërtetave historike dhe copëzave të legjendave me ajër mistik, ëndërrimtarët me sy hapur kanë nisur prej kohësh kërkimet e tyre, me kazma, lopata dhe aparate metalkërkuese, duke shkatërruar gjurmët historike. Për fat të keq, kemi midis nesh njerëz aq shumë injorantë që, për të gjetur një “mal me flori” shkatërrojnë vlera të tilla të jashtzakonshme antike, që bota na i ka aq shumë zili.

Ajo ishte edhe kështjella e prijësit, Gjorg Golemi, që betejat antiosmane i nisi më herët nga ç’na kanë mësuar në libra, të një periudhe historike me ngjarje dramatike.

Përplasen në shkëmbinjtë mjekërbardhë jehonat si dikur të shkrepëtimave nga patkonjët e kalit të Gjorg Golemit. Sot vendasit u tregojnë udhëtarëve gjurmët e mpiksura, si relike në shkëmbin e fortë.

Shpellat me perden e errët mistike shëmbëllejnë si xhepa misteriozë të kratereve shkëmborë. Përballë kështjellës ndodhet shpella e Kabashit. Jashtëzakonisht e madhe, që përbën një objekt me vlera shkencore, kulturore dhe turistike, jo vetëm (ende jo plotësisht të eksploruar) një mister me pushtetin e saj.

Të shkosh atje duhet një farë guximi për të eksploruar atë; të vështrosh stalaktitet dhe stalagmitet, që as i ke hasur më parë. Jo vetëm kaq, por pikërisht këtu janë gjetur copa tjegullash, sopata e çekan guri, heshta të vogla, të kohërave antike.

Nisur nga shenjat brenda saj, dhe sipas historive gojore, kemi te bëjmë me një shpellë të banuar që në kohët e lashta.

Natyra po humbet shkëlqimin

Duke ndaluar disa herë për të shijuar pamjet, për të bërë foto, etj, të shfaqen vende të bukura për t’u parë, por të kafshuara nga ndërhyrjet e njeriut për të përmirësuar veprimtarinë e tij.

Shikova me sytë e mi këto vende të dobishme, që po i nxjerrin rropullitë; duke i zgavruar shpatet e kodrave, duke trazuar ujërat, duke i poshtëruar me plehra e duke u shkaktuar plagë pyjeve me prerje e zjarre.

Në rrokopujën dhe mishmashin e përgjithshëm ku noton Shqipëria, njerëzit e “fuqishëm” kujtojnë se janë zotër e mund të bëjnë çfarë të duan me Natyrën, me turravrapin e tyre që nuk dihet kur do ndalojë, duke i zhvatur natyrës atë që ka të rrallë e të shtrenjtë peizazhet madhështore. Po vazhdoi kështu, nuk do të mbetet asnjë copë e tokë e paprekur në Shqipëri.

Përtej këtyre ndjenjave, janë edhe disa mësime që mund t’i nxjerrë çdo shqiptar për t’i mbajtur këto hapësira të paprekura. Vetëm kështu njeriu nuk do të humbas lidhjen shpirtërore me magjinë e Natyrës, me forcën dhe vitalitetin e saj.

E vetmja gjë që mund të bëjmë është ta vlerësojmë bukurinë e Natyrës, ta mbrojmë atë, ta bëjmë të njohur dhe të përgatisim brezat të jenë mbrojtësit e saj. Sepse nëse nuk e ruajmë natyrën, atëherë ajo do hakmerret ndaj nesh. Po e shohim dhe po e përjetojmë këto vitet e fundit, që paraqiten ekstreme në temperature të larta, me zjarre, apo përmbytje. Për shkak të prerjes së pyjeve, kemi erozion, mungesë shiu e thatësira të zgjatura, vërshime e breshër duke rrezikuar gjithçka.

E vetmja gjë që mund të bëjmë është ta vlerësojmë kaq shumë bukurinë, ta mbrojmë atë, ta bëjmë të njohur dhe të përgatisim gbrezat që të jenë mbrojtësit e natyrës së mrekullueshme. Sepse nëse nuk e ruajmë natyrën, atëherë ajo shumë keq do hakmerret. Po e shohim dhe po e përjetojmë këto vitet e fundit, që paraqiten ekstreme në temperatura, në reshje e thatësi. Për shkak të prerjes së pyjeve, kemi erozion, mungesë shiu e thatësi, vërshime e breshër duke rrezikuar gjithçka.

Përse i duam fshatrat turistikë, hotelet me pesë yje, guroret, fabrikat e çimentos, H/C dhe çdo lloj ndërtimi për zhvillim, kur shkatërrojmë natyrën?

Të vetëdijësuar dhe të revoltuar ndaj të papërgjegjshmëve dhe atyre me pushtet që kanë dhënë leje për shfrytëzimin, duke bërë të zhduken monumentet e bukura, janë ngritur për ndalimin e tyre, me kurajo, pa asnjë marrveshje për të marrë fund fuqia e një grushti politikanësh dhe pushtetarësh, të krimbur nga korrupsioni, kriminaliteti, vjedhja e mashtrimi me babëzinë e tyre mizore ndaj natyrës.

Disa vende meritojnë të ruhen, të mbrohen nga turizmi masiv dhe një mentalitet modern që shpesh sakrifikon natyrën në altarin e fitimit që sjell me vete pasoja të pakthyeshme. Mbrojtja e kësaj mrekullie është një akt dashurie ndaj tokës sonë dhe atyre që do të vijnë pas nesh.

Një vend i bukurisë së jashtëzakonshme natyrore

Zhytesh menjëherë në një rrugë shkëmbore që duket si e pikturuar nga duar hyjnore. Në mijëravjeçarë, gjatë proçeseve të gjata gjeologjike, ujërat kanë gdhendur shkëmbinjtë ndër shekuj. Peizazhi duket nga një planet tjetër, me shpate të cilat ngrihen vertikalisht mbi njëqind metra, duke krijuar një korridor natyror, aty ku rrjedhin ujërat e lumit të Holtës, herë në njërin krah e herë në tjetrin, mbi guralecë ngadalë, solemnisht, me gurgullima të lehta si muzikë dhe nxitojnë si një zvarranik drejt liqenit të Banjës.

Në hyrje të kanionit, shihnim kavo çeliku dhe dërrasa ku dikur një urë të vogël e varur lidhte shpatet shkëmbore. Ajo e shkatërruar lëkundej lehtë nga një rrymë ajri, duke e bërë më arkaike pamjen. Kjo urë i lejoi njerëzit të kalonin lumin, i cili, sidomos në pranverë, ishte me bollëk dhe i turbullt.

Mbishkrimet nëpër faqet shkëmbore, të kujtojnë kujdesin për t’u mbrojtur nga rënia e mundshme e gurëve, që shkëputeshin nga lart. Ishte një tufë dhish që kalonin mbi shkëmbinjtë për në kullotë dhe rrëzonin gurë. Ne, duke e harruam këtë këshillë të kujdesit, ecëm të vënë varg njëri pas tjetrit. Por herë pas here ndalemi, të rrëmbyer nga kjo bukuri e fuqishme sikur futemi aq thellë në ngushtica midis ndërtesave të larta dhe guvave të frikshme, si shtëpi zanash, të cilat uji luan lojëra të bukura.

Formacionet e ndryshme gjeologjike pasqyrojnë një histori të pasur gjeologjike. Një kanion që duket sikur ka dalë nga një film dhe nuk ka asgjë për t’i pasur zili më të famshmit, ku mund të ecësh në qetësi dhe në një paqe, që dukej sikur përqafon gjithçka, të humbasësh veten në hijeshinë piktoreske. Ecja e përshtatshme për të rritur dhe fëmijë, me zhurmën e ujit që shoqëron çdo hap. Është një shtrirje që fton ngadalësinë. Niveli i ujit të lumit Holta është mjaft i ulët, gjë që lejon të ecësh lehtë, ndërsa kur bien shira zgjohet dhe ulërin i tërbuar si djalli me mëri. Dhe kalimi nëpër kanion nuk është i lehtë, sepse lumi egërsohet, përmbyt toka, pyje, bagëti, shkakton edhe viktima në njerëz. Këshilla në këtë rast: Mos hyni në kanion nëse është kohë me shi, sepse bëhet i frikshëm sa merr ç’gjen para.

Vizitorë të shumtë kishin qenë atje, dhe këtë e tregonin gjurmët. Mirëpo ndjen një dhimbje të thellë kur e sheh të dhunuar brutalisht... copa letre, plastikë, shishe...

Kanioni përfaqëson një nga shembujt më të vlefshëm dhe magjepsës se si puna e kohës është e aftë të prodhojë vepra të mrekullueshme, që sfidojnë dhe pse jo, tejkalojnë kapacitetet njerëzore.    Një faqe shkëmbore madje dukej sikur kishte një petroglif të bërë nga një hardhucë e dehur.Të duket sikur udhëton brenda një libri gjeologjie, me shekuj të shtrirë para syve.

Në maj të shkëmbinjve ka edhe pemë. Disa nga këto janë ende duke qëndruar në formacionet shkëmbore si simbol i shpresës dhe elasticitetit. Rrënjët e drurëve të ngulur fort e diku në sipërfaqe të tyre, që duket sikur kanë dalë nga përrallat, u kanë thënë shkëmbinjëve “shtyhu më tej” se dua të jetoj edhe unë.

Në një plasë shkëmbi në krahun e majtë të lëvizjes sonë, rrjedhin ujëra me përmbajtje të lartë sulfuri, që i japin ujit ngjyra të çuditshme si dhe e përthith ajrin me erën klasike. Turistë të paktë freskohen si tritonët e legjendave greke.

Kanioni bëhej gjithnjë e më i ngushtë në muret si të gdhendura nga Zotat, me forma të ndryshme gjeometrike, aq surreale që të kujtojnë skenat e frikshme të filmave horror.

Ne admirojmë këtë spektakël të natyrës. Miliona vjet më parë, ky ishte fundi i një deti prehistorik, dhe sot, ende mund të gjeni jetë detare të fosilizuara të ngulitura në shkëmbinjtë.

Natyrisht do të doja të zgjaste sa më shumë udhëtimi këtu, si të gjithë gjërat e bukura, që nuk mbarojnë kurrë, por pjesa e fundit e kanionit ishte e ngushtë e mbyllur nga gurë të mëdhenj, të shpërndarë sikur të ishin penguar nga një forcë e errët.

***

Kanioni mahnitës i Holtës, është unik me format e tij. Dhe thua: Zot i madh, sa e bukur është Natyra dhe sa pak gjëra mjaftojnë për të shtegëtuar dhe ndier shpirtin plot, nëpër mrekulli që rrallë mund ti hasësh. Një vend që e shikon e ndjen, e jeton, e mban brenda teje...