Dorian Koçi: Plaga e amëshuar e Skënderbeut në portretin e tij në Galerinë degli Uffizi, në Firence

Plaga e amëshuar e Skënderbeut në portretin e tij në Galerinë degli Uffizi, në Firence

Nga Dorian Koçi

Në Galleria degli Uffizi të Firences ruhet një nga dëshmitë më të çmuara të ikonografisë shqiptare: portreti i Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. I realizuar në mesin e shekullit XVII nga një autor anonim, ky portret është ndër imazhet më të hershme që mbijetojnë mbi heroin shqiptar. Ai nuk është vetëm një përfaqësim i tipareve fizike, por një ndërthurje e historisë me mitin, ku figura e Skënderbeut shfaqet si simbol i qëndresës së një kombi dhe i mbrojtjes së qytetërimit europian.

Tiparet e tij janë të ashpra dhe të gdhendura fort: balli i gjerë, sytë e thellë dhe mjekra e rëndë e japin portretin e  pathyeshëm.  Në fytyrë bie në sy plaga e dukshme, një vijë që nuk është thjesht element estetik, por një shenjë e mbartur nga betejat. Ajo plasaritje mbi lëkurë është në të njëjtën kohë dëshmi e dhimbjes dhe shenjë nderi. Piktori ka ditur ta theksojë këtë element duke përdorur dritë-hijen në mënyrë mjeshtërore, duke e bërë plagën pjesë të pasqyrimi vizual të heroizmit.

Ky trajtim nuk është i izoluar, por ndjek një traditë europiane të portretizimit të prijësve. Federico da Montefeltro, dukë i Urbinos, i pikturuar nga Piero della Francesca, u paraqit me hundën e shtypur dhe syrin e humbur – plagë që nuk u fshehën, por u kthyen në simbole të forcës dhe përvojës ushtarake. Në të njëjtën mënyrë, plaga e Skënderbeut nuk e ul figurën, por e rrit në një nivel të ri simbolik, duke e shndërruar në dëshmi të guximit të tij.

Gjithashtu, portreti i Skënderbeut lidhet me ikonografinë e kalorësve të krishterë si Jan Sobieski, mbreti i Polonisë, apo János Hunyadi, heroi hungarez, që u paraqitën në pikturë si mbrojtës të krishterimit. Edhe pse anonimi i Uffizit nuk përdor elemente të hapura militare apo sfond betejash, ai e arrin këtë efekt përmes ashpërsisë së fytyrës dhe plagës së dukshme, duke përqendruar gjithçka në shikimin e heroit.

Në një plan tjetër, portreti i Skënderbeut qëndron pranë portreteve mitizuese të gjeneralëve të lashtësisë – Aleksandrit të Madh, Cezarit apo Hanibalit – të cilët shpesh përshkruheshin me tipare të fuqishme, plagë apo shenja që i shndërronin në figura përtej njerëzores. Kështu, Skënderbeu paraqitet jo vetëm si një princ shqiptar, por si një figurë universale, pjesë e një galerie të heronjve që historia dhe arti i kanë ngjitur në përjetësi.

Një element tjetër krahasues është simbolika e Shën Gjergjit kalorës, mbrojtësit të krishterimit, i cili në ikonografi paraqitet i plagosur, por triumfues mbi dragoin e së keqes. Skënderbeu, në këtë portret, shfaqet si një “Shën Gjergj tokësor”: i plagosur, por i pamposhtur, një shenjtor laik që përfaqëson shpëtimin e një populli nga rreziku i shuarjes.

për cilindo që e ka kundrusr portetin e Skënderbeut në Galerinë Uffizi në Firence, kur drita firentinas përplaset mbi këtë portret, gjithsecili mund të ketë parë një shkëlqim të veçantë: plaga duket sikur rrezaton kujtesën e betejave, të kalit të bardhë që fluturonte mbi fushat e luftës, të flamujve që valëviteshin mbi fortesat arbërore. Në këtë tablo shikuesi sheh më shumë se një fytyrë të plagosur; sheh një testament të gjallë të historisë dhe një figurë që qëndron mes kufirit të realitetit dhe mitit.

Kështu, portreti i Skënderbeut në Uffizi nuk është thjesht një objekt arti. Ai është pjesë e një tradite të madhe europiane, ku plagët dhe shenjat nuk fshihen, por kthehen në dëshmi të lavdisë. Ai mund të krahasohet me burrërinë e dukëve italianë, me pathyeshmërinë e kalorësve të Europës Qendrore, me madhështinë e gjeneralëve të lashtësisë dhe me spiritualitetin e Shën Gjergjit. Në këtë ndërthurje, Skënderbeu del si një figurë e përmasave universale – hero i Shqipërisë, por edhe i Europës.