Ndue Dedaj: Vermoshi me turistë, por pa trafik

VERMOSHI ME TURISTË, POR PA TRAFIK...

NGA NDUE DEDAJ

Na e ka bezdisur trafiku në zonën bregdetare, sidomos këtë verë, ndaj jemi “arratisur” në alpe, atje ku trafiku, përkundrazi, do të donim të ishte më i madh e më i “rrëmujshëm”. Sigurisht që nuk është kjo arsyeja, porse s’rrimë dot pa ardhur në trevat alpine herë pas here, me miq e me shokë, me familjarë. Alpet kanë më shumë dritë se dje, dhe pse më pak njerëz. Më shumë shtëpi të bukura, me çati të kuqe nëpër shpatet e pjerrëta, shpesh pungule të Tamarës, Selcës, Lëpushës, Vërmoshit, Vuthajt etj. Më shumë bujtina, resorte turistike, agroturizëm, sinjalistikë turistike. Ka tabela të ndryshme, shigjeta hiking-u në gur, guida shqip dhe anglisht që orientojnë, shoqërues të turistëve, por ka dhe një udhërryerja popullore, si motmotit, kur vendasit të thonë se kaq e aq orë bëhen Thethi, Valbona, Rugova etj. nga Vermoshi, Lëpusha apo Vuthajt. Banorët e shpërngulur vite më parë kanë filluar ta kalojnë verën në bjeshkët e tyre në vendlindje, në miqësi me të ardhurit, turistët vendas dhe të huaj, që gjithsesi nuk mund të themi, nëse ishin më shumë apo më pak se një vit më parë. Nuk do të kishte ndonjë rëndësi kushedi shifra “zyrtare”, kaq hynë dhe kaq dolën këtë sezon, pasi “numërimi” i vërtetë i tyre shihet në resortet ku trajtohen me ushqim, fjetje etj.; sa prej atyre që vijnë janë kalimtarë dhe sa kanë filluar të kenë “shtëpinë” e tyre në Alpet tona gjatë verës. Kjo bën që të lindin dashuri mes vendasve dhe të ardhurve, siç dhe ka pasur raste...

I pyesim në Vermosh ata pak vendas që takojmë se sa ka qenë numri i banorëve tridhjetë vjet më parë dhe sa është sot. Kanë qenë dy mijë si fshat dhe sot mund jenë rreth dyqind vetë. Ky është kudo trendi, raporti, thotë njëri nga miqtë tanë. Pra, një me dhjetë. Por nuk është kështu në verë. Na thotë Zef Lelçaj: “Unë kaloj dy muaj verë këtu. Kështu bajnë dhe të ikurit e tjerë, me banim në Shkodër, Koplik, Tiranë etj. Po ashtu vijnë vermoshasit që janë në emigrim”, çka do të thotë se gjatë verës nuk është raporti i mësipërm. Zefi ka thirrur të afërmit se sot do t’i vijë për herë të parë nga Amerika nipi, Fredi, që qe arratisur nga vendlindja në vitin 1988, kur ishte vetëm 8 muajsh, me prindërit e tij dhe dajat e vet, një grup prej 17 vetësh, e kanë kaluar kufirin pas 6 - 7 orësh rrugë, një ngjarje që asokohe nuk qe përcjellë pa jehonë. Kjo nuk është historia e vetme e tillë që dëgjojmë, vitet e fundit kemi shënuar në bllok dhe plot raste të tjera ikjesh në grupe të mëdha në Theth, Valbonë, Pogradec etj. Lexuesi e gjykon vetë se sa hermetike ishte ajo kohë, që i detyronte njerëzit të arratiseshin prej vendeve me të bukura shqiptare, që janë aq të lakmuara dhe nga të huajtë. Ishte ajo mbyllje që “prodhoi” më vonë, në kushtet e reja, ikjet masive të njerëzve, gjer në braktisje të trojeve, pasi gjërat nuk rrodhën normalisht në jetën e malësive, ku qëllimi kryesor ishte kufiri, bunkerizimi i tij vdekjeprurës! Vetëm kufiri të mos prekej, pasi matana ishin “armiqtë”, ani se ishin njerëzit e tu të gjakut, paçka regjimit të Beogradit në të cilin rronin. Por e kaluara s’kthehet më pas, që të bëhej ndryshe nga ç’u bë. Më mirë të flasim për të sotmen, por dhe të nesërmen. Ka një tjetër gjallërim bota alpine, por nuk mund të jesh opitimst pa fund, pasi dakord që kthehen në verë prindërit e sotëm, po a do të mund të kthehen nesër dhe bijtë e tyre me të njëjtën epje?...

Nëse askush nuk mund ta parashikojë se si do të jetë e nesërmja e Alpeve, sa i përket mbarështimit të turizmit me brumin e “magjes” autoktone dhe hirrën e staneve alpine, le të themi se është punë përsëmbari që kelmendasit organizojnë vit për vit veprimtarinë “Miss Bjeshka” në Qafën e Predelecit, çka ia shton hijeshinë dhe bukurinë vendit të tyre të begatuar nga natyra. Por nuk mjaftojnë shfaqjet mahnitëse të manifestimit të bukurisë. Kemi dëgjuar se diku në këto anë kremtohet festa e barinjve, sërish një gjë domethënëse, paçka se nuk na “shurdhohen” veshët askund nga kumbonët e bagëtive. Alfredi, avokati nga Tirana, e pyet mikun e tij familjar në Vuthaj, Skënder Dedushaj, nëse kishin bagëti ato male rreth e qark dhe ai i përgjigjet “jo”. Është fjala për tufa dhishë me shumë krerë, pasi tufëza të vogla delesh nëpër livadhe të zënë sytë ngado katundeve të blerta, por ato dhe ca krerë lopë janë pak për turizmin e “madh” që pritet të sundojë alpet shqiptare në tri shtete, Shqipëri, Kosovë dhe Mal të Zi. Njerëzit ndonjëherë porosisin birrë, edhe ngase nuk gjejnë një kupë dhallë!?...

Nëse Plava flet gjuhën gjuhën e “përzier” të fqinjësisë dhe bashkëjetesës, Gucia me rrethina në masën më të madhe (70 përqind) flasin gjuhën amëtare, në Vuthaj flitet vetëm shqip. Edhe këtu është ai raporti një me dhjetë, që do të thotë se sot janë mbase më pak se katërqind banorë, ndërkoqë dikur ishin mbi katër mijë. Skënderi, në bujtinën turistike familjare, na tregon për familjarët e tij, që rrojnë sa në Vuthaj të sipërm, sa në Francë e Amerikë. Mërgata është tashmë një pjesë e rëndësishme e hartës demografike të këtyre malësive të epërme të pakundshoqe. Nisur nga mbiemri i tij, i them se më e pakta jemi farefis bashkë, pa e vënë aspak këtë fjalë në thonjëza, jo vetëm se Dedushi është një llagap dhe në Mirditë, Kosovë etj., porse Deda është një emër i përhapur në mbarë botën shqiptare në Veri e në Jug.

Jemi nga grup miqsh, Viktor Gjikolaj, Salvador Gjeçi dhe Alfred Duka, që kemi ardhur nga Lezha dhe pasi kemi kaluar dy orë të mira së bashkë në drekë, Skënderi mikpritës, duke na njohur dhe me njerëzit e tij, na lutet të qendrojmë për darkë si të ftuar, por ne i japim fjalën se tashmë ia kemi adresën, si dhe të shumë të tjerëve...