Xhelal Zejneli: Vrasjet në botën shqiptare

VRASJET NË BOTËN SHQIPTARE

Si t’i jepet fund gjakderdhjes?

Nga Prof. Xhelal Zejneli

Një ushtarak i huaj, i shoqëruar nga një prift, me lejen e autoriteteve të vendit nikoqir, kishte ardhur në Iliri për të parë botën homerike. Me t’i parë majat e kreshtave, i kishte thënë shoqëruesit: “Si jetojnë këta njerëz në këto gërxhe dhe brinjë shkëmborë?!” Shoqëruesi me kryqin në gjoks ia kishte kthyer: “Gjeneral, janë do njerëz që ia vënë foshnjës pushkën në djep që me lindje. Janë njerëz që e duan mikun, por që ia kthejnë tytën armikut. Kur s’kanë armiq për të vrarë, vriten ndër vete. Njerëz që s’mund të rinë pa vrarë. Askujt të mos i shkojë ndërmend të ndërmarrë ndonjë ekspeditë ndaj këtyre shpateve të rrëpirëta, kundër këtij populli të pabindur.” Ushtaraku i lartë u rrëqeth prej fjalëve të shoqëruesit të veshur me veladon. Ç’e përlau një drithërimë. Botë homerike, enigmatike dhe plot trishtim.

*   *   *

Vrasja në Tetovë - Më 10 gusht 2025, ditë e diel, në orën 12:30, në udhëkryqin e rrugëve “Ilinden” dhe “Bllagoja Toska” në Tetovë, ndodhi një shkëmbim zjarri midis personave nga dy automjete. Sipas njoftimeve të Sekretariatit të Punëve të Brendshme të Tetovës, një person është vrarë, ndërsa katër të tjerë janë plagosur. Në prani të avokatit të Qendrës për Punë Sociale dhe të punëtorëve socialë, është marrë në pyetje në Gjykatë një i mitur 15-vjeçar.

*   *   *

Vrasjet në Kosovë – Brenda 11 ditëve, në Kosovë u vranë 6 veta. Brenda 48 orëve, u vranë 5 persona.

Vrasja në Prizren me thikë - Më 10 gusht 2025, rreth orës 21:20, Policia e Kosovës është njoftuar se një person me lëndime të rënda është dërguar në spitalin rajonal të Prizrenit. Viktima H.Sh. 34-vjeçar nga Prizreni ishte qëlluar me thikë-patentë. Ishte dërguar për trajtim në QKUK – Prishtinë. Si pasojë e plagëve të marra, kishte ndërruar jetë. Sipas Prokurorisë së Prizrenit, dyshohet se ai ishte vrarë nga një 35-vjeçar me iniciale E. B. Vrasja ka ndodhur rreth orës 20:30 minuta në rrugën “Lapidari” të lagjes “Tusuz” të Prizrenit. Para se të ndodhte tragjedia, vrasësi dhe viktima i kishin përlarë qentë e tyre.

Vrasja në Baicë të Lipjanit me sende të forta - Më 11 gusht 2025, në fshatin Baicë të Lipjanit ndodhi vrasja dhe groposja në arë e personit me inicialet E. B. Viktima është goditur me sende të forta dhe më pas vrasësi ia ka zënë frymën.

Vrasja në Hajvali të Prishtinës me armë zjarri - Në mbrëmjen e 11 gushtit të vitit në vazhdimi, në Hajvali të Prishtinës, një mosmarrëveshje e çastit për parkim ka përfunduar tragjikisht. Një person u vra me armë zjarri. Tragjedia ka ndodhur rreth orës 21:40 në rrugën “Minatori”. Viktima me inicialet M. M. është qëllua në kokë. Me urgjencë është dërguar në QKUK. Mjekët kishin konstatuar se ai kishte ndërruar jetë. Në vendngjarje, pranë një “Mercedesi” me targa britanike CEI5VYM, ishin gjetur njolla gjaku dhe një gëzhojë e kalibrit 9 mm.

Vrasja e trefishtë në Gjilan me armë zjarri – Më 12 gusht 2025 qytetarët e Gjilanit u trondit nga një ngjarje e rëndë. Si pasojë e të shtënave me armë zjarri u vranë tre persona. Sipas Policisë së Kosovës, vrasja ka ndodhur të dielën e 12 gushtit të këtij viti rreth orës 12:30 në një kafene afër objektit të komunës. Një person u vra në vend, ndërsa tre të tjerë u dërguan me urgjencë në spital. Dy prej tyre nuk mbijetuan. Mbeten të vdekur babë e bir, argjendarë të njohur të këtij qyteti. Më vonë vdiq edhe njëri nga të plagosurit rëndë, i cili trajtohej në spitalin e Gjilanit.

Të dyshuarit, ndonëse më parë kishin pasur precedent penal, ishin lënë të lirë. Për këtë arsye Inspektorati i Policisë së Kosovës kërkoi pezullimin nga detyra të katër zyrtarëve të policisë së rajonit.

*   *   *

Vrasjet në Shqipëri - Sipas raportit “Studim global për vrasjet, 2019” të UNODC (Zyra e Kombeve të Bashkuara për Krime dhe Drogë), në periudhën e viteve 2012-2016, Shqipëria ka numër më të lartë vrasjesh në Evropë, me përjashtim të vendeve të ish- Bashkimit Sovjetik. Në periudhën e sipërthënë, Shqipëria ka pasur gati 4 vrasje për 100 mijë banorë. Mesatarja botërore ka qenë  6.1 në 100 mijë banorë, kurse ajo evropiane 3 në 100 mijë banorë.

Shkallë më të lartë vrasjesh se Shqipëria kanë pasur Estonia, Moldavia, Ukraina, Lituania. Në atë periudhë, vendin e parë me vrasje e ka mbajtur Federata Ruse me mbi 11 vrasje për 100 mijë banorë.

Shkallë më të ulët vrasjesh në atë periudhë, me më pak se 1 vrasje për 100 mijë banorë, kanë pasur Luksemburgu, Irlanda, Norvegjia, Austria, Spanja, Holanda etj.

Në rajon, krahas Shqipërisë, shkallë të lartë vrasjesh ka edhe Mali i Zi. Në Ballkan, Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia janë vende me përdorim të lartë të armëve të zjarrit për vrasje, me mbi 60% të tyre.

*   *   *

Përqindja më e madhe e vrasjeve të grave në Shqipëri (70%) bëhen nga burrat me të cilët ato e kanë lidhur jetën apo ndodhen në marrëdhënie intime. Sipas të dhënave që i referohen vitit 2016 dhe të publikuara në raportin e lartpërmendur, Shqipëria e ka shkallën më të lartë të vrasjeve nga partnerët intimë, me 0.7 vrasje për 100 mijë gra. Ky është niveli më i lartë i vrasjes së grave në Evropë. Numri më i madh i vrasjeve të grave në Shqipëri kryhen pikërisht nga partnerët e tyre.

Në vendin e dytë ndodhet Islanda me 0.6 vrasje për 100 mijë gra, në vend të tretë  Kroacia me 0.5 vrasje, e ndjekur nga Lituania me 0.5, nga Finlanda me 0.4 dhe nga Zvicra me 0.4 vrasje në 100 mijë banorë.

Shkallën më të lartë të vrasjeve në botë e kanë vendet e Amerikës Jugore me 17.2 vrasje në 100 mijë banorë. Pas saj vjen Afrika me 13 vrasje, Azia me 2,3 vrasje, Evropa me 3 vrasje dhe Oqeania me 2.8 vrasje – në 100 mijë banor.

Më shumë vrasje në botë ndodhin në Honduras (68 vrasje), në Salvador (66 vrasje),     Venezuelë (58 vrasje) - në 100 mijë banorë.

*   *   *

Vrasjet në Shqipëri në vitet 1990-2017 - Në vitin 1990 - 129 të vrarë; 1991 – 205; 1992 – 251; 1993 – 268; 1994 – 265; 1995 – 210; 1996 – 248; 1997 – 1542; 1998 – 573; 1999 – 496; 2000 – 275; 2001 – 208; 2002 – 179; 2003 – 144; 2004 – 119; 2005 – 131; 2006 – 87; 2007 – 103; 2008 – 88; 2009 – 82; 2010 – 118; 2011 – 124; 2012 – 126; 2013 – 107; 2014 – 98; 2015 – 54; 2016 – 71; 2017 – 47.

Gjatë 27 vjetëve janë vrarë gjithsej 6348 veta.

Të dhënat e sipërthëna u publikuan më 15.12.2017 nga Roland Qafoku në emisionin “Debati në Channel One”. Në debat morën pjesë edhe drejtori i Drejtorisë së Krimeve të Hapura Josif Shtëmbari, dy ish-drejtorët e Policisë së shtetit, Veli Myftari dhe Fadil Cana etj.

Shkak i vrasjeve kanë qenë: konfliktet për pronësi; përplasjet midis grupeve për arsye lëndësh narkotike; krimi brenda familjes; hakmarrja; xhelozia e burrit ndaj gruas së vet; shkelja e kurorës, sidomos nga gruaja; vrasje me rastin e vjedhjes në ndonjë shtëpi; vrasje për motive etj.

Vrasjet janë kryer me armë zjarri, me sende të mprehta (thikë), me sende të forta. Ka edhe vrasje të kryera prej personave të moshës së mitur, prej 14-vjeçarëve.

*   *   *

Ka sociologë që thonë se njeriu nuk lind vrasës. Janë rrethanat ekonomike dhe sociale që e shtyjnë atë të bëhet i tillë, pra të kryejë krim. Por ka edhe studiues të tjerë që thonë se vrasësi lind kriminel.

*   *   *

Kur vret i mituri, faji dhe përgjegjësia bie mbi prindërit dhe mbi shkollën. Në atë shkollë nuk funksionon si duhet dhe sa duhet mësuesi, arsimtari, kujdestari i klasës, pedagogu, psikologu, drejtoria e shkollës, këshilli i shkollës (pleqësia), këshilli i prindërve, këshilli i arsimtarëve, kolegjiumi i shkollës. Kur 14-vjeçari mban në çantë apo në “brez” thikë, atëherë duhet të thirren në përgjegjësi prindërit e tij, nëna dhe babai.

Në botën shqiptare duhet të kryhet grumbullimi efektiv i armëve. Mbledhja e armëve s’bëhet dot duke ia marrë personit kallashin dhe duke i kthyer kusur një revole. Në një shtet të konsoliduar armë mund të mbajnë kryesisht ushtria dhe policia.

Ndaj trafikantëve të armëve, zjarri apo të ftohta, duhet të zbatohen masa ligjore të ashpra. Më mirë është të dënohen 30 ose 40 veta, sesa të vriten mijëra veta. Organet gjyqësore që merren me vrasësit duhet të jenë nën mbrojtjen e shtetit.

*   *   *

Vrasjet reduktohen me zhvillimin ekonomik të shtetit, me sjelljen e investimeve të huaja, me uljen e shkallës së papunësisë, me rritjen e punësisë, me çeljen e vendeve të reja të punës, me rritjen e prodhimit, me shtimin e eksportit të mallrave, me sjelljen e devizave nga jashtë mbi bazën e eksportit të mallrave, me nxitjen e arsimit profesional, me rritjen e të ardhurave mujore, me disiplinën në punë, me respektimin e orarit të punës, me zvogëlimin e administratës publike, me reduktimin e shpenzimeve të kota të kryera nga politikanë dhe  drejtues të shtetit. Uljes së numrit të vrasjeve mund t’i ndihmojë edhe ngritja e cilësisë në arsim. Vrasjet mund të reduktohen me ndërtimin e shtetit ligjor. Aty ku ka vjedhje nga politikanë dhe pushtetarë nivelesh të ndryshme, nuk mund të flitet për shtet ligjor, për shtetin e së drejtës. Shteti që nuk organizon zgjedhja të drejta, nuk mund t’i ndalë as vrasjet, as shpërnguljen e të rinjve drejt Perëndimit.

Aty ku ka vjedhje, vila të kushtueshme, llogari bankare ku janë depozituar shuma të konsiderueshme mjetesh financiare, ndërtesa shumëkatëshe në pronësi të dikujt, vetura të shtrenjta, shitblerje titujsh akademikë, për shtet ligjor s’mund të bëhet fjalë.

Në një vend të tillë ka probleme ekonomike dhe sociale. Të tillat probleme përcillen edhe me probleme morale. Aty vrasjet vështirë ndalen. Nga kjo del se për vrasjet faj kanë edhe shoqëria dhe shteti.

Të parët në Evropë me vrasje, të parët me dhunë në familje, të parët me vrasjen e grave, të parët me “vrasës” të mitur, të parët me aksidente rrugore, ndër të parët në kontinent me numrin e armëve pa leje që ndodhen nëpër duart e qytetarëve.

Në një vend me numër të frikshëm vrasjesh, duhet të ashpërsohet procedura e dhënies së lejeve për armëmbajtje.

Bota shqiptare s’ka pse t’i ngjajë Çikagos së viteve ’30 të shekullit XX, kohës së Al Kapones* (Alphonse Gabriel "Al" Capone, Nju-Jork, 17.01.1899 – Majami Biç, 25.01.1947).

Shqiptarët duhet të punojnë për t’i përmbushur kushtet e anëtarësimit në BE. Conditoi sine qua non për anëtarësim në Union është ndërtimi shtetit të së drejtës. Nuk duhet dyshuar se shqiptarët do t’ia dalin.

Shënim: Al Kapone ka qenë gangster dhe biznesmen amerikan me prejardhje italiane. Mori famë gjatë prohibicionit në ShBA si bashkëthemelues dhe shef i mafies së Çikagos. Në moshën 14-vjeçare u përlesh fizikisht me arsimtarin. E la shkollën dhe iu bashkëngjit bandës lokale të rrugës. Aty u njoh me gangsterin amerikan me prejardhje italiane, Xhoni Torio.(Johnny Torrio; lindi në Montepeloso, Basilicata, Itali, në vitin 1882 – vdiq në Nju-Jork Siti, në vitin 1957). Gjatë një përleshjeje me bandat kriminale Al Kapones iu lëndua ana e majtë e fytyrës. Për shkak të vragës e thirrshin “Fytyra me vragë” (Skarfejs / Scarface). Sundimi i tij shtatëvjeçar si shef i organizatës së krimit të organizuar përfundoi në moshën 33-vjeçare. U përfshi në listën e personave të kërkuar të FBI-së. Në vitin 1931 u burgos për fshehje tatimi. Pagoi gjobë prej 30.000 dollarësh. Më pas u dënua me 11 vjet heqje lirie. Së pari e mbyllën në burgun Atlanta. Më vonë e transferuan në burgun Alkatraz. I sëmurë psikik dhe me shëndet të dobët për shkak të sifilizit të pashëruar, u transferua në Institucionin mental të Baltimorit. Më vonë u lirua për mjekim shtëpiak. Vdiq në moshën 48-vjeçare në shtëpinë e vet në Floridë.