| E merkure, 20.08.2025, 06:56 PM |
NJË BURRË I VDEKSHËM
Tregim
NGA
NDUE DEDAJ
Habi
e madhe do t’i duket gjithkujt, që do njihet me këtë ndodhi, që nuk do të
ngurroja ta quaje ngjarje, por më parë po ju them se mua më është ngulitur në
tru, se kam qenë dhe unë aty, atë ditë të largët motmoti, kur ndodhi ajo vdekje
e pazakontë, sy për sy me ne. Kur ai burrë, pasi foli me fratin, pa iu dridhur
zëri, si të ishte duke folur për vdekjen e një të panjohuri dhe jo për të
veten, u shtri dhe vdiq! Pa shfaqur kurrëfarë ankthi e dobësie. Po, po, plot
njëqind e njëzet vjet më parë. Nuk ishte ndonjë kreshnik, që thoshte “me e ba
dekën si me le”, pasi ai e dinte se me vdek nuk ishte kurrësesi si me lind
njeriu, por krejt e kundërta, për të mos thënë se ishte diçka dhe më e tejme,
përtejme, përderisa nuk kishte një përkufizim për vdekjen. Në mur ishte e varur
çiftelia, por ai nuk e kishte ndërmend ta merrte në dorë e t’i binte, siç
thoshte ndonjë plak shakaxhi, që i ishte afrue njëqindvjetshit: “Qe besa, unë i
kam sos krejt varrat e kësaj jete, e kur të më vijë deka, merrni çiftelinë dhe
bjerini, si me qenë tue më martue”.
Nuk
e kishte thirruar ai vdekjen, por i kishte çuar ajo fjalë, të bëhej gati se do
të vinte ta merrte hipur në një kalë shale të bardhë. Në fillim ishte habitur,
pse ajo kishte zgjedhur kalin e bardhë dhe jo një kalë të zi, çka do t’i
shkonte zisë që do të mbahej për të, por jo, vdekja kishte zakone të tjera, ajo
do të vinte në atë kalë dhe pikë. Si duket për të ikja e njeriut nuk ishte
diçka tronditëse, por një si festë, në mos festë, diçka e zakonshme. Se vdekja
nuk mund ta linte njerëzimin pafund në lutjet e veta drejtuar qiellit, se
ndryshe ai nuk kishte se ku të jetonte, edhe nëse do të kthente detet e oqeanet
në tokë!... Por ai burrë i moshuem nuk kishte kohë me e vrarë mendjen për
rrokullinë, ai po ikte për vete, po lante duart me këtë botë, për të shkuar në
atë tjetrën dhe për këtë i duhej adeti i fundit me kryqin, ndaj i kishte çuar
fjalë padrit, të vinte sa më parë. Prifti austriak me zhgun kishte lindur në
bjeshkët e Tirolit, por kishte vite në famullitë e Rubigut, ndaj ishte bërë si
kryezezasit e bulgjërakët, që i ndante përroi i tyre i rrëmbyeshëm dhe i
bashkonte lumi i Fanit, që e kishte vahun sa treqind pash burri.
Frati
ishte dhe shkrimtar dhe në fletën e ditarit të tij të datës 15 maj 1905
përshkruhej një ditë që nuk do të përsëritej më në jetën e tij, edhe pse do të
rronte dhe plot një gjysmë shekulli më pas. Më thirrën, shkruan ai, që të
shkoja sa më shpejt në shtëpinë e një burri të vjetër që po vdiste. Renda drejt
tij me kalë, jo se doja të ecja si zotnitë atyre tërthoreve e leqeve, por po
vdiste një njeri dhe hapat e mi mund të më bënin vonë për tek ai shpirt që
ishte nisur për në jetën e pasosun. Në oborr ma mori kalin një camërdhok dhe
unë hyra drejt e në dhomën ku duhej të ishte i sëmuri, por aty qëndronte një burrë
i mbështetur me shpinë për muri, i cili thithte ngadalë një cigare të dredhur
me duhan vendi, si krejt burrat e kësaj ane që e rrisin duhanin në kopshtin e
tyre, ngaqë nuk kanë të holla për të blerë duhan Shëldie në Pazar të Shkodrës.
Tymi që lëshonte cigarja e bënte dhe më të mjegullt atë dhomë me dritare të
vogla. Hodha sytë përreth për të parë se ku ishte i sëmuri, për të cilin më
kishin thirrur, por nuk e pashë askund. Plaku në heshtjen e tij e kishte vënë
re vështrimin tim kërkues dhe m’u drejtua:
“Padër,
unë jam i sëmuri!”
“Po
kjo?...”, sa nuk bërtita, i nervozuar, pasi kur më thirrën për të parë të
sëmurin, isha i shtrirë në krevat nga ethet, që m’i kishin dhënë zjarrmí krejt
trupit. Kisha ecur për dy orë me kalë, sa mëzi mbahesha në shalën e tij, për të
vizituar këtë burrë që ishte më shëndosh se unë! A thua ai po e kuptonte
nevrikosjen time? Më duket se po. Më ftoi të ulesha pranë tij, ma mori dorën
dhe pasi e vendosi mbi ballë, filloi të më fliste me një zë të ngrohtë:
“O
Zot, po më dhemb shpirti që të kam thirrur, pasi dhe ti qenke i sëmurë, por mos
u pendo për ardhjen tënde, pasi ajo nuk ka qenë kot! Unë jam duke vdekur dhe
dua ta paguaj llogarinë që kam të hapur me Zotin!...”
Siç
lexuesi mund ta ketë vënë oroe, pak nga pak po bëhem dhe unë bashkautor i atij
rrëfimi, a nuk ju thashë në fillim se që kur e kam lexuar për herë të parë në
ditarin e tij atë skicë tronditëse, më është dukur sikur kam qenë dhe vetë aty
atë ditë, në atë dhomë, me ata të dy dhe të tjerët që hynë më pas, kur do të
luhej akti i fundit i dramës! Por dhe për t’iu thënë juve ato gjëra që frati
nuk i thoshte dot për vete, që ishte dhe piktor e pikturonte hera - herës dhe
afreskat e kishës së moçme të Shëlbuemit, që ishte bërë dhe pak mjek e pak
agronom... por të rrimë te ai çast, do të thosha më solemni mbi dhé... Pashë se
ati shpirtëror pati njëlloj hutimi pas atyre fjalëve të plakut, edhe pse e
dinte se fjala vdekje peshonte fort në gojën e njeriut, aq më tepër të një
plaku, që nuk e nxirrte nga dhëmbët pa qenë i sigurtë në vërtetësinë e saj. Por
a mund ta dinte njeriu, me dekika, me orë dekën e tij? Të ishte kështu vdekja
nuk do të kishte më misterin e saj, por njerëzit do të përgatiteshin para
pasqyrës, ose gjasët ishin që të çmendeshin një për një, para se ajo e bekuar të
vinte mbi kalin e bardhë të shalës, si një nuse e skëterrës.
“Nuk
ka asgjë për t’u habitur, padër, unë thjeshtë dua të shkoj pa mëkate andej, se
kush rri e përplaset dhe në atë jetë, si në këtë jetë!”
Ai
kërkoi vojimin, shërbesën e fundit, por frati e kundërshtoi, pasi ky sakrament
jepej vetëm për njerëzit që ishin duke vdekur e jo për ata që i frikëshin asaj,
pa ia ndjerë tamam duhmën. Kishte ndodhur që dikush e kishte marrë vojimin me
këmbëngulje, por nuk kishte ndërruar jetë dhe për shumë kohë. Si duket varri
nuk kishte qenë i gatshëm për të. Atëherë pse të ngutej prifti? Por nga ana
tjetër njeriut nuk i dihej, ai mund të ikte pa e marrë vojimin, ngaqë ti si
meshtar nuk kishe besuar në vdekjen e tij.
Mirëpo
plaku ishte më prift se prifti për jetën e tij, ai e ndinte përherë më afër atë
trokun e asaj të nëmurës që vinte mbi kalë të bardhë. Sakaq iu kthye fratit:
“Më
bëso, zotni, unë jam duke vdekur!...”
Çfarë
po thoshte? Si ishte duke vdekur? Tani, në çast? Pas disa orësh? Pas tri
ditësh, apo tri javësh?...
Plaku
nuk foli më. Por tashmë ishte zëri i të afërmve të tij, që hynë përnjëherësh në
dhomë, duke e rrethuar për herë të fundit, të cilët iu bashkuan lutjes së tij:
“Vojoje,
padër! Mos ia voni bekimin!”
Domethenë,
mendoi frati, e ditkan dhe këta se ky burrë do të vdesë!? Por nuk e zgjati më
dhe i bëri plakut shërbesën e fundit. Atëbotë plaku u ndie i qetë. Nuk kishte
më asnjë hall.
Pas
ceremonisë së shkurtër, fratit i poqën një kafe dhe plaku nisi të rrëfente
jetën e tij, tashmë pa brengën se mund të gjykohej atje lart, pasi sapo i
kishte mbyllur punët me Zotin, me vullnesën e njeriut të tij në tokë, padrit,
që ende nuk e po kuptonte, ishte në ndonjë botë magjike, apo në realitetin e
vrazhdët të një katundi, aq pranë detit e aq larg mbretit. Aty për aty, nisi
një bisedë e shtruar mes plakut dhe fratit, a thua se ishte ndonjë natë dimri e
ata do të kalonin sa e sa orë me historitë e atij vendi dhe atij njeriu, që të
vetmen çudi në jetë kishte disa shkrola në guvën në shkrep dhe ca shenja që ai
nuk i kishte kuptuar. Kush kishin qenë ata gjind të lashtë, që ishin ngjitur në
atë shkrrelë, ku të merreshin mendët dhe këmbët, kishin bërë folenë si shqipet
dhe ditëve e netëve, teksa rrinin si të ndryrë në ashtin e shkëmbit, vizatonin
me laps të gurtë atë shpellë, që më pas u quajt e tyre, domethënë e Judejve....
Foli
e foli ai plak, duke rënditur vetëm gjërat e këqia që kishte bërë në jetë, a
thua se nuk kishte bërë kurrë një të mirë, por prifti e kuptoi se kishte të
bënte më një shpirt të ndjeshëm e besimtar, siç shkruan ai në ditarin e tij.
Kjo i dha një ndjesi të mirë njeriut me zhgun. Kishte mendur se i njihte ata
njerëz, por ky plak po i linte të kuptonte se jo. Se si i vinte sa herë
këndoheshin ato këngët e tyre për njerëz të pushkës, por ja që paska njerëz si
ky plak që nuk don t’ia dijë për të mirat që ka bërë, ku me siguri me vete
mendon: “S’duhet me u rrejt mendja e robit, ka kush me i përmend të mirat e
tij, nëse më të vërtetë ato kanë qenë...”
Pasi
folën rreth një gjysmë ore me njëri-tjetrin, frati dhe plaku, ky i fundit hoqi
cigaren nga goja, u shtri përtokë mbi një shtrosë të madhe dhije, duke i marrë
dorën priftit në të tijën dhe pasi mori frymë thellë-thellë dy a tri herë,
vdiq.
Kaq
ishte ajo fletë ditari, një kronikë e shkurtër e asaj vdekje. Në fund ishte
vënë pikë. As një fjalë tjetër, ngase aty e mbrapa ajo histori nuk ishte më e
pazakontë për fratin, por e tillë do të ishte për ata që do ta dëgjonim mot pas
moti, duke thënë fjalët e veta për atë plak që iu shëmbëllehej me një zot. Si
pa e kuptuar kishte ndodhur një mrekulli. Më në fund, kishte qenë një burrë që
e kishte kuptuar se ishte i vdekshëm, përballë aq shumë burrave të tjerë që e
dinin veten të pavdekshëm, jo ngase të tillë të bënte ajo bota tjetër, jeta e
përtejme. Pamja e tij ashtu, monumentale, duke pritur vdekjen sikur njeriu pret
gjumin, nuk do të më hiqet kurrë nga sytë (ju thashë se kam qenë aty!), edhe
pse ka kaluar më shumë se një shekull dhe mbase do të më shfaqet e gjallë kur
të vijë ajo dita që të laj dhe unë llogaritë më Zotin, paçka se asesi një
besimtar i kulluar si ai. Jo unë, por cilido që do ta lexojë këtë nekrologji
sui generis që e shkroi jo si një lajmërim vdekje frati i devotshëm, i ndihmuar
dhe prej meje, do të dijë se si të mos i tutet dekës së vet, pse ai burrë duhet
ta kishte flakur frikën njerëzore në ndonjë ortek që kishte rënë nga mali i
Velës drejt e në det, ndryshe nuk do të ishte aq i pafrikë, a thua se pas
vdekjes së tij, ai të nesërmen në mëngjes do të fërkonte sytë, do t’iu hidhte
dy grushta ujë dhe do të nisej për shteg. Nëse frika kishte vdekur ndonjëherë
para njeriut, ky ishte rasti unik...
Post
Scriptum. Plot njëqind e njëzet vjet nga ajo vdekje, më 15 maj 2025, jo larg
asaj kreshtës së bardhë, ku pati vdekur ai burrë, një tjetër shpirt besimtar do
të merrte udhën e qiellit, një grua njëqindvjeçe, që kurrë nuk e pati zënë në
gojë fjalën vdekje...