Albert Vataj: Helen Dukas, jo vetëm sekretarja e Ajnshtajnit

Helen Dukas, jo vetëm sekretarja e Ajnshtajnit, por një urë mes kaosit të famës dhe nevojës së fizikantit për përqendrim dhe qetësi

Nga Albert Vataj

Kjo fotografi prekëse dhe intime na fut në botën e përditshme të një prej mendjeve më brilante të shekullit XX, Albert Ajnshtajn, duke na e shfaqur atë jo në laborator apo në podium, por në ambientin e tij të qetë, në shoqërinë e Helen Dukas, sekretarja, bashkëpunëtorja dhe mbështetësja e tij më e afërt gjatë dekadave të fundit të jetës.

Helen Dukas nuk ishte thjesht një sekretare. Ajo ishte një gardiane e heshtur e jetës së tij personale dhe profesionale, një urë mes kaosit të famës dhe nevojës së Ajnshtajnit për përqendrim dhe qetësi. E ardhur nga Gjermania si refugjate hebreje, ajo gjeti te Ajnshtajni jo vetëm një punëdhënës, por edhe një lloj familjeje shpirtërore. Gjatë më shumë se 30 viteve që punoi me të, ajo nuk u shkëput pothuajse asnjëherë nga krahu i tij, as kur ai shkëlqente në komunitetin shkencor, as kur përballej me dhimbje personale.

Në Princeton, ajo u bë pjesë e pandashme e shtëpisë së tij. Një figurë diskrete, gjithmonë me bllokun në dorë, që organizonte korrespondencën voluminoze që mbërrinte nga e gjithë bota, ndihmonte në sistemimin e shënimeve të tij të pafundme, dhe mbronte me një delikatesë të jashtëzakonshme privatësinë e një njeriu që në publik ishte bërë ikonë. Ajo ishte rojtare e mendimeve të tij, kujdestare e dorëshkrimeve dhe letrave, e shpesh edhe ndërmjetësja e vetme mes tij dhe botës së jashtme.

Marrëdhënia e tyre ishte e mbështetur në një besim të pakushtëzuar. Ai e vlerësonte qetësinë e saj, përpikmërinë, dhe mbi të gjitha, besnikërinë që ajo nuk e prishi kurrë. Dukas nuk kërkoi kurrë vëmendje për veten, megjithëse roli i saj ishte thelbësor në ruajtjen e trashëgimisë intelektuale të Ajnshtajnit.

Pas vdekjes së tij më 1955, Helen Dukas u bë një nga administratoret kryesore të trashëgimisë së tij letrare, duke bashkëpunuar në përgatitjen e botimeve të shkrimeve dhe letrave të tij. Ajo qëndroi në Princeton deri në fund të jetës, duke ruajtur kujtimin dhe jetën e njeriut që e kishte quajtur “një shpirt i madh në një botë të trazuar”.

Kur ajo ndërroi jetë më 1982, ajo u preh jo larg shtëpisë ku kishte kaluar aq shumë vite, dhe ku kishte ndërtuar një jetë përtej çdo titulli, si një prani thelbësore në jetën e një gjeniu. Emri i saj, i gdhendur jo me zhurmë, por me përkushtim dhe heshtje, mbetet një kujtesë se pas çdo figure të madhe, qëndron shpesh një figurë e heshtur, po aq e madhe në përkushtim dhe dashuri.

Në këtë foto, është si të shohësh kohën të ndalet për një çast: një mendimtar i thellë, një sekretare e përkushtuar, dhe mes tyre, një bashkëpunim që kaloi kohën dhe kufijtë e zakonshëm të marrëdhënieve të punës,  një simfoni e thjeshtësisë, respektit dhe përbashkësisë njerëzore.