Albert Zholi: Ilia Larti - Veprimet anti-sociale tek ne vijnë nga sistemet politike të dështuara

Flet Prof. Asoc Ilia Larti:

-Veprimet anti-sociale tek ne vijnë nga sistemet politike të dështuara, udhëheqësit e tyre, institucionet ose format e tjera të autoritetit ose anarkisë

- Tek ne nga punonjësi i thjeshtë në administratë nuk kërkohet që të pajtohet me urdhërat por kërkohet që të bindet verbërisht

Intervistoi; Albert Z. ZHOLI

Bazuar në zanafillat e filozofisë dhe psikologjisë, të studijuarit sistematik të sjelljes, sot nga Psikologjia Sociale trajtohet si një disiplinë e ndarë. Psikologjia Sociale mbulon një fushë të gjerë temash dhe problematikash, e cila sa vjen e zgjerohet nga viti në vit, pasi  psikologët zhvillojnë teknika të reja për studimin individual duke bashkëvepruar me njëri-tjetrin si dhe me mjedisin e tyre shoqëror dhe fizik. Shumica e problematikave të Psikologjisë Sociale kanë një lidhje të drejtëpërdrejtë me proceset e menaxhimit nga ana e lidershipit  që janë të trupëzuara në një mënyrë apo në tjetrën me trajnimin e menaxherial në nivele të ndryshme. Ja si shprehet për. Telegraf.al

-Çfarë kuptohet me konceptualitetin dhe përshkrimin e fushës së Psikologjisë Sociale? Si orientohen nxënësit në shkollat shqiptare në këtë fushë?

Psikologjia Sociale, është degë e psikologjisë, e cila lidhet me, personalitetin, pikëpamjet, motivimitetin, sjelljen e individit dhe të grupit, në kontekstin e bashkëveprimit shoqëror.

Psikologjia sot konceptohet si shkencë, e cila hulumton proceset dhe gjendjen e vetëdijshme të njeriut si dhe arsyet dhe ndikimet e tyre. Psikologjia sociale, interesohet se si njerezit influencohen nga njeri-tjeri dhe si ata ndryshojne kur gjinden në grup. Psikologjia sociale, është përkufizuar si investigim "shkencor", ku si mendimet, ndjenjat dhe sjelljet e individëve, influencohen nga realiteti ose imagjinata e aplikuar në prezencën e të tjerëve.

Psikologët e fushës sociale studiojnë sjelljen e njeriut në bazë të oportunitetit dhe tentojnë për ta matur atë,  me forma dhe teknika psikologjike. Një ndër kontributet parësore të ashtuquajturës "Psikologjia Sociale Europiane", është përfaqesimi social, i cili shërben si një njohuri e brendshme midis veprimeve individuale dhe politikave sociale. Më shkurt: P. Sociale, është shkenca që studion sjelljen e individit, grupit shoqëror në mjedisen e tyre shoqëror dhe kulturor. Me fjalë të thjeshta: Psikologjia Sociale ka të bëjë me studimin shkencor të çështjes, se si njerëzit mendojnë dhe se si ata sillen në situatat sociale. Kjo fushë e Psikologjisë u shfaq në SH.B.A. në vitin 1920. Temat e saj kryesore përmbajnë atributin e statusit shoqëror të bazuar në sygjerimet perceptuese, ndikimi i faktorëve shoqëror në pikëpamjet dhe besimet e personit, funksionimin e grupeve të vogla dhe të organizatave të mëdha, si dhe dinamikën e bashkëveprimeve ballë për ballë.

-Cilat janë hapësirat dhe interesat e hulumtimit të përgjithshëm?

Psikologjia sociale orvatet të kuptojë marrëdhënien dhe sjelljeve në mes individëve, grupeve në tre mënyra të përgjithshme:

Së pari, ajo përpiqet të shoh sesi mendimet, ndjenjat dhe sjelljet e individëve  janë të ndikuara nga prania aktuale, imagjinuese ose e nënkuptuar nga të tjerët (Plotfuqishëm).

Kjo përfshin perceptimin shoqëror, bashkëveprimin shoqëror dhe shumë lloje të ndikimit shoqëror (si besimi, bindja dhe pushteti/autoriteti). Depërtimi i bërë brenda Psikologjinë sociale të personit përfshin vështrimin e ndikimit që individët kanë në besime, pikëpamjet dhe sjelljet e të tjerëve, si dhe gjithashtu ndikimin që ka grupi te indivi. Identiteti individual  përcaktohet mjaft mirë nga grupi shoqëror ku ai bën pjesë dhe pozocioni që ka.

Së dyti, ajo përpiqet të kuptojë ndikimin që kanë perceptimet individuale  për sjelljen e grupit. Kjo përfshin identitetin e grupit dhe dinamike e grupit.

Së treti, psikologjia sociale përpiqet t'i trajtojtojë grupet shoqerore si sjellje dhe marrëdhëniet me ndikime, që nje një grup, ka mbi grupin tjetër. Në të vërtetë personalitetet e ndryshme, sjelljet  dhe pikëpamjet, mund të jenë arsye të pengesave për funksionimin e duhur të grupit e deri organizatës. Prandaj, është me rëndësi për drejtuesit dhe menaxherët, qe t`i njohin këto dallime dhe   procese me ndikimi shoqëror brenda organizatës dhe grupeve ku ata janë përgjegjëse.

- Çfarë roli luan procesi i socializimit dhe shoqërizimit në formimin e personalitetit?

Socializimi është procesi përmes të cilit një person, nga lindja deri në vdekje, u mësohet normave, zakoneve, vlerave dhe roleve të shoqërisë në të cilën jetojnë. Ky proces shërben për të përfshirë anëtarët e rinj në një shoqëri në mënyrë që ata dhe ajo të mund të funksionojnë pa probleme. Ai udhëhiqet nga familja, mësuesit dhe trajnerët, udhëheqësit fetarë, bashkëmoshatarët, komuniteti dhe media, ndër të tjera. Proceset themelore shoqërore të socializmit të individit dhe sjelljes njerëzore janë kopmplekse. Socializimi personal (nga lat. socialis – publik) – formimi i aftësisë së individit për të jetuar në shoqëri në bazë të asimilimit të vlerave shoqërore dhe mënyrave të sjelljes shoqërore pozitive. Në procesin e socializimit, një person fiton?normat sociale?zotëron mënyrat e përdorimit të roleve shoqërore, aftësive?sjelljen publike. Socializimi i personalitetit bazohet në njohjen e realitetit shoqëror nga personaliteti. Burimet e socializimit të individit janë: Përvoja e fëmijërisë së hershme – formimi i funksioneve mendore dhe formave elementare të sjelljes (disa lëshime në formimin e personalitetit në moshë të re është e vështirë të kompensohen në një moshë më të pjekur); institucionet sociale – sistemet e edukimit, trajnimit dhe edukimit; ndikimi i ndërsjellë i njerëzve në procesin e komunikimit dhe veprimtarisë. Socializimi nuk është një mekanizëm për t'i imponuar një individi një "formë sociale të gatshme", por një proces i vetëndërtimit aktiv të individit, i cili stimulohet nga kushte të caktuara shoqërore. Socializimi i jep individit mundësinë për të funksionuar si një anëtar i plotë i shoqërisë. Socializimi i individit shoqërohet me zhvillimin e një qëndrimi adekuat ndaj vlerave shoqërore. Moda, shijet, orientimet konsumatore janë të ndryshueshme. Pozicionet e botëkuptimit të njerëzve, vlerat e kulturës universale njerëzore janë më të qëndrueshme. Konteksti i?parë është ndoshta tipari më i përcaktuar i socializimit, pasi i referohet kulturës, gjuhës, strukturave shoqërore të një shoqërie (si hierarkitë e klasës, racës dhe gjinisë, ndër të tjera) dhe vendndodhjen shoqërore brenda tyre. Ajo gjithashtu përfshin historinë, dhe njerëzit dhe institucionet sociale të përfshira në këtë proces. Të gjitha këto gjëra punojnë së bashku për të përcaktuar normat, vlerat, zakonet, rolet dhe supozimet e një grupi të caktuar shoqëror, komuniteti ose shoqërie. Për shkak të kësaj, konteksti shoqëror i jetës së njeriut është një faktor përcaktues i rëndësishëm në atë që procesi i socializimit do të sjellë dhe cilat do të jenë rezultatet ose rezultati i dëshiruar i tij. Shkolla është një fushë e rëndësishme e socializimit për fëmijët, adoleshentët dhe madje edhe të rinjtë kur janë në universitet. Në këtë mjedis, mund të mendoni për klasat dhe mësimet si përmbajtje, por në të vërtetë, sa i përket socializimit, përmbajtja është informacioni që na jepet se si të sillemi, të ndjekim rregullat, të respektojmë autoritetin, të ndjekim oraret, të marrim përgjegjësi dhe plotësoni afatet. Procesi i mësimdhënies së këtij përmbajtje përfshin ndërveprimin shoqëror mes mësuesve, administratorëve dhe studentëve në të cilët rregullat dhe pritjet vendosen me shkrim, lejohen rregullisht të folura dhe sjellja shpërblehet ose ndëshkohet në varësi të asaj se a është në përputhje apo jo me ato rregulla dhe shpresa. Përmes këtij procesi, sjellja normative që i bindet rregullave u mësohet nxënësve në shkolla. Stili i socializimit përcaktohet nga shkalla e dominimit të të moshuarve ndaj të rinjve. Vetëm në shoqëritë arkaike dhe totalitare socializimi zbret në riprodhimin e pakushtëzuar nga më të rinjtë e stereotipeve sociale të të moshuarve. Në një shoqëri demokratike të civilizuar, parimi i ndërveprimit midis brezave është parimi i barazisë dhe bashkëpunimit, mundësia e zhvillimit të lirë të brezave të rinj në kuadrin e vlerave themelore njerëzore. Futja e një individi në trashëgiminë shoqërore është futja e tij në kulturën e shoqërisë. Kultura (nga lat. cultura – kultivim, edukim, edukim, zhvillim) janë arritjet e njerëzimit, të përfaqësuara në vlerat shpirtërore dhe materiale, normat shoqërore dhe.?marrëdhëniet ndërpersonale. Shoqërizimi është proces qe individi mëson se si t'i përshtasë modelet e sjelljes dhe të kulturës se tij me njerezit që e rrethojne apo ben pjese.

Individi zhvillohet brenda një kulture të caktuar, nga familja, shkolla, komuniteti dhe në tërësi shoqëria, të cilat japin shumë ndikime që ndihmojnë në formimin e normave dhe vlerave  të tij.

-Fëmijët si qënie njerëzore janë të lindur pa ndonjë kulturë por në shkollë pritet shumë. Si fillon kulturizimi i tyre?

Ata duhet të shndërrohen nga ana e prindërve të tyre, mësuesve dhe nga faktoret e tjerë në krijesa të afta kulturore dhe shoqërore. Procesi i përgjithshëm i formimit dhe lartësimit të kulturës ndikon mjaft në shoqërizimin e individit. Gjatë shoqërizimit individi mëson gjuhën e kulturës, e cila e ndihmon të luajë rolin e tij si prind, kryefamiljar, drejtues, menaxher e gjithëçka tjetër në jetë. Psh: vajzat mësohen se si të bëhen bija, motra, shoqe, gra dhe nëna. Përveç kësaj, ato mësojnë rreth dëshirave, pasioneve për t'u shkolluar dhe për t'u bërë profesioniste në fusha të caktuara që ka nevojë shoqëria. Ky është një shembull që njeriu mëson zakonisht të përvetësojë normat e edukatës, të formojë vlerat e kulturës  nëpërmjet procesit të shoqërizimit.

Konformistët dhe jokonformistët

Fuqia e dëshirës për bindje është veçori personaliteti përmes së cilës disa njerëz do të përpiqen të përshtaten për cilindo grup që është në atë kohë, ndërsa "jokonformistët" e tjerë do të shkojnë në drejtimin tjetër, ngadalë duke mbrojtur individualitetin e tyre si dhe duke refuzuar të gjitha, por vetëm pak modele të normave. Adoleshentëve u bie ndërmend, pasi i refuzojnë prindërit e tyre, të qenurit jokonformist në familje, ndërsa dëshpërueshëm binden me normat e grupit të barabartë meqë ata duan miratimin prej klikave dhe bandave të oborrit të shkollës.

Shpesh jokonformistët konsiderohen të sinqertë dhe persona krijues, por përkrah mjedisit të strukturës së punës, ata mund të konsiderohen si punonjës të vështirë e posaçërisht kur ata "rebelohen" kundër normave dhe rregullave të vendosura.

Një nga aspektet më i vështira i mbikqyrjes nga ana e drejtuesit është menaxhimi i punonjësve të vështirë. Jokonformistët mund të jenë të vështirë, sepse ata mund të manipulojnë, kontrollojnë dhe të ndikojnë në reagimet e anëtarëve të grupit tjetër.

Koncepti i pajtueshmërisë është i ngjajshëm me bindjen, por ende paksa i ndryshëm. Për pajtueshmërinë që ndodh brenda grupeve, njëri duhet të përshtasë veprimet e tij/saj për dëshirat ose rregullat e të tjerëve. Një person, i cili përshtatet, duhet të ketë gatishmërinë që i lejon atij/asaj t'i tregoj të tjerëve. Kërkesat për aktet e pajtueshmërisë ndodhin në jetën e secilit.Thjesht, ta lutësh dikë për ta kryer një detyrë është kërkesë për pajtim. Metoda më shumë efektive për ta fituar pëlqimin është nëpërmjet bindjes së arsyeshme dhe frymëzimit. Megjithëse ky person kërkon nga tjetri që ta kryej një detyrë, ai/ajo nuk kërkon nga ai person që të pajtohet apo të mos pajtohet me detyrën në fjalë. Personi që kërkon kryerjen e detyrës nuk është i detyruar që të orvatet të ndryshojë besimet e të tjerëve, por thjeshtë nevojat ose dëshirat e detyrës që nevojitet të kryhen.  Ky mendim është në atë se çfarë vendosin veç e veç bindja dhe pajtueshmëria. Aspekti qendror i bindjes është tek personi i ndikuar nga ndryshimi i grupit të pikëpamjeve të tij/saj dhe të/ose besimeve përderisa pika kryesore e pajtueshmërisë është kryerja e disa detyrave specifike.

Personi i cili me bindje të brendshme, ndien neveri për vjedhje, vrasje, dhe sulmim mund ta gjej veten e tij në kryerjen e këtyre veprimeve me lehtësira relative kur komandohet nga autoriteti. Sjellja e cila është e pamendueshme për ndonjë individ i cili vepron në mënyrën e tij mund të sillet pa ndonjë ngurrim kur zbatohet nën urdhëra. Nocioni i pajtimit është thelbësor brenda hallkave apo hierarkisë së administratës shtetërore. Është thelbësore për punonjësit me detyra dhe angazhime në sektorët e shërbimeve publike t'i zbatojnë urdhërat e drejtuesve shpejt dhe sa më efektshëm. Tek ne nga punonjësi i thjeshtë nuk kërkohet që të pajtohet me urdhërat në fjalë, por thjesht kërkohet që të bindet pa pyetur...!? Por, po të mos jetë ky rast në një grup punonjësish, qëllimet e grupit nuk mund të mos zbatohen aq shpejt ose në tërësi. Ky ngurrim, mundet po ashtu,që t'i sjellë ngurimin e frymës së grupit për të vepruar. Nga ana tjetër, bindja dhe pajtimi duhet të jenë vetëm në kuadër të urdhërave ligjor.

- Mund të përshkruani disa aspekteve të sjelljes anti-sociale dhe pro-sociale?

Sjellja anti-sociale nga politikanët shpesh është parë si një sjellje publike që i mungon vlerësimi dhe konsiderata për të tjerët si dhe mund t'u shkaktojë dëm atyre ose pasurisë së tyre. Ajo mund të jetë e qëllimshme, si me vandalizëm ose me mbishkrime, apo të rezultojë me neglizhencë. Sjellja anti-sociale e vazhdueshme mund të jetë një manifestim i ndonjë çrregullimi anti-social të  personalitetit. Megjithatë sjellja anti-sociale nuk ka të bëjë me njerëzit që janë në përgjithësi kundër shoqërisë, por thjesht ka të bëjë me njerëzit, të cilët kundërshtojnë sistemet politike, udhëheqësat, institucionet ose format e tjera të autoritetit dhe ekziston si sjellje kundër autoritetit dhe/ose anarkisë. Sjellja anti-sociale përfshin një llojshmëri të sjelljes që mbulon një kompleksitet të tërë të egoizmit dhe aktivitetin e papranueshëm që mund ta dëmtojë kualitetin(cilësinë) e jetës së komunitetit.

Shembujt përfshijnë:

·  Sjelljen zhurmëmadhe dhe ngatërrestare. Sjelljen rrugaçe dhe grupet kërcënuese, që uzurpojnë hapësirat publike . Vandalizmin, mbishkrimin dhe  vendosjen e afisheve.

·   Njerëzit që merren dhe blejnë drogat në rrugë. Njerëzit që shkarkojnë mbeturina dhe që braktisin makinat. Lypja dhe pirja anti-sociale. Sjellja anti-sociale nuk e bën vetëm jetën të pakëndshme. Ajo i mban zonat e paleverdisshme të regjenerimit dhe krijon një ambient ku edhe më shumë krimet serioze mund të bëhen më  të fuqishme.

Viktimat

Sjellja anti-sociale mund ta shkatrrojë kualitetin e jetës për ata të cilët e pranojnë fundin. Efektet e viktimizimit mund të vazhdojnë edhe për një kohë të gjatë më vonë. Pothuajse, një pjesë e viktimave të krimit edhe pas gjashtë muajve të ndodhisë, raportojnë për probleme emocionale. Sa më gjatë të jetë sjellja anti-sociale vazhdon edhe më shumë, shanse afatgjate e dëmtojnë mirëqenien e viktimës.

Ekziston një mungesë e informatave rreth karakteristikave dhe të ndikimit të sjelljes anti -sociale në viktima. Megjithatë, hulumtimet në dispozicion tregojnë se grupe të caktuara të njerëzve kanë mundësi të jenë prekur shumë keq nga sjellja anti-sociale.

Faktori vendimtar duhet të jetë "përhapja "e përgjegjësisë: Një person i vetëm nuk mund të presë më shumë që dikush tjetër do t'i vijë në ndihmë personit që ka nevojë; në këtë kontekst, njerëzit në grupe gjithmonë mund ta arsyestojnë mungesën e tyre të përfshirjes duke pretenduar se dikush tjetër do ta jap ndihmën e nevojshme. Kjo është quajtur efekti i soditësit. Psh. një rast  në SHBA, Përshkruhet; një grua e re e grabitur e dhunuar dhe gjendet e mbytur jashtë oborrit të saj, banesa e saj ndodhej mes banesash me një popullsi të dendur, ku shumë njerëz dëgjuan thirrjet e saj për ndihmë, por askush nuk shkoi t'i ofronte ndihmë gruas. madje nuk e njoftuan as policinë. Kur më vonë u intervistuan, ata pohuan se e ndienë se "dikush tjetër", mund ose do ta merrte përgjegjësinë. Raste të tilla në vendin tonë ka gati çdo javë! Një soditës i rastit, i cili nuk ndihmon përpiqet të mbrojë (të mohojë ose të minimizojë), këtë të padrejtë (padrejtësi), sjelljen duke shtrembëruar situatën. Disa shtrembërime të njohura janë ulje ose vendosja e viktimës poshtë, minimizimi i vuajtjes së viktimës ose mospranimi i përgjegjësisë së ndokujt për vuajtjet e viktimës.