Albert Vataj: Zef Serembe, poeti arbëresh i dramës ekzistenciale

Zef Serembe, poeti arbëresh i dramës ekzistenciale, i përndjekur nga fatkeqësitë personale dhe zhgënjimet historike

Nga Albert Vataj

Zef Serembe është një ndër figurat më të ndritura të poezisë arbëreshe, një poet lirik që e përjetoi artin e tij si një shprehje të dhimbjes së brendshme dhe idealit të tij për lirinë dhe dashurinë. I përndjekur nga fatkeqësitë personale dhe zhgënjimet historike, ai krijoi një poezi të mbushur me ndjenja të thella, me një forcë shprehëse që e bën atë një nga poetët më të rëndësishëm të letërsisë arbëreshe. Me një jetë të trazuar, të ndikuar nga humbjet personale dhe realiteti i ashpër i kohës së tij, Serembe shprehu në vargjet e tij një dramë ekzistenciale që prek çdo lexues edhe sot.

Zef Serembe (Giuseppe Serembe, 6 mars 1843 – 1901) është një nga figurat më të spikatura të poezisë arbëreshe, një poet lirik i frymëzuar dhe i dhimbshëm, i cili e bëri jetën e tij një elegji të pashuar për atdheun dhe për dashurinë e humbur. Ai lindi në Strigar të Kozencës, një qendër e rëndësishme e arbëreshëve të Italisë, ku trashëgimia shqiptare ruhej me fanatizëm përmes gjuhës, kulturës dhe letërsisë.

Formimin e tij intelektual e mori në kolegjin e Shën Adrianit, ku pati mësues një tjetër poet të madh arbëresh, Jeronim de Radën. Mes të dyve u krijua një marrëdhënie e veçantë, nga mësues dhe nxënës në miq dhe bashkëmendimtarë. Në këtë ambient të pasur me traditën arbëreshe, Serembe u frymëzua për të shkruar poezinë e tij të ndjerë, duke pasqyruar dashurinë e zjarrtë për atdheun dhe ankthin e një shpirti të trazuar.

Ai u përfshi herët në Lëvizjen Garibaldine, duke besuar në idealet e bashkimit kombëtar italian, por pas përmbushjes së këtij procesi, zhgënjimi e mbërtheu thellë. Një tjetër ideal për të ishte liria e Shqipërisë nga zgjedha osmane, një dëshirë që e pasqyroi në poezitë e tij, ku u bë thirrës i një kryengritjeje kundër pushtuesve.

Jeta e Zef Serembes ishte një vorbull tragjedish personale që e formësuan si poet. Vrasja e të ungjit dhe vdekja e vajzës që dashuronte e hodhën në një krizë të thellë ekzistenciale. I pashpresë, në vitin 1875, ai u nis drejt Brazilit në kërkim të varrit të së dashurës. Kjo udhëtim i dhimbshëm ishte një përpjekje për të gjetur një lloj paqeje, por nuk ia doli. Shumë shpejt u kthye në vendlindje, por atje nuk e gjeti qetësinë e dëshiruar. Më pas, i tronditur shpirtërisht, u largua sërish, duke e mbyllur jetën në San Paolo të Brazilit, në vitin 1901.

Zef Serembe është një poet lirik i lindur, i cili me spontanitetin dhe ndjeshmërinë e tij arriti të krijojë një poezi të pasur me tematika të ndryshme. Ai shkroi poezi atdhetare, filozofike, shoqërore dhe lirika dashurie, ku shpalosi dhimbjen dhe shpirtin e tij të lënduar.

Në poezinë atdhetare, ai ngriti zërin për çlirimin e Shqipërisë nga pushtuesit osmanë, siç shfaqet në vjershat “Vrull” dhe “Dora d’Istrias”. Në këto poezi, ai grish shqiptarët për t’u ngritur në luftë, duke i kujtuar lavdinë e të parëve dhe nevojën për liri.

Në poezinë filozofike dhe shoqërore, ai paraqet konfliktin mes individit dhe shoqërisë, një temë e cila e vendos atë në linjën e romantikëve të vonë evropianë. Në veprën e tij paraqitet figura e kryengritësit të vetmuar, i cili nuk gjen vend në një botë që e zhgënjen dhe e tradhton.

Poezia e dashurisë e Serembes është e ngarkuar me pasion dhe trishtim, një përzierje e ëndrrës dhe dhimbjes, ku figura e së dashurës së humbur kthehet në një simbol të mungesës dhe të së paarritshmes.

Pavarësisht se shumë nga dorëshkrimet e tij janë humbur, disa prej veprave të tij kanë mbetur të dokumentuara:

“Poesie italiane e canti originali tradotti dall’albanese” (Poezi italisht e këngë origjinale të përkthyera nga shqipja), Kozencë, 1883.

“Sonetti vari” (Sonete të ndryshme), Napoli, 1890.

“Il reduce soldato”, baladë lirike, New York, 1895 (vetëm në italisht).

“Vjershë”, botuar në Milano më 1926 nga nipi i tij, Cosmo Serembe.

Kërkimet e fundit kanë ndihmuar në plotësimin e mozaikut të veprës së tij, duke sjellë në dritë pjesë të tjera të krijimtarisë së tij poetike.

Zef Serembe mbetet një nga figurat më tragjike dhe njëkohësisht më madhështore të letërsisë arbëreshe. Ai përfaqëson poetin e përndjekur nga fati, të zhgënjyer nga bota, por gjithmonë besnik ndaj ndjenjave të tij më të thella. Poezia e tij vazhdon të frymëzojë lexuesin shqiptar dhe arbëresh, duke e bërë një nga zërat më të ndjeshëm dhe më autentikë të letërsisë shqiptare.

Përmes vargjeve të tij, ai na la një testament poetik të një shpirti të shqyer mes dashurisë, atdheut dhe një bote që nuk i ofroi kurrë paqe. Sot, ai qëndron si një monument letrar, duke na kujtuar se poezia është pasqyra më besnike e shpirtit të një njeriu të trazuar.