Adil Fetahu: Arben Kondi, shkrimtari që ecën gjurmëve të rilindasve tanë

Promovim

ARBEN KONDI, SHKRIMTARI QË ECËN GJURMËVE TË RILINDASVE TANË

Nga Adil FETAHU

Përshëndetje për të gjithë dashamirët e librit, të pranishëm në këtë sallë të Institutit Albanologjik të Prishtinës.

Përshëndetje të veçantë për autorin e Veprës së zgjedhur që po e promovojmë sot, z. Arben Kondin, dhe për zonjën e tij të nderuar Mirela Kondi.

Kumtesën time për këtë promovim e kam titulluar:

ARBEN KONDI, shkrimtari bashkëkohor që ecën gjurmëve të Rilindasve tanë

Të tillë e vlerësoj dhe e çmoj.

Letërsia jonë shqipe këto ditë u pasurua edhe me një thesar të çmuar, me Veprën e zgjedhur, kolanën prej 10 romaneve historike për Çamërinë dhe Kosovën, të shkrimtarit tonë të njohur Arben Kondi.

Edhepse shumë prej jush e njihni Arben Kondin, qoftë drejtëpërdrejt apo përmes veprave të lexuara, me këtë rast dua ta përqendroj vëmendjen tuaj në disa aspekte të biografisë dhe të veprës së tij.

Arben Kondi lindi më 19 qershor 1959, në Tiranë, në një familje me rrënjë të thella kombëtare, nga Shalësi i Konispolit. Pasi kreu studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe, për më se dy vjet kreu punët e redaktorit të kulturës në RTV Shqiptar, por nuk u emërua redaktor, për shkak të biografisë së papërshtatshme për regjimin e kohës. Prej vitit 1986 detyrohet të punojë mësues në Malësinë e Tiranës plot katër vjet. Në vitet e demokracisë u angazhua në shtypin e kohës: ‘Rilindja Demokratike’, ‘Republika’, ‘Çamëria’. Pastaj emigroi në Itali, ku për më se dy vjet qëndroi në mesin e Arbëreshve. Pak kohë pas kthimit në Shqipëri, në vitin 2003 përsëri emigroi, por tash në  Australinë e largët. Për migrimin e tij të dytë, në një nga poezitë e tij shkruan:

‘Sërish emigroj Atdhe,

Të gjeta me dhimbje,

Me dhimbje po të lë!

Gjatë qëndrimit në Australi, Arbeni bashkë me zonjën e tij Mirela dhe me djalin Arbërin, botuan gazetën ‘Shqiptarët e Australisë’, së cilës më vonë i vunë emrin e , heroit tonë kombëtar ‘’Skenderbeg’’, gazetë 32 faqesh, që shpërndahej gjithandej në qytetet e Australisë ku kishte shqiptarë.

Në vitin 2008 Arbeni me të shoqen u kthye në Atdhe dhe vazhdoi të botojë libra e të merr pjesë në të gjitha panairet e librave, me stendën e tij të njohur ÇAMËRIA.

***

Veprimtaria letrare e Arben Kondit është e pasur dhe e shumëllojshme; është një mozaik me vlera të veçanta, në prozë e poezi, në ese e publicistikë. Por veprat e Kondit veçmas shquhen në romanet e tij historike, zhanër së cilës i takon ky botim special i Veprës së zgjedhur, me kollanën e 10 romaneve, të cilën po e promovojmë sot, e që ky promovim do mbetet një ngjarje e rëndësishme letrare-kulturore, jo vetëm për autorin, por edhe për tërë letërsinë bashkëkohore shqiptare.

Arben Kondi është dëshmuar një çamolog i përkushtuar dhe i vendosur për të drejtën e çamëve për të jetuar në tokën dhe në pronat e tyre stërgjyshore, të cilën e kanë trashëguar dhe për të cilën kanë luftuar brez pas brezi, në të gjitha formacionet etnike: prej pellazgëve, ilirëve, arbënorëve e deri te shqiptarët e sotëm, sikur që shqiptarët e Kosovës luftuan për vendin e tyre.

Se Çamëria dhe gjithë Epiri historikisht ishin shqiptare, këtë e kanë vërtetuar e dëshmuar me dokumente historike shumë historianë, shkrimtarë e shkencëtarë, kryesisht të huaj: Herodoti, Tukididi, Straboni, Demosteni, të cilët Çamërinë (Thesprotinë) dhe gjithë Epirin e përjashtojnë nga Greqia dhe e quajnë ‘’barbare’’, për shkak se popullsia e saj flisnin një gjuhë jo helene, të cilën ata nuk e kuptonin.

Karakterin etnik shqiptar autokton të Çamërisë dhe Epirit në Mesjetë, e  vërtetojnë edhe vepra shkencore e kronika të kohës si dhe regjistrimet e para turke të popullsisë (1480 - 1583), ku emrat e kryefamiljarëve dhe emrat e vendeve (siç thuhet, antroponimet dhe toponimet) dalin shqiptare.

Grekët erdhën në Epir e Çamëri kryesisht si punëtorë dhe barinj, në kohën e sundimit të Ali Pashë Tepelenës.

Vepra e Arben Kondit shtrihet në një periudhë të gjatë të historisë së Çamërisë dhe Epirit (kompleti prej gjashtë romanësh: ‘’1000 vjet Çamëri’’).

Në Veprën e zgjedhur që po e promovojmë sot, e që i kushtohet 80-vjetorit të gjenocidit grek mbi Çamërinë (1944 -2024), janë përfshirë 10 romane historike, të personaliteteve dhe ngjarjeve të caktuara: ‘’Gjin Bue Shpata’’,  ‘’Dionisi i Paramithisë’’, ‘’Vasiliqia e Ali Pashait’’, ‘’Vrasja e dytë e Marko Boçarit’’, ‘’Shqiptarovrasësi Napoleon Zerva’’, ‘’Shën Bartolomeu i Çamërisë’’, ‘’Mëhalla e muhaxirëve’’ ose ‘’Persekutimi’’, ‘’Djaj në Veladon’’, ’’Rikthimi në Çamëri’’ dhe romani i fundit ‘’Dëbimi’’, që sapo u botua para një muaji.

Për secilin prej romaneve të përmendura, të cilat i kam lexuar e rilexuar,  dhe për shumicën e tyre kam botuar vështrimet e mia, do të mund t’ju flisja me orë të tëra, por, me qenë se folës të tjerë në këtë promovim do të flasin për romanet veç e veç, unë do ta kursej durimin tuaj e të mos e zgjas me analizën e romaneve.

Do të ndalem pak t’ua tërheq vëmendjen tuaj te romani ‘’Djaj në veladon’’, për shkak se te ky roman mishërohet politika klerofashiste e helenizimit të shqiptarëve që më se 300 vjet dhe vazhdon edhe sot e kësaj dite. Ka nisur me antishqiptarin murgun Kozma Etoliani  (1714-1770), të cilin Patrikana e Stambollit e kishte dërguar si misionar në Epir për helenizimin e shqiptarëve, përmes kishës dhe shkollave greke, dhe po vazhdon edhe sot me Anastas Janullatosin, i cili me mbështetjen fetare, politike e shtetërore të Athinës, po vepron si mësuesi shpirtëror i tij Kozma Etoliani, vetëmse në mënyrë edhe më agresive. Ky Janullatosi, që u vetshpall kryepeshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare, po shfrytëzon  çdo mjet e mundësi për të helenizuar jo vetëm minoritetin grek në Jug të Shqipërisë, por të gjithë shqiptarët ortodoks, për idenë e ‘’Vorio Epirit’’. Në romanin ‘’Djaj në veladon’’, autori, përmes stilit letrar i ballafaqon dy koncepte diametralisht të kundërta të rolit të kishës: konceptin kombëtar të Nolit, Papa Kristo Negovanit, Pero Nini Luarasit, At Stathi Mellanit etj,  dhe konceptin antikombëtar të Janullatosit, i cili e ka shndërruar kishën në një shpellë Satani me djaj të ferrit. Prandaj autori i bën apel politikës shqiptare që ta pastrojë KOSh nga asfalistët grekë, të cilët synojnë realizimin e projektit të ‘’Megaliideas’’. Romani ‘Djaj në veladon’, ka shkaktua reagime të ashpra të kishës, të diplomacisë dhe të mediave greke, gjer aty sa thonë që autorin ‘’do ta djegin me acid në vaskë’’!

***

Përmes romaneve të përmendura më sipër, autori pasqyron realitetin e kohës në mënyrë letrare-artistike, me përshkrim të hollësishëm të ngjarjeve, personazheve dhe vendeve. Nga stili i tij i hollë i shtjellimit, të krijon emocione ngjyrash të ndryshme, të krijon krenari e dashuri, gëzime e dhembje, vuajtje e deshprime, ngritje e rëne, respekt dhe urrejtje. Duke lexuar romanet e Arben Kondit, herë mbushemi me frymë, herë mbetemi pa frymë! Por, ato krijojnë një lidhje të afërt midis lexuesit dhe autorit, me të njëjtat ndjesi që prekin thellë në shpirt e në zemër.

Nga temat dhe lënda e shtjelluar në romane, lexuesi bindet pa mëdyshje, se Arben Kondi është një shkrimtar i ditur, i realizuar, me një kulturë universale, me  talent e stil të admirueshëm dhe përherë i preokupuar e përkushtuar kauzës kombëtare në përgjithësi, e kauzës çame në veçanti.

Nga përmbajtja e romaneve të Arben Kondit, nga ngjarjet dhe personazhet reale të historisë mijëvjeçare të Çamërisë, del qartë tendenca e vazhdueshme greke dhe sllave, po edhe latine dhe otomane, për zhdukjen dhe asimilimin e shkombëtarizimin e shqiptarëve autoktonë nga Greqia dhe Serbia. Për të arritur këtë qëllim gjenocidal, institucionet shkencore, shtetërore dhe kishtare kanë hartuar e miratuar elaborate,  projekte e programe si ‘’Megali idea’’ greke dhe ‘’Naçertanie’’ serbe, të cilat i zbatojnë forcat më të errta të shoqërisë dhe shteteve të tyre.

Arben Kondi vazhdon të shkruajë, botojë e ribotojë, përkthejë e përhapë librin në të gjitha trojet shqiptare, përmes panaireve të librit, në stendën e tij standarde ‘’ÇAMËRIA’’, në Tiranë e Prishtinë, në Shkup e Tetovë, në Strugë e Ulqin dhe kudo tjetër ku flitet e lexohet gjuha e bukur shqipe. Por librat e Arben Kondit lexohen nga më shumë lexues se sa tirazhi i tyre që shiten ose dhurohen, sepse ato kalojnë prej një dore në tjetrën tek lexuesit.

Edhese romanet e Kondit karakterizohen me ngjyrën e kohës që trajton, ato reflektojnë edhe në aktualitetin dhe komponentin patriotik, prandaj janë të afërta dhe interesante për lexuesit e sotëm. Veprat e tij janë prodhim i shpirtit të autorit, por edhe të shpirtit të popullit të sfiduar nga ideologjitë klerofashite e gjenocidale greke dhe sllave.

Shqiptarët u ndëshkuan rënd edhe nga fuqitë e mëdha, duke i ndarë trojet e tyre disa shteteve fqinje e duke i dëbuar nga trojet etnike shekullore.

Çamëria që i dha Greqisë dhe botës aq shumë intelektualë laikë e fetarë, aq shumë luftëtarë e heronj për lirinë dhe pavarësinë e Greqisë, përnjëherë mbeti e pambrojtur, pa të ardhme politike, arsimore, kulturore. Më shumë se tragjike, që do ta ilustroja me vargjet e një strofe të poezisë së këtij autori:

Çamëria,

Trëndafili antik,

Që prej më se një shekulli,

Veson gjak pikë, pikë!

***

Botimi i këtij kompletit me dhjetë romane historike, me titull ‘’Çamëria, Çamëria’’, dhe promovimi i tyre që po e bëjmë sot, është jo vetëm thjesht një ngjarje e shënuar letrare-kulturore gjithkombëtare, por mbi të gjitha është një thirrje e fuqishme për veshët e shurdhër të politikave shtetërore të Shqipërisë e të Kosovës, që çështjen e Çamërisë ta kenë përherë në vëmendje dhe ta mbajnë në agjendën e tyre në marrëdhëniet bilaterale dhe në raportet ndërkombëtare, duke kërkuar zgjidhje të drejtë, në frymën e demokracisë bashkëkohore.

Për fund të fjalës sime, Autorit i uroj shëndet e vullnet, që opusin e tij letrar dhe letërsinë tonë ta pasurojë edhe me shumë vepra tjera. Fatmirësisht, është i ri me moshë dhe i mbushur me dije, përvojë,  energji e vullnet për këtë!

Ju falëmnderit zotëri Arben Kondi për këto vepra e për kënaqësinë që na ofruat me këtë promovim të veprave tuaja.

Ju falënderit të gjithëve, për vëmendjen dhe durimin.

Adil FETAHU

Prishtinë, 7 qershor 2024

---------------

Ishte kjo fjala ime (e para) në promovimin e ‘’Veprës së zgjedhur’’, të shkrimtarit Arben Kondi,

mbajtur sot në Prishtinë, në prani të shumë dashamirëve të librit të këtij autori.

Në promovim folën, për romane të veçanta, edhe: Kosovare Krasniqi, Berat Luzha, Alket Veliu, Ibrahim Kadriu, Nebih Bunjaku, Agim Gjakova dhe vet Arben Kondi.

Bashkëshortja e shkrimtarit, znj.Mirela Kondi kishte organizuar një koktej për pjesëmarrrësit e promovimit, që kaloi në një atmosferë të bukur, kur shumë pjesëmarrës u njohën,  biseduan drejpoërdrejt dhe bënë foto të përbashkëta me shkrimtarin Kondi.

Për pjesëmarrësit kishte siguruar gratis roman më të ri DËBIMI, të botuar para një muaji.