Eduard M. Dilo: Viktoria Ilia Dilo, një mesuese e përkushtuar

Eduard M. Dilo

Viktoria Ilia Dilo, një mesuese e përkushtuar

(Fragmanet nga projekti i Baki Ymerit “Ilia Dilo Sheperi dhe pasardhësit e tij”)

TE MOS HARROJMË ATA QË PËRGATITËN KONTIGJENTIN E INTELEKTUALËVE TË ATDHETARISË DEMOKRATIKE!

Nga Eduard M. Dilo

Viktoria Dilo është pjestare e familjes fisnike të patriotit erudit, Ilia Dilo Sheperi, familje e persekutuar nga regjimi barbar i dikturës staliniste në Shqipëri. Të edukuar në një familje me taban të fortë atdhetar, ata luftonin “Për Shqiptarë të lirë në një Shqipëri të lirë”. Inkuzioni komunist i kishte hequr te drejtën popullit të Zagorisë të kryente ritet tradicionale për familjen Dilo. Viktoria ishte emblemë nderi mbi piedestal dlirësie. Vdekja e saj ishte e papritur. Ajo ishte vetëm si pasojë e vuajtjeve barbare që provoi e hoqi mbi kurriz. Viktoria ishte nënë, motër, mësuese për ne. Si një engjëll i vërtetë që ishte, shpirti i Saj tashmë prehet në Parajsë!”

Populli shqiptar trim dhe arsim/dashës, gjatë gjithë jetës së tij mijëravjeçare ka ruajtur të shenjtë kujtimin e atyre që sakrifikuan jetën për mbrojtjen e lirisë, dinjitetit, zhvillimit dhe trashëgimit të kulturës së tij. Emrat e atyre njerëzve të nderuar që çdo gjë ia falën atdheut, çështjes sonë kombëtare, përmenden në kronoligjinë e qytetërimit tonë dhe i bëhen pengesë komedisë 50-të vjeçare që  luajti në kurriz të popullit dhe atdheut tonë krenar. Publicistika dhe historiografia shqiptare duhet të lajë baltën dhe të shkundë pluhurin e harresës që të paatdhetë hodhën mbi pishtarët e dijes, kulturës dhe arsimit kombëtar. Ata simbole që edukuan dhe ptegatitën kontigjentin e intelektualëve atdhetarë dhe demokratë në atë gjysmë shekulli skëterre për Shqipërinë dhe shqiptarët, në ato vite kur fjala Atdhe qe zëvendësuar me fjalën “parti” dhe fjala Demokraci me “diktaturë proletare”, meritojnë respekt të veçantë dhe përkushtim. Një nga këto simbole të arsimit tonë kombëtar, pioniere dhe veterane e tij, është edhe “Mësuesja e Merituar”, Viktoria Ilia Dilo.

            U lind në Sheper të Zagorisë, më 1922. Mësimet e para i mori në fshatin e lindjes. Pas mbarimit të shkollës ”Nëna Mbretëreshë” me rezultate të shkëlqyera, dhe e plotësuar me njohjen e disa gjuhëve të huaja, si italisht, spanjisht, greqisht dhe anglisht, nisi rrugën e bukur të mësuesisë në Sheperin e saj, aty ku babai i saj, profesor Dilua, ky Vigan i Gjuhësisë shqipe, kish hapur të parën shkollë shqipe, qysh më 1907. Qe viti 1945, vit kur kolera e kuqe po instalohej plot terror e barbarizëm në atdhe. Ajo, Mësuese Vitua siç e thërrisnin të gjithë, plot vrull, pasion e dëshirë, gjithmonë e qeshur, u mësonte bashkëfshatarëve të vet së bashku me mësuesin e nderuar Sheperjot Seve Ngjela, vjershat e bukura dhe plot mjaltë të Çajupit, po në shtëpinë e Çajupit. “ Kish një aftësi për të spjeguar. Me fjalën e saj të ëmbël, të dashur, të bënte për vehte”. Kështu e kujtojnë, si kolegët, ashtu edhe ishnxënësit e saj. Nga respekti i madh që kishim për të, shprehet me respekt një nga nxënësit e saj, Nuri Henxi, nuk vinim dot pa u pregaditur në lënden e saj.

          

Viktoria Ilo Dilo

Dhuna dhe terrori që po instalohej në Atdhe, e që me porosi të fqinjit verior për të zhdukur me rrënje Nacionalizmën, s’munt të kalonte pa pasoja në familjen e saj, ku vëllezërit e saj që kishin të mbaruar shkollën e Fullcit e të shkolluar në universitetet Europiane, përkrahës të kauzës së Mit’hat Frashërit të Madh, të mos konsideroheshin si ”Armiq të Popullit”. Të edukuar në një familje me taban të fortë atdhetar, ata luftonin “Për Shqiptarë të lirë në një Shqipëri të lirë” Menjëherë filloi kalvari i vuajtjeve të pafund për këtë familje të njohur e me emër në mbare vatanin: u dëbuan ndër familjet e para nga Tirana, dhe e i internuan në Zagori, ku shtëpia u qe bërë shkrumb e hi nga lufta. I burgosën dhe i torturuan barbarisht në qelitë e errëta të burgut në Kalanë e tmerreshme të Gjirokastrës, i dënuan për bindjet e tyre politike dhe i vunë në punë të detyruar në tharjen e Kënetave të Myzeqesë e Maliqit, në galerite e thella të Spaçit e Repsit. Për mesuese Viton filluan pushimet e njëpasnjëshme nga puna, lënia pa punë për vite e vite me radhë: e emëronin për pak kohë fshatrave e gërxheve të Shqipërisë dhe prapë e pushonin. Këmba si zente dhe’ gjëkundi. Dhe Vitua, e re në moshë, me ëndrra të thyera pa lindur akoma mirë, gjithmonë me brengat që i bluante përbrenda, kthehej në shtëpi e mundohej të mos e jepte vehten para pjestarëve të familjes që vuanin tmerrësisht e shpirtërisht, fizikisht dhe ekonomikisht.

Në kujtimet e saj, Zonja e nderuar Sanka Dylgjeri, njëra nga ishkolegët e saj, për vitet në të cilat flasim shkruan: ”.... por dhe për mua ishte një shoqe e mrekullueshme, një motër e vërtetë, e cila. megjithëse e mërzitur dhe e trishtuar (.....), me taktin e saj të mrekullueshëm mundohej të të lehtësonte, duke ma bërë ditën pranverë, më mbushte plot me kurajo e shpresë për të ecur vazhdimisht përpara. Ajo ishte një mësuese dhe metodiste e shkëlqyer e cila me fjalën e saj të ëmbël, të dashur, të bënte për vehte! Ajo, si një engjëll i vërtetë që ishte, sigurisht prehet në Parajsë!” Lufta e ashpër klasore dhe e pamëshirë që filloje t’i bëhej familjes Dilo, i hapi rrugë tragjedisë: Babai u vdes, tre vëllezër në azil të detyruar politik, që s’dihej fare në qenë gjallë apo jo, (u qe ndaluar kategorikisht korespodenca me familjen). Nëna lëngonte e sëmurë në shtrat, jo nga pleqëria por nga ky tmerr i pashembëllt që e rrethonte. Pse vallë gjithë ky tmerr i ushtruar nga terroristët e kuq pushtetëmbajtës karshi kësaj familje intelektuale! Sepse pjestarët e saj qenë vetëm Shqiptarë, e në dëm të Shqipërisë nuk pranonin asnjë kompromis. Edhepse gjithë familja u vu nën mbikqyrjen dhe kontrollin e vazhdueshëm të Sigurimit të tmerrshëm Shqiptar, prapëseprapë ngeli e patundur në idealet e saj, ngeli shkëmb në Zagorinë patriotike, ku diktatori deshi ta ngjyrosë në të kuqe, e ku “konet” deshën të komandonin me zërin e tyre të neveritshëm..

         

Ilia Dilo Sheperi

Çfarë ironi e hidhur e fatit! E gjakosi Zagorinë, por të kuqe e fole konesh nuk e bëri dot. Ajo krahinë ësht’ vendi i luanëve dhe shqiponjave, ësht’ vendi i pishtarëve të Liris’ ,i trimave të penës e të pushkës. Kudo tmerr e gjëmë, por dhe kurajo e shpresë. Viktoria, e raskapitur, nuk u ndahej vëllezërve të saj, sa në Maliq, Kalanë e Gjirokastrës, Spaç apo Reps të Mirditës. Dhe vëllezërit përgjeroheshin për te, e thoshnin “një Viktori e vetme vlen më teper se gjithë ne.” Jo më tepër se 25-së vjeçe ka qenë, kur para popullit e këshillit pedagogjik ka deklaruar: ”Shkolla nuk do të kishte lartësinë e saj, në rast se nuk do të kishte si princip kryesor që të zhvillonte dhe shpirtin e fëmijës, që ësht’ më e vlefshme nga të gjitha.” E si mund të mos e donin mësuese Vito kur Ajo i konsideronte ata “e ardhmja e kombit, burim lumturie, shkopi i artë, i florinjtë në kohën e pleqërise për prindërit.” Vdekja e saj, më 1982, kur s’qe as 60-të vjeçe, ishte e papritur. Ajo ishte vetëm si pasojë e vuajtjeve barbare që provoi e hoqi mbi kurriz. Ishte një rast i dhembshëm që tronditi jo vetëm familjarët, por edhe të gjithë ata që e njohën, jetuan e punuan me te, muarën edukatë dhe mësime prej saj. Fjala e saj qe melhem për këdo se vuajtjen e tjetrit e bënte pronë te saj, e të ndihmonte me çka të mundej. Ndaj për te s'ngeli sy pa u përlotur, kur trupin e saj e percollën nga Fieri për Sheper. Sy të përlotur kolegësh, ishnxënesish, intelektualësh, sy të përlotur të popullit shqiptar. Varri ju hap nga vetë nipërit e saj dhe u përcoll në banesën e fundit mbajtur mbi supe nga pjestarët e familjes Dilo.

Inkuzioni komunist i kishte hequr të drejtën popullit të Zagorisë të kryente ritet tradicionale për familjen Dilo. Megjithate, në poezinë “Dil Dede e prit fëmijtë”, nga jonet e ajrit në Zagori është mbledhë ky dedikim për Viktorinë: “Djemtë mbi supet e tyre/ Nuse bien Viktorinë/ Dora Distra edhe Shote/ Iku pa thënë lamtumirë.“ “Të vdekurit flasin me gjuhën e epigrameve”. Epigrami i shkruar per Viktori ILia Dilo është ky: ”Emblemë mbi piedestal dlirësie/ Nënë, motër, mësuese për ne je/ E skalitur si asnjë tjetër/ Në mendjen e njerëzve që prapa le”.. Me transformimet demokratike që ndodhën në Shqiperi, është firmosur dekorimi: “Mësuese e Merituar”, me motivacion:”Me personalitetin e saj të lartë moral, pedagogjik, metodik e shkencor ka mbetur në kujtesë si shembull i ndritur i mësuesit të talentuar e të respektuar”. Ky është fillimi i shkundjes së pluhurit të harresës. Mendimi intelektual dhe popullor shprehet me fjalë të vendosura për te: ”Viktoria nuk ka nevoje për lëvdata, arsimi ynë kombëtar dhe ne kemi nevojë për njerëz si ajo”.

Eduardi, Angela dhe Julia Dilo