Ndue Dedaj: S'due me dek i pagojë

Ndue Dedaj:

Triptik në prozë

S’DUE ME DEK I PAGOJË

Krenët e Leknisë ishin mbledhun në kuvend si zakonisht. Askush nuk ishte në krye e askush në fund. Ata qëndronin të ulun rrethas në livadh, kurse pushkët i kishin kulmue diku anash. Ku i dihej? Kushtrimi mund t’i gjente aty dhe ata nuk kishin kohë me vrikue deri te kullat, me rrok pushkët e me shkue në luftë. Veshë e paveshë, si kishin qëllue, duhej me vrapue andej nga po ia msynte anmiku. Nuk ishte si te Shkretina e Tartarëve e Dino Buxatit, ku ushtarët i mbanin sytë pishë përditë e përnatë, se mos ushtria e huej do të sulmonte më sot e më nesër Fortesën e tyne në mal, por ata mplakeshin në bedena e anmiku nuk vinte kurrë.

...Kuvendi i asaj ditë do të vendonte do rregulla të reja kanunesh. Fliste njëni e ia priste tjetri, a thue se po këndonin ndonji kangë të motshme. Por nuk zgjati shumë ajo miradije mes burrash, dy prej tyne sakaq filluen të nguceshin me fjalë, që sado larg gjuheshin, donin me ulë shoqin e me ngritë veten. Nuk kishte ndodhun ndonjiherë në kuvendet e Krahinës me u mburr dikush, tue përçmue tjetrin. Për burrin e maleve ishte koritje me lavdue të parët e tij në sy të gjindjes, le pastaj me ngja si në atë kuvend, ky dy burra ishin çue gjelaz, tu i hedh sytë kah armët atje matanë. “Unë jam shpi soj, shpi e fjalës së dhanme”, tha njëni. “Unë jam shpi buke e gjaje”, ia priti tjetri. Ashtu ishin vërtetë, shpi bese e shpi mikpritje, po kjo asesi nuk duhej thënë prej vetë atyne me duf e kreni. U përpoqën pleqtë t’i paqtonin e ta shuenin atë sherr që kishte plasun kot. Mirëpo dy burrat e kacagjeluem mes tyne ishin acarue keq, thue po donin me e shqye shoqi - shoqin.

Kur u pa se ai kuvend po soste si a ma zi, e kërkoi fjalën Lekë Leknia. Të gjithë kthyen sytë nga ai. Kishte pesëdhjetë vjet që vinte në kuvendet e Krahinës e kurrë njiherë të vetme nuk kishte qit fjalë për goje, sa ma të rinjtë e dinin të pagojë e mbase dhe të paveshë. Pati një si psherëtimë të lehtë, mbasi në kuvendet e maleve nuk kishte “oou” as “aau”. Çdo pasthirrmë ishte e pavend, pasi mund të merrej si fyemje e tjetrit. A e vutë oreo si ata të dy ma nalt krepatoheshin për vete, po nuk e shanin drejpërdrejt tjetrin, ndonëse atë gjë kishin ndër mend: unë jam ma i mirë se ti e ti je ma i keq se unë, prandaj fjala jote nuk duhet të zajë vend si imja!...

Leka u hodhi një sy, si t’i maste ata të dy për kah mendja e jo kah shtati, teksa të gjithë po e vronin me habi atë vetë se çfarë do të mund të thoshte, nëse nuk do t’i merrej goja. Me fol në kuvend të dheut e me këndue në sofër, në odën e kullës, nuk ishte gja e kollajtë, jo të gjithë mund ta banin. Aq ma tepër Leka i mefshtë e për ndokand dhe i disi i metë nga mendja.

“Burra! S’deshta me dek i pagojë!”

“Boll mirë, për qiell e përdhé, or Lekë!” - ia priti njëni nga burrat e motshëm, Gjec Frisku, që i kishte të nantëdhetat, tue prit se çfarë do të thoshte njeriu që kurrë nuk kishte qit za në kuvend; kurse ai vetë kishte lanë fjalë me vend, që përmendëshin gjithandej: “Siç e ka thanë filani (emni i Gjecit)...”, aq sa zgjidheshin ngatërresa e pajtoheshin gjaqe prej fjalës së tij, edhe pa qenë ai vetë i pranishëm.

“Due me thanë se del i keqi prej të mirit dhe i miri prej të keqit!” - foli Leka, si të shqiptonte ndonji psalm.

Kuvendi heshti. Askush, cing as ping. A kishte fol ai që kishte qenë gjithë jetën gojëmbyllun, apo u kishin ba veshët?

Dy burrat e kacafytun me fjalë nuk u ndien ma. Kumbona bie për kë ka veshë. Të gjithë tash po prisnin se çfarë do të thoshte Gjec Frisku.

“Burra, ngrihemi! Kuvendi u krye si asht ma mirë. Ani se fjala e drejtë ka inatin!”

Ishte fjala që nuk e linte gjindjen me u shthur ndërveti...

KOLLÇIKËT E NUSES

Asnjiherë nuk i dihet fatit të njeriut, ai asht i paparashikueshëm dhe i pashmangshëm. Ajo nuse atë fat kishte pasun, të martohej me nji burrë që nuk e kishte pa kurrë, si të gjitha cucat e atyne maleve. Nuk e kishte shque të shoqin dot as mes dasmorëve, ditën që kishte mbërritë në derë të tij. Do ta shihte vetëm atë natë, në shtratin martesor.

Por nga ajo ditë do të mbante mend çastin kur nji djalosh i konakut me flokë të verdhë, tre a katërvjeçar, do të kërcente kalin e nuses. Një burrë dhe nji grue, mes haresë së dasmës, e fusnin djalin nën barkun e kalit dhe pastaj e nxirrnin sipër tue ba rrethin. Ai vogëlush sybukur qeshte dhe shihte nga nusja. Ajo i kishte buzëqeshun pak, si nuse që ishte nuk i lejoheshin gjestet, as t’i jepte një përqafim atij fëmije gazmor.

“Kjo asht nusja eme”, kishte thënë djali, që sigurisht nuk dinte se çfarë ishte nusja, por i ishte fiksue ngaqë ajo, siç ishte zakoni, i kishte falë një palë kollçikë (çorape) leshi të punuem për merak...

Vitet kalonin e jeta e saj as ishte lumnue e as ishte turbullue...

Me djalin që kishte kërcye e kalin e saj të nusërisë shkonin mirë, kishin afërsi mes tyne, loznin e qeshnin pa të keq. Ai kishte qit shtat e nuk thoshte ma “Kjo asht nusja eme”.

Nusja nisi t’i ruhej ndejës me të, qysh njiherë kur tue u shkëmbye në derë trupat e tyne qenë hasur dhe ajo ndjeu nji si përvëlim në shtat. Atë natë ajo ishte shtangue në andërr, teksa po bante dashuni me atë djalë, kcyesin e kalit të saj, as i rritun e as i parritun. “O i lumi Zot! Çfarë po ndodh kështu me mue? Ky që ka kcye kalin tem at’here, tash po më kërcen mue në puplat!”... Nuk ishte e sigurtë nëse, thellë vetes, aty ku nuk ia rrokte truni, ishte ndje mirë apo keq nga ai flirtim në andërr?

Kur ishte i vogël, djali i thoshte asaj që të bante nji mec, që ai meci i saj pastaj të kërcente kalin e nuses së tij, mirëpo kur pa se nusja nuk po bahej as me djalë e as me vajzë, nuk e zuni ma në gojë atë gjë.

Ajo grue kishte qenë martue 17 vjeçe, por i vdes burri mbas 15 vjetësh martesë. I ziu ishte mbytun në lumë, ndërsa po kërkonte dhitë e humbuna në pyll. Nuk kishte lanë mbrapa mec as cucë.

Nji vjet mbas dekës së tij, në kullë u nga fjala se çfarë do të bahej tash me nusen. Njëni nga burrat e shtëpisë së madhe, ditën që ajo kishte ardhë nuse, kishte mbulue gjurmët e kalit, çka do të thoshte se gruaja nuk do të kthehej kurrëma andej nga kishte ardhun, përpos se në të panë te dera e prindes.

Martohet për herë të dytë. Dhe a e dini me kë? Me djalin që kishte pas kërcye kalin e saj të nusërisë, tu marrë kollçikët si dhanti!...

Ajo tash ishte 33 vjeçe dhe dhandri i ri 20 vjeç.

Nusen nuk e kishin vu ma në kalë dhe asnji fëmijë nuk do ta kërcente kalin e saj për së dyti.

- Si po të duket kjo punë, oj nuse? - e kishte ngallit nji ditë te kroi nji grue e katundit, që nuk ua përtonte hokave.

Nusja rishtazi nuk b’zajti. Kur tjetra nuk po i ndahej, ajo tha:

- Asnji grue nuk don me u ba nuse dy herë. Ama çdo gja mund t’i shkojë ndërmend nji nuseje, ditën e martesës, por kurrë se ai djali tarabac, që kishte kërcye kalin e saj, do të bahej nji ditë prej ditësh burri i saj?!...

DY TEFA, NJI HISTORI

Prej Stambolli ishte dynd nji ushtri e madhe për me kap të gjallë prijësin e kryengritësve të Besanës, Njeç Shqipnorin. Iu kishte sjellë aq shumë dame asqerëve të Sulltanit, sa tash nuk kishte ma shpëtim. Ia kishin ba benë qysh në Anadoll. Do t’ia prisnin kryet me shpatë në mes të gjindjes së tri nahijeve të nalta, që nisnin ku derdhej Mati e shtriheshin deri në Drin.

Lajmi se një taborr po e rrethonte Besanën me shpejtësi nëpër natë, e gjeti Njeçin tue festue lemjen e djalit të tij, tri ditë ma parë, që kishte ardhë në jetë mbas pesë vajzash.

E gjitha kishte ndodhë papritun. Nji javë ma parë ishin mbledhë krenët luftëtarë e nuk po dinin si ta hiqnin qafe pashën që kishte mbjellë kudo zi në popull.

“E zgjidh unë këtë punë, or burra, - kishte thënë Njeçi, - por do të më prisni veç 24 orë”.

Grueja e tij shtatzanë ishte gati të lindte, e nëse Zoti kishte dashtë që foshnja të ishte djalë, nuk do ta priste mëngjesin për me sulmue shatorren e pashës.

“Nuk të përket ty ta vrasësh, o Njeç, ti je babë i padjalë e nuk ban me dalë faret”.

Por Njeçi ishte mende-ndamë. Si djalë, si vajzë të lente, ai pashën do ta vriste. Por do të ishte ma i qetë, nëse do të linte trashëgimtarë. Kur i sollën fjalën se ishte ba me djalë, ai nuk kishte pritun ma, por ishte ngrit vrik në kambë e kishte fluturue drejt e te shatorrja e pashës.

“Or ti pashë, ndigjoma i fjalë

Tash qi s’jam bab’i padjalë

Po t’vjen deka n’kal t’bardhë!...”

...Taborri po e rrethonte Besanën, si të ishte kështjella e Sfedigradit. Edhe pak e nuk do kishte ma shteg me kalue as zogjtë e malit. Njeçi i tha të shoqes ta bante gati djepin nji orë e ma parë.

“Ku do të shkojmë me fëmijën triditësh?” - foli ajo si të ishte Ajkuna.

Gruaja nuk e dinte se atëbotë po ndahej me kërthinin e saj, njiherë e përgjithmonë. Nuk kishte rrugë tjetër. Njeçi e dinte mirë se fëmija triditësh nuk do ta kalonte i gjallë as Kepin e Matrizës, prandaj me djep në krah nxitoi për te shpia e fqinjit të tij, Idriz Pllanori. La djepin aty dhe hodhi në krah djepin e djalit të këtij të fundit, që ishte motmotak. Sa të kalonte ajo stuhi e zezë e Njeçi do t’ia kthente djalin shoqit e do të merrte të birin.

Njeçi ishte katolik e Idrizi mysliman.

Mirëpo Njeçit punët nuk do t’venin ashtu si ai i kishte menduar. Lufta kishte planet e veta e nuk pyeste për ato të njerëzve, qofshin ata dhe burra në zà si prijësi i kryengritësve.

Tash ai i printe luftës për Pavarësi nga nji kullë në bjeshkë, që ishte ba shpia e tij e dytë.

Grues i këputej zemra për kërthinin e saj të njomë, por nuk donte të hynte në gjynah, se dhe ajo nana tjetër e kishte “hup” të birin nji vjeç. Fati i të dyjave ky kishte qenë të rrisnin secila fëmijën e huaj, që do të bahej i veti.

Djali katolik i Njeçit, Tefa (Shtjefni) po rritej si mysliman.

Djali mysliman i Idrizit, Tefa (Tefiku) po rritej si katolik.

Nana e Tefikut e merrte Shtjefnin me vete kur shkonte në xhami...

Nana e Shtjefnit e merrte Tefikun me vete kur shkonte në kishë...

Dy Tefa, nji histori.

Kjo për botën mund të ishte diçka e paimagjinueshme, por jo për shqiptarët që dy besimet i kishin në një shpi, nën një çati, ku njëni vëlla ishte katolik e tjetri mysliman.

Kur të rriteshin, prindërit do t’ua rrëfenin dy djemve historinë e atij birësimi të pazakontë të tyne, që e kishte shkaktue lufta...