Gani Mehmetaj: A di Zoti shqip - Ungjillorët flisnin shqip nga fillimi

A di Zoti shqip: Ungjillorët (Protestantët) flisnin shqip nga fillimi

Nga Gani Mehmetaj

Lëvizja protestante në Shqipëri që nga fillimi e ka ndjekur në hap Lëvizjen Kombëtare Shqiptare (Rilindjen). “Kur Perandoria Turke ndaloi plotësisht qarkullimin e librave në gjuhën shqipe, drita e vetme në atë errësirë që qarkullimi i Ungjilli të përkthyer në gjuhën shqipe” (7. Memli Krasniqi: Shoqëria Biblike Britanike për të huajt dhe bektashizmi (1814-197), Instituti Albanologjik Prishtinë, 2013, faqe 289).

Sipas studiuesit M. Krasniqi “Robert Pinkerton, shkruan se pjesa dërmuese e shqiptarëve janë të krishterë, të cilët i takojnë ritit greko-bizantin, ndërkaq, shërbimet fetare kryhen në gjuhën greke, gjuhë kjo e pakuptueshme jo vetëm për masat popullore, por edhe për priftërinjtë e tyre” . (8. Po aty, faqe 98).

Viti 2016  shënon 200-vjetorin e lëvizjes protestante të shqiptarët (9. Mr. David Young: Lëvizja protestante midis shqiptarëve 1908-1991”, Shtëpia Botuese TENDA, Prishtinë, 2011).  Kisha Protestante, e cila ndër shqiptarë erdhi në shekullit XIX, në frymën e rilindësve, me përkthime të biblës në gjuhën shqipe, u foli besimtarëve e jobesimtarëve në gjuhën shqipe, në kohën kur në Jug të Shqipërisë, fjala shqipe mallkohej nga kisha greke, ndërsa në Veri ndiqej nga administrata osmane.

Themelues i kishës protestante ishte Gjerasim Qiriazi nga Manastiri. Në këtë frymë “familja Qiriazi në Korçë  hapi gjithashtu me 1891 Shkollën e parë shqipe për vajza” (10. Po aty, faqe 21).

Sipas D. Young Shoqëria Biblike Britanike filloi punën mes shqiptarëve me 1816 për të përkthyer biblën. Ky aksion bëhej në kohën kur në tërë Perandorinë turke, gjuha shqipe ishte e ndaluar, ndërsa lejoheshin të gjitha gjuhet e tjera. Përkthimin e biblës për nevojat e besimtarëve protestantë shqiptar e bëri Konstantin Kristoforidhi.

Në Kongresin e Manastirit protestantët shqiptarë patën ndikim të madh. Kështu, shkruan D. Young, komuniteti i protestantëve, i themeluar nga Gjerasim Qiriazi  jo vetëm që ishte i përfaqësuar vet në Kongres, por ishte aktiv madje në zemrën e lëvizjes patriotike për një formë shkrimi të pranuar kombëtarisht  ( 11. D. Young: Lëvizje protestante midis shqiptarëve, faqe 43).

Sakrificat e protestantëve për përhapjen e fjalës shqipe ishin të mëdha. Ndiqeshin nga zaptuesit turq, nga trupat pushtuese greke, nga trupat pushtuese serbe.

Kisha Protestante  Shqiptare me misionarët anglo-amerikanë që në fillim të organizimit angazhoi një plejadë të intelektualëve vendës, të cilët kishin një erudicion për lakmi. Ata morën pjesë në organizimin e Kongresit të Manastirit për alfabetin shqip, dhanë kontributin e tyre në përhapjen e fjalës shqipe përmes revistave e librave. Paraqitja e kësaj faltoreje ishte një freski e rizgjim i vetëdijes kombëtare shqiptare, që përkoi në kohën e Rilindjes kombëtare . Përhapësit e protestanizmit vazhduan në frymën e rilindësve, madje disa syresh u bënë prijatarë në shumë segmente.

Konstantin Kristoforidhi, me Biblën që e përktheu për nevojat e kësaj kishte, u shërbeu edhe besimtarëve ortodoksë. Gjerasim Qiriazi ishte ndër organizatorët e Kongresit të Manastirit, motrat Qiriazi u shquan me tërë familjen jo vetëm për fjalën e Zotit në gjuhën shqipe, por u shquan edhe me frymën kombëtare që e përçonin te secili besimtar. Ato mbeten në histori me mësimin shqip qe e përhapën te fëmijët e të rriturit shqiptarë gjithandej.  Petro Nino Luarasi e shumë të tjerë dhanë kontributin e tyre kombëtar e shpirtëror.

Kisha Protestante në Kosovë e përhapi këtë frymë edhe në kohën e komunizmit në ish-Jugosllavi. Në vitet nëntëdhjetë pastorët protestantë vendës e të huaj, u qëndruan pranë besimtarëve e popullatës shqiptare me mbështetje morale, ndihma materiale e sensibilizim të opinionit ndërkombëtar në kohën dramatike. Ata ndihmonin popullatën moralisht që ta përballonin egërsinë, por njëkohësisht dëshmonin pastaj nëpër institucione ndërkombëtare për dhunën që ushtrohej ndaj shqiptarëve.

“Kur më shikoi një polic serb me vërejtje e urrejtje, me t’u futur në autobusin që qarkullonte në linjën Prizren-Prishtinë, për herë të parë e ndjeva veten shqiptar: të rrezikuar e të përbuzur”, tregon në kujtimet e veta prifti protestant e shkrimtari nga Holanda për kohën e dhunës së shfrenuar serbe kundër shqiptarëve.

Kjo frymë puro shqiptare, vazhdoi edhe pas luftës krahas ndihmave materiale, mbështetjes e përkujdesjes për bonjakët, të pastrehët dhe nevojtarët. Por ajo është me rëndësi te protestantët:  gjuha shqipe është gjuhë e Perëndisë.

Pastori (bariu) i ungjillorëve sa herë i përcjell delegacionet e huaja që kanë ndihmuar një kohë më të gjatë Kosovën (ndërsa kjo kishë ka dhënë ndihma të jashtëzakonshme për popullatën e varfër, pa pompë e pa kushtëzime) ua dhuron nga një simbol kombëtar apo shtetëror të Kosovës. Herë ia dhuron tërë delegacionit nga një plis tradicional shqiptar, me bluzë ku shkruan “Kosova”, herë ua dhuron nga një flamur të shtetit të Kosovës dhe herë simbolin antik të Prishtinës.

Kisha Protestante e Prishtinës është i vetmi institucion, që e feston festën tradicionale shqiptare “Darka e Lamës”, të nisur nga presidenti Ibrahim Rugova.

Kisha protestante ka arritur ta ruaj gjuhën shqipe, duke e kultivuar nëpër mesha edhe jashtë territorit të Shqipërisë e të Kosovës. Në Greqi ku kanë emigruar një milion shqiptarë, vetëm Kisha protestante fjalën e Zotit e predikon në gjuhën shqipe, duke ftuar predikues nga Kosova e Shqipëria.