| E hene, 29.08.2022, 06:50 PM |
REVOLTË KONSTRUKTIVE PËR NJË DISIDENCË LETRARE
(Kalosh Çeliku: „E
përcolla Natën“, botoi SHBG „Asdreni“, Shkup 1998)
NGA
HIDA HALIMI
Dhe e përcolla vërtet natën, një terr që nuk dihet në
ç’orë bie në Prishtinë. Kjo copë natë me vargjet e poetit, të cilat nuk
meritojnë të përcillen me atë retorikën monotone: „ Ja edhe një zë i veçantë në
letrat tona...“ Ky libër poezish nuk mund të kalohet thjesht e përciptas.
Është ky një këngëtim stoik, i fortë, prapa të cilit
fshihen prerje lotësh dhe diç tjetër që ndihet dukshëm në tercialet e kësaj
kënge, po qe se duam të dëgjojmë më mirë partiturat e saj poetike, të cilat
kanë një burim të kulluar, aq të sinqertë dhe po aq të pastër që arrijnë deri
në virgjëri e cila ndoshta edhe i rrezikon ambiciet e autorit.
Ky këngëtim që rrjedh në këtë libër, është më fort një
frymë e mbështjellë me këmishën e një vere dhe dashurie që shpesh vjen e hedhur
dhe aq e tejdukshme me ta tradhtuar edhe vetë poetin si EGO krijuese, që
insiston të kamuflohet, pa e diktuar se ka dalë në tragjikën rrënqethëse të
kohës dhe dimensioneve të fluiditetit ku poeti jeton dhe merr frymë me këste të
një ozoni ngarkuar me „Kope të zgjebosura“, kope, kope dhe kope, që nuk lënë pa
e zgjuar revoltën e këngëtimit deri në sarkazëm.
Ky pezm poetizimi nuk ndihet aq lehtë, me të lexuar me
një frymë, pa një post-lexim, që është edhe evident në rrymat bashkëkohore të
çfarëdo zhanri, ku poetizohet më thellë, ku ndihet nga shumësi idesh dhe
ndiesish që dalin herë të zëshme e herë pëshpëritëse, që i nxjerr poetika
shpeshëherë edhe pa hirin e krijuesit.
Në librin e K. Çelikut janë tri nota që dalin nga pjesë
të skajshme të opusit poetik, për të ligjëruar si një këngë e vetme në akordet
e lirikës e cila ndonjëherë rrezikon të dalë në rrafshin prozaik si një
monografi e një sinqeriteti aq të kthjellët me të lënë përshtypjen se kishe
biseduar me një mik të kahmotshëm, të cilit ia njeh tekat dhe të mbetet ta
njohtosh për çdo fenomen, vetëm me një vështrim. Që ndryshe mund të quhet
ngrohtësi letrare.
FRYMË
E PARË - SKICË PËR EROTIKË LIRIKE
Në opusin që e përshkon gati shumicën e vargjeve të
librit i këndohet dashurisë. Pa akte, pa nudo dhe njëherit mjaft shlirshëm, një
notë melodioze që përmban një kolorit sensitiv ndjenjash, ku thyhet në dorë
tragjikja e një kuptimi oriental. Do të konstatoni se këtu poeti më shumë e
shpreh abortin e një dashurie e cila në rrethana të tjera do të jepte fryte të
shëndetshme të qëndresës stoike të një Mikeje. Por, ajo viktimizohet në
infantilitetin tradicional të figurës së gruas, e cila në vend se të „murohej
në Urë“ apo të „qethej rëndë“, pas traditës së „fajtores“, ajo arratiset nën
ferexhe, për të lënë një Rrap dhe një zemër të stepur që nuk e zgjon më as vera
e gjer në vetmi.
Është ky realiteti i një dimensioni hapësinor të cilin
ndiesia poetike e regjistron, edhe më virgjër se ia imponon sensi i poetikës së
mirë. Është kjo e vërteta e virgjërisë së vargut që nuk mund të djallëzohet për
hirë të një kauzietike, e cila në asnjë rast nuk do të ishte këngë si kjo:
Asnjë
natë me Ty...
Asnjë
bocë verë, asnjë varg.
Nuk
të thashë Qyqe as natën e mirë
Urime
Vitin e Ri!...
FRYMË
E DYTË - APO SHUSHURITJE E VETMISË
Si emblemë vetmie gjatë leximit të parë të këtij libri
bien në sy ciklet: „Prapa kësaj nisjeje“,
„E përcolla Natën“ a ndonjë tjetër të
cilat lehtë do të merreshin definitivisht për një nuancë që më dukshëm e
karakterizon këtë poezi. Me të vëzhguar më vemendshëm këto vargje si tërësi, më
parë do të thuhej se këta tituj janë si një metamorfozë në botën unike të një
vetmie poetike, që shpie nga vetmia në dysh në një tjetër „memento“ këngëtimi,
ku lokutori pranë së vepruari, për t’i lënë hapsirë vetëm një zëri që thërret:
...
Të nesërmen pasi e përcolla Natën
e
takova tjetrën nën Rrap...
Vetmia lirike e këtyre vargjeve si dhe e vetë autorit
sikur e ka gjenezën diku tjetër, atë e kishte sjellë „Nusja me Pashterkë të
Kuqe“, apo:
Nuk
pata të djeshme
nuk
kam të sotme
vallë
a do të kem të nesërme?!...
Ku pa imponime dhe servilitet letrar rrëshqet kënga në
plagën kombëtare që kullon, kullon... dhe hapet nga e para:
Unë,
biri yt, Kosovë
çudi,
veç librave
s’të
dhash gjak e rashë dëshmorë...
FRYMË
E TRETË - TRAZIM POETIK
Aty ku ngritet zëri, ku bien notat e një trumpete që do
të zgjojë një mes, me të rrëfyer se çfarë fshehet në brendinë profetike të
poetit, nuk mund të rëndomësohet me t’i marrë këto momente si rebelim letrar.
Si e tillë nuk mund të merret intenca e zëshme që haset shpesh në librin e
këtij autori. Më parë do të jetë ky një trazim filozofiko-lirik, ku shprehen
dallgëzimet shpirtërore për t’u luftuar e keqja, deri në instancën e fundit.
Me të lexuar ciklin e pestë të këtij libri, më ra ndër
mend Albert Kamy dhe vepra e tij „Njerëzit
e revoltuar“, tek shkruante se shqetësimi poetik s’është tjetër përveç se
një insistim moral për një rend njerëzor, e si të merrej ndryshe:
...
Lakmi nuk ua kam hadumëve...
I
shkojnë pas Doktor Ziut për një recension...
Ja, sërish doktor Adham-uti i Çajupit në letrat tona,
kësaj i thashë revoltë konstruktive, e cila s’mund të jetë tjetër pos një
avancim mendimi për një disidencë në qarqet hierarkie letrare, çfarë nuk jemi
mësuar të shohim në botën e penës ndër ne, ku shumica e poetëve merren me
himnizime dhe dedikase qarqeve individuale letrare, me të shpresuar se do të
bëhen poetë.
Me të përfunduar librin „E përcolla Natën“ të autorit nga Shkupi, mund të thuhet pa mëdyshje
se këto poezi janë të liruara nga përditshmëritë letrare. Bëjnë përjashtim, nga
sindromi i uniformuar i një letërsie të ngulfatur nga autocensura, kjo dukuri
që mjerisht është evidente në letërsinë tonë, ku shumica e autorëve të vetmin
qëllim e kanë të jenë si ky apo ai krijues i njohur, duke harruar se fryma
letrare është pasqyrë e shpirtit tonë dhe jo e dikujt tjetër.
Nuk mund të mos konstatohet se ky libër, edhe pse është
shkruar në stilin dhe përmbajtjen e epokës së vet, ku ndihet intonimi i një
rocku që i përgjigjet fluidëve të shekullit, megjithatë nderohet nga
autenticiteti i një metafore të folklorit të përpunuar mirë, me nuancën e
frymimit shqip.
Tiranë,
RILINDJA 29 tetor, 1998
Shkup,
STILI’97, 1999
KALOSH
ÇELIKU
PROTESTË
TE “PAZARI GRAVE”
(Mikut
tim, Fadil Bekteshi)
Miku im, të vdiqën të Ri
Para kohe se, linde Poet:
Të çmendën me Dashuri
Pse e ngrite nga varret Doruntinën.
E shkrove „Filxhanin e dashurisë“
Për ta shpënë në vend amanetin
E Vëllit të Vogël në LUMELOT.
Miku im, dudumët të vdiqën të Ri
Rrospitë Meshkuj në “Shtëpinë Publike”.
Që, shkërdhehen si qentë te “Pazari Grave”
Për një karrierë të sëmurë politike.
E, i shkruajnë Qeverisë letra dashurie
Poezi, në rolin e Patriotit melez:
Në kurriz të viktimave të “Idrizovës”
E dëshmorëve të Atdheut në Drenicë.
O Imzot, seç më pështyhet, më villet
Kur i shoh si e tërheqin veten zvarrë:
Rrospitë Meshkuj. Ehu, Rrospitë.
Që, gjithë jetën ta hëngrën shpirtin
He, hëngshin veten. AMEN!...
(Luftë
me Veten)
E lehtë është lufta me armikun
E vret. Ose, ai të vret.
Por, e rëndë është me Veten:
As të vret. As, mund ta vrasësh...
(Rritja
e hijes)
Një natë para se të arratisesh
Në “Xhenem”, matanë Urës:
Atje, ku pak para Agimit
Me poezi e përcolla Natën.
Zemrën e plagosa
Me dy shtama verë.
Të nesërmen, u zgjova vonë
Asnjë varg me Ty, bocë verë.
Hija është shtatë këmbë
Unë e përcolla Natën.
Po, kush të përcolli Ty?!...
(Ku
rrinte e vërteta)
E vërteta, rrinte në Sy
Vetulla, në ballë, në gji.
Këmbëryq me Mua si
Poet:
Në një Tavernë Kryeqyteti.
E vërteta, rrinte nën Çati
Në vargun tim, të çmendur:
Para syve të Hutit me veshë...
(Prapa
kësaj nisjeje)
Prapa kësaj nisjeje
Një lot, një mall:
Një poezi, një dashuri.
Prapa kësaj nisjeje:
Një letër, një ëndërr,
Një rrugë, një kthim...
(Oh,
jo)
Ike pa thënë: lamtumirë, Mike
Pas një Nate me verë. Agim?!
Thellë, pas mesnate në Errësirë
Matanë Vardarit, këmbekrye në bërllok:
Shtatë pash e varrose Qytetin e Qyqeve.
Varreza politike“antishqiptare”. Parti.
Qyqe, moj: Mos më thuaj Natën e mirë!...
(Azil
politik)
Qentë, kur m’u ndërsyen pas shpine
Vetëm për një asht - shpërblim.
E, kulturofagët - këlyshë me zgjebe
Ditënatë, tinëz të Nënës Parti.
Unë Mike, ika vetë nga Atdheu
Dhe, tek Ti kërkova azil politik...
(I
besoj këmishës sime)
Këmishë e imja dua të jesh: PËRJETË
Që, të të veshi përditë. Përnatë!
E thonë: „nuk i besoj as këmishës sime„.
Megjithatë, nuk dua të jesh këmishë
Se, duhet të të shpie në pastrim kimik.
E kam frikë se grisesh, bëhesh arnë...
(Unë
nuk jam
Zef
Serembe)
Gruaja ime më e mirë në botë. Besnike
Më lut t’i lexoj ndonjë varg për Miken!
Asgjë, më thotë: Nuk kanë gjak
Vetëm, nëse ik unë çmendet poezia
Atëherë do t’ia kalosh Zef Serembes.
Qesh me gruan time. Dhe, Miken
U them: Unë nuk jam Zef Serembe:
Po, Kalosh Çeliku - rebel. Rrugaç.
Që, kokë më kokë me Zonjën Vdekje
Gjithë natën shkruajmë poezi, pimë verë.
Dhe, përçudi me gjithë dorëshkrime
Grua, ende nuk u mbyta në det...
(Nata
nuk është
poezia
Jote)
Muaj kaluan, dhe vite krize
Qëkur, nuk hamë - as pimë:
Nuk shkruajmë poezi lirike
Nuk marrim natën as rrugë.
Muaj kaluan, dhe vite krize
Qëkur, nuk e presim Agimin.
Nuk na ndjekinmë as qentë
Nuk na përgojojnë gojëligat.
Nuk ma kanë lakmi armiqtë
Nuk më shajnë edhe „miqtë“.
Nata nuk është poezia Jote...
(E
përcolla Natën)
Fillkat vetëm në një lokal nate
E prita Ditën deri në mëngjes:
Herët, të m’i japi dhjetë plagë
Në mes të Prishtinës. Zemër.
Shtratin ma shtroi Mikja
E ç’m’u dorëzua pa luftë.
Perdet i hoqa pas fitores
Dielli lindi matanë maleve.
Verën e paskam besnike...
(A
do të vijë Ajo)
Natën e kam rrëzuar në shtrat
Qe plot një javë.Muaj. Vite.
Dhe, me të bëj dashuri:
U çmend Rrospia Mashkull
Nesër, a do të vijë Ajo?
Një herë, dy, tri herë...
U çmend dashuria.
Dikur, para Agimit
Mbledh eshtrat në dhomë.
Nesër, a do të vijë Ajo
Të m’i varrosë te Shtëpia...
(Bie
shi)
Bie shi këtë natë. Bie rrëke
Në xham dikush vonë troket:
Hap dritaren - errësirë. Natë.
Vallë, mos je ti Doruntinë?!...
(E
takova tjetrën)
Të nesërmen, e përcolla Natën
E takova tjetrën grua nën Rrap.
Nuk pimë verë. As raki rrushi
Nuk e shkruajtëm asnjë poezi.
Erdhi Agimi, na gjeti në shtrat...
(Letër
Nanës në varr)
E di, ti edhe atje mes varreve
Nuk ke mësuar shkrim - lexim.
Ç’dobi që mësove ti, më thua o bir
Kur ende nuk e theve zgjedhën?
E për në liri të prijnë gjysëmanalfabetët
Matrapazët, spiunët e kulturofagët.
Megjithatë, ta lexosh do t’kesh dëshirë
Do t’ia japësh ndonjë shkollari.
Vetëm, do të gëzohesh shumë për tët bir
Që, pasurinë e Babait shkriu në libra
E ka rrokur penën në dorë për luftë:
Mu si Babai dikur mauzerrin maleve
Brez pas brezi t’i dalim zot Atdheut...
(Policia
letrare)
Cenzurat ende më ndjekin se, jam Poet
Ndryshe: Do më ndiqnin lëvdatat. Postet
Redaksive, që do m’i dhuronte Nëna Parti.
Shpërblimet letrare nga DoktorZiu
Për servilizëm e spiunim në letërsi.
Policia letrare më ndjek - sharjet
Kulturofagët e gjysëmanalfabetët.
Pse, nuk i bashkohem Kopesë së tyre
Me zgjebe nëpër çajtore e ëmbëltore.
Nuk shitem një recension - shpërblim
Pse i zhvesh lakuriq pisat në libra
Brez pas brezi pse e dua Atdheun...
(Dhelpra
pas dashit)
Lakmi nuk ua kam hadumëve:
Servilëve, shkrimtarëve të Oborrit
Që, pinë çaj rusi, flasin për letërsinë
Nëpër Hane me bythët na, palare
E i shkruajnë njëri - tjetrit poezi.
Lakmi, sot nuk ua kam hadumëve
Që, më shajnë nëpër çajtore. Gazeta.
I turren DoktorZiut për një recension
Çmim në dasmën e
Xhadisë - nuse:
Si dhelpra pas dashit mos i bien udhës...
(Kafshë
e zbutur)
Dum Dumi është një kafshë e zbutur
Që kullot në livadhet e Nënës Parti
E pi ujë në Hurdhë me bretkosa.
E tërheq qerren rrugës me popullin
E lidhin në grazhd si lopën. Kaun
Me një krah bar. Kosh me kashtë
Ose, një kovë taxhi.Legen krunde.
Dum Dumi është një kafshë e zbutur
Mëzat i tredhur. Nuk i kërcen Lopës.
Dhe, kurrë nuk e thyen zgjedhën...
(Nuk
pata të Djeshme)
Eca rrugëve të Katundit. Dhiareve
Këmbëzbathur me një torbë përqafe:
Me një kalë druri. E pushkë shelgu.
Nën hijen e Lisit midis livadhit
E lexova Fishtën me shokë.
Edhe pse, ma ndalonte Partia
Tinës e shëtisnim dorë më dorë.
Nuk pata të Djeshme. Nënë Parti
Nuk kam as të sotme. Nuse Liri.
Vallë, a do të kem të Nesërme?!...
Shkup,
1997
Nga
libri: E PËRCOLLA NATËN (Shkup,1998).