Bahri Myftari: Djaj të lumtur - Burri që nuk vret

Bahri Myftari

Djaj të lumtur

BURRI  QË   NUK  VRITET

 Dok Muça, kullotën, që ngjitej deri në kufi me Zavalinën, e fitoi për herë të dytë. Këtë radhë gjyqi u zhvillua edhe me vëmendjen e vet kryeministrit. Kullota, e shënuar si pronë e këtij njeriu, vërtet nuk ishte e trashëguar apo e blerë me para, veç ama,  kjo nuk e lëkundte aspak shenjtërinë e saj. Ajo i ishte dhënë Dok Muçës si dhuratë,  si një gjë e falur prej qeverisë së parë të shtetit shqiptar, i cili, pas shembjes së Perandorisë Osmane, mbeti i vetmi pronar i madh i tokave, i kullotave, i pyjeve dhe i ujërave. E, pra, ishte krejt e natyrshme që diçka nga ajo pasuri t’iu dhurohej njerëzve që patën sakrifikuar, shumica syresh deri dhe jetën... Dok Muça ishte ndër ta. Për vite radhazi, deri në ditën e madhe të Pavarësisë, ai ishte krahu i djathtë i dy elbasanasve të shquar: pashës, Aqif pashës dhe zotërisë Lef Nosi... 
 Ndonëse anembanë diheshin dhe njiheshin këto gjëra: si meritat, si miqësitë, prapëseprapë, disa njerëz, një komunitet goxha i madh dhe i ndryshëm, zbritur në fillim të shekullit nga Gramozi, a më tej nga Pindi, nuk donin të dinin për kurrgjë. Madje as për fjalë të dhënë, as për ligje... Tahmaqarë të mëdhenj, të pangopur, të trashë. Tërë kjo sjellje e kjo natyrë, kjo lukuni njerëzore, edhe pse dalëngadalë po nxirrte në jetë brezin e saj të tretë, nuk kishte mundur të lidhej e të pranohej shpirtërisht prej vendasve. Ende i quanin endacakë, hushkulur, jabanxhinj. Tanimë nuk kishte më pikë dyshimi se dikush prej tyre, në grup a veç e veç, kishin tentuar t’i merrnin edhe atë pak jetë plakut.
 Hera e parë ishte një ditë të enjte, ditë pazari në këto anë. Në kësi rastesh Dok Muça zbriste për të takuar njerëz të fisit dhe të farës së tij. Edhe atë ditë ashtu bëri. Ishte veshur si ia  donte sëra dhe puna. Veshur krejt në të bardha: nga qeleshja, xhamadani e deri te tirqit. Kishte mbathur opingat prej rrjete, punuar për merak, me ato lidhka lozonjare dhe ato dy xhufkat e kuqe te majat, që të krijonin përshtypjen sikur plaku, nga çasti në çast, do të fluturonte o drejt Tomorit përballë, o drejt  Sopotit në anën tjetër.
 Ndërsa kishte filluar të kryente ritin, një djalë i vogël, nja dhjetë a dymbëdhjetë vjeç, me një torbë në duar, donte të vinte drejt plakut dhe nuk po guxonte ta bënte këtë gjë. Sakaq, në ngurrim e sipër, çamarroku e fluturoi drejt plakut torbën që mbante në dorë. Dok Muça, që me sa u kuptua, e pati vënë re djaloshin dhe, njëherazi, diç pati parandier,  ngriti shkopin prej thanë dhe, sa i hante krahu, goditi torbën në fluturim e sipër, duke e hedhur tutje, në gorre.
 Prej andej, sakaq, erdhi një shpërthim i llahtarshëm. Torba na paskësh pasur brenda një  bombë tejet të fuqishme. Gjindja, si e ndërkryer, po e shqyente djaloshin. U desh ndërhyrja e plakut për ta qetësuar. Shumë shpejt u mor vesh e vërteta: djali, si të thuash, ishte gënjyer për një dorë sheqerka. Kurthaxhinjtë ishin ata, ata hushkulurit, jabanxhinjtë.
 Herën e dytë jetën ia shpëtoi kali. Po kthehej prej kullotës, që gjendej në veri të pronës së vet, kur, fare papritur, pa hyrë më shumë se disa hapa në korije, një plumb i vërshëlleu pranë veshit. U trondit ai, u tremb edhe kafsha. Ra, pingulthi mbi ledhin nën të. Vrasësi, i cili nuk ishte i bindur nëse kishte qëlluar në shenjë, bëri përkëtej me mendjen që ta çonte deri në fund veprën e fëlliqur. Mirëpo, me të nxjerrë kokën, kali, sikur të ishte jo ajo kafshë e bekuar dhe e urtë që ka sajuar zoti, por një tigër i vërtetë, iu turr egërsisht. Krimineli hodhi pushkën përtokë dhe hapa shqyer përfundoi thellë në greminë.
  Nga kjo, që ishte ngjarje e fundit, nuk kishte shkuar më tepër se gjysmë viti dhe Dok Muça gjendej në Elbasan për kremtimin e festës së madhe të Shpalljes së Pavarësisë. E kryente prej shumë vitesh këtë rit dhe miqtë e tij donin ta kishin pranë. Do të drekonte te Lef Nosi, ish- ministri i parë i shtetit shqiptar e që tani merrej me punë të historisë, të gjuhës, të zakoneve, për gjithçka që shkruhej e thuhej për shqiptarë e Shqipëri.
 - Dok Muça, or miku im, - i pat thënë ish-ministri, - Ballkani kot thirret Ballkan, më është mbushur mendja se i takon të quhet Iliri. Ilirët kanë qenë tej e tej, pastaj dyndën të tjerët... me përjashtim të grekëve, të cilët janë të barabartë me ne...-kam adhurim për Greqinë e vjetër, për atë që drejtohej nga filozofët, shkrimtarët, poetët dhe jo si tani, që e drejtojnë mjekërzinjtë. - E kishte fjalën për priftërinjtë. Nuk ishte Lef Nosi kundër fesë. Ishte i përkorë si fetar, adhuronte Atin në qiell, por jo këta që llafosnin se ishin bijtë e tij këtu në tokë...
 Për darkë Dok Muça bujti te Pasha. Ai e zinte punën nga poshtë. Pyeste për fshatra e fshatarë, pyeste për mbjelljet, për korrjet... për dimërimin apo për verimin e bagëtive, për shkollat, kishat, xhamitë.
            - Tollovi e madhe, - i pat thënë Dok Muça.
 - Ani, - ia pat kthyer Pasha, - mos harro se në krye të Shqipërisë kemi shqiptarë. Nuk po qeverisin mirë? Ani, lalë, ani, do mësojnë....
 Të nesërmen në mëngjes, Dok Muça nuk mund të merrte rrugën e kthimit pa u përshëndetur me një mik të tretë... me Rrapin e Bezistanit. Eh, të kishte gojë e të fliste ajo pemë gjigande. Sa perandorë, mbretër, gjeneralë, vezirë e pashallarë do të kenë pushuar nën hijen e tij! Domosdo, kanë shijuar freskinë e tij, por dhe freskun e atij uji që gurgullonte nga shatërvani e që, ende, kurrkush nuk e dinte burimin nga vinte. Ca thoshin nga Krasta, ca nga Polisi e ca të tjerë se vinte nga Sopoti. Dok Muça u freskua me atë ujë të bekuar.
 Rreth e rreth dyqanet dhe ato shtëpitë e ulta kuqonin prej flamujve kuq e zinj.
 -Babë, or babë Muça! – zunë ta thërrasin derë pas dere, e njihnin të vegjël e të mëdhenj. E respektonin gra e burra, atë malësor të veshur aq bukur, aq pastër e paqmë, sa Lef Nosi do t’i thoshte: “veshur aq shqiptarisht!” E donin dhe e respektonin plakun se ia çmonin veprën, por i çmonin edhe miqësinë që kishte me dy elbasanasit e mëdhenj. I uronin gojë mbas goje festën e Flamurit, madje edhe në formë kënge, madje  disa i turreshin edhe me gotën e rakisë e të verës. E puthnin dhe i faleshin si të kërkonin bekimin prej tij. Ai përshëndeste me dorë në zemër dhe, drejt me thënë, edhe me lot në sy... kur... pak me tutje, një mesoburrë, tepër i tronditur, i futi krahun  e bëri ta hiqte mënjanë.
 - Babë, - i tha,  -babë, eja, eja, në besë burri,... dikush kërkon të të vrasë.
 - Të më vrasë, të më vrasë?! Po pse, o bir?
 Tjetri u mek. Nuk po guxonte të fliste më. Dok Muça mendueshëm i fërkoi kokën, i ra lehtë faqeve duke folur nëpër buzë:
 - Si të jetë shkruar, or bir.
  Pastaj ngjiti dy-tri shkallë dhe hyri në lokalin ku binte në sy një flamur i madh që valëvitej mbi një portret po aq të madh të Skënderbeut. Një djalë i ri që ndriste prej pastërtisë, si sinia e florinjtë që mbante ndër duar, e ftoi gjithë respekt , duke iu përkulur deri në gjunjë. Të gjithë njerëzit, me ta parë plakun te dera, u ngritën më këmbë. Dok Muça qetë-qetë u ul pranë tavolinës te këndi. Djali, që shërbente, i shpuri me të shpejtë gotën e verës.
 - Për ajër, për ajër dhe gëzuar festën, të gjithë!
 Të gjithë sa ishin në lokal donin ta qerasnin, donin ta uronin, por ai gjente mendjen, gjente fjalën dhe, me urtësi, u kthente urimin duke i lënë në qetësinë e gëzimin e tyre. Hiqej, hiqej dhe arrinte të fshihte shqetësimin, të fshihte ç’ka përbrenda e mundonte. Nëse, qoftë edhe vetëm për një sekondë do t’u bënte të pranishmëve me dije atë çka po e mundonte, të jeni të sigurt se, aty në lokal s’do të mund të hynte miza e jo më dikush a disa me pushkë në krah, ardhur enkas për të vrarë atë. Jo, ai këtë nuk do ta shpallte.
 “A s’tha i zoti i lokalit se sot është ditë feste, është ditë e madhe. Le të gëzojnë pra!” – mërmëriti si pa zë Dok Muça.
            Sakaq, në kafene hyri një burrë i gjatë, i thatë si lis i goditur prej rrufesë, veshur fund e majë me të zeza. Edhe qylafi, xhaketa edhe pantallonat ishin prerë prej cohe shajaku të zi. Për nga veshja dallohej  që ishte nga Tomorica e ç’ vjen poshtë saj. I sapoardhuri sikur kërkonte të hante të gjithë lokalin me sy. Kaloi disa çaste të zorshme atje, më këmbë. Askush nuk po ia varte, askush nuk po e ftonte që të ulej diku. Me siguri, kjo qe arsyeja që, me të parë shenjën që i bëri Dok Muça, shkoi me hapa të gjata drejt tij.
 - Mu duke i lodhur, prandaj të ftova, - tha Dok Muça.
 - I lodhur jam, - ia ktheu i sapoardhuri, i cili me t’u ulur rregulloi edhe pushkën mbi gjunjë,
 - I lodhur prej rrugës, apo ?...  – e ngau me këst plaku.
 - Si të të them, - iu përgjigj ai, -- po nejse të njihemi, unë...
 - Të njoh, të njoh, - e ndërpreu Dok Muça. – A je prej Tomorice?
 - Po ju, ju kush jeni, zotëri? – pyeti tjetri tërë kërshëri.
 - Unë, unë jam ai që kërkoni ti. Po, po... ai jam.
 Ndërkohë vuri lehtë buzën në gaz dhe, duke tundur në të rëndë kryet, i  tha:
 - Dok Muça, më thonë. A nuk po më kërkoje mua?!
 I armatosuri bëri të ngrihej, por plaku me shenjë të vetme e detyroi ndryshe.
 - Të ftova unë ty dhe jo ti mua. Ulu, ulu dhe qetësohu se... se përndryshe...
 Njeriu me pushkë brodhi shikimin majtas e djathtas... Shumëkush në lokal ishte drejtuar me sy e veshe për nga tavolina e tyre.
 - Ta marrim shtruar, them unë, - vazhdoi plaku kur pa se burri me të zeza e kishte humbur paq. – Në të vërtetë, nuk i njoh tomoricarët mirë, veç këngën e një djali të asaj ane e kam zbërthyer saktë. A e ke njohur ti, zotni, Beg Semishtin?
 - Djalë xhaxhai e kam pasur...
 - E pra, nëse e shpjegoj keq, më ndreq. Begu e vrau Hasan agën jo se nuk e pagoi mirë për mundin, për mundin që hiqte kur kulloste bagëtitë e agës fushave të Myzeqesë, as për djersën kur plugonte e lëronte në vjeshtë e në pranverë bokërrinat e pllajës suaj, pra as për të parën, as për të dytën. Por, ama, kur agai i tha: të kam dhjerë në mundin e djersën tënde, atëherë, atëherë e mori plumbi kokës. Pra, e vrau për sedër, për nder. Tani po të pyes ty, kur, tomoricarët na paskan mësuar këtë zanat të ri?
 - Ç’ zanat?, - belbëzoi tjetri.
 - Zanatin e vrasësit për hir të parasë. Kaq poshtë të bjerë robi, qoftë dhe pse varfëria dhe mjerimi i zënë frymën?! Ç’ është koka e njeriut, kokë maceje, kokë qeni? E, meqenëse puna paska vajtur deri këtu... – Dok Muça heshti pak se futi dorën në brez prej nga nxori një qese lëkure, mbushur plot përplot me verdhushka,  siç quheshin në atë kohë dhe qe plaku, si kryetar i një fisi të madh, i mbante gjithmonë me vete,...- merri këto, janë pesëfish, dhjetëfish më shumë se sa ç’të ka dhënë ai jabanxhiu për kokën time, ai jabanxhiu që, veç të tjerash, po mbillka edhe një njollë turpi ndër ato anë. Merri e ma hiq qafe! Hiqe, hiqe qafe që të mos na pëgërë  zakonet e tokën.
 Burri me të zeza, me sy të ngulur mbi pushkën te gjunjët, dukej si i ngrirë. As jepte, as merrte.
 - Merri, - përsëriti Dok Muça, merri! Ah, nëse nuk të pëlqen ky pazar për të vrarë atë, bëje pazarin me mua. Ta bëjmë bashkë pazarin. Merri ato që janë në qese dhe më lër të qetë, më lër të qetë të ngrys vitet e mia, -  i dha fund Dok Muça, që, sakaq, u ngrit dhe, duke përshëndetur djathtas e majtas, doli jashtë. Ndjeu një zjarrllëk së brendshmi dhe shpejtoi për te çezmat e shatërvanit. Piu ujë me qejf të madh. I hodhi një grusht fytyrës dhe, më pas, u fshi mirë e mirë. S’dihet se pse e kapi një gaz i beftë.
 - O babë, babë! – ishte djali i kafenesë që po e thërriste. Ai mbante qesen prej lëkure në dorë.
 - Ma dha ai fshatari me pushkë, - i tha.
 - Hëm, - bëri plaku, - paska vendosur të më vrasë, - tha nën zë.
 - Ç’ dëgjova? – u habit i zoti i kafenesë.
 - Asgjë, asgjë.
 - Për besë, një llaf të rëndë e dëgjova. Babë pa përsërite...
 - Kemi festë sot, or bir, kemi festë, askush s’ka të drejtë të prishë gëzimin!
 U përqafuan. Djali i kafenesë që, ende vuante dyshimin, e ndoqi deri matanë ndërtesës së bashkisë.
 Dok Muça shkoi te hani ku kishte lidhur kalin. U gëzua kur e pa kalin t’i shndriste qimja dhe t’i kërcenin muskujt mbi lëkurë. E shaloi pa dalë ende prej portës së jashtme dhe, ashtu, herë me trokth, herë më vrap, mori rrugën e kthimit...
 Ditë më pas erdhi një lajm i habitshëm. Ai, fshatari prej Tomorice, i paskësh kthyer jabanxhiut, atij që e futi në ngasje për të vrarë Dok Muçën, kaparin, paratë e fëlliqura që i pati marrë. Veç kësaj ajo që ngjalli habi e tregohet edhe sot e gjithë ditën ishin ato dy fjalë shkruar në një copë letër:
 “Dok Muça nuk  është burrë  që vritet!”