Fran Gjoka: Dokument i krimit serb mbi fëmijët shqiptarë

“PRANVERË E HELMUAR”,

DOKUMENT I KRIMIT SERB MBI FËMIJËT SHQIPTARË

“Në shenjë kujtimi e respekti për fëmijët e helmuar shqiptarë nga pushtuesi serb në Kosovë.” Autori

NGA FRAN GJOKA

Vjena ishte dikur qendër e studimeve dhe veprimtarive të shumë intelektualëve shqiptarë. Ishte qendër me rol politik dhe historik me rëndësi për kombin shqiptar dhe progresin e tij.  “Njëri nga ata, veprimtar i kohës sonë, pa dyshim, është Hazir Mehmeti pedagog, hartues tekstesh e abetaresh për nxënësit shqiptarë në mërgatë, publicist, tregimtar, poet, përcjellës besnik i të gjitha ngjarjeve kulturore të mërgimtarëve, pasqyrues i të arriturave arsimore e shkencore në Austri, gjurmues e hulumtues i historisë sonë në qendrat botërore. Ai tashmë ka bërë emër në letrat shqipe. Një jetë të tërë në shërbim të çështjes kombëtare.
Duke qenë mësimdhënës gjimnazi në QAMO-në “Muharrem Bekteshi” të Vushtrrisë, Hazir Mehmeti, madje duke mbajtur edhe shënime në ditarin e tij personal. Ato i barti në gjirmë të zemrës për më shumë se tri dekada, derisa e nxori në dritë librin “PRANVERË E HELMUAR”, në të cilin, në mënyrë analitike e përmbajtësore, shtjellon këtë të keqe të madhe, që nuk duhet ta harrojmë kurrë. Ishte ky provokimi kriminal më i egër, i cili nuk është dënuar as sot e kësaj dite pas tridhjetë vjetëve. Qëndrimi serb mbeti kriminal, i njëjti siç është edhe sot e kësaj dite, shkruan redaktori i librit, kolegu i shkollës dhe përjetuesi i përbashkët i ngjarjeve, Prof. BedriTahiri.

Në hyrje të librit autori paraqet rrethanat dhe sfidat në punën e tij. Mbledhja e dokumenteve dhe shkrimeve kërkonte kohë, shpenzime e mund. Të gjitha janë një zero krahasuar me kontributin që dhanë qytetarët në përpjekjet për qëndresë në ruajtjen e qenies kombëtare. Fillimisht e fillova me shtypin në gjuhën shqipe të kohës në Kosovë dhe Shqipëri, pastaj në gjermanisht dhe disa gjuhë të tjera. Çdo artikull që gjeja më rikthente në ato momente të rënda dhimbjeje me nxënësit e helmuar. Më vinin zërat e tyre, dridhjet e tyre, përpëlitja e tyre me vdekjen, ku secilin e mbanin tre apo katër shokë të klasës. E falënderoj kolegun tonë, tani i ndjerë, Bedri Shyti, i cili e ruajti me kujdes Ditarin tim personal, së bashku me gjërat më të vlefshme të familjes së tij, të groposura në kopsht jashtë shtëpisë së tij gjatë luftës. Po të mos ishte ai, kujdesi i tij dhe familjes së tij, ditari do ishte tretur në hirin e luftës së bashku me të gjitha librat, materialet, mobiliet në shtëpinë time të shkrumbuar gjatë dy ofensivave armike. Falënderoj për ndihmën në materiale dhe përkthimin e tyre nga gjuha angleze, djalin tim Kreshnik Mehmeti dhe Dr.Vlora Mehmeti Tërshani. Ditari im do të jetë një dokument dëshmi nga përjetimet me fëmijët e helmuar në Qendrën e Arsimit të Mesëm të Orientuar “Muharrem Bekteshi” në Vushtrri. Përjetimet janë të shkapërderdhura shkronjave të tregimeve letrare e artistike që kam shkruar dhe botuar edhe në gjermanisht e rumanisht. Brezave ju detyrohemi që të njohin dhe përkujtojnë ngjarjet nga jeta jonë”. Pjesa më interesante e librit “PRANVERË E HEMUAR”, padyshim, mbetet DITARI, i cili, siç e shpjegon vetë autori, ka një histori të veçantë, dhe ka përbiruar për vesh gjilpëre, duke i shpëtuar asgjësimit. Ai përmban shënime brenda datave: janar 1990- 22 shtator 1995. Autori nuk u përmbahet rregullave të ditarit klasik pra, nuk përshkruan ngjarjet ditore në mënyrë kronologjike. Ai ndalet vetëm te ngjarjet e veçanta të këtij rrugëtimi historik. Këto fletëza ditari, të përshkruara dhe të vëna si faksimile, paraqesin dëshmi reale të asaj periudhe të rëndë zymtësie, që e mbijetuam kolektivisht, por edhe si subjektivitet ndjenjësor i autorit“ (Prof. Bedri Tahiri, Redaktor).

Qysh nga fillimi i helmimeve të fuqishme më 19, 21, 22, 23 mars 1990, kjo ndodhte shpesh. 2 Dita e pranverës së nëntëdhjetës do të jetë e pashlyer në qenien time dhe të gjithë kombit shqiptar. Ajo erdhi e rëndë, me lule që helmoheshin e vriteshin çdo ditë. Kur në klasë

sëmureshin katër e më shumë nxënës, ishte e vështirë për ne. Atyre që ishin helmuar iu përsëritej sëmundja kudo që ndodheshin. Ne nuk dinim të ankoheshim, dinim vetëm të ndihmonim, ishim të bindur se do ia dalim, ishim të bindur se liria do të vijë dhe ishim pajtuar

që ajo të vinte edhe pa ne. Kur bisedonim me nxënësit, ata ishin tepër të frymëzuar dhe të mbushur me urrejtje ndaj armikut, sa s’mund të mendohet sot në këtë kohë të rrethanave tjera,

s’mund të imagjinohet sot nga rinia e lindur në liri dhe edukuar me një frymë tjetër. Në ato kohë të rënda, të mbushura me vaj e lotë, u detyrohemi brezave të rinj, kujtimit dhe respektit të paharrueshëm ndaj tyre me një falënderim të madh.

Autori, ne librin e tij, ndër të tjera, thotë: "Dita e pranverës së nëntëdhjetës do të jetë e pashlyer në qenien time dhe të gjithë kombit shqiptar. Ajo erdhi e rëndë, me lule që helmoheshin e vriteshin çdo ditë. Kur në klasë sëmureshin katër e më shumë nxënës ishte e vështirë për ne. Atyre që ishin helmuar iu përsëritej sëmundja kudo që ndodheshin. Ne nuk dinim të ankoheshim, dinim vetëm të ndihmonim, ishim të bindur se do ia dalim, ishim të bindur se liria do të vijë dhe ishim pajtuar që ajo të vinte edhe pa ne. Kur bisedonim me nxënësit, ata ishin tepër të frymëzuar dhe të mbushur me urrejtje ndaj armikut, sa s’mund të mendohet sot në këtë kohë të rrethanave tjera, s’mund të imagjinohet sot nga rinia e lindur në liri dhe edukuar me një frymë tjetër. Në ato kohë të rënda, të mbushura me vaj e lotë, u detyrohemi brezave të rinj kujtimit dhe respektit të paharrueshëm ndaj tyre me një falënderim të madh".

Ndërsa recensenti i librit, Prof. Dr. Eqrem Zenelaj, mes të tjerash, shkruan: “Vepra e Mr.sci. Hazir Mehmetit është një thesar i kulturës dhe i memories së vuajtjeve kombëtare historike shqiptare dhe si e tillë, kjo vepër zë një vend të rëndësishëm në literaturën e Historisë Kombëtare Shqiptare. Në përmbajtjen e librit shihet mirë një periudhë e rëndë që përjetoi kombi shqiptar në Kosovë. Fëmija është e ardhmja e një kombi, armiku e dëshironte helmimin e së ardhmes së kombit shqiptar. Që në hyrje të librit, me argumente, përkujtohen krimet serbe ndaj shqitarëve në trojet e tyre etnike, të organizuara dhe dirigjuara nga pushteti shfarosës serb i programuar nga akademikët dhe kisha ortodokse serbe. Faktet e mbledhura në arkivat dhe bibliotekat e vendeve të ndryshme, librit i dhanë dimensione shkencore të pakontestueshme. Kronologjia e renditjes së fakteve përshkohen me saktësi që nga “Golgota Shqiptare” (Albanische Golgota) e LeoFreundlich deri tek ditari personal i autorit.”

Libri bazohet në katër shtylla të fuqishme të një tërësie kohore të përmbajtjes: Rrethanat e represionit të pushtuesve serb para dhe gjatë helmimit; dokumente e shkrime nga shtypi botëror; faktet nga hulumtimet shkencore për praninë substancave helmuese kimike në mostrat e fëmijëve të helmuar; ditari personal i autorit në kohën e helmimeve, duke qenë vetë dëshmitar i ngjarjeve të rënda.

“Krimi serb vrau kështu familjen dhe jetën e një populli të pafajshëm. Sot që flasim, pas 30 vitesh, për atë ditë të zezë, kemi të drejtë të themi se ky akt barbar i regjimit serb ishte një krim kundër njerëzimit ndaj popullsisë shqiptare në Kosovë. Kjo tragjedi e rëndë kundër jetës së fëmijëve shqiptarë nuk kishte ndodhur kurrë në Evropën e qytetëruar. Doktrina serbe për zhdukjen  e shqiptarëve e cila ka pasur si qëllim të dëbonte edhe shpirtin e fëmijëve nga trojet e tyre nuk mundi ta shuajë gjakun shqiptar. Përdorimi i gazrave toksike për të shuar jetën e nxënësve nëpër shkollat shqipe ishte një gjenocid i hapur dhe antinjerëzor me sunimin për të frikësuar shqiptarët. Në përkujtim të këtij akti barbar tashmë kemi përballë Hazir Mehmetin, një dëshmitar okular, i cili ka parë dhe ka jetuar, madje ka mbajtur edhe një ditar për pranverën e helmuar shqiptare”, theksoi profesoresha njëherësh lektorja e librit, Violeta Allmuça.

Dr. XhevdetZenuni: “Helmimi ishte një prej agresioneve që bënte pushtuesi serb ndaj popullit tonë, duke mos kursyer edhe fëmijët. Helmi që është përdorur, fillimisht është prodhuar në ish Jugosllavi. Ky gaz është përdorur edhe gjatë luftërave të ndryshme në Iran dhe Irak, Siri, zhdukjen e kurdëve nga Sadam Hyseni etj. Efekti kimik i këtij helmi është kontrakton muskujt në ngërç, shkakton dhimbje për disa kohë, ndërkohë ky helm ka pas kontakt me gjithë muskujt e trupit të personave, e që ka shkaktuar dhimbje të mëdha”.

Në fakt, libri sjell gjithashtu sekuenca nga qëndresa e mësimdhënësve shqiptarë në kolektivat e tyre, duke u organizuar si të pavarur nga sistemi serb, i cili mbrohej nga struktura e vjetër. Kështu ishte edhe në shkollën ku Hazir Mehmeti punonte dhe ishte pjesë e organizimeve të fuqishme brenda kolektivit ndër më të mëdhenjtë në gjithë vendin.  Këto rrethana të detajuara, autori i saktëson edhe nga shkrimet e  kohës, raportet e mbajtura nga mbledhjet dhe ditarin e tij personal. Përballja me helmimin nuk ishte e lehtë, kërkonte organizim, mençuri e trimëri. Pasojat në këto rrethana i bartën përveç të helmuarve, edhe rrethi shkollor, rrethet e shërbimeve shëndetësore. Shkollat, shtëpitë e shëndetit, spitalet u morën nën kontrollin policor serb. Çdo ditë kishte protesta, arrestime, burgosje, kurse marrja në “biseda informative” ishte e përditshme, këtë e përjetoi edhe autori i librit. Plaçkitje e barërave, arrestimet e të helmuarve, atyre që dhanë ndihmë ishin të përditshme, këtë e përjetuan spitalet, shërbimi shëndetësor,  Kisha Katolike Shqiptare në Ferizaj, Binçë e gjetkë duke penguar shërimin e fëmijëve të helmuar.

Hazir Mehmeti në librin e tij ofron fakte lidhur me rezultatet shkencore nga analizat laboratorike në të cilat u vërtetua prania e substancave neurotoksike. Të gjitha analizat laboratorike të bëra në Zagreb, Paris e gjetiu tregojnë se është fjala për helmime. Këtë e pohojnë mjekët specialistë shqiptarë në bazë të simptomave, por edhe toksikologë ndërkombëtarë me analizat e tyre laboratorike: Dr. Aubin Heyndrickx, Dr. Franjo Plavsiç, Dr. Bernard Benedetti, Grajgut, Graves, Dolenc. Gjetja e substancës në gjashtë mostra të shtatë fëmijëve të helmuar në Kosovë në analizat e specializuara u zbulua substanca DIMETIL-PHOSPH-DITIONAT (DM-PP), Dr. Franjo Plavši?, në simpoziumin lidhur me helmimet në Zagreb me 9 qershor 1990, evenimenti më i guximshëm i kohës organizuar nga veprimtari i madh Dr. Besnik Bardhi me miqtë e tij kroatë.

Rreth librit u shprehën shumë figura të njohura nga letrat shqipe, mes tyre drejtuesi  i Lëvizjes “Forca e Diasporës”, Mehmet Manovi, rreth librit shkruan: “Kjo çka ka shkruar në librin e tij Prof. Hazir Mehmeti, është dokument  i cili i duhet të sotmes dhe të nesërmes, iu duhet fëmijëve tanë, gjeneratave që drejtësia të sillet në vendin e saj.”

Profesori dhe veprimtari i njohur, Sebastian Nuiqi, përjetues i ngjarjeve të helmimit, shkruan mes të tjerash rreth librit: “Libri “Pranverë e helmuar” është një dokument kohe, e cila nuk duhet të harrohet dhe duhet përkthyer në shumë gjuhë, që të kuptohet e vërteta e krimit serb ndaj nxënësve shqiptarë. Unë i kam përjetuar helmimet, të cilat ky libër m’i përkujtoi këto ngjarje që nuk kisha me ia dëshiruar as armikut. Shpresoj se do te hiqen sa ma shpejt ndalesat e tubimeve dhe do ta bëjmë promovimin meritor të këtij libri edhe në Frankfurt. Ishte dhe vajza e ime e helmuar e para që u shërua jashtë në Gjermani dhe pastaj u ktheva në Kosovë. Së bashku me Shoqatën për të Drejta e Njeriut në Kosovë, kemi sjellë disa herë dhe dërguar për shërim fëmijë të helmuar në Gjermani. Duke lexuar librin, u përsëriten në kujtesën time të  gjitha ato përjetime, bashkë me  lotët disa herë. Përgëzime për këtë punë të madhe dhe me vlerë kombëtare.”

“Jam i vetëdijshëm, - thotë autori, - që kanë mbetur shumë gjëra pa u shkruar, por besoj se do kemi studiues të rinj që do të zbardhin detaje të reja rreth helmimeve dhe veprimtarëve të kohës. Ditari im do të jetë një dokument dëshmi nga përjetimet me fëmijët e helmuar në Qendrën e Arsimit të Mesëm të Orientuar “Muharrem Bekteshi” në Vushtrri. Përjetimet e mia janë të paharruara. Ato janë të shkapërderdhura shkronjave të tregimeve letrare e artistike që kam shkruar dhe botuar edhe në gjermanisht e rumanisht. Brezave ju detyrohemi që të njohin dhe përkujtojnë ngjarjet nga jeta jonë.

Respekt për të gjithë lexuesit!