Selim Hasanaj: Nëngurra e Istogut (VIII)

Selim Hasanaj

NENGURRA  E    ISTOGUT

 (Monografi  për  fshatin)

RITI  I  VDEKJES –MORTI

Edhe  këtu  kishte  rregulla  të  cilat  ishin  ngusht  të  lidhura  me  religjionin  por  kishte  edhe   dicka  tradicionale .  Nëse  njeriu  vdes  pas  dite  atëhere  ate  e  varrosnin  të  nesermen  në  po  të  njejten  kohë  pra  pasdite  në  mes  ores  14-16.  Por  nese  vdes  gjatë  natës  apo  heret  në  mengjes  atëhere  varroset  po  at  ditë  pas  dite .  Per  rast  vdekje  qohet  haber   ose  lajm . Pra  të  jemi  të  kujdesëshem  këtu   dhe  të  dijm  të  bëjmë  dallimin .  Per  Darsem  njerzit  ftohen  ndersa  per  mort  u  dergohet  haber  ose  lajm.

Varrin  e  hapin  burrat  e  lagjes  dhe  per  femer  varri  duhet  të  jet  i  thellë  gjer  në  fyt  të  njerit  nga  meshkujt  që  gropos  varrin  ndersa  per  mashkull  varri  duhet  të  jet  i  thellë  gjer  në  shokë  të  njerit  nga  ata  që  e  gropos  varrin .  Kufoma  mbulohet  me  një  carshaf  dhe  vendoset  në  mes  të  një  dhome  ku  grat  dhe  femrat  e  aferme  e  vajtojnë . Këtu  pra  vajtojnë  vetem  femrat  dhe  jo  sikur  në  Malësi  ku  vajtojnë  burrat . Diku  deri  në  vitin  1970  thirrej  enkas  vajatorja  dhe  si  vajatore  e  njohur  e  anës  së  Podgurit  ka  qenë  Gjylë  Zenunja ,  por  më  pas  u  la  kjo  traditë  që  të  thirret  vajatorja  dhe  të  vdekurin  e  vajtonin  familja  e  vet . Ishte  traditë  që  grat  e  miqësisë  së  familjes  së  të  vdekurit  kur  vinin  per  mort  të  sjellin  tepsia ,  pra  pite  të  shtreme  të  papjekura  dhe  ishte  poashtu  traditë  që  tepsijat  mos  të  këthehen  thatë  dhe  në  secilen  tepsi  futej  nga  një  petalkë .  Kjo  bëhej  per  hirë  të  shpirtit  të  të  vdekurit .

Kufoma  lahej  dhe  rruhej  nga  të  afërmit  dhe  pastaj  imami  e  lante  edhe  një  herë  dhe  i  këndonte  lutjet  e  traditës  fetare  per  xhenaze  dhe  e  pshtjell  me  qefin  që  nuk  ishte  asgjë  tjeter  pos  një  pelhurë  e  bardhë . Para  se  ta  mbështjell  të  tërin  me  qefin  ftohen  të  afërmit  dhe  i  marrin  hallalin  të  vdekurit dhe  i  bin  me  dorë  fytyrës .  Gjatë  gjithë  kohës  kufoma  qendron  e  shtrir  në  shpinë  e  këthyer  me  kokë  kah  Mekja  vendi  i  shejt  i  muslimanve  në  Arabinë  Saudite .  Me  kokë  kah  Mekja  edhe  e  varrosin  dhe  kufoma  e  mbështjellur  me  qefin  lëshohet  në  zgafellen  e  varrit  dhe  mbulohet  me  drrasa  të  trasha  që  zakonisht  janë  nga  druni  i  bungut  per shkak  të  qendrushmërisë  më  të  gjatë . Edhe  këtu  është  një  zakon  per  shkak  të  bestytnisë .  Para  se  ti  vihet  siper  drrasa  e  fundit  kufomes  i  zgjidhen  lidhsat  e  qefinit  dhe  kjo  per  arsye  të  besimit  se  kur  të  mbulohet  i  vdekuri  me  dhe  dhe  kur  imami  i  thrret  talkinin  i  vdekuri  nga  pozita  që  është  i  shtrir  në  kokerr  shpine  ai  ulet  dhe  posa  shef  se  është  në  varr  thotë  me  vete  paskam  vdekur.

Atyre  që  e  kanë  hapur  varrin  u  shtrohet  bukë  tek  varri  dhe  gatuhet  edhe  halevë .  Hallvja  gatuhet  per  shpirt  të  të  vdekurit  dhe  është  sevap  të  hahet . Në  mbremje  sipas  mundësisë  prehet  një  kurban  dhe  pergatitet  darë  në  të  cilen  ftohen  meshkujt  e  lagjes  dhe  komshit .

E  PAMJA  OSE  KRYESHENDOSHJA

Edhe  në  Nengurrë  është  po  e  njejta  traditë  sikurse  në  ter  Rrafshin  e  Dukagjinit  me  perjashtim  të  Junikut  ceremonia  e  kryeshendoshjes .  E  pamja  fillon  që  nga  dita  e  varrimit  dhe  zgjate  dymbdhjet  ditë . Edhe  gratë  organozonin  të  treten  e  ditës  me  crast  në  një  skaj  vendoseshin  rrobet  e  trupit  të  të  vdekurit  dhe  vajtohej  rreth  tyre .  Kjo  ceremoni  me  kohë  u  la  pas  dore  dhe  dikur  edhe  u  harrua  krejt  dhe  nuk  praktikohej . Ndersa  per  të  pame  caktohej  një  odë  e  madhe  në  lagjen  e  fshatit  dhe  neper  rruget  e  fshatit  vendoseshin  shenja  me  shigjeta   që  tregonin  vendin  se  ku  mbahet  e  pamja . Edhe  këtu  kishte  njerz  të  caktuar  që  sherbenin  per  të  pame .  Ishte  kafegjija dhe  sherbyesit .  Në  odë  diku  pas  dere  ishin  dy  karriga  ku  uleshin  dy  më  të  aferm  të  gjakut  të  të  vdekurit   dhe  ata  që  vinin  per  kryeshendosh  këtyre  u  drejtoheshin  me  ngushllime , ndersa  ulur  kembkryq  diku  kah  mesi  i  odes  rrinin  dy  ose  tre  burra  tjer  që  kishin  per  detyrë  të  bisedojnë  me  ata  që  vijn per  kryeshendosh . Po  e  ndiej  të  nevojshme  të  shenojë  mënyren  e  ngushllimeve   nga  të  ardhurit  që  vijnë  të  ngushllojnë  dhe  mënyren  se  si  ato  ngushllime  pranohen  në  fshatin  Nengurrë . Pritej  gjersa  të  uleshin  ata  që  kishin  ardhur  per  ngushllime  dhe  ai  që  kishte  hy  në  odë  i  pari  drejtohet  kah  ata  që  janë  ulur  në  karriga  pas  dere  dhe  thotë ; A  u merzitet, zoti  ju  lasht  shëndosh , edhe  nemer  të  këtyre  shokve  dhe  vëllezërve  që  erdha  me  ta  zoti  ju  lasht  shnosh  e  ju  dhasht  gajret . Pra  ishte  adet  që  ngushllime  shprehte  vetem  ai  që  hynte  i  pari  pra  ai  shprehte  ngushllime  per  vete  dhe  per  shoket  që  kishin  ardhur  me  te . Këtë  adet  në  Rrafshin  e  Dukagjinit  nuk  e  kishin  pranua  vetem  në  Junik  ku  sejcili  shpreh  ngushllime  per  vete . Por  edhe  në  vise  tjera  të  Kosovës  nuk  praktikohet  ngushllimi  kolektiv . Ishte  adet  që  dy  personat  e  ulur  per  ngushllim  vetemse  pranonin  ngushllimet  dhe  falenderonin  per  to  ndersa  muhabetin  me  të  ardhurit  e  vazhdonin  burrat  ose  pleqet  e odes  . Zakonisht  u jipej  fjala  atyre  që  vinin  por  ishte  edhe  zakon  që  mos  të  rrin   gjatë  dhe  muhabeti  i  tyre  ishte  i  shkurt  dhe  pothuaj  spontan . Ndersa  ata  që  rrinin  në odë  per  pritje  të  kryeshendoshjes  bisedonin  dhe  trajtonin  tema  të  ndryshme  politike ,  shoqërore , historike  dhe  ekonomiko-sociale .

Kur  ngriteshin  dhe  donin  të  shkonin  ata  që  kishin  ardhur  per  kryeshendosh  ishte  adet  që  burrat  e  pritjes  në  krye  me  ata  të  dyt  që  u  shprehej  ngushllime  të  dilnin  në  oborr  dhe  duke  i  percjel  u  thoshin  ; Zoti  u  paft  e  u  ruejt .

Pra  sikur  se  thash  diku  më  parë  epamja  ose  kryeshendoshja  zgjaste  12  ditë  por  më  vonë  kjo  ceremoni  u  reduktua  dhe  tani  pothuaj  se  edhe  u  hoq  fare .

RITI  I  FESTES  SË  SHENGJERGJIT

Meqense  jemi  të  pershkrimi  i  riteve   unë  po  i  shkruaj  këtu  edhe  disa  fjalë  per  disa  rite  të  cilat  bëheshin  per  hirë  të  festave  fetare  apo  edhe  ato  të  traditës  ndoshta  që  nga  kohet  më  të  vjetra . Më  karakteristiku  është  riti  i  festes  së  Shengjergjit . Dita  e  Shengjergjit  është  nder  ditet  më  të  shenuara  në  kalendarin  e  shqiptarve  dhe  per  këtë  festë  bëhen  shumë  rituale  që  kan  edhe  karakter  pagan , karakter  magjik   si  dhe  elemente  të  kohës  para kristiane  dhe  para  islamike . Veprimet  me  karakter  magjik per  festen  e  Shengjergjit  kanë  lidhje  me  kultin  e  diellit  dhe  pjellshmërisë . Naten  e  Shengjergjit  mbi  dyer  dhe  dritare  vihen  degë  të  holla  drunjesh  shelgje  si  dhe  barishte  tjera .  Nënat  i  zgjonin  fëmijët  e  vet  heret  diten  e  Shengjergjit  dhe  i  lanin  dhe  në  ujin  me  të  cilin  i  lanin  ata  hidhnin  barishte  , lule  dhe  levozhga  të  veve  të  ziera  per  festen  e  Pashkve . Qellimi  i  perdorimit  të  tyre  ishte  magjik . Zakonisht  u dëshirohej  fëmijve  shendet . Barinjet  i  lëshojn  bagëtinë  në  kullosë  dhe  i  mbajnë  atje  gjersa  hija  e  tyre  të  zvoglohet  në  tri  këmbë . Vajzat  ditën  e  Shengjergjit  nuk  i  lidhin  flokët  bistek  por  i  lëshojnë  të  shtrira  .  Ato  pergatitin  luhaja – lulaca  në  deget  e  ndonjë  peme  dhe  luhaten   dhe  gjatë  luhatjes  këndojnë  këngë  të  ndryshme  të  motmotit  ose  edhe  këngë  lirike .

Vajzat  10-20  vjece  tuboheshin  dhe  shetitnin  neper  fshat  dhe  zakonisht  vizitonin  familjet  ku  kishte  ndonjë  nuse  të  re  sepse  nusja  i  gostiste  ato  me  sherbet  dhe  i  respektonte . Dhe  vajzat  gjenin  ndonjë  vend  të  rrafsht  dhe  maronin   VIZAKUN  dhe  luanin  vizak . Kjo  ishte  një  lojë  me  një  rrasë  guri  e  cila  duhej  të  shtyhej  me  një  këmbë – kembëklic  neper  disa  rrathë  apo  katror  të  vizatuar  në  tokë  por  duhej  pasur  kujdes  që  me  këmbë  mos  të  shkeleshin  vijat  e  rrathve  të vizakut . Kush  shkelte  vijen  humbte  lojen . Vec  ritit  per  Shengjergjin  kishte  edhe  disa  gjëra  që  beheshin  poashtu  edhe  per  festen  e  Kershendellave  ,  pastaj  të  Shen Mitrit  e  tjera  por  riti  i  Shengjergjit  ishte  më  i  begatshmi  me  ceremoni .

PERSHENDETJET, URIMET ,  MALLKIMET DHE  BETIMET

 Nese  nisemi  nga  fakti  se  të  pakt  janë  ata  popuj   sikurse  populli  shqipëtarë  që  në  repertoarin  e  fjalorit  të  gjuhes  së  vetë  kanë  aq  shumë  urime, pershendetje  dhe  mallkime  mund  të  konkludojmë  se  egzistenca  e  jonë  si  komb  dhe  si  popull padyshim  është  shumë  e  lashtë . Brez  pas  brezi  është  percjell  një  kulturë gjuhësore  e  cila  si  asnjë  gjuhë  tjeter  per  mrekulli  ka  gjetur  qysh  heret  dhe  i  perdor  edhe  sot  e  kësaj  dite  fjalet  e  bukura  dhe  adekuate  kur  pershendet ,  kur  uron  por  edhe  kur  mallkon . Unë  po  i  shenoi  disa  nga  ato  që  janë  pjesë  e  perditshmërisë ,  e  kultures  dhe  traditës  arkaike  pelazgo-ilire  në  treven  e  fshatit  Nengurrë  por  lexuesi  nuk  guxon  të  mendojë  se  këto  janë  vetem  të  kësaj  treve .  Jo  këto  janë  pjesë  e  kultures  së  të  folmes  gjithshqiptare  në  të  gjitha  trojet  e  etnikumit  tonë  por  nga  treva  në  trevë  apo  nga  visi  në  vis  thuhen  ose  shqiptohen  ndryshe  në  trajtat  e  dialektit  dhe  të  së  folmës  ndersa  qellimi  është  i  njejt .

Nga  pershendetjet  më  e  zakonshmja  është  TUNGJATJETA  ose   trajta  e  shkurtuar  e  saj TUNG.  A  nuk  është  kjo  pershendetje  sa  e  bukur  poashtu  edhe  domethense  sepse   atij  që  i  dedikohet  i  urohet  jetë  e  gjatë . Popujt  tjer  p.sh. në  Evropen  prendimore  kanë  per  këtë  pershendetje fjalen HEJ  në  shtetet  Skandinavike   ose  HELLO  në  të  folmen  anglosaksone  dhe  këto  fjalë  që  perdoren  per  pershendetje  nuk  don  të  thon  asgje  tjeter  pos , PO, TË PASH  ose  PO  TÊ  SHOF .  Në  gjuhet  sllave  perdoret  ZDRAVO  që  poashtu  ka  kuptimin  e  urimit  per  ate  që  po  e  takon  dhe  unë  besoi  se  sllavet  e  transformuan  në  të  folmen  e  tyre  pershendetjen  tonë  TUNGJATJETA   pra  nga  togfjalshi  jetë e gjatë  në  shqipe  sllavet  e  transformuan  në  jëtë  të  shendosh   dhe  unë  mendojë  se  pershendetja  që  perdoret  në  Shqipëri   gjatë  ndarjes  kur  ata  thonë  SHENDET   është  tash  një  variant  i  perkthyer  direkt  nga  serbokroatishtja  ZDRAVO .  Dhe  sado  me  vend  dhe  e  bukur  që  të  jet  nuk  ishte  dasht  të  perdoret  ashtu  bukfalisht  e  perkthyer  nga  sllavishtja . Në  Kosovë  kjo  shprehje  nuk  perdoret  së  paku  jo  si  pershendetje  sikurse  ndodh  në  Shqipëri .  Pra  pershendetja  e  jonë  TUNGJATJETA  pos  që  të  benë  me  dije  se  po  të  shef  njikohësishtë  edhe  të  uron  jetë  të  gjatë . Mirpo  pos  kësaj  pershendetje  në  të  folmen  shqipe  ka  edhe  pershendetje  tjera  që  perdoren  per  mrekulli  dhe janë  të  pershtatshme  me  kohen  kur  dikush  takohet  dhe  don  ta  pershendesish . Pra MIRË  MENGJES   në  mengjes , MIRË  DITA  në  mes  ditë  dhe  MIRË  MBRËMA  në  mbramje . Pra  gjithmonë  ate  që  e  takon  i  deshiron  ose  uron dicka .  Në  këto  raste  mengjes  të  këndshem ,  ditë  të  mirë  dhe  të  mbarë ,  mbremje  të  mirë  etj .

Vec  pershendetjeve  kur  dikush  takohet  kemi  edhe  tjera  të  cilat  gjithmonë  per  qellim  kanë  urimin  dhe  shprehjen  e  deshirës . Kur  shofim  dikend  duke  punuar  i  thom ;  PUNÊ  E  MBARË  e  pastaj  e  pyesim  se  a  është   lodhë . Nëse  shofim  dikend  që  porsa  mbrriu  ta  zem  nga  maja  e  bjeshkes  ose  edhe  nga  puna  apo  diku  tjeter  atëhere  i  thomë  A  MUJTE  dhe  a  U  LODHE .  Mirpo  pos  këtyre  formave  të  kontaktit  me  tjetrin  permes  pershendetjeve  ku  njeri  tjetrit  i  deshirojnë  dhe  urojnë  dicka  janë  edhe  format  tjera  të  pershendetjeve  që  unë  po  i  quaj  pytsore   dhe  po  i  ceku  disa .  Në  mengjes  heret  kur  në  sokak  të  fshatit  fqiu  takon  fqiun  zakonisht  i  thuhet  A  JENI  NJEH   ose  A  U  ZGJUET . Tjetri  pergjigjet  me  PO PO MIRÊ  E  JU A  JENI  ZGJUE .

URIMET

Urimet  janë  fjalë  që  njerzit  i  perdorin  kur   tjetrit   i  deshirojnë   dicka  të  mirë, të  shendetshme ,  të  hareshme ,  të  bukur  etj . Po  shenoi  disa  nga URIMET e  zakonshme  të  trevës  së  Podgurit  dhe  fshatit  Nengurrë : Me  fat , pac fat, i  bajsh  me  shendet , i  qkefsh  ose  i  shtjerrsh që  zakonisht  thuhet  kur  dikush  vesh  ose  mbath  të  mbathura  të  reja  ose  petka  të  reja, punë e mbarë ,  rrugë  e  mbarë , ja  pafsh  hajrin ,  e  trashigofsh , u shtofsh ,  u  burrnofsh , , u  rritesh që   zakonisht  u  thuhet  fëmijve të  vegjel , ta  pafsha  hajrin , ma  pafsh  hajrin , e  hangsh  me  të  shendosh  që   i  thuhet  të  zotit  të  shtëpisë  kur  ky  pret  postermen  ose  kur  shtron  darken  e  lames . Pasterma  zakonisht  prehet  në  dimer  pra  në  muajn  dhjetor  ndersa  darka  e  lamës  shtrohet  në  vjesht  zakonisht  në  muajn  tetor  pasi  i  ter  bereqeti  i  të  lashtave  të  është  mbledh  dhe  futur  në  hambar . Pra  duhet  cekur  se  darka  e  lames  ka  qenë  një tradit  që  nga  kohrat  më  të  lashta  parahistorike  në  këto  treva  dhe  pikrisht  per  këtë  Presidenti  i  Dardanisë  Dr. Ibrahim  Ukë  Rugova  e  dekretoi  me  ligj  këtë  darkë  që  shtrohet  në  shenjë  respekti  dhe  adhurimi  Zotit  të  Madhrishem  per  bereqetin  që  na  fali  gjatë  vitit . Në  darkë  të  pastermes  dhe  të  lames  ftohen  fqinjë , miq  dhe  shok .

Në  ketë  trevë  me  të  madhe  perdoret  edhe  shprehja  MASHALLA  që  thuhet  zakonisht  kur  njeriu  shef  dicka  të  re ,  të  mirë ,  të  bukur  etj . Por  në  raste  të  tilla  shumë  herë  edhe  thuhet  mos  e  paft  syri  i  keq . Mirpo  vec  këtyre  shprehjeve  per  urime  kemi  edhe  aso  që  shprehin  dëshiren  që  e  keqja  ose  fatkeqësia  të  harrohen  dhe  njerzve  të  cilve  u  ka  ndodhur  një fatkeqësi   zakonisht    me  pretekstin  e  urimit  ose  deshirës   që  kjo  të  harrohet  dhe  mos  të  perseritet  u  thuhet ; Ta  past  lan  bereqetin , mos  raft  e  meu  harrue etj , etj.  Vec  këtyre  kemi  edhe  urimet  që  p.sh.  nënat  i  urojnë  fëmijët  e  vetë. Ja  disa  nga  to ; U  gëzofsh , u  prarofsh , u  shtofsh ,  u  befsh  plak  me  mjekerr , i  ngjafsh  babës  tënd , u  bëfsh  trim  etj, etj.  Pra  urimet  janë  fjalë  të  veqanta  që  perdoren  per  të  urua  apo  dëshirua  dicka  të  mirë , pozitive  gadi  per  sejcilen   ndodhi , veprim  apo  punë  që  bejmë .  Urimet  edhe  në  ditet  e  sotme  janë  pjesë  e  pandar  e  të  folmes  dialektore  të  Podgurit  e  me  këtë  edhe  fshatit  Nengurrë .

MALLKIMET

Mallkimet  janë  fjalë  të  renda ,  deshirë  kqia  dhe  ofenduese  që  zakonisht  perdoren  kunder  dikujt  që  na  lendon ,  na  mundon ,  na  nencmon ,  na  tradhton ,  na  mashtron  etj. Ja  disa  nga  to ; Mos  ja  pafsh  hajrin ,  ti  djegt  zjarri ,  e  hangsh  koken  tënde , i  lash  në  gardh ,  mos  i  shkefsh ,  të  metshin  në  fyt ,  jau  pafsh  sherrin ,  plasësh  sonte  etj , etj .

BETIMET

Nëse  njeriu  i  analizon  me  vemendje  betimet  ose  betë  të  popullit  shqipëtarë   atëherë  njeriu  lehtë  vjen  tek  konkludimi  se  vertetë  jemi  racë  e  vjeter  në  Tokë  sa  edhe  vet  jeta . Neper  të  gjitha  trojet  e  etnikumit  shqipëtarë  edhe  sot  e  kësaj  dite  është  zakon  që  njeriu  të  betohet  në  dicka  kur  dëshiron  ta  bind  tjetrin  në  saktësin  e  fjalës ,  në  sinqeritetin  e  mendimit , në  precizitetin  e  veprimit  ose  punës , per  realitetin  e  fakteve  dhe  ndodhive  etj, etj . Betimi  bëhet  kur  njeriu  betohet  në  dicka  të  shenjt ,  të  shtrenjt , të  dashur , të vlefshme  etj.  Dhe  pikrisht  per  këtë  unë  mendojë  se  populli  shqipëtarë  i  mbijetoi  të  gjitha  katrahurat  që  nga  kohrat  më  të  vjetra  pra  nga  kohet  kur  besohej  në  shumë  zotra  pra  kur  trupat  qiellor   dhe  fenomenet natyrore  mirreshin  si  zotra  andaj  i  kemi  betimet  në  to  dhe  njeriu  per  këto  betime  mbante  pergjegjësi  sepse  beja  e  rrejshme  lyp  hak .  Mu  per  këte  kemi  edhe  legjendat  se  si  p.sh.  njeni  kishte  bë  be  rrejshem  në  diell  dhe  kur  kishte  ardhur  në  shtëpi   i  digjet  shtëpia ,  ose  njeni  kishte  bë  be  rrejshem  në  bukë  e  kryp  dhe  fëmiut  të  tij  i  verbohen  të  dy   sytë etj, etj.

Po  i  shkruaj  disa  betime  ose  be  të  zakonshme  të  shqipëtarve  të  cilat  perdoren  edhe  në  ditet  e  sotme ;  Pasha  ketë  Diell , pasha  zotin , pasha  shpirtin  e  babës , nanës , vëllaut etj .***17.

 Pasha  hënen ,  pasha  këto  male , pasha  koken  e  fëmijve ,  pasha  djalin  e  hastretit , mos  mu  gjet  ky  ujë  në  sahat  të  vdekjes ,  më  vraft  zoti , pasha  tokë  e  qiell, pasha  yjet , më  bëft  zoti  guri ,  mos  u  qofsha  nga  ky  vend  etj , etj .

***16.  Vllakë  quhet  një  mjet  i  mbaruar  enkas  per  ngarkim  të  druve  dhe  është  shumë  e  thjeshtë  . Dy  druj  që  quhen  filla  të  vllakes  të  trash  diku 15-20cm  dhe  të  gjatë  2m –2m e  50cm  të  cilet  shpohen  me  burgi në  të  dyja  skajet  dhe  në  njeren  anë  pasi  në  birat  e  shpuara  vendosen  të  ashtuquajturit  stupca  ose  kungja  vllake  që  duhet  të  jen  nga  një  dru  i  qendrueshem  dhe  zakonisht  perdoret  druni  i  thanës  ose  i  shkozës  në  stupca  vendoset  pragu  i  vllakës  që  poashtu  është  i  trashsisë  se  vet fillave  dhe  nga  dru  i  qendrueshem  ndersa  dy  skajet  tjera  të  fillave  me  të  ashtuquajturin  gozhdar  lidhen  në  zgjedhen  e  qeve  ose  me  sinxhir  në  qafen  e  kalit .  Në  stupca  vendosen  dru  të  cilat  shpomen  dhe  futen  neper  stupca . Pra  mjet  primitiv  per  bartjen  e  druve .

***17 Betimi  në  shpirt  të  babës , nënës ,  vëllaut  fëmiut  etj   është  valid  vetem  nese  ata  në  shpirtin  e  të  cilve  bëhet  betimi  kan  vdekur .

VEGLAT  E  PUNÊS

Veglat  e  punës  në  familjen  fshatare  shqipëtare  ishin  të  thjeshta  dhe  në  shumë  raste  edhe  të  lashta  dhe  primitive   dhe  pikrisht  per  këtë  edhe  ishte  vështirë  per  fshatarin  e  shtypur  dhe  të  pushtuar  nga  kolonistet  serbosllav   që  të  ec  në  hap  me  kohen   sepse  me  vegla  primitive  nuk  mund  të  kryheshin  punë  prodhuese  kualitative .

Veglat  e  punës  në  familjen  e  zakonshme  shqipëtare  janë  të  dryshme  dhe  kryejn  funksione  të  ndryshme .  Andaj  unë  po  i  ndaj  ato  në  grupe  pikrisht  sipas  funksionit  që  kryhet  me  to ; a) veglat  bujqësore ,b) veglat  shtepiake  ,  c) veglat  zejtare  dhe  d) veglat  e  amvisnisë .

a) Veglat  bujësore  më  kryesorja  ishte  parmenda  e  cila  diku  kah  fundi  i  viteve 1950  filloi  të  zavendsohet  me  plug  hekuri .  Këto  ishin  vegla  per  lavrimin  e  tokës  dhe  bujku  ose  lavertari  i  mbante  nga  prapa  me  dorzat  e  tyre  të  mbaruara  enkas   ndersa  parmenda  ose  pllugu  terhiqeshin  nga  qet  ose  edhe  nga  kuajt . Parmenda  e  poashtu  edhe  plugu  pos  dorzave  kishin  umin  i  cili  per  dallim  nga  parmenda  që  ishte  i  drunit  te  plugu  ishte  i  hekurit  dhe  umi  gërvishte  tokën  diku  në  thellsi  15-20  cm  dhe  kjo  punë  quhej  ugar .  Pastaj  vegel  tjeter   është  vllaqa  e  cila  në  të  kaluaren  mbarohej  nga  thupra të  shkozes  dhe  derisa  qet  ose  kuajt  e  terhiqnin  bujku  ulej  mbi  te  . Kjo  sherbente  per  shtypjen  dhe  shkaperderdhjen  e  bosave  të  dheut  të  lavruar  gjat  ugarit . Mirpo  më  vonë  vllaqa  e  drunit  u  zevendsua  me  ate  të  hekurit . Pra  diku  rreth  viteve  1970-1975  në  fshat  u  duken traktoret  e  parë  dhe  edhe  parmenda  dhe  plugu edhe  vllaqat  u  zavendsuan  me  vegalt  moderne  që  vet  traktori  i  terhiqte .

Vegla  tjera  bujqësore  ishin  dhe  janë  akoma  ; shati , kosa ,  terfurku   që  ishte  dy  lloje .  I  drunit  per  sanë  dhe  bar  dhe  i  hekurit  per  plehëra ,  krabuja  që  edhe  kjo  ishte  dy  lloje  e  hekurit  që  perdoret  zakonisht  në  punë  kopshtijesh  dhe  e  drunit  që perdoret  per  të  mbledhë  sanë  e  bar  , lopata ,  ashovi , draperi ,  sopata ,  këmesa ( sqepari) , kazma  etj, etj .

b)         Veglat shtepiake  ishin  dhe  janë ; sopata, tërfurku  i  hekurit , grabuja  e  hekurit , heksi , teslica , cekana  të  ndryshem etj, etj.

c)         Vegla  zejtare  ishin  sopata, teslica, struga  të  ndryshem , cekana  të  ndryshem  , sharra  të  ndryshme , lima të  ndryshme ,  biza etj, etj.

d)         Vegla  të  amvisnisë  ishin  saqi , qerepi , vegshi , qypi , kalanica , knata , lograqa , tangari , tepsijat  e  ndryshme , tinar  të  ndryshem , kaca të  mëdha  , sheka , ibriku , bucaku , magjëja , sofra, shkambat , funi ,  tëholluesa ,  lugët , thikat  e  ndryshme , breca , goruzhda  etj,etj.