Armela Hysi: Një mik i ri për lexuesit

Një mik i ri për lexuesit

Mbi librin “Unë e vrava Verën” nga Alma Ibi Zekollari

Përsëri për Almën

Nga Armela Hysi

“...Nën skeletin e thatë të mirësjelljes, zgjata dorën. Dëbora u step e trembur nën këmbët tona. Drita e saj u rrek të çelte kujtime e kujtime në hapësirën që lidhte dy sytë...”  Me këto fjali të një pasazhi të shkurtër shkëputur nga tregimi “Gjurmë në dëborë”, prezantohet që në faqen e parë autorja Alma Ibi Zekollari në vëllimin e saj me tregime “Unë e vrava Verën”. Ky libër i parë i sajqë vjen nën korrektimin letrar të Eriketa Kollçaku Qorlazja dhe redaktimin për shtyp të krijuesit Nase Jani, sapo është botuar në mënyrë digjitale dhe mund ta gjejmë në adresat elektronike https://www.smashwords.com/books/view/1067951 dhe https://issuhub.com/view/index/32922. Kështu, lexuesi që prej janarit të këtij viti ka mundësi ta shijojë dhe të njihet mirësisht me një prozë të kompletuar dhe përcjellëse.

Për Alma Ibi Zekollarin kam shkruar edhe herë të tjera. Në radhët e mëparshme për një tjetër pasion të saj, vërtet mahnitës e të admirueshëm në sytë e mi, të regjizimit dhe krijimit të filmave. Edhe për çmimet e dallimet në këtë fushë. Disa nga shkrimet e saj janë përzgjedhur si lëndë bazë, pra si ide e skenarë për përpjekjet e saj të para e të suksesshme kinematografike. Prandaj nuk kisha sesi të mos ndalesha edhe tek ky detaj dhe hap i ri në jetën artistike të Almës, madje, duke qenë se njihemi personalisht, përherë e kam nxitur dhe dëshiruar botimin e një libri të tillë nga ana e saj. Është, pra, edhe për mua një pritje që bëhet realitet.

Është e njohur se, kushdo që dëshiron të jetojë më shumë se një jetë nuk ka veçse t’i falet sa më shpesh që të jetë e mundur librave dhe eksperiencave të tyre mbresëlënëse. Kështu lexuesi – kur librat e heronjtë e tyre përkatës nuk mënojnë të jenë “bujarë” e të arritur, sigurisht – tek i jepen brenda disa faqeve emocione, perceptime, ide, ndjenja e përvoja, do mund t’i veshë e t’i shijojë të gjitha këto si të tijat. Të lidhet e të provojë me to të njëjtat çaste jetike, të krijojë kujtime të pasqyruara duke paralelizuar me të tjerat të vetat, e së fundi të hulumtojë vetë jetën siç i përket ekzistencës. Jetën e tij, jetën e shoqërisë për të cilën interesohet, jetën si aspekt dhe jetën si realitet. Ndaj, vuajtja a lumturia e personazheve, njohuritë që shpërndajnë dhe botëkuptimi bëhet falë një libri, një jetë e tërë shtesë e dhuruar për të mbetur brenda shpirtit, brenda ndërgjegjes, brenda kujtesës, ashtu siç mbeten tonat eksperienca vitale. Me librin e Almës “Unë e vrava Verën” kalova edhe unë si lexuese pasditet e dy ditëve të fundit. Ndonëse letërsia e Almës nuk më është krejt e panjohur (siç sipërpërmenda, mjaft nga rreshtat e librit në fjalë, të hasura tek-tuk në shtypin shqiptar të Greqisë, i kam shijuar edhe më herët), ndonëse arrita ta përfundoj librin që në pasditen e parë, (falë gjuhës së rrjedhshme e të zgjedhur që krijon një lexim të qetë dhe dëshirën e ngrohtë të kërshërisë për të mos iu larguar çdo tregimi faqe pas faqeje deri në fund) e rilexova edhe ditën e dytë me kënaqësi, duke e përvijuar këndshëm sërithi. Kryesisht, ngaqë si lexues arrin të krijosh një lidhje simpatie të sinqertë me tërë rrëfimet, (shumica e tregimevejanë të mbështetur me art në mënyrën e rrëfimit në vetën e parë)  ata vijnë të ngrohtë e përshkrues e arrin t’i mbash mend gjatë. Ndaj, teksa zura ta shikoj për të dytën herë, nuk ishte më kërshëria, padyshim, por mënyra e kthjellët e krijimit të lidhjes me lexuesit, e përshkrimeve të përjetimeve, detajeve të gdhendura që dëftojnë qartë se prozat, megjithëse jo të thurura tani vonë, janë shkruar nga një person me talent dhe me sy individual krijues, me gjuhë e stil, freskia e të cilit ballafaqohet pareshtur me temat.  Kanë estetikë e përqasjen e letërsisë që do të pëlqehet në çdo aspekt letraro-artistikapo struktural. Ndërtimi i fjalive larmon, por patroni i mënyrës ruhet përgjatë tërë tekstit duke dëshmuar stil dhe jo rastësi përdorimi. Dëftojnë,gjithashtu, se syri estetik i autores dhe tërë formulimi krijues i saj ka tabanin e një lëvrimi që i qëndron kohës, i reziston firos artistike pa humbje dhe pa mangësi edhe kur reagimet e saj krijuese i përkasin një a dy dekadave më parë, e diku diç më tepër. Ai vjen i vërtetë, i prekshëm dhe statik.  Gjallon i perceptuar, jo në mënyrë të përciptë e kalimtare, por si një stacion që të mban edhe ty si lexues ta shikosh me bindje e përvijosh personalisht. Të  ndjesh se ajo që lexon mund të jetë një nga ngjarjet që po ndodh tani, në çastin e koordinatën ku jemi, si një pasazh i shkëputur nga një ngjarje reale përballë nesh, brenda kontureve sociale me të cilat ndeshemi çdo ditë, ose dhe brenda nesh, personazhe të vetë jetës sonë. Alma ka një vizion të qartë për atë që do të shkruajë, kjo e bën prozën e saj të jetë një skelë e ngritur për t’u mbështetur e bazuar si një shkallare ndihmëse rikonstruktimi, qoftë edhe rifreskimi të marrëdhënieve me veten, me jetën, me romancën e pakuptimtë të ndrydhjes, apo me botën e qashtër të dashurisë. Dhe e gjithë kjo në mënyrë konçize e të kursyer. Proza e Zekollarit të jepet aq sa dhe si duhet, përshkruan me intuitë perfekte dhe siguri joshëse aq detaje sa e bëjnë rrëfimin të bollshëm e të kuptueshëm, por dhe të shpejtë e tërheqës. Ajo lejon që të marrësh pjesë si lexues brenda prozës, duke të munguar enkas një përzgjatje planimetrike e cila do rrezikonte ta bënte të dilte nga kornizat e një tregimi të arrirë, si një argument i lënë në tryezë pasi sapo ka përfunduar, me indiferencë ekstreme për rrjedhojën e komenteve, debateve e hamendësimeve. Të detyron ta çosh gjatë në mendje, për t’i dhënë me vullnetin, dëshirën e krejtësisht përgjegjësinë tënde një dimension tjetër relatave që ke krijuar ti tashmë me letërsinë në fjalë. Por kjo aftësi konstruktive nuk është aspak e ashpër e nuk lejon mangësi në gdhendjen figurative: “Ajo ndjesi mbytëse nga vetmia ime mes njerëzve përsëritej shpesh dhe më bindte se atje strukej shpirti im i plagosur”; apo “Anëve të qiellit ishte varur një blu e tymtë që të sillte meshtësi. Një grimcim i pluhurt shiu sikur të mbyste. Ajri i lagësht i atij mëngjesi të ndillte përgjumje ndërsa pellgjet që kishin arnuar rrugën të ftonin në dyluftim.” Kështu shprehet autorja tek tregimi “Njeriu i piteve”që çel vëllimin “Unë e vrava Verën” dhe, si në një skenë Kafkjane makthndjellëse,  lexuesi ndjek hapat rrëfimtarë të ngjyrosur nën preversitetin e qytetit të shumëkujt sot, populluar nga njerëz, por jo vërtet human e të ngrohtë, në përpjekjet e veta për më shumë frymëmarrje. Po kështu tek tregimi “Gjurmë në dëborë” veçojmë gjuhën artistike që e vesh me estetikë dhe linjën e këtij rrëfimi që përmban dialogë, po aq sa dhe monologë, dhe me finesë ndërthuren së bashku me tërë faktorët e një pasazhi jetik, ku e brendshmja dhe e jashtmja janë simbioza të të njëjtit çast të ravijëzuar, tanimë, në të ndodhurën po aq sa dhe në të pandodhurën njëkohësisht. “Koha sikur ishte tkurrur brenda orëve, minutave, sekondave të saj. Dukej e ngrirë, e palëvizshme, e murosur. Ishte mishëruar në trupin e një skulpture me konture të shprishura nga vitet, mbi të cilën pluhuri i tymtë ka zbehur freskinë e skalitjes”. Tregimi i tretë, që është dhe ai që i ka dhënë titullin vëllimit, është një nga më përshkruesit dhe të dhimbshmit, jo vetëm përsa i përket ngjarjeve në të cilat na merr rryma të përjetojmë me intensitet, por dhe nuancave të shpirtit njerëzor, ato reflekse që na bëjnë të thellohemi në një tregim të tillë, janë pikërisht ballafaqimi me dobësitë njerëzore. Edhe në këtë tregim linjat konstruktive kanë veçori të mirëfillta artistike duke na dhënë një pamje plotë lëng-ngopës vetëm në disa sekuenca të mirëtjerra. Surealiteti, që diku-diku nxjerr krye, pa qenë enkas saktësisht i tillë në shkrimin e Alma Ibi Zekollarit, ka tendenca më primare tek ky tregim dhe jep kuptimplotshmërinë spektrike të tërësisë së tij, duke pasuruar jo vetëm tregimin, por tërë librin, si dhe më tej lexuesin, së pari gjatë pëçueshmërisë së ngjarjeve dhe në vazhdim si një hallkë emocionale që mbetet e peshon.

Tregimet “Mysafirja e rrallë” dhe “Klithmë yjesh” janë shkrime të dedikuar për dy çaste të jetuar ekzaktësisht, siç jepet jo vetëm përshtypja e sigurt për lexuesin, por edhe vetë sqarimi nga autorja. Tek tregimi i parë autorja Zekollari  përshkruan me ndjenja fisnike ditët tepër të veçanta kur aktorja e kalibrit mbarëbotëror Margarita Xhepa bujti në shtëpinë e kësaj në Athinë, ardhur për një takim mbresa-ndezur për të gjithë të pranishmit që patëm fatin e nderin ta takonim; e padyshim veçantia e kësaj ngjarjeje nuk mund të mos përshkruhej në letër nga Alma me tërë kënaqësinë që e përshkon. Duhet theksuar se ky krijim është dhe shkrimi ku Zekollari do të na dëftojë me një prekje tangjente edhe mbi pasionin e saj të regjisurës, prandaj besoj dhe këshilloj edhe unë si autore e krijuese, por më tepër si lexuese, të kemi në të ardhmen shkrime të tjera e më të drejtpërdrejta me një temë të tillë për këtë pasion joshës. Sepse është një mrekulli që një letrar i mirëfilltë të gjendet në anën e pasme të skenës dhe të na marrë të gjithëve, ne pasionantëve të imtësive, për dore e të na shëtisë në lëme të tilla.

Tregimi tjetër që sipërpërmenda mban datën e vitit 1998, e ardhur si të gjitha shkrimet që një autor boton vite më vonë me estetikën e të sotmes, padyshim, ndërsa kemi të bëjmë me një prozë disi më poetike, që i përshtatet ndjenjës romantike dhe përshkrimit të ndjesive rinore me tërë naivitetin e tyre të prekshëm e plot brishtësi idilike dhe njëkohësisht moshës së autores-personazh. Ky shkrim sjell për risi e larmi një tufë pasazhesh të stilit ditaresk, ndërsa imagjinata e të dashuruarve sjell mundësinë e realizimit të një dite, një takimi, një lidhjeje, një jete mbi kohë-hapësirë dhe mbi të mundshmen, ndërsa luan me ndërrimin e pasazheve duke krijuar ornamente me nën-titujt ndarës. Tregimin që veçova për në fund, “Liri e bastarduar”, e admirova veçanërisht për pafundësinë e temave real0-shoqërore që përmbledh, pa u rënduar as zgjatur, por pa i munguar as detajimi skulptural e as ngjyrosja plot reflekse emocionale. Është fare mirë subjekti i një romani që kursen aq bukur kohën e lexuesit dhe vërtet është një dëshmi, se për Almën nuk është rastësi përzgjedhja e zhanrit në fjalë, përkundrazi. Kudo në këtë libër të mirëtrajtuar krijuesja dëfton themelet e thella të veprimtaris së vet me letërsinë, edhe pse është vetëm botim i parë i saj, që nuk ka për të qenë i funditdhe se ajo vetës’ka mundësi të harrohet apo anashkalohet si autore. Ky libër i shtohet vazhdës së krijuesve dhe veprës së tyre të pakrahasueshme letrare në komunitetin shqiptar të Greqisë, ku Alma Ibi Zekollari duhet cilësuar me mirënjohje se është veçanërisht aktive e me debutim të vlefshëm në dhjetëra drejtime, njëherësh dhe Mësuese Plotësuese e Gjuhës Shqipe në emigracion.Alma, së bashku me korrektoren letrare të këtij libri, (dhe jo vetëm) Eriketa Qorlazja, kanë vite tashmë që japin kontributin e tyre në kursin pranë Shtëpia Shqiptare “Porta” Athinë.Ftoj të gjithë lexuesit të shijojnë dhe vetë emocionet që përshkova,me urimet më të mira për fluturim të mbarë!

Me kënaqësi

Armela Hysi

Mars 2021

Athinë