Ilia S. Karanxha: Marin Beçikemi dhe inkuzicioni

A. Dürer - Kalorësi i pamposhtur

Marin Beçikemi dhe inkuzicioni

Nga Ilia S. Karanxha

Të flasësh për Marin Beçikemin nuk mjafton ta shikosh  thjesht si një nga  humanistët e kohës  që ja  dedikoi jetën  autorëve të antikitetit. Ai ishte njëkohësisht  poet, orator, historian, profesor në  universitetin  më të shquar të Europës  e mbi të gjitha  një  aktivist  me penë e  armë  në dorë për të luftuar kundër robërisë otomane.

Mbetet  një fakt i pa kundërshtueshëm se qysh i vogël ai ka qënë me të vertetë  «një dëshmimtar jo i huaj»  i mizorive,  shkatrimeve e  tmereve otomane që përjetovi një popull i tërë e në një prizëm më të ngushtë edhe humbjen e njërzve më të dashur të tij.

Brenda familjes së vet ai dëgjoj  për herë të parë  për Skënderbeun  i cili  në imagjinatën e tij sa ishte i vogël por edhe kur u rrit nuk kishte si të mos mbetej  si i vertmi  simbol  i rezistencë dhe  i fitoreve kundra perandorisë më agresive të kohës. I vetmi kalorës  në Evropë që sa ishte gjallë mundi të përballonte ordhitë otomane.

Këtë kalorës të shquar  Beçikemi, si klerik që ishte,  do  ta imagjinonte në një nga variantet  e tij të pa botura  për Skënderbeun edhe si Shën Mikialin që ve poshtë demonin.

Jo vetëm Arbëria dhe Epiri  por  mbarë Evropa në shek. XV-XVI   gjendej  vazhdimisht e kërcënuar nga ordhitë otomane. Jo pa qëllim më i famshmi piktor i kohës  Albert Dürer do të krijojë  me daltën e vet kalorsin e pamposhtur që udhëton  me vdekjen dhe demonin.  Arti dhe literatura do  t`i përshtateshin kushteve  të kohës dhe kalorsi fitimtar në fushën e betejës do të ngrihej në piedestalin më të lartë.

Në variantin përfundimtar të historisë së Skënderbeut (1522) që doli me emrin Marin Barleti (alias Beçikemi)...nuk do të gjejmë më  në ballinë shënjtorin mbrojtës por episode e ngjarje nga heronjtë e  famshëm të kohës  antike greko- romake që gjithashtu kanë qënë fitimtarë në betja të ashpra  kundra kundërshtarëve të tyre.  Beçikemi në këtë mënyrë azhornohet me mentalitetin e kohës  duke vendosur një pralele mes albanëve të Romës dhe albanëve të Arbërisë.  Ishte koha ku secili pretendonte prejardhje nga heronjtë  e shquar të anitikitetit greko -romak dhe Skënderbu nuk mund të përjashtohej nga ky mentalitet pra duhej të paraqiteshe  me dinjitet  edhe  si një pasardhës i denjë  i  këtyre heronjëve të dikurshëm siç ishin Orazio Cochlide, Mucio Shevola  , Remo e Romolo, Aleksandri i Madh dhe Piroja i Epirit !

Ngritja e këtij kalorsi në piedestan  më të lartë ashtu si e mendonte vetë Beçikemi nuk do të thotë se mund t`ju pelqente të gjithëve e aq më pak venecianve të cilët në raport me Skënderbeun kishin pasur gjithmonë probleme. Më 1525 pra tre vjet pasi ishte publikuar vepra në Romë,  Beçikemit ju desh të përballej me inkuzicioni venecian.

Më 21qershor 1525  u publikua në Venetik një edicion i «Heroinave»  të Ovidit brenda të cilës u përmblodhën komentet e qortimet e humanistëv më të shquar të kohës e mes tyre edhe ato të Marin Beçikemit.

Komentet e veta Beçikemi ja dedikoj një të quajturi Filippo Foscaro  i cili nuk ishte ndonjë personalitet i njohur në ambientin e humanistve të kohës por babaj i tij  Marco Foscaro sipas fjalëve të vetë Beçikemit : «si gjykatës i Kuries    vendoste shkallën e kontrollit mbi vencianët   dhe ishte emeruar si çensor i parë me votat e gjithë kuvendit »

Dedikimi i Beçikemit mban daten 9 qershor 1525 pra dhjetë ditë më parë se  vepra mbi Ovidin të shikonte dritën  e botimit. Vetë familja Foscari në origjinën e saj kishte pasur edhe një linjë gjaku arbëror. Në dedikimin e vetë Beçikemi përpiqet të kthehet nga i akuzur në akuzonjës. Kështu i shkruan Filippo  Foscaro-s  : «Më vjen shumë turp,  pa më të  voglin dyshim,  që u mora në pyetje nga ana jote»   dhe më poshtë vazhdon :

«Ja në fakt për ty, në të kundërt të asaj  d.m.th. qe kemi vendosur, me qëllim që unë të kënaq plotësisht vullnetin tënd  për këtë qëllim më duhet të të dërgoj të gjitha korigjimet time mbi Ciceronin, Virgjilin, Orazio Nasone, Catullo,  Terenzio, Persio, Giovanale, Servio, Prisciano, Lorenzo Valla e Giovanni Tortelli me qëllim që ai miku juaj  mund të përdorë për vehten e vet  këdo që dëshëron. Ti në të vërtetë  shiko, nëse disa nga këro gjëra janë të mira do të pëlqejnë, disa do të duken pa shumë  vlerë, dhe kusuri si të këqija, do të jenë të pa pëlqyeshme.

Veç kësaj  nuk ka sot vetëm tre shtriga, si një herë e një kohë, por pa fund që nxitin shpifarakët (e zakonshëm)  që të lehin. Nga momenti që ata rrëmbejnë punimet e mija më të fundit nga çdo anë dhe i perzjejnë me të tyret duke i molepsur  tërësisht...»

Nga citimi i mësipërm  kuptohet se diçka nuk ka qënë  në regull me veprat e Beçikemit por është  absurde  që censorët të ishin  merakosur kaq shumë  për korigimet  dhe shpjegimet në veprat  e autorëve antikë...Kur i thotë se:  «ai miku juaj mund të përdorë për vehte këdo që dëshëron» duhet të nënkuptojmë  spiunin i cili kishte referuar se  një  nga veprat e Beçikemit vinte ndesh  me mentalitetin e politikat  veneciane.

Beçikemi duke u bazuar tek fakti  se publikimet jashtë zotërimeve veneciane nuk i  nënështroheshin censurës  e sposton çështjen vetëm në vepra që kishte  publikuar  në Venedik e zotërimet e saj.  Prandaj   edhe akuza kundra tij nuk mund të ishte e drejtpërdrejtë e të fajësohej për një vepër  që nuk ishte nën juridiksionin e Venetikut.  Në këtë situatë   Beçikemi   kishte  avantazhin  të  mos pranonte asnjë pergjegjësi  për një vepër që ishte parqitur si një publikim  në Romë... e për më tepër me një pseudonim.

Duke jetuar në ambientin venecian,  gjithmonë në kontakt  e  relacione të mira me nënpunësit  më të  lartë të saj,  Beçikemi  nuk e kishte pasur të vështirë  të kuptonte mentalitetin e këtyre personaliteteve të shquara  në raport me Skënderbeun e luftrat e tij. Kështu jo pa qëllim  qysh në  vitin 1515 ai deshte të vendosej  në dukatin e Mantovës për të publikuar të ashtuqojturën «histori kristiane  në 33 kapituj që së shpejti do të shikonte dirën e botimit»  ekzistencën  e të cilës e marrim vesh  qysh më 1510 nga miku i ngushtë i tij Giovanni Britanico. Pra  ky variant i  historisë së Skënderbut që i mbeti i pa botuar u ble dhe u  tjetërsua pas vdekjes së tij  nga famija Engjëlli.  Mbas shumë botimesh e ribotimesh më 1584 u shpall si një vepër  e Dhimitër Frankut.

Vetë Beçikemi duke u azhornur me zhvillimet humanistike të kohës u bë edhe një pasues i zellshëm i ideve  protesatante erazmiane e nuk mungoj të kritikojë hapur edhe abuzimet e klerikëve venetikas.

Një humanis i kohës   i qojtur Gregorio Amaseos   ne rivalitet me Beçikemin  jo pa qëllim  po në vitin 1525 përhapte për humanistin tonë se : asnjë nuk dëshëshëron  as të dëgjonte as të mësojë nga doktrina e tij.

Ndërkohë në periudhën  gusht -tetor humanisti më i shquar në Venedik  Pietro Bembo,  me infuencë shumë të madhe edhe në qarqet politike,   përpiqet të influencojë politikat kulturale  në universitetin e Padovës  duke ditur  fjalët e Amaseos do tregohet më i përmbajtur në këtë drejtim. Kështu në një nga letrat e tij që i dergon një miku të tij  ai shkruan  për Beçikemin : Nuk them këto se i gjori Beçikem nuk meriton dashamirësinë e kësaj Republike, që në fakt e meriton, e nuk do të ishte gjë e mirë që t`i hiqej ai post dhe rroga që ka.

Vetë  Senati venecian që i ngrinte rrogën rregullisht, do të konstantonte se Beçikemi vazhdonte të jepte   leksion: cum universal satisfactione  de caduno come è ben noto (me kënaqesine e përgjithshme të secili siç është e mirënjohur)

Kopertina e historisë së Skënderbeut me  shënjtorin mbrojtës Shën Mikael!

Ballina e Historisë së Skënderbeut e skalitur me heronjtë e antikitetit