Kulturë
Luan Kalana: Jusuf Buxhovi - Gjaku i Kosovës
E hene, 04.05.2020, 11:07 AM
JUSUF BUXHOVI – GJAKU I KOSOVES
ESE
-per Romanin “LIBRI I GJAKOVES”,nga JUSUF BUXHOVI
-Pena
e të Vërtetës Historike Kombëtare ,i Kosovës martire autoktone liridashës.
Nga
Luan Kalana
Kish
kohë që mendoja të shkruaja për ketë kolos, studiues historian romancier me potecial
mendor dhe me deshmi dokumentare arkovore , të kohës se sotme moderne .
Nuk
kam pasur kurajo,se ai me penën tij madhore historike-letrare te ngjyer me
gjak, kapërcen kufijtë tolstolian te epopesë “Lufta dhe Paqja” ne analogji me
historine tone kombetare, si nga përmbajtja dhe forma, më veprën madhore
studimore.
Në
pese,V, vëllime voluminoze, “KOSOVA”, zbulon te Vërtetat e pamohushme,te
Historisë Botërore,shqiptare dhe kosovare e asaj evropianë, nga errësira
shekullore te qëllimshme, ndaj kombit tone, më dokumente dhe dëshmi të gjalla
qe flasin vetë,
nga
arkivat shtetërore e muzeale ne Gjermani, BON dhe ne disa vende Evropianë. Pra
gjykoja si mund te ngrihet e ti thur lavdi,një ushtar i vockël,gjeneralit
napolian,” Gjigandit te Rodit”, që qëndron si një feniks ne maje te piramidave
egjiptianë,
përpara
penës te Dimokleut, apo me afër ne trojet tona,para tehut te shpatës te Heroit
tone kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeut.
Pra
të krahasuar realisht, një hero peneshkrues, trim, luftëtar, komandant
fitimtar, më një Hero kombëtar, penë gjigande e përkushtuar e lyer me gjak.
e
historisë tone kombëtare, triumfator mbi enciklopeditë erudite te shekujve te
përgjumur. Megjithatë vendosa te shkruaj dy fjala,Ese ne pozitat, e një lexuesi
dashamires te letërsisë dhe te historisë tone dritëdhënës dhe shekullore.
Diviza
e veprës monumentale historike kombëtare te Dr.Jusuf Buxhovit është:
-Shqipëria
dhe shqiptaret, troje dhe populli ynë dhe Kosova si pjese e saj, janë te paret
ne Evropë, përballe Serbeve si Turqit, të ardhur dhe pushtues te vjeter e te
rinj,
te
Ballkanit, je janë ngulur si shtypës e zhdukes te kombit tone, shfarues te
kulturë historisë gjuhës dhe lirisë tone paqedashës.
Për
fat te mire, pasi kam lexuar, në internet, fragmente nga veprat historike te
Jusf Buxhovit, i cili me ka hapur horizonte te reja për te kaluarën dhe te
sotmen e Shqipërisë dhe te shqiptareve, tekstualisht, për Kosovën legjendare,
Dardaninë, djepi i Ilirisë dhe i Pellazgeve, rastesisht me ra ne dore romani
“Libri I Gjakovës”, dhuruar nga miqtë e mije komshinj, këtu ne Florida,
vëllezërit gjakovare.Nga pasionanti dhe intelektuali economist fjalë urti,
Ismet Grezda,i cili vjen përherë ne Amerike, në tre djemtë tij.
Pas
thenijeve te gjalla, të miqve te mije për Gjakovën, historinë e saj, pishtarë
liridashëse e mendjendritur kosovare,qe kam shkruar me pare nga deshmite
trimeresha gjakovare te pampushtura nga torturat e shkajve te rinj serbe te
vajazave Dr.Bexhet Canhasi qe erdhe ne ne Amerike pas luftes ne Kosove,nje
intelektual studjues, ja tani po i lexoj, homerianin historian,studjuesin brilant
Buxhovin,nga miku im edhe ne facebook.
Nje
studjues hulumtues i gjalle,kerkues zbulues I “Thesarit I te Vertestes
“historike Kosovare,nepermjet dukumnetave arkivore, duke me krijuar tabllo
filmike si ne ekran kinemaje, epopenë gjakovare,historine tone kombetare.
Për
te mos shuar kureshtjen e lexuesve, po rikujtoj vetëm disa pjese fragmentare
për romanin epope, “Libri i Gjakovës”,te parathene me jeten e tij.
Jusuf
Buxhovi ka lindur ne Peje, por është rritur ne Gjakove, eshë gjakovar, për ketë
ai ndjehet krenar se bën pjese ne figurat,( shkruajme ne se ai eshte modest)
e
trimave ,heronjve e dëshmoreve legjendare, një plejade e ndritur kosovare,
prandaj obligimin e tij si vendali, ia kushton Gjakovës, nëpërmjet te vërtetave
historike dhe rrëfime te gjalla,duke i dhuruar lexuesit, një memorie letrarë qe
flet me gojën e historisë dhe te rrëfimeve popullore, në një vepër letrarë.
Romani,
ndahet ne tituj te veçante si organet e trupit, e qene tërësi, më një lidhje
organike letrarë te brendshme, na jep dhe pasqyron, portreti fisnik te
gjakovarit,
por
dhe peizazhin ,tablonë e plote te Gjakovës, obelisk te trimërisë e
mendjendritur kosovare.
Shënimet
modeste për Dr. Jusuf Buxhovin dhe veprën e tij, ne tërësi e ne veçanti për
romanin “LIBRI I GJAKOVËS”,janë rrjedhojë logjike te mijat, si pasoje, rastësi
nga leximi dhe shënimet për “Trilogjinë e Visareve “të studiuesit letrar, Kosta
Nake; “Kalvari i Diagrames” nga krijuesja e talentuar Nexhi Hasani’
dhe
te poezisë e prozës te Lek Gjokes, këtij Eposi te ri, te Letrave Shqipe ne
diasporë, për te arritur ne përfundim logjik, së letërsia dhe historia ,janë
bashkudhëtarë, te pasonit, talentit te shpirtit krijues te intelktualit qytetar
patriot e atdhetar.
Jusuf
Buxhovi ka lindur me 1946 ne Pejë, por fëmijërinë she shkollimin e mesëm e ka
kryer ne Gjakove. Ai është diplomuar ne
Universitetin
e Prishtinës 1968 ,dega Gjuhe letërsi shqipe, ndërsa ne vitin 1979,ne degën e
Historisë, magjistri me temën,”Lidhja Shqiptare e Prizrenit, ne dokumentet
gjermanë.
Pra
ai studioi për Letërsi, si pasioni e talenti i tij, u specializua për Histori,
idhulli e përkushtimi intelektual,qe u shnderrua ne nje dhunti krijoi dhe
shkroi te Vërteten, historike kombëtare, si obligim pervendlindjen,si librii
familjes gjakovare .
Romani
“LIBRI I GJAKOVËS”apo “Gjaku I Kosoves”,do ta quqja une, botuar ne vitin
1908,eshte një rezyme muzeale shpirtërore letrare- historike për Gjakovën dhe
gjakovaret, të mençur dhe trima te pashoq,e te papërkulur ,fitimtare edhe kur
ishin ne gjendje te tmerruar ,ne shtetrrethim, liri a vdekje, si pushtuesit e
vjetër naziste gjermane ashtu dhe nga hordhia pushtuese shfarosëse kriminale
Serbë,ja dolen ne fund si triumfatore.
Romani
hap siparin letrar ,me një monolog shpirtëror ndjesor te autorit ku thotë midis
te tjerave, në vend te prologut:
-“seç
m ‘u kishte pikasur një si përhitje se ai(libri ne fjalë) mund të quhej “Libri
i Gjakovës”, dhe ketë e kisha nxjerre ,sikur të qe, ndonjë shkëputje nga
brendia ime, e cila dhe ashtu do te lirohej ne fund te asaj zbrazjeje, ani pse
me atë përcaktim, ndikohej qe përmasa e kohës, aq e rëndësishme, si meditim
gjithëpërfshirës, t’i nënshtrohej saj te hapësirës,,qe pashmangshëm se e gjithë
asaj, mund t’i kthehej ne një përkufizim dhe te mgjashëm.”(J.B.fq-8)..
Si
një mesazh filozofik i mendimit njerëzor, duke deklr me poshtë :
-“Ky
Libër është i hapur, dhe është i te gjithëve..”
Romani
është i shkruar si rrëfenjë tërësore me tituj te veçante, që lidhen organikisht
me njeri tjetrin, dukë filluar me “Paralajmërimin “paranteze e subjektit,
për
te vazhduar me tej me tituj simbolike,tabllo historike jetesore qe lidhen
organikisht si ato te filmave, si rrjedha e një lumi te vrullshëm, më zhurma
dallgëzuese.
Përshkrimet e rrëfenjave, janë logjike e rrjedhojë e vërtetësi historike, natyrë e penës se tij krijuese e studimore, pa fantazi, por me një energji tokësore, dukë përshkruar, boten e heronjve ,personazheve te tij reale dhe vatër gjakovare, si vendin e ithtarëve te perëndive mitologjikë, por tokësore,ku spikat mençuria e trimeria,per paqe vellazeri e liri.
Përmes
historisë ngjarjeve tragjike,diturisë e urtesisë popullore, rrëfenjat
përcjellin dhe një mesazh te brendshëm kombëtar,thelbi ideal I kmbtonene
shekuj,
se
“feja e shqiptarit është shqiptaria, “dhe nga kjo vëllazëri e gjakut, buron
forca e pamposhtur Zeusit gjakovar dhe shqiptar ne tërësi.
Kjo
është kuptim plote dhe e meshiruar ne zanafillën titujve si “Prifti dhe
unë”/’Shën Angjelina”/”Hapësira e esnafeve”/Dervish Lani”/,..qe është dhe një
nga protagonistet e personazheve.
Nje
tjeter mesazh historik kombetar,se ne e kemi ruajtur dhe mbrojme gjakun tone
,renjet tona aterore ,jemi bij te nje gjaku”…Gjaku i pastër “si rrëfenjë me
vete e ne vazhdim me nëntituj te tjerë është thelbi shpirtëror kombëtar i
shqiptarit, ideali i tij paqësor dhe liridashës, ne qoftë se do ta shprehin ne
mit, hembra e Akilit te shqiptareve.
Ne
roman plotësojnë njëra tjetrën te gjitha rrëfenjat si këto te gjakut te pastër,
të shqiptarizmit, më rrëfenjat tjera, si “Gjaku i papastër/Thikat e
gjakut/Mallkimi i gjakut”/Pastri i gjakut/e te tjera.
Për
te vazhduar me tej me protestimin e figurave popullorë, qe behën prometë te
personazheve historik te vete romanit, si
“Hyrije
hanemi”/Dora e zeze”/Hakmarrja e mbrojtjes/Dynjaja me dollapë? e te tjera .
Një
cikël më vete ne roman janë rrëfenjat te perifrazuara si PJESA E SHTESAVE, Koha
e Shtetrrethimit, që plotësojnë njëra tjetrën, subjektin e veprës letrarë,
fjale dhe gjykime, siç shprehet vete autori,nepermjet esseve letarare
origjinale:
-“nga
gjithfarë thashethemesh, në një kohe te çuditshme, ku dhe shelgu mund te bënte
rrush, ku dhe plak mund te behej nuse,
sikundër
dhe miza mund te behej buall, dhe bualli mund te behej mizë dhe çmos
tjeter.”-(fq.203?) thashetheme burimore historike qe duke nga forma si fabula
nga subjekti,gojedhena legjenda te sjella me mjeshtri ne ditet tona,ne te
veteta te pamohushme.
Thashethemet
ne kohen e shtetrrethimit, janë një risi e re ne forme, por dhe një përngjitje
moderne e fabulës te subjektit,ne gjininë e romanit, dukë na dhëne dramën
historike liridashës te Gjakovës, e nëpërmjet humorit e gurrës popullore ne
mënyre groteske, për te larguar sadopak dhimbjen tragjike te humbjes te
njerëzve,
Dhe
për tu distancuar nga trishtimi e koba, për te rigjeneruar energjitë njerëzorë
,për kuraja e force, për te dale fitimtare ne shtetrrethimin vdekjeprurës. Nuk
mund te hyje ne detaje, si për madhësinë e kësaj kumtese dhe as për kureshtaret
e romanit.
Një
libër me vete përbejnë thashethemet, si pjesa e romanit epopesë, duke qene here
herës si te vërtetat, ndodhi te eposit historik.
Romani
mbyllet me një “pasthënie”, fundi i një fillimi ,do ta quaja unë siç ka shkruar
kronikani i historisë te Gjakovës(J.B),me titullin “DITARI I VRASJES”, më
shënime retrospektivë, si epitafe, të përjetuara, në formën e një ditari, pra
10,dhjetë te tillë.
Si,
“Shënimi i parë i shkruar ne ditën e tretë te pranverës së vitit te fundit të
mijëvjeçarit te dytë-…deri ne :
“-Shënimi
i dhjetë, i shkruar ditën e fundit te pranverës se vitit te fundit te
mijëvjeçarit te dyte, si rrëfimi krye rojës se vetmuar, që i thoshin Momçillo,
një monografi mendimtarë krenarie, përmbyllëse e romanit,Librit te Gjakovës
:-“…Nga kjo pike e lartë, ku jam i mbyllur dhe i vetmuar, më behet sikur te
vdekurit janë te gjallë, ndërkohë qe te gjallët,janë kthyer ne te vdekur…Këtu
sikur është ngatërruar kufiri midis jetës dhe vdekjes, sado qe ne kemi besuar
dhe kemi,bere çmos qe jeta te jetë e jona dhe vdekja e tyre…Megjithatë jam i
lumtur qe u përpoqa dhe bëra s’ishte e mundur
për
te çuar ne vend frymën dhe porosinë e rrugës se nisure cila fatkeqësisht po sos
këtu…Prishtine,2008.”
Këto
janë rreshta dhe fjalët e fundit te romanit LIBRI I GJAKOVE dhe te madhit Jusuf
Buxhovi, autori i romanit, të kësaj epopeje legjendare me dëshmi historikë te
gjalla, të përjetuara, për te cilën kronikanet, historianet, studiuesit,
shkrimtaret ,kane për te thëne me se shumti, në te ardhmen.
Presa
i përket vlerave artistike letrarë te romanit, ato përbejnë një thesar letrar
te derdhur ne roman me pasuri te pa çmuara .Frazat e romanit janë “ese” letrarë
filozofike, thënieje te mençura, nga përvoja jetësore por dhe eruditë te
mençurisë te këtij, gjigandi mendimtar dhe tokësor i papërsëritshëm.
Le
t’ia leme fjalën, studiuesve, kritikeve, eseisteve letrare për te nxjerre me ne
pah vlerat artistikë letrare te romanit, dhe gjuhen filozofike te përmbajtjes,
si shprehje e mençurisë gjakovare, përfaqësues dhe biri i saj është dhe vete ai
..
Mirënjohës
dhe respekt penës te ndritur te autorit te ngjyer me gkak, dramës tragjike, të
pamposhtur dhe fitimtare te Gjakovës.
Le
te lexojmë e te shkruajmë historinë kombëtare, siç shkruan Jusuf Buxhovi ,kjo
është Historia e vërtete e Shqipërisë dhe Kosovës ne veçanti, dhe jo “përrallat
dhe gënjeshtrat” e te qëllimshme abuzive pasiononte e shovinistë, te pseudo historianeve,
Botërore, Evropianë, dhe neonazisteve te rinj serbe, që duan ta fshijnë nga
faqja e historisë kombin dhe popullin tone, si Nëna e familjes Evropianë. Vete
romanin “LIBRI I GJAKOVES” do ta quaja,ne pozitat e nje lexuesi te thjeshte e
modest,”GJAKU I KOSOVES”dhe studjuesin Dr.Jusuf Buxhovin,me nje epitet
mitiologjik,e meriton denjesisht :-“Marathonomaku i te Vertetes” historike
kosovare.
Le
te prehemi per gjakun e derdhur te deshmoreve dhe te viktimave gjakovare, te
jemi krenare,per urtesine dhe trimetite e vellezerve,paqedhenes e liridshes,dhe
te mbrojme kauzen e lirise me pushke me pene ,ashtu si Heronjte Kosoves, JU
Dr.Jusuf Buxhovi.