Skënder Sherifi në kohën kur përkthehej nga Ibrahim Rugova

Nga Dhurata Hamzai

Poeti i njohur Skënder Sherifi nuk do ta harroj kurrë faktin që i madhi Ibrahim Rugova, për të cilin pohon se ka qenë “udhëheqësi shpirtëror i popullit të Kosovës”, paska përkthyer në shqip poezitë e tij. Në atë kohë Skënder Sherifi ishte një shqiptar që jetonte në Belgjikë, por edhe poet që gëzonte një famë të madhe dhe përkrahje të madhe nga rrethet intelektuale dhe sidomos nga poetët më të shquar të Francës, të cilët e çmonin për origjinalitetin, kërkimin e formave të reja dhe dlirësinë poetike. Ishte kohë e artë për poezinë e Skënder Sherifit atëherë në Europë. Emri i tij nisi të pushtonte faqet e gazetave perëndimore krahas kopertinave të librave me vepra të botuara nga ai. Në Shqipëri fama e tij nuk lejohej të bëhej e njohur. Pengohej nga regjimi i Hoxhës, sepse diktatori Hoxha, këdo që kishte ikur matanë kufirit të Shqipërisë, e shpallte armik të komunizmit dhe të këtij vendi të shtypur në atë regjim. Familja e Skënder Sherifit edhe pse iku e detyruar nga kërcënimet e regjimit komunist, sepse babai i tij ishte një oficer i lartë i mbretit Zog, mori me vete në Belgjikë të gjitha traditat, zakonet, gjuhën. Ajo mblodhi në vatër të mërguarit e tjerë shqiptarë dhe kjo e pasuroi atë me vetëdijen e të qenit një shqiptar, pavarësisht famës. Kjo mundet të ketë qenë një nga arsyet madhore, krahas vlerës, që Ibrahim Rugova të niste ta përkthente në gjuhën shqipe poezinë e Skënder Sherifit të mbushur plot stilizime moderne, të cilat ende ishin gjë e rrallë për krijuesit shqiptarë të ndikuar nga metoda e varfër e realizmit-socialist. “Më vjen mirë që i vetmi poet që ai ka përkthyer isha unë”, pohon pa e fshehur krenarinë Skënder Sherifi, ndërsa ka në dorë ribotimin librit të tij me poezi “Lojë dhe kundërlojë” të botuar më 1980 nga Rilindja, përkthyer prej frëngjishtes në shqip nga Ibrahim Rugova. Ai sapo është kthyer nga Prishtina ku ka festuar me intelektualët atje vëllimin e ribotuar, këtë herë nga shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë, dhe nuk i ka ndryshuar asnjë presje këtij libri, përfshi edhe një pjesë studimi të modelit tipik soc-realist të shkruar nga R. Musliu, kur dihet që poezitë e tij nuk kanë lidhje me atë metodë krijuese. Megjithatë vëllimi poetik i Skënder Sherifit është shumë interesant dhe në atë kohë duket se u është dhuruar krijuesve shqiptarë të Prishtinës si një rrymë e freskët poezie, plot kolorit tematik, spontanitet në të shkruar dhe sinqeritet shpirtëror të pakrahasueshëm. Këto veti duhet ta kenë bërë për vete Ibrahim Rugovën, i cili e përktheu me dashuri poezinë e një shqiptari që ishte në koherencë me poezinë moderne europiane dhe atë botërore, i rritur si poet mes të huajve, por që nuk i munguan asnjëherë poemat për Shqipërinë, Kosovën dhe poetët kombëtarë. Liria e të shprehurit në raport me ndjesitë fizike dhe shpirtërore i japin karakter impresionues dhe ekspresiv poezisë së Skënder Sherifit. Përbrenda vargut rri si ndër gishta, po ta prekësh, një ritëm muzikor i veçantë të cilin mund ta ndiesh njësoj si në prekjen e një tastiere dhe këtë e kupton më mirë nëse disa nga poezitë e tij nis t’i lexosh sikur je gati për t’i bërë këngë. Edhe pse e mbarsur me mesazhe mbi raportet e sjelljes së njeriut me botën dhe jetën, poezia e Skënder Sherifit ledhatohet prej disa frushullimave dhe zërave muzikorë të begatë, veti të cilën ia japin lëvizjet e fjalëve të shkruara natyrshëm, butë dhe në harmoni me ndjesitë shpirtërore dhe fizike të poetit. Poezitë e tij të lënë përshtypjen se shkruhen në rastin më të parë, si një bisedë ose dialog pa u redaktuar prej poetit më pas. Kanë një rrjedhë të vetvetishme stilemash metaforike, të mbarsura me elementin mitik të shpirtërores, pasuri e poetit, dhe atë praktik të ekzistencës, veç vargjet e kanë zanafillnën kah mitikja. “Duhet patjetër të dalim/ nga sëmundja mentale/ dhe copëtimi psikik”, shkruan poeti. Madje poezia e parë që çel këtë libër nis vërtet me një autoportret, ashtu si e ka dhe titullin. Poeti shkruan: “Në këto qytete vetmie dhe tmerri/ Po vë një maske oksigjeni/ Që të jem imun ndaj zhurmës dhe indiferencës/ Dhe kur hyj ndonjëherë në valle pa dëshirën time/ Në këtë vrapim të pështejllueshëm që na shpie në kaos gjeneral/ Mundohem t’u qëndroj agresioneve publiciste/Midis ftohtësisë së neoneve dhe kancerit të konsumit…”

E poeti vijon mbrojtjen metaforike nga e gjithë kjo gjë që qytetërimi i sotëm sjell. Duke iu kundëvënë logjikisht e shpirtërisht konsumizmit dhe manipulimeve të shkencës, gjë e cila e mban atë në ankth parandijor se mos merr fund ndoshta civilizimi dhe kulturat shpirtërore që ka trashëguar njerëzimi deri në këto kohë. Vëllimi poetik “Lojë dhe kundërlojë” mund të quhet fare mirë një libër i frikësuar nga venitja dhe brerja e shpirtit njerëzor. “Dalëngadalë do të mbërrijmë në ato tip botësh që krijojnë diktatura të Big-brother-it, diktatura pa emër, sepse ti s’di me kë lufton” thotë poeti Skëder Sherifi duke komnetuar se njeriu sot është në presion psikologjik, sado e refuzueshme të jetë për të ecur baraz në botën moderne. Poeti nuk e do këtë botë. Qëllimi i tij është për ta lidhur njeriun me esencën e tij : “Atëhere i ik asaj frike të tmerrshme që më zë për fyti/ dhe në këndellje të rinisë sime të dehur,/ zien një dashuri e marrë për jetën”. Me poezinë e parë të librit poeti i kundërvihet agonisë universale në të gjitha portat e ndjesive njerezore dhe ai e quan pirg plehu këtë botë ku çdo ndjenjë, përfshi dhe seksin është kthyer në virtualitet dhe objekt konsumi.

Megjithëse rrëfen ashpër, poezia e Skënder Sherifit në librin “Lojë dhe kundërlojë” nuk e përdor urrejtjen si stigmë, por si një vrundull ndjesish që shprazen për t’u hapur dritare ndjesive të tjera, shumë më të bukura. Misioni i tij poetik është të zbulojë dhe të mbjellë të bukurën njerëzore tek vetvetja dhe njeriu. “Atëherë këndoj, kërcej, vajtoj dhe qesh/ pranë të marrëve që më duan dhe i dua/ i lumtur të jem më në fund ai që jam”. Vëllimi poetik “Lojë dhe kundërlojë” i ngjet sa një ditari human aq dhe një kalendari stinor, ku përfshihen ndjesitë për të gjitha ngjyrat e jetës. Gjen këtu Iluminacion, Det, Dashuri, Homazhe, Projeksione, dhe Dëshira, që janë struktura të lëvizshme dhe që shkatojnë bashkë me lëvizjen prekjen e njeriut tjetër. Poezitë e Sherifit të ardhura natyrshëm nga brenda, kanë një rrezatim spektakolar të fjalës me ndikim të shpejtë për shkak të koherencës me lojën dhe kundërlojën e jetës që poeti përqas. Nga leximet tek takimet e sinqerta dhe të përzemërta me njeriun tjetër, shqisat e tij poetike preken, lëndohen, rebelohen dhe nuk heshtin derisa bëhen varg.

“Të etshme nga një gjuhë

Dhe refleksi i shkumës

Të lindur në dhembje

I thithin ashpër

Ato pak çaste të ngadhënjimeve tona”,

shkruan Skënder Sherifi tek poezia e dytë e këtij libri-“Iluminacione”. Edhe struktura e ndërtimit të këtij vëllimi poetik të titulluar “Lojë dhe kundërlojë”, po ta shohësh është njësoj si t’u përgjigjesh pyetjeve të një interviste- se si është ndërtuar jeta dhe njeriu i sotëm modern dhe si sillet poeti përballë botës-e cila nis dhe mbaron me ciklet Autoportret, Moderne, Oksigjeni, Prishja e logjikës, Të vdesësh së jetuari. Por më tepër kjo poezi është si një guidë e cila kurë nuk të zhgënjen për destinin.

Poezi të Skënder Sherifit nga libri “ Lojë dhe kundërlojë”

Iluminacione

Në det,

Kristale zjarri

I shndrisin gjinjtë e tu

Të magjepsur

Nga ëmbëlsira e përkëdheljes

Dhe, rëra e praruar

Që merr trupi yt

Shkrihet në djersimën

E ekstazës sonë të pafund.

Në det,

Perlat e erës

Freskojnë kujtimin tënd

Të magjepsur nga kënga e zogjve

Njësoj si fluturaket memece

Ne emigrojmë në dëshirë

Fëmijë të instiktit tonë të egër

Në det,

Kumbojnë violina

Vdesin mbi buzët e tua

Të etshme nga një gjuhë

Dhe refleksi i shkumës

Të lindur në dhembje

I thithin ashpër

Ato pak çaste të ngadhënjimeve tona

2.

Lojë mbi ironinë

Anri Misha dhe unë

Kemi të përbashkët

Kërkimin e hapësirës së brendshme

Dhe magjinë e vijës

Robert Desnos dhe unë

Kemi mësuar në shkollë

T’i hipnotizojmë mizat

Përkundër guacave të detit

Që kanë një teksturë të re

Pol Elyar dhe unë

Të veshur me armurë shëtisim nëpër Paris

Se duhej të mbroheshim

Nga thyerja e të folurit

Dhe e ngadhënjimit të absurditetit

Sikur thonë:

Imbicilët e pandërgjegjshëm

Le të lirojnë terrenin

3.

Të vdesësh së jetuari

Budallenjtë krijojnë art me lajkat e zonjave

Deti më tërheq me tërbimin e fjetur

Anija ime lidhet në metaforë

Nuk kam kohë të humb përtej esenciales

Një fallxheshë më tha: së shpejti do të vdesësh

O le të më dehë kjo jetë e le të tretë

Të desha në kohët e madhështisë së brishtë

Kur mullinjtë e erës dhe nomadët e urtë

Mbushnin netët e akullta me tornado

Në dolce vita maçorri im krihte pleshtat

E unë dridhja shtratin në bregun e liqenit të bukur

Oh le të më lidhë dashuria me ekstaza të pafundme

Brenda një nate i derdha lotët e tokës

I vetëm në gëzimin tim, me triumf mbi fshehtësi

Që rasti i vuri në mes të rrugës sime

Por ylli më ndihmoi ta gjej fillin e humbur

Këto xhungla të virgjëra mbetën pa i gjurmuar

Oh le të më ndritë drita deri në amshim

Më preu historia në të kthyer

Njerëzit më zhgënjyen me shfrenim

Sa bukur duken zogjtë në vallen ajrore

E agimet do ikin për të ndjellë të nesërmen

Djaloshi si unë ka ecur në hënë.

Shqiptari

Unë jam ai poeti shqiptar

Me shikim të çeliktë

Me 3000 vjet histori në fytyrë.

Fjala ëme është më se e shenjtë

Miqësinë e kam kult,

Për besnikëri e jap jetën

Jam martir dhe i sakrifikuar

Pak më duhet për të qenë i lumtur,

Ujë, ajër, bukë e kripë.

Pushka qe bërë miku më i mirë,

Liria ishte ditë që s’vinte kurrë

Me shekuj luftë për të mbetur gjallë,

Duke i vështruar të huajt nga lartësitë e shkëmbinjve.

Rezistenca ime është e plumbtë, shpirti i palodhshëm

Gjithnjë kam pamje hijerëndë dhe kokëfortë.

Bujaria ime është festë,

Dhe jam i gatshëm të ofroj çdo gjë

Veç plisit të bardhë që më mbulon kokën.

Vështirë u besoj të tjerëve

Aq shpesh më kanë tradhëtuar,

Le të marrin fund apostujt.

Donin ta ndërronin gjuhën dhe zakonet

Po kësaj s’ia doli kush,

E kujtimet tona flenë mbi dunë.

Eja mik, merri erë oxhakut tim,

Aty më ka rritur gjyshja.

I dua bisedat rreth zjarrit të madh,

Për të jetuar u desh të jem më i fortë se Zoti.

Urdhëro raki e cigare,

Nëse ke uri, je në shtëpinë tënde.

Jetoja me familjen time në një kullë të vjetër,

Në mbrëmje mblidheshim rreth sofrës,

Një mes simbolik i ngrohtësisë dhe dashurisë.

Një plak i lodhur i zgjonte epopetë,

Me zërin e lahutës dhe çiftelisë,

Me dhembje të madhe që na shkrehte në vaj.

Unë jam shqipe e vetmuar,

Që shumë pak qesh

Fëmijë e legjendës krenare,

Që vjell zjarr.

E gjithë historia ime është tragjedi

Ndërsa e kaluara aq prezente,

Jeta më bëri tigër e gjarpër.

E dua gruan por kam frikë,

Seksi ynë është flakë që të kallë datën

Obsesion therës që prapë e kemi,

Njëfarë hipokrizie kushedi për çfarë arsye.

Nuk jemi gjithmonë të arsyeshëm me vetveten,

Të veshur me komplekse që shpesh na kurthojnë.

Krenaria ime shpallet dhe s’e ka shoqen,

Kurrë s’kam mundur të jetoj i shtrirë.

Paraardhësit e mi kanë luftuar si luaj,

Për këtë tokë martire, për këtë popull fisnik.

Jam një qenie aq e papërkryer,

I gatshëm për mort e për aheng

I marrë nga pasioni, i dehur në zemër,

Hiç më shumë se një shqiptar i thjeshtë.

Dhe, duhet të punojmë, çdo gjë vjen nga toka

Zhelet ngjiten në djersë

Në mbrëmje kthehen të rraskapitur

Të kënaqur që mori fund dita

Gratë ndezin zjarrin e sjellin bukë

Tregohen ngjarje të ndryshme

Gjithnjë në sfondin e lehtë të muzikës

Yjet xixëllojnë në dehjen e vet

Natyra është gjeniale në vetminë e rëndë

Pak klithje misterioze e shqetësuese

Dalin nga mbretëria e kafshëve

Duhet fjetur sa më parë për të pritur agimin

Ah, sa e mirë është dashuria me gruan

E pastaj gërhitja si e qengjit

Ajo ta kthen thuajse s’pati asgjë

Natë mbretëron në Mbretëreshën

Burri sundon Mbretin

Në një varfëri ekstreme…

Lajme nga Kosova

Në autostradën kryesore

Makina e luksit gjashtëcilindërshe

E drejtuar nga borgjezi i trashë barkmadh

Ndesh si në artin modern

Pleqtë e qepur zhele

Me turbanë si për kokë elefanti

Duke mbajtur varfërinë në kafshët e tyre

Bën vapë që të shkrin

Transporti publik rrjedh nga Neandërtali

Burimi i ujit të ftohtë

Ma shuan etjen deri në palcë

Insektet më infektojnë rrugës

Djersa m’i djeg sytë

O natyrë fisnike, më jep freskinë tënde

Unë eci pa u ndalur, maratonist i vërtetë.

Malet flakërojnë me drita të gjelbra

Duhet luftuar për të ekzistuar

Qyteti është larg si uji në shkretëtirë

Lypësit më fyejnë kur kërkojnë lëmoshë

Sepse unë aq pak e kuptoj shtrirjen e dorës

O zot, ma fal këtë dehje të pafund

Dobësia e rrëmben tërë trupin tim

Të dua, e dashur, të dua, por ç’e do

I ndal me gisht dy lopë zelandase

Që mezi tërheqin një karrocë ciganësh

Këmbët më janë përgjakur, po vdes urie

Erdha te pazari pranë xhamisë

E ndaj bukën me një katundar

Që më kall datën me tre dhëmbë në gojë

S’është kopsht me lule për të gjithë, po ju them

Të dobëtit janë të mallkuar, adios amigo

Ah, Zoti është lojë e vjetër, në emër të Zotit…

Përktheu nga frëngjishtja në shqip: Ibrahim Rugova