Bahri Myftari?: Doraci i Shpatit

DORACI I SHPATIT

Tregim nga Bahri Myftari?

Doracit të Shpatit që në takimin e parë, ku afendikoi e pyeti se si kishte mundur të vinte deri te ky fshat rrëzë malit të Verias, u pa se nuk do t’i ecte për mbarë. Erdha jo si shumë të tjerë, iu përgjigj ai. Dokumentet të gjitha i kam të rregullta. Kalova kufirin pa problem. Fjeta një natë në Kostur e pastaj...

- Ku, ku fjete? – e pyeti tjetri.

- Në Kostur.

- Kastorja, - e ndreqi ai tërë inat.

- E thashë në gjuhën time.

- Në gjuhën tënde! – ironizoi afendikoi – Mbathja nga ke ardhur. Në gjuhën tënde nuk ha bukë këtu.

Doraci i Shpatit, i lodhur, i këputur, mbetur pa një fije shprese, mendoi atë çast të ikte, ta kërkonte fatin në një fshat tjetër, por megjithatë e mbërtheu dëshira t’ia thoshte grekut ca fjalë:

- Në gjuhën time kam mësuar Homerin, - i tha, - po Homerin deri tek Niko Kazanzaqis.

Greku që ishte gati t’i kthente shpinën, u shtang. U kthye përballë tij. E vështroi sikur do ta hante me sy, e pastaj shikimi i mbeti mbi dorën sakate të emigrantit, veçse askush të mos mendojë se e detyroi sentimenti të ndërrojë mendje...

- Malaga alivanos, - tha nëpër dhëmbë dhe i bëri shenjë ta ndiqte pas.

Kaluan nëpër një rrugicë përkarshi shtëpisë së bardhë dykatëshe me një ballkon të tipit verandë, mbushur me turli lloj lulesh. Bënë më tutje dhe atje iu doli para syve një stallë në formë anijeje, qëndruan. Më shumë me shenja sesa me fjalë, afendikoi i dha detyrën dhe i bëri të qartë pagesën. Ishin pesë lopë për të kullotur, natyrisht orari për kësi punësh është i njëjtë, si në të gjithë botën: nga mëngjesi kur lind dielli dhe deri në mbrëmje kur perëndon. I tregoi edhe vendin ku do të flinte: një kthinë në hyrje të stallës, e qarkulluar me gardh që të jepte përshtypjen e një kolibe qeni, në cep nja tri dërrasa, medemek shtrati. Pas pak i pruri dy batanije dhe një jastëk me këllëf meshini, a thua do vendoste iriqi kokën mbi të. Doraci i Shpatit vërtet ishte fshatar e bir fshatari, por kurrë, kurrë nuk kishte kullotur gjë të gjallë: as dele, as dhi, as lopë. Qysh në fëmijërinë e hershme, kur nga një minë në formën e topit të llastikut, fshehur në një murishte, u aksidentua dhe iu këput dora e majtë deri në bërryl, ai u veçua nga jeta dhe punët e rëndomta të bashkëmoshatarëve. Mbaroi shkëlqyeshëm shkollën e mesme. Bëri ca kurse të shkurtra, të shpeshta me drejtim kulturor dhe u shpërblye falë aftësisë, por edhe sakatllëkut me detyrën e përgjegjësit të një vatre kulture në zonë, detyrë që e kreu deri në festivalin e fundit kombëtar, ku grupi folklorik i Shpatit i drejtuar prej tij, u bë i famshëm me atë këngën me vargjet thurur po prej tij, refreni i së cilës mbahet mend edhe sot e kësaj dite:

Plot pesë shekuj nëna priti

Skënderbeut një vëlla ia rriti.

Siç kuptohet prej vargjeve, kënga i kushtohej Enver Hoxhës. Kush, veç tij do të guxonte të pranonte lavde të tilla! Doraci i Shpatit e dinte fort mirë këtë. Jo më kot, më pas u shpërblye bujarisht duke e emëruar drejtor të përgjithshëm për tërë kulturën në krahinë. Gjithë ditën merrej me emulacionin socialist, madje mund të dëshmojmë se ishte pikërisht ky shpikësi i emulacionit lëvizës, pra çuarja e një tabele nga një parcelë në tjetrën, duke stimuluar kooperativistët se kush e cili ta ngulte kazmën më thellë. U thurte vjersha lavdëruese, tanimë që së fundi njihej dhe si autor i asaj kënge të famshme, drejtuesit e kooperativës, shefat e ndryshëm digjeshin prej dëshirës të përfshiheshin nëpër vargjet e tij. Veçse në mbrëmje, në zyrën e vet, vepronte krejt ndryshe: personazheve të ditës u thurte ca bejte humoristike, satirizuese dhe me rrugë të padukshme i shpërndante në popull, sidomos në nxënësit e shkollës që zunë t’i mësonin përmendësh më me lehtësi sesa vjershat e Naim Frashërit. Nën pushtetin e kësaj muze që i siguroi një lavdi jo dhe të pamerituar, u pushtua prej një ngasjeje të çuditshme; për të vendosur korrespondencë me shkrimtarin e madh turk Azis Nesin dhe kur, pikërisht në atë kohë, kur moshatarë të tij të mbërthyer prej të njëjtit pasion, nuk guxonin t’i shkruanin letra Ismail Kadaresë. Megjithatë, ajo mbeti një përpjekje e dështuar, pasi letrat kurrë nuk mbërritën tek shkrimtari i shquar, veçse deri tek kutia e postës, më pas tek drejtori, i cili njëra pas tjetrës, rregullisht ia dërgonte hetuesit të zonës, deri sa në një natë, ky bashkë me shefin kryesor të Partisë, që ishte njëherazi dhe daja i nuses së doracit të Shpatit, i bënë një kontroll të befasishëm në zyrë, ku siç dihej nga të gjithë, ishte edhe studioja e tij. I gjetën ca bejte ende të papërfunduara, kështu që s’përbënin rrezik, i gjetën një libër rusisht por që për fat ishte një biografi e letrarizuar e Leninit dhe nuk ia morën për keq, i gjetën një metode të gjuhës angleze, por ngaqë as hetuesi, as shefi i Partisë nuk e dinin se po atë gjuhë fliste edhe imperializmi amerikan, nuk e vlerësuan, ndërsa antenën e fshehur në lis, me anë të së cilës shihje lehtësisht jo pak, por 10 stacione televizive italiane, e vuri re vetëm shefi i Partisë, i cili, meqë ishte daja i nuses, e mbylli njërin sy. Prapëseprapë, edhe pse rrethanat ishin lehtësuese, ata e bënë relacionin. Shumë shpejt atij i erdhi pushimi nga puna me motivacionin, se nënvlerësonte shkrimtarët vendas, përqeshte njerëzit e punës e mbi të gjitha, nënvlerësonte kulturën socialiste. U end një vit pa punë, pa shpresë.

Kur u hapën kufijtë dhe moshatarët e tij u dyndën drejt vendit fqinj në Jug dhe drejt detit për më tutje, ngurroi. Vërtet ishte ende i ri, veçse ishte familjar kishte gruan dhe dy binjake. Mirëpo jo vështirësitë, por varfëria po e mbërthente dita-ditës për gryke, sidomos kur të shoqen, Kristinën ia pushuan nga detyra e edukatores së kopshtit, për shkak të përkrahjes që i shoqi mbante ndaj opozitës. Kështu që litari iu mblodh keqas. Pa ç’pa u nis edhe vetë për mërgim, duke gjetur strehë aty rrëzë malit të Verias si bari lopësh.

Në fund të muajit, afendikoi u nis për në Selanik. Kremtohej një ndër datat e shënuara të revolucionit grek, ku një xhaxhai i babait të tij ishte vrarë nga turqit në ledhet e qytetit që për pjesën veriore të Greqisë, ishte po aq i shenjtë sa Athina. Ndërkaq doraci i Shpatit ishte ambientuar me zanatin e ri. Lopa për nga gjitarët, pas deles është më e urta, më e lehta në kullotë. Duke përfituar prej kësaj mirësie, mundi të studionte i qetë, me anë të një fjalori praktik, gjuhën greke ku nuk munguan rezultatet e mira. Ndërkaq, një mbrëmje, ndërsa ishte duke mbyllur lopët në stallë, njërën syresh e thirri me emrin: Athina; E shoqja e afendikoit, që u ndodh në ballkon rastësisht, u nervozua jashtë natyrës së saj babaxhane, dhe i kërkoi menjëherë shpjegim. Doraci i Shpatit qetë-qetë, nisi ta sqarojë se të pestave, ai u kishte vënë këto emra: të parës brithyerës, ngaqë është më e vjetra, siç dhe e dëgjove e thërras Athina, të dytën, laramanen me pulla të kuqe, Tirana, asaj që i loton syri i majtë, Vjena, qimeverdhës Praga dhe asaj bardhoshes, Sofia. Ajo bëri kryqin dhe vështroi tepër e çuditur.

- Po nëse do të ishin meshkuj, ç’emra do t’u vije?

- Meshkuj! Meshkujt nuk meritojnë emra kaq të lavdëruar.

Ajo u kënaq, qeshi me gjithë zemër sa të dukej sikur nga çasti në çast, gjinjtë e mëdhenj, tepër të mëdhenj, të mbështetur mbi parmak, do t’i binin përdhè. E ftoi për herë të parë, pas kaq kohësh të hynte brenda. E gostiti me gliko dhe me një gotë qumësht. Ai, në përgjithësi, kishte krijuar mendim të mirë për të. I vinte keq që ajo, ndryshe nga ai thataniku, i shoqi, kishte një shëndet aq të tepërt, të papranueshëm sa në llërën e krahut të saj, po ta çaje, mund të fshihje plotësisht një kokërr ftua.

Ndërkohë zonja e shtëpisë, hapi televizorin. Për çdo natë ndiqte si e marrë një teledramë italiane, pa përkthim, veçse atë natë melodramacitetin e saj, falë përkthimit të emigrantit, e shijoi si kurrë herë tjetër deri në dhimbje, deri në lot. Kur u kthye i shoqi, ajo i tha se këta alvanosët dreq janë, por ky sakati ynë, më dukej lloj tjetër dhe i tregoi se ai e dinte italishten si të ishte italian i vërtetë. Burri nuk ia vari, por pasi u mendua pak, i tha se meqenëse paska bërë një shërbim plus, mund t’i falësh një birrë nga ato të shtrenjtat e Selanikut. Gati çdo mbrëmje jo vetëm nga mërzia, por edhe për të thyer veshin në greqisht, doraci i Shpatit, shkonte tek bari në qendër të fshatit. Zinte një tavolinë tek cepi e dëgjonte. Baristi, një topolak, por tepër i shkathët, qëllonte që e qeraste me ndonjë shishe birrë, madje kur ishte i ngeshëm vinte dhe ulej pranë tij, duke përdorur ca fjalë në shqip, që doracit të Shpatit i kujtonin arbëreshët, por që tjetri pohonte se ato fjalët i kishte mësuar së fundi prej emigrantëve të shumtë që endeshin këtyre anëve...

Ndër këto raste, ai, baristi tregoi se ishte i ardhur në Veria, nga Kavalla dhe siç tregohej gjysh pas gjyshi, fisi i tij ishte i të njëjtit trung me atë të Mehmet Aliut, pashait të madh që pati krijuar Egjiptin modern, por që ai nuk e besonte, sepse pashai ishte turk. Mirëpo, doraci i Shpatit që nuk ishte pa diturinë e duhur rreth Mehmet Aliut, i tha se e vërteta qëndronte krejt ndryshe; pashai i madh ishte shqiptar nga nëna dhe babai, nga thoi deri në gjak. Baristi u vu në dilemë të madhe.

- Unë jam ortodoks, ndërsa ai mysliman.

- Kjo që the tani, - i tha doraci i Shpatit jo pa triumf, - është histori më vete...

Ndërkaq në lokal, plot zhurmë hynë nja dy emigrantë rusë të gjatë dhe nervozë. Me sa u kuptua, ata kishin një hesap me baristin e zunë të bërtisnin. Veç dhe ky, jo më pak. Bërtit njëra palë, e bërtit tjetra s’po merrej vesh gjë, por ama nervozizmi po e kalonte masën. Atëherë, doraci i Shpatit tepër i qetë, zuri t’i shpjegonte baristit atë ç’ka po kërkonin rusët me atë rusishten plot pështymë që nxirrnin. Gjendja, dalëngadalë u qetësua, madje përfundoi aq mirë sa të dy palët u ndanë duke u përshëndetur. Afendikoi që e kishte ndjekur tërë situatën në hyrjen e lokalit, ia ktheu doracit të Shpatit:

- Si ... edhe rusishten e ditke?!

Me t’u kthyer në shtëpi, afendikoi diç bisedoi me zonjën e vet. Pas pak e hoqën prej kthinës në sallë dhe i liruan një dhomë në katin e parë. E zonja e shtëpisë që e shprehte hapur gëzimin e atij veprimi që sapo u krye, ecte rëndë-rëndë e mërmëriste:

- Ooli kalla, Oli kalla!

Më vonë erdhi edhe baristi që për largimin e sherrit me rusët, i dhuroi doracit të Shpatit një radio me bateri e, si në qejf që ishte e hapi përsëri bisedën rreth origjinës së Mehmet Aliut, por meqë ata të dy, herë pas here edhe ajo babaxhania, mbronin origjinën turke të pashait të madh, ai nuk e zgjati, nuk iu duk e arsyeshme t’i kundërshtonte. Kur mbeti vetëm në dhomë, mori frymë i lehtësuar, dhe s’po ngopej së shijuari rreth e qark: krevatin e madh, me një dyshek dy pëllëmbë, me jastëkun  e qëndisur dhe atë pasqyrën që bënte të mundur të shihte pas gati dy muajsh fytyrën e vet. E pushtoi një melankoli, prej kohësh e harruar, e pushtoi një mall për Kristinën, për dy vajzat, aq sa nuk nguroi aspak të mallkonte veten që s’u kishte dërguar dy gisht letër. Prandaj, vendosi aty për aty ta shlyejë fajin. U përshkroi gjendjen e re që po gëzonte dhe po me tone gëzimi e qëndisi letrën. Afendikoin ua paraqiti të njëjtë me portretin e shefit të partisë, të cilin ato të tria e njihnin fort mirë, të shoqen e afendikoit ua krahasoi me një mullar bari, ku Athina, Tirana, Vjena, Praga dhe Sofia, siç i quante ai lopët, mund të kullosnin një dimër të tërë.

Në fillim të verës, u kthye nga Anglia vajza e pronarit që sapo pati mbaruar vitin e parë në një universitet të Londrës.

Ishte një vajzë e hollë, e dobët, sa damarët jeshilë i dukeshin tej për tej dhe i vareshin si ata përrenjtë malorë plot dredha. Ajo tërë ditën e kalonte duke studiuar në anglisht. Thurte vargje në atë gjuhë dhe i recitonte me zë të lartë sa në një dhomë në tjetrën.

Një mbrëmje, ndërsa e bija e pronarit, aty në dritaren e hapur po recitonte vargjet e veta, duke marrë një pamje melankolike si ajo e Ofelisë, Doraci i Shpatit që, patjetër prej përsëritjes së shpeshtë që bënte vajza, plotësoi me të shpejtë, gati si në të recituar, vargjet që vinin pas. Vajza u gëzua tej mase, u përkul mbi dritare, duke i zgjatur një bllok me vjersha. Pas pak, ajo hyri lumtur në dhomën e tij.

- Dini anglisht? – e pyeti e çuditur.

- Pak, por di të lexoj e të përkthej diçka.

Afendikoi atë që ndodhi mbrëmë e mori vesh të nesërmen. Por këtë radhë nuk u pushtua prej habisë, por prej dyshimit. Ç’na qenka ky sakat? Ky fshatar copë-trokë që na ditka tre gjuhë të huaja! Jo, s’mund të jetë emigrant ky djall! Dyshimi zuri ta ndjeki hap pas hapi: gjatë gjithë veprimtarisë së vet, ditën, madje edhe natën nën një gjumë të trazuar. Dhe kur u lodh, kur e ndjeu se kjo gjendje po bëhej e padurueshme, pa kurrfarë arsye e përzuri, duke sajuar një gjë të pa qenë, por gjithsesi që ngjit lehtazi në këto anë të Jugut të Ballkanit; e akuzoi për agjent. Agjenti i kujt? Nënqeshi doraci i Shpatit. Ta dija të gjithë të vërtetën, do të veproja ndryshe, ia ktheu greku.

Doraci i Shpatit nuk e zgjati më tej. Iu duk e kotë dhe e pavend përpjekja. S’kishte fitore më për të. Mblodhi atë dorë plaçka, pa harruar radion e dhuruar, e doli në rrugë. U mundua të përshëndetej me baristin dhe ashtu bëri. Tjetri e kuptoi, e nuhati ç’ka do t’i kishte ndodhur dhe i doli te pragu.

- Erdha vetëm të përcillem, - i tha doraci i Shpatit, - mos u frikëso, s’kam ardhur për gjë tjetër. Veçse... dua të të them dy fjalë, Pashai i madh ka qenë dhe mbetet përjetësisht Shqiptar!