| E diele, 24.05.2015, 08:40 PM |
MATURA E VITIT 1965:
NGA BANKAT E SHKOLLËS, NË KREMTIMIN E 50 VJETORIT (1)
Nga Prof Dr Lutfi ALIA
N? qershor t? k?tij viti, mbushet nj? gjysëm shekulli, nga dita kur përfunduam shkollën e mesme dhe morëm deftesën e maturës, q? ishte dhe liçenca p?r t? hyr? n? jet?n ton? t? pavarur.
Njeri pas tjetrit, i kaluam t? kat?r vitet e gjimnazit. Ishin vite t? bukura, hiroshe dhe intensive.
N? at? spacium t? shkurt?r kohe, kolektivi i klas?s son? iu p?rkushtua m?simeve, nd?rtoi raporte miq?sie, krijoi p?rvoj? t? pasur rinore dhe hapi perspektivat e jet?s.
Kan? kaluar 50 vjet, nga qershori i 1965, por ajo periudh? mbetet e pashlyer n? memoriet tona e sa her? e kujtojm?, ndjehemi krenar? si maturanta t? Gjimnazit “Qamil Guranjaku”.
N? vitin 1961 kur filluam gjimnazin, ishim 40 adoleshenta, 14 vajza e 26 djem, që na bashkoi n? nj? klas?, dëshira e jonë dhe e prindërve tanë për të na arsimuar, nd?rsa disa nga shoqet dhe shok?t e shtat?vjeçares nuk pat?n mund?si t? vazhdonin m? tej shkoll?n.
Ne ishim djem e vajza n? mosh?n delikate t? adoleshenc?s, periudh? q? shprehej me ndryshime n? zhvillimin ton? fizik dhe at? psikoemocional, k?sisoj vitet e gjimnazit ndikuan n? pjekurin? dhe formimin ton? arsimor e na p?rgatit?n p?r t? hyr? n? faz?n e pjekuris? ligjore.
T? gjith? ishim banor? t? lagjeve veriore t? qytetit, t? shtrira mbi bulevardin kryesor, q? e ndante n? dy pjes? Elbasanin ton? t? bukur. Shumica ishim nga lagjet Spahikore, Sulejmania dhe Haxhias, t? tjer?t vinin nga lagjia e Kalas?, nga Pusi q? Lahet Vet?, Buza e Zaranik?s dhe nga Arat e Sul Domit. Bashk?moshatar?t ton?, q? banonin n? gjysm?n e posht?me t? qytetit, frekuentonin gjimnazin “Qemal Stafa”.
Kolektivi i klas?s son? i p?rket gjeneracionit, q? ishim lindur n? 2 – 3 vitet e para pas çlirimit, si kuptohet i kishim ndjer? e p?rjetuar v?shtir?sit? ekonomike t? asaj periudhe, fillimisht reciprokun e triskat, m? pas blerjen me lista n? dyqanet e ushqimeve dhe n? vazhdim tollonat.
Ishim nj? kolektiv nx?n?sish t? thjeshtë n? t? gjitha aspektet, të dashur dhe të sinqertë, t? zellsh?m e t? disiplinuar, çapk?na dhe hokatar, nga nj?her? rr?mujaxhinj?, rrall?her? zhurm?m?dhenj, por dhe miqësor e kolaborativ, që komunikonim e nderonim njeri tjetrin me respekt të admirueshëm. Ne ishim nj? kolektiv djemsh e vajzash, q? mbetëm për herë miq të mirë.
Ato kat?r vite gjimnazi, q? i p?rjetuam s? bashku, jan? pjesa më e bukura e jet?s son?.
Ishin vite plot vitalitet e dinamizëm rinor, t? mbrujtura me miqësi, me dituri dhe kultur?, ishin vite me aktivitete intensive didaktike, kulturore e shoq?rore, q? ndikuan n? arsimimin ton?, si dhe n? formimin e personalitetit e t? karakterit t? sejcilit nga ne.
Sociolog?t dhe psikolog?t ndeshin v?shtir?si p?r ta p?rkufizuar e skematizuar mosh?n e viteve t? gjimnazit, pasi kjo periudh? e jet?s ?sht? nj? tranzicion i nd?rlikuar, q? p?rkon me kalimin nga puberteti dhe adoleshenca, n? rininë e par? plot vitalitet.
Vitet e gjimnazit jan? nj? periudh? shum? komplekse. Ne ishim n? nj? mosh?, q? ende pranonim kujdesin dhe tutel?n e prind?rve, por ishim dhe n?n ndikimin e rritjes intensive dhe zhvillimit t? intelektit, q? na nxisnin t? arrinim pavar?sin? emocionale, t? fitonim “liri iniciative”, p?r çka na p?lqente t? dukeshim t? rritur e t? sigurt?, anì se ende ishim “njom?shtak?”.
P?rcaktimi i kufirit t? adoleshenc?s, n? nj? far? m?nyre ?sht? arbitrar, pasi shprehet me shum? aspekte, q? ndryshojn? nga individi n? individ, ndryshe n? vajzat dhe ndryshe n? djemt, ndikohet nga statusi familjar, por varet dhe nga impakti i shkoll?s dhe i shoq?ris?.
Si kriter p?rcaktues i kap?rcimit t? faz?s t? adoleshenc?s, merret pjekuria emocionale dhe sociale, e “deklaruar” zyrtarisht dit?n kur merret deftesa e maturës, q? d?shmon se nx?n?si ?sht? pjekur, ka arrijt aft?simin arsimor dhe kulturor, ka formimin idividual t? personalitetit dhe t? karakterit, ka fituar eksperienc?, ?sht? i gatsh?m t? luaj rolin dhe t? marri p?rgjegj?sit? e t? rriturit dhe i aft? t? ndjeki rrug?t e jet?s n? m?nyr? t? pavarur.
K?t? faz? komplekse t? jet?s rinore, kolektivi i klas?s son? e kap?rceu me dinjitet e n? k?t? arritje, ishte i pamohuesh?m roli i familjeve tona dhe i pedagog?ve t? apasionuar e t? “rrept?” t? gjimnazit “Qamil Guranjaku”, q? na edukuan e na udh?hoq?n n? k?t? rrug?, t? cil?n dhe ne e p?rballuam me impenjim intensiv n? m?sime, me shoq?rizim t? admiruesh?m dhe me p?rgjegj?si.
N? se nj? grup psikolog?sh, sociolog?sh dhe antropolog?sh, do t? kishte jetuar ato vite bashk? me kolektivin e klas?s ton?, do t? kishin kuptuar si u rrit?m dhe si u formuam ne dhe n? konkluzionet e n? klasifikimin e fazave t? jet?s, pas adoleshenc?s (t? kulmuar me pjekurin? seksuale), pa hezitime do t? kishin shtuar faz?n e par? t? maturimit rinor, t? p?rcaktuar me mosh?n 18 vjeç, q? sh?non pragun e par? t? burr?rimit, t? ligj?ruar me let?rnjoftimin (kart?n e identitetit).
N? vitet e gjimnazit, ne u rrit?m jo vet?m fizikisht, por dhe intelektualisht e moralisht, u arsimuam, formuam personalitetin dhe karakterin ton? me moral t? lart? individual dhe shoq?ror.
Klasa e jon? ishte si nj? ekuipazh i kompletuar, q? udh?tonte n? t? nj?jt?n anije, sejcili n? rolin e vet, duke bartur mbi vehte copa jete, fragmente kohe, edukat?n dhe kultur?n familjare, normat etiko-morale personale dhe shoq?rore, aftesit? intelektuale, g?zimet dhe çaste hidh?rimi, sukseset dhe d?shtimet, na shoq?ronin p?rvoja, mbresat, kujtimet, d?shirat, ?nd?rrat e shumta (jo rrall? t? thyera n? m?nyr? t? pam?shir?shme), si dhe ndjenjat e bukura t? dashuris? s? her?shme.
N? ecurin? nga viti i par? n? vitin e kat?rt t? matur?s, u rrit?m dhe e ndjemë potenc?n e pjekuris?, q? konsolidohej gradualisht, duke na ndihmuar t’i p?rgjigjeshim pyetjeve retorike t? mosh?s s? adoleshenc?s dhe t? rinis? s? par?: “Kush jam un??” “A do ta nderoj vehten dhe prind?rit?” “Çfar? perespektive do t? kem n? jet??” “N? cilin fakultet do t? studioj”, madje n? vitin e kat?rt, n? m?nyr? autokonspirative, filluam t? pyesim vehten:“Kur do t? fejohem dhe kur do t? martohem” etj, etj.
Vitet e bukura t? gjimnazistit i p?rjetuam si muzika e nj? simfonie rinore n? kat?r koh?, si simfonia e 5-t? e Beethoven-it (simfonia e fatit: Allegro con brio, Allegro, Andante con moto, Allegro finale).
N? melodin? e simfonis? ton? “t? pambaruar”, n? 4 vitet-koh?t, jeta e jon? rrodhi si nj? melodi me ting?llim? t? fuqishme, q? shprehu potenc?n ton? rinore, impenjimet e guxim?shme, energjin?, emocionet, ndjenjat e miq?sis? t? sinqert?, d?shir?n e madhe p?r t’u arsimuar, por dhe p?rpjekiet e mundimet tona, p?r t?p?rballuar forcat e kund?rta t? fatit.
Pasi trokit?m n? “port?n e fatit” t? vitit t? par? t? gjimnazit, vazhduam me kurajo dhe entusiaz?m ecurin? n? vitin e dyt?, t? tret? e t? kat?rt, kësisoj e nd?rtuam fatin ton? dhe arrit?m triumfues n? finale, në provimet e matur?s. Ashtu si simfonia e fatit e Beethoven-it edhe simfonia e jon? rinore ishte optimiste dhe ne dol?m fitimtar.
Duke analizuar n? retrospektiv? ato vite t? bukura dhe t? vrull?shme rinore, zgjova shum? kujtime dhe mbresa t? pashlyera p?r shoqet e shok?t e mi bashkudhetar? n? at? shteg?tim kat?r vjeçar, andaj vendosa, q? disa nga aspektet m? t? r?nd?sishme t? jet?s son? t’i rr?fej n? k?t? shkrim.
Shkolla e mesme 11 vjeçare “Qamil Guranjaku”.
Ishte shkoll? e konsoliduar dhe me tradita. Programi m?simor kat?r vjeçar i gjimnazit, ishte i kompletuar e tep?r impenjativ, i strukturuar me nj? bashk?si l?nd?sh, q? garantonin nivel t? lart? p?rgatitje. N?se n? programin m?simor do t? ishin latinishtia dhe gjuha greke e vjet?r, gjimnazi yn? nuk do t? kishte asnj? diferenc? me liceun shkencor m? t? mir? t? vendeve per?ndimore.
Pedagog?t ton? ishin me eksperienc?, shum? k?rkues, madje t? rrept?. N? veçanti, ne admironim drejtorin e gjimnazit, Jovan Beça, intelektual dinjitoz, serioz e miq?sor. N? opinionet tona rinore, drejtorin e imagjinonim nj? figur? e larg?t dhe autoritare, por kur e njoh?m mir?, e kuptuam se ai ishte drejtori dhe edukatori m? i mir?, pedagogu modest, respektues e miq?sor.
N? ato vite t? larg?ta 1961 – 1965, marr?dh?niet m?sues – nx?n?s ishin t? “ngurta”. Autoriteti i m?suesit k?rkonte distanc?, nuk pranonte konfidenc?. K?to raporte diktoheshin nga pedagogjia tradicionale shqiptare, por n? vitet e m? pasme u modifikuan dhe u “revolucionarizuan”, ose per t’u shprehur me sakt?, disa nga vlerat e asaj shkolle u prish?n.
M?suesit tan? ishin autoritar, serjoz? dhe pedant?, por jo t? ftoht? dhe as indiferenta me nx?n?sit. Puna fisnike e m?suesve na impononte nderim, bindje me respekt. I p?rsh?ndesnim me mir?sjellje. Ne iu drejtoheshim: Zotni m?sues e Zonja m?suesve, pasi p?r ne ishin “zotat”, q? na jepnin dituri.
Nj? vend t? veçant? n? jet?n ton? kishte m?suesi kujdestar. P?r kat?r vitet e gjimnazit, m?suesi p?rgjegj?s i klas?s son? ishte Kosta Retos, pedagogu i rrept? i kimis?. M?sues Kosta ishte fjalpak, por autoritar dhe vendimtar me nd?rhyrjet e tij humane dhe pedagogjike. Na qortonte me nj? v?shtrim t? rrept?, na lavd?ronte me nj? buzeqeshje.
Jo rrall? ndodhte, q? gabimet tona dhe rezultatet e dob?ta n? m?sime, ua fshehnim prind?rve, jo nga frika, por nga turpi. N? k?to situata d?shprimi, na ndodhej pran? m?sues Kosta. Ai nuk na trajtonte si adoleshenta problematik?, t? paaft? dhe te pakorigjueshem, por miq?sisht e me shum? kujdes k?rkonte t? zbulonte shkaqet e gabimeve tona, t? kuptonte bot?n ton?, na ndihmonte me k?shilla e n? m?nyr? t? veçant?, i zgjidhte k?to situata t? komplikuara n? takimet me prind?rit tan?.
Gjat? viteve t? gjimnazit, ne pat?m fatin t? arsimohemi dhe te edukohemi nga nj? kolektiv dinjitoz pedagog?sh, t? cil?t na dhane dituri, na edukuan dhe insistuan ne formimin ton? intelektual. Ata na b?n? t? njohim jet?n dhe bot?n ndryshe. Meritojn? t’ua prezantoj m?suesit ton?: Jovan Beça, Nexhmie Bordi, Karmelina Papleka, Kosta Retos, Ferdinand Shkalla, Fatmir Selita, Nazif Shmili, Shemsi Totozani, Agron Frasheri, Bulent Tela, Kadri Shupeja, Sytki ?erekia, Kosta Panxhi, Jorgo Kanazakis, Kost Hyka, Xhavit Saraçi, Fatush Kovaçi, Ndriçim Beluli etj, t? cil?t mbet?n figura t? nderuara p?r te gjith? ne, n? ato kat?r vite gjimnazi.
Nderimi i jon? p?r m?suesit ishte i past?r, i sinqert?, madje mbetet edhe sot i pandryshuar.
Me metod?n pedagogjike q? aplikuan ato, kuptuam se mësuesit nuk ishin antitezë e nxënësit, por ishin udhëheqësit ton?. N? vitet e gjimnazit mësuam dhe u bind?m m?suesve urt?sisht, pa frikë, pa na b?rtitur, pa dacka, pa çok dhe pa t? goditurat me vizore n? p?ll?mb?n e dor?s, q? ndonj?ri prej shok?ve, apo shoqeve tona, i kishte provuar n? shkoll?n shtat?vjeçare.
Ne mësonim dhe nuk ishim t? shtrënguar të mësonim. Në ato vite gjimnazi, kishim mësues dhe jo urdhërdhënësa, kishim edukator e tek ata gjenim autoritetin e dijes, t? kultur?s e t? edukat?s dhe jo të zgjidhjeve me dhun?, pavarësisht se e çfar? natyre mund të ishte dhuna: e leht? apo e r?nd?, psikologjike apo fiziko – nervore. Ne e urrenim dhunen pasi ?sht? shprehje e pseudo-kultur?s.
Shkolla t? arsimon dhe t? pais me dituri, por t? jep dhe edukat?, zhvillon tek nxënësi mir?sjelljen, qetësinë, natyrën e shtruar, vëmendjen dhe respektin. Për ne, q? ishim djem e vajza me botë ende të paçelur dhe nj? pjes? me edukatë larg të qënit në lartësinë e një jete të vërtetë qytetare, këto mësime ishin të thella e me vlera, pavar?sisht se ne nga nj? her? i n?nvleft?sonim.
M?suesit ton? ishin autoritar, por dhe komunikues, ishin profesional, depërtues e mbresl?n?s në natyrat tona të buta, ishin modele p?r tu imituar dhe ne p?rpiqeshim t? b?heshim dishepujt e tyre. N? k?t? atmosfer? pedagogjike, ne u rrit?m, u edukuam dhe u arsimuam.
Gjat? k?tij udh?timi kat?r vjeçar, disa nga shoqet e shok?t e klas?s ton?, nuk mund?n t? p?rballojn? intensitetin e m?simeve dhe mbeten pas. Nj? grup tjet?r, kur p?rfunduam vitin e tret?, si Aishe Myftiu, Durim Muzhaqi, Bujar Demeti, Nexhip Alla, Shpresa Bena, Drita Nasufi, Janulla, Bardhyl Metani, F. Dunga, Skender Shyti, u transferuan n? shkolla profesionale.
N? ato vite, shkollat e mesme prefesionale preferoheshin, sepse jepnin p?rgatitje teknike, kesisoj nd?rrimi i shkoll?s, shoqeve e shok?ve ton? iu garantoi pun?sim t? shpejt?.
Po at? vit, Veronika Todri dhe Mirketa Çobani, shkuan n? Institutin e Lart? t? Arteve, n? deg?n e dramaturgjis? dhe u b?n? dy artiste t? njohura teatri dhe filmash. N? vitin 1997, Veronika Todri p?r aft?sit? e larta aktoriale, u nderua me çmimin “Aleksander Moisiu”, nd?rsa n? vitin 2001 iu dha titulli “Nderi i Elbasanit”, vler?sime k?to, q? na b?jn? t? ndjehemi krenar p?r shoqen ton? t? klas?s.
Po at? vit, Bilbil Ciro, Tomorr Arapi dhe Isuf Qosja, e lan? gjimnazin dhe vazhduan studimet n? shkollat e larta ushtarake, ku u diplomuan oficera dhe b?n? karrier? dinjitoze n? ushtri.
Me largimin e k?tij grupi t? madh shok?sh e shoqesh, ne mbet?m 24 maturanta e s? bashku arrit?m n? provimet e matur?s, q? i kurorzuam me suksese, madje vazhduam dhe studimet universitare.
Visheshim shum? thjesht? e shumica nuk kishim kapota p?r periudh?n e dimrit. Ne djemt? ishim t? detyruar t’i qethnim flok?t shkurt, madje karrè. N? vitin e dyt? filluam t? ndjekim mod?n e asaj kohe, mbanim balluke “kalipso” dhe i lyenim flok?t me brilantin?, por shpejt e braktis?m, pasi nuk gjenim m? brilantin? n? dyqane. Dhe vajzat e klas?s son? visheshin thjesht? dhe flok?t i mbanin t? te l?shuara, disa i prisnin t? shkurt?ra, sipas modelit Mina,vet?m Janulla i b?nte flokët g?rshet, me një model gjysëm tradicional e gjysëm modern.
N? shkoll? shkonim n? grupe sipas lagjeve dhe t? gjith? bashkoheshim n? rrug?n “Rinia”, e shtrir? krah shkoll?s son? . Ne ato vite nuk ekzistonin autobuzat urban?.
Pasi rrjeshtoheshim n? sheshin e pas?m t? shkoll?s, hynim n? rradh? n? klasat tona. Bankat ishin p?r dy nx?n?s, por me q? ne ishim shum?, rrinim nga tre n? nj? bank?, sigurisht uniseks, vet?m djem e vet?m vajza, nd?rsa n? vitin e dyt?, me insistimin e mesuesve u emancipuam dhe filluam t? rrinim djem e vajza bashk?. Kadri Çopja ishte i pari, q? u ul n? nj? bank? me vajzat, rrinte n? mes t? Engj?ll?s dhe Lol?s.
Kujdestari i klas?s son?, p?r t? kat?r vitet e gjimnazit ishte Paskal Papajani, nx?n?s shum? i mir?, fjal? pak e me autoritet shoq?ror. Detyra e kujdestarit i p?rshtatej Paskalit, jo vet?m per rezultatet e mira n? m?sime dhe sjelljen shembullore, por dhe se ishte djali m? shtatmadh.
Sekretari i rinis? ishte Reshit Trungu, miq?sor dhe i respektuesh?m, por autoritar dhe k?rkues n? mbledhjet e rinis?. E respektonim dhe e nderonim dhe kur na kritikonte p?r çapk?nll?qet tona, apo kur merrnim nota jo t? mira.
I pari i klas?s absolut ishte Vaso Qano, nx?n?si i shk?lqyer dhe shembullor, p?rher? i vleresuar me not?n maksimale, i shquar p?r sjelljet me edukat? dhe me shum? kultur?. Kurr? nuk p?rdori fjal? banale e fyese, nuk dinte t? fliste ashp?r, por gjithmon? me but?si, me etiket? dhe me dashamir?si. Vaso ishte aktiv dhe n? aktivitete jashtshkollore. B?nte pjes? n? grupin e teatrit t? shkoll?s dhe n? orkestr?n e Sht?pis? s? Kultur?s, ku luante n? violençel, n? fizarmonik? dhe n? kontrabass.
Gjat? kat?r viteve t? gjimnazit, un? dhe Vaso ishim shok? banke.
T? gjith?
ne m?sonim, por rezultatet vareshin nga intensiteti i studimit dhe nga aft?sitë
individuale.
Ne ishim djem e vajza me virtyte dhe me vlera, por kishim dhe mang?si dhe difekte. M?sonim, por natyrisht nga nj? her? neglizhonim, p?r pasoj? m?suesit na vinin not?n kat?r, çka na d?shpronte ne dhe prind?rit ton?, por krijonte keqardhje dhe reagim dhe nd?r shok?t e shoqet e klas?s.
Ndodhte t? b?nim zhurm? gjat? m?simit, k?sisoj nuk i shp?tonim qortimeve dhe nd?shkimeve. Dhe jasht shkoll?s, nga nj? her? b?nim çapk?nll?qe e “zullume”, n? ndonj? rast ishim t? ekzagjeruar. Probleme kishim n? raportet me t? tjer?t jasht shkoll?s, ku p?r shkak t? munges?s t? toleranc?s, ndonj? rast perfundoi me grindje, pasi disa djem ngacmuan me fjal? gocat e bukura t? klas?s son?. Nga djem t? urt? dhe t? bindur, Bikja dhe Tomi shnd?rroheshim n? “trima t? zjarrt?” kur dikush e tepronte me ngacmime.
Vitet e gjimnazit, p?rkojn? me tranzicionin nga adoleshenca n? rinin? e her?shme, nj? periudh? delikate, gjat? s? cil?s fillon t? shprehet autostima. Ësht? interesante, por e vertet?, se autostima me shpejt u shpreh tek vajzat, q? prezantoheshin serjoze, dinjitoze, autoritare, nd?rsa tek ne djemt erdhi m? von?, andaj n? raportet mes nesh e me t? tjer?t, kryenim ndonj? “marr?zi” adoleshenciale, q? c?nonte sjelljet tona shoq?rore.
N? klas?n ton?, raportet djem-vajza ishin miq?sore, serioze, t? sinqerta, me respekte reciproke, por mes nesh ekzistonte dhe nj? “mur ndar?s”, q? ishte ndrojtja, ndjenja e “turpit”, sidomos tek vajzat, t? cilat ishin t? rezervuara, t? distancuara e nuk krijonin konfidenca me ne djemt?.
Gjat? pushimit t? madh, zakonisht vajzat rrinin t? veçuara, por edhe kur rrinin me ne, nuk mund t? zhvillonim biseda t? “turp?shme”, p.sh nuk mund t? diskutonim p?r ndjenja dashurie, apo t? tregonim barcaleta me ndonj? fjal? t? ekzagjeruar, apo banale.
Dikur nj? djal? nuk mund t? rrinte n? nj? bank? me nj? vajz? e k?t? mentalitet e kap?rcyem shpejt, por kishte dhe pengesa t? tjera, t? tipit social – kulturor, t? lidhur me tradit?n patriarkale familjare, q? na shoq?roi “tin?zisht” n? vitet e gjimnazit, madje na ndoqi pas dhe n? universitet. K?to ishin pengesa t? “paduk?shme”, q? kishin krijuar nj? bllok psikologjik, nj? hendek virtual kulturor, q? na ndante ne djemt? nga vajzat. Natyrisht kjo situat? nuk ishte mbizot?ruese, ndeshej rrall?, por dhe ne djemt? nuk ishim puritan?.
Rinia e dit?ve t? sotme, kur t? lexoi k?to rr?fime, do t? thot?: “Ju paskeni qen? kolektiv fanatik!”. Natyrisht ky paragjykim nuk ?sht? i drejt?, pasi p?r koh?n q? i referohem, pra p?r vitet 1961 – 1965 ne ishim nx?n?sa aktiva, q? kontribuam n? progresin kulturor dhe emancipimin e jet?s shoq?rore. “Ndrojtja – turpi” i asaj kohe ishte vler? shoqerore, por bart?te n? vetvete dhe nj? konservatoriz?m atavik, q? ngadal?sonte ritmet e emancipimit e t? shoq?rizimit.
Nd?rsa shprehem p?r k?t? aspekt delikat kulturor, m’u kujtua th?nia e L. Bovio: “Turpi ?sht? inteligjenca e femrave”. Pa diskutim ndjenja e turpit ?sht? mençuri dhe virtyt i femrave, por kur ?shte i ekzagjeruar, i drejton n? individualiz?m t?p?r vetmitar e t? eg?r, i mbyll n? vetvete.
Sipas mitit te Prometeut, Zeusi, p?r t’i dh?n? fund mosmarr?veshjeve t? njer?zve n? organizimin e komuniteteve, e urdh?roi Hermesin, q? nd?r pengesat e tjera, t? shkat?rronte dhe “turpin”, pra e diktoi t? vepronte p?r emancipimin e shoq?ris? t? asaj kohe.
Ndrojtjen - turpin, femrat shqiptare e kishin p?rjetuar me shekuj, por shkolla dhe formimi kulturor i ndihmoi t? emancipohen dhe t? integrohen denj?sisht n? jet?n shoq?rore. Kolektivi i vajzave t? klas?s son?, kontribuoi dhe u b? pjes? integrale e emancipimit t? femrave shqiptare.
N? klas?n ton? mbret?ronte nj? miq?si e past?r dhe e sinqert?. Flisnim e b?nim shaka me njeri tjetrin, por nuk e kap?rcenim pragun normave t? edukat?s e t? toleranc?s shoq?rore. K?shtu psh, askush nuk guxonte t’i b?nte komplimenta te ekzagjeruara, ta ironizonte me q?llim te keq, apo t? ecnin bashku me dor?n krahaqafe, ose dore m? dore si rinia e sotme, pasi n? ato koh?, k?to sjellje ishin sakrilegje. K?to pengesa u kap?rcyen, vet?m kur vet? vajzat i shemb?n k?to tabu.
Ne kaluam kat?r vite bashk?, por vajzat e klas?s i njoh?m pak, sidomos bot?n e tyre t? brend?shme, nd?rsa vajzat na njoh?n shum? mir?. Ne nuk shtireshim, ishim t? çilt?r, t? hapur, pa paragjykime dhe flisnim pa ndrojtje, nd?rsa vajzat flisnin m? pak, ishin t? rezervuara e t? mbyllura, megjithat? ishin shum? t? afta p?r t’i kapur dhe interpretuar fjal?t dhe sjelljet tona.
N? ato vite t? adoleshenc?s, n? shpirt?rat ton? delikate shp?rtheu dhe ndjenja e dashuris?. Nuk e kam fjal?n p?r dashurin? shoq?rore, miq?sin?, nderimin dhe respektin e sinqert? p?r njeri tjetrin, por i referohem dashuris? s? v?rtet?, asaj q? i ndez instinktet dhe emocionet, q? i trazonte shpirtat ton? t? ndjesh?m rinor . Djemt dhe vajzat e klases ton? nuk i shp?tuan k?tij “zjarri”.
Dashuria vjen n? menyre instinktive, nuk m?sohet n? shkoll?. T? gjith? ne e p?rjetuam k?t? ndjenj? t? bukur, delikate dhe eksplozive, por shumica e kaloi n? m?nyr? platonike, n? heshtje, e mbajten t? ndryme brenda vetvehtes. Ndonj? djal apo vajz? e klas?s sone, mund t? kishte sentimente p?r ndonj?rin apo ndonjer?n, por nuk i shprehu. N? ato vite, t? flisje publikisht p?r dashurin? ishte tabu, ishte e pamundur t? tregohej rreth k?saj ndjenje sublime.
Ne djemt? rrall? her? konfidonim me nj?ri tjetrin p?r ndjenjat tona, por me shum? rezerva, sejcili e mbante sekret brenda vehtes, n? rast te kundert mund te behej subjekt ngacmimesh nga shoket e shoqet, ndersa vajzat ishin ekstremisht konspirative, ishte e pamundur te zbuloje ndjenjat e tyre.
N? fak dashuria ?sht? nj? sekret intim, ?sht? ndjenje private, q? u p?rket vet?m dy t? dashuruarve, por k?to ndjenja jan? shp?rthyese e nuk i shp?tojn? syrit t? tjer?ve, kuptoheshin menj?her? se i kishte z?n? qymyri, andaj jo rrall?, n? ato vite b?heshim objekt interpretimesh e thashethemesh.
Mjaftonte t? shihnin n? bised? intime me nj? vajze apo me nj? djal? e thashethemet e “dashurise” mbushnin jo vetem shkoll?n por dhe t?r? Elbasanin.
Ne djemt shprehnim simpati dhe admirim p?r bukurin? fizike dhe karakteriale t? shoqeve tona t? klas?s, por k?to vler?sime nuk shprehnin ndjenja dashurie, madje asnj? nga djemt nuk u shpreh se dashuronte ndonjer?n nga vajzat e klas?s. K?to ndjenja simpatie, vajzat e klas?s son? i dinin, pasi dikush nga djemt ishte “spiuni”, q? u rrefehente atyre p?r opinonet tona.
Ndryshe nga ne, vajzat ishin m? t? pjekura, m? t? avancuara, m? praktike. Konfidoheshin me njera tjetr?n, tregonin, komentonin p?r ne, por i mbanin mbyllur brenda rrethit t? tyre, ishin shum? konspirative. Si kuptohet, n? aspektin sentimental, ishim ndar? ne dy kampe: ne djemt te “izoluar”, nuk dinim çfar? flisnin vajzat p?r ne, nd?rsa vajzat i njihnin t? gjitha sekretet tona, si komplimentat dhe nofkat q? iu kishim v?n?, andaj ato vazhdimisht ishin superiore ndaj nesh.
Simpatia reciproke mes djemeve dhe vajzave t? klas?s ton?, nuk ishin ndjenja dashurie, por miq?si e sinqert?, e nd?rtuar ne raporte barazie, n? respektin dhe besimin reciprok, n? sinqeritetin dhe stim?n p?r njeri tjetrin. Marr?dheniet q? kishim nd?rtuar n? klas?n ton? e p?rjashtonin lidhjen afektive, prandaj miq?sia mes nesh mbeti e past?r e fuqishme e p?rher?shme.
Shum? psikolog? dhe sociolog? insistojn? se dashuria, nuk mund t? kthehet n? ndjenj? miqesie, nd?rsa un? mendoj t? kunderten, ?sht? plot?sisht e mund?shme, pasi ne maturantat e vitit 1965 dhe pse kishim sentimente, ruajtem nje miqesi te paster, te sinqerte, te bukur, sublime.
N? klas?n ton? ekzistonte “kodi i nderit”. Ne i respektuam dhe i nderuam shoqet tona dhe ata na nderuan e na respektuan si miq t? mir? e nuk u dashuruam me njeri tjetrin.
Miq?sia e jon? nuk ishte mask?, nuk ishte e shtirur, ishte dhe mbeti e v?rtet?.
Ne i ishim perkushtuar me perparesi mesimeve, por dhe sjelljet shoq?rore i kishim ndertuar me thjesht?sin? e gj?rave t? vogla, t? p?rdit?shme, t? atyre q? mbushnin jet?n ton? t? gjimnazistit, por dhe n? simpatin?, n? intimitetin, n? dashurin? shoq?rore, n? respektin reciprok.
K?t? solidarietet e shprehnim duke ndihmuar njeri tjetrin n? m?sime.
Ne dhe m?suesit ton?.
Studionim rregullisht, madje dhe s? bashku, çka na ndihmoi t? perveht?sonim me mir? m?simet. Lënda e letërsisë, na pëlqente më shumë, pasi na përfshinte të gjithëve në botën e letrave. Mësimin e bënte të bukur mësuesja e talentuar Nexhmie Bordi, e cila kur spjegonte me zërin e saj të butë e kumbues, mjaftonte të tërhiqte vëmendjen tonë, duke na imponuar ta ndiqnim t? p?rq?ndruar. Ajo nuk e ngrinte zërin kurrë, por ashtu si pa e kuptuar as ne vetë, në klasë mbreteronte heshtja dhe vëmendja e jonë përq?ndrohej tek e folura e saj e rrjedhëshme e bukur dhe tek dora vogëlane, që rendiste në dërrasën e zezë aspektet kryesore të tem?s.
Mesuese Nexhi ushtroi ndikim të madh në formimin tonë, sidomos me studimin e literaturës më të mirë botërore e kombëtare. Kështu njohem Homerin, Eskilin, Virgjilin, Danten, Shekspirin, Geten, Tolstoin, Pushkinin, Balzakun, Gogolin, Twenin, Naimin, Kadaren, Driteroin, Xoxe, Shuteriqin etj.
Pjesën e fundit të orës së mësimit ia dedikonte leximit të pjesëve nga veprat e këtyre shkrimtarëve të mëdhenj. E fillonte vetë leximin. E degjonim të mrekulluar. Lexonte sikur i këndonte frazat, si të ishte një aktore e v?rtet? teatri. Kur lexonte monologun e Hamletit, në klasë krijohej një atmosferë shekspiriane. Pasi p?rfundonte leximin e paragrafit t? parë, apo të strofës s? par? t? nj? poeme, m? pas ia kalonte leximin Vasos, q? lexonte me mjeshtri admiruese e n? vazhdim impenjonte të tjerët me rradhë, Paskalin, Lol?n, Veronik?n, Engjellushen, Thanasin, Agronin, Reshitin, Agimin, etj.
Krahas kësaj metode efektive m?simi, m?suese Nexhi na sugjeronte t’i blinim këto libra, kësisoj të gjithë krijuam dhe bibliotekat personale me kryeveprat e letërsisë botërore dhe shqiptare.
P?rgjith?sisht, ekziston opinioni se matematika dhe fizika, jan? l?nd?t m? t? v?shtira t? gjimnazit dhe pedagog?t e tyre m? t? rreptët. Në fakt ne ishim me fat, pasi p?r stereometrin?, trigonometrin? dhe algjebr?n, kishim mesuese Karmelina Papleka, e cila me mir?sin?, but?sin? dhe metodik?n e spjegimit dhe t? zhvillimit t? m?simit, i kishte zbutur ashp?rsit? dhe v?shtir?sit? e k?tyre l?nd?ve. Kurrikula e gjimnazit n? ato vite ishte komplekse dhe garantonte formim t? p?rgjithsh?m me nivel t? lart? arsimor dhe kulturor. K?rkesat dhe veshtir?sit? e matematik?s ishin t? larta, por jo m? pak ishin kerkesat nga m?suesit e tjer? n? lend?n e fizik?s me m?suesin Bulent Tela, n? kimi me Kosta Retos, n? gjeografi me m?suesit Kol Papajani dhe Njazi Shkembi, në letërsi nga Nexhi Bordi, n? biologji nga Kadri Shupeja, në astronomi nga Sytki ?erekia, ne histori nga Kosta Hyka etj.
Krahas zhvillimit t? m?simit tradicional t? kimis?, m?sues Kosta Retos organizoi rrethin shkencor t? kimis?, q? frekuentohej nga e gjith? klasa nj? pasdite n? jav?. Me ushtrimet, me eksperimentet dhe me diskutimet s? bashku, plot?sonim boshll?qet dhe arrinim t? p?rveht?sonim l?nd?n, çka e kurorzuam me rezultatetë mira n? fund t? vitit arsimor. Kjo metod? m?simi konkretizohej dhe n? mbr?mjet argetuese, ku zhvillonim eksperimente t? vogla, por spektakolare, që i p?rjetonim në një atmosfer? gazmore.
Gjatë viteve të gjimnazit studiuam dy gjuhë të huaja, rusishten me mësues Fatmir Selita, lëndë që e kishim filluar në shtatëvjeçare dhe frengjishten me mësuesin Nazif Shmili, që e filluam në vitin e parë të gjimnazit e me pas vazhduam me Shemsi Totozani dhe Agron Frasheri. Vlen të theksoj se frengjishten e përvehtësuam më mirë se sa rusishten, për faktin se teksti i frengjishtes, ishte me metodik dhe me impenjativ, por ishte dhe pasioni i m?suesve ton?, te cilet na ndihmuan duke na aktivizuarnë bashkëbisedime vetëm në gjuhë frenge. Në orën e parë të mësimit, për të na bindur për rëndësinë e mësimit të gjuhës frënge, mësues Nazifi, tregoi një bracaletë t? lezetshme: “Një ditë macja pa një mi dhe iu turr ta kapte, por miu ishte i shpejt dhe u fut në një vrimë të shtëpisë. Macja qëndroi para vrimës e pasi u mendua pak, filloi të leht? si qen hamhamham. Miu mendoi se macja u largua, andaj doli dhe macja e kapi. Qeni që e shikoi k?t? skenë e pyeti macen: Çfarë bëre që e detyrove miun të dilte nga vrima? Macja iu pergjigj: m?sova një gjuhë të huaj”.
Mësimete gjuhëve të huaja, ndikuan në rritjen e nivelit të kulturës sonë, por na sh?rbyen dhe në vitet e universitetit, për të studiuar me tekste në gjuhë ruse dhe frënge, pasi në ato vite, mungonin tekstet univeristare në gjuhën shqipe dhe përgatitia e jonë bazohej kryesisht në shenimet, që i mbanim gjatë leksioneve, që zhvillonin pedagogët tanë.
N? l?nd?n e biologjis? m?sues ishte Kadri Shupeja. Ishte autoritar dhe k?rkues. Ai kishte nj? zakon, i mbante syt? gjys?m t? mbyllur e kjo pamje krijonte nje atmosfere humori mes nesh. Dit?n e par? t? m?simit, Bardhylka nuk e p?rmbajti t? qeshur?n e na tha “po flen? Kadriu”, por ai e d?gjoi dhe e ngriti t? p?rgjigjej p?r tem?n e dit?s. I b?ri aq shum? pyetje sa Bardhylka u hutua e nuk p?rgjigjej si duhet. Dit?n e par? e filluam me notë negative dhe kjo ngjarje ndikoj, q? t? ishim t? vemendsh?m e t? mos provokonim me keto lloje humori.
N? programin m?simor t? gjimnazit ishin dhe l?nd?t teknologjike. M?suesi Ferdinand Shkalla, q? zhvillonte l?nd?n e vizatimit teknik dhe praktik?n prodhuese, ngrijti nj? ofçin? t? vog?l n? mjediset e shkoll?s, ku ne m?suam t? p?rdorim tornon, frez?n, instrumentat e axhusteris? dhe t? kryenim instalime elektrike, k?shtu fituam shprehi teknike, q? n? vitet e m? pasme na ndihmuan n? jet?n ton? familjare. M?sues Ferdinand Shkalla mbeti p?r her? m? i dashuri nga nx?n?sit, pasi ai nd?rtoi marredh?nie korrekte dhe miq?sore, qe na imponin respekt dhe bindje.
Si kuptohet t? gjith? m?suesit e gjimnazit ton? ishin k?rkues, çka kishte ndikuar t? mos krijoheshin diferenca nd?rmjet fizik?s dhe biologjis?, matematik?s dhe let?rsis?, kimis? dhe gjeografis?, k?sisoj ne ishim t? detyruar t’i studionim mirë t? gjitha l?nd?t. Kjo metod? pedagogjike ishte e frut?shme, pasi garantonte formim t? p?rgjithsh?m t? kompletuar, por shprehte dhe prirjet e sejcilit nga ne.
Me rezultatet me t? mira ne matematik? e fizik? ishin Vaso Qano, Thanas Arapi, Paskal Papajani, Violeta Mahmutaj; n? kimi Jalldyz Doçi, Kadri Çopja, Arta Xhaxho, Niko Ziu, Agim Lazareni; n? biologji Engjellushe Abdyrrazaku, Ilia Xhima, Cvetan Kavaja, Fatbardha Çoçoli, Liliana Koçi, Lume Lufta, Flora Gjini, Bardhylka Pojani; n? disiplina shoqerore dhe ne filozofi Reshit Trungu, Agron Gani, Hysen Xhaja, Ymer Kaleci, Mihal Papamihali, Hasan Peqini etj.