Fahri Xharra: Mbreti ilir, Balaj

Mbreti ilir,  Balaj

Jemi apo nuk jemi ata që me dekada kemi trokitur ne dyert e shtetëve te cilivizuara për të pasur pak mirësi për ne,  për popullin tonë të shkapërderdhur? Neve aspak nuk na takon që të nderhyjmë në punët e të tjerëve.Jemi ende në gëzhojen tonë dhe gjithësesi duhet ta ruajmë vetëvehten e të mos biejmë pre e ndikimeve mashtruese rajonale.

Nga Fahri Xharra

"Te drejtat e mijëvjeçare etnografike dhe gjeografike të shqiptarëve,  shtrihen prej kohërave të vjetra në Iliri,  Maqedoni dhe Thesali"; (Prof.Dr. Agostino Ribeco)

Mbreti ilir,  Balaj (gr. ????????,  lat. Balleus,  udhëhoqi 165-135 prK) që ishte mbret i fisit Ardian; si për çudi nuk përmendet nga asnjë nga shkrimtarët e vjetër.  Por Balaj ishte dhe mbretëronte nga kryeqyteti i tij,  Rezana,  nga një fortesë e madhe dhe e fuqishme dhe e pa mposhtur. Meqenëse është shkruar pak për te,  atëherë supozohet se  ka udhëhequr pas  Gencit,  rënjës së tij nga romakët . Rezana e famshme,  e njohur  dhe e pasur  u shkretua nga sulmet e Avarëve dhe të sllavëve. Shënimet e fundit për këtë qendër janë nga një prift,  viti 595. Që nag shekulli  i 10-të imperatori i Bizantinit Konstantin Porphyrogenitusi e lidhi Rizonen me Travunian e kohës.

Si lindi interesimi për Mbretin Balaj të Ilirisë së ardejve ? “ Në lokalitetin Carine të Rezanës (sot Risan,  Mali i Zi) u gjetën 4600 monedha të mbretit ilir,  Balës (serb. Balajos).,  një zbulim që nuk i gjëndet krahasimi për nga madhësia dhe vlera  e gjetjës arkologjike të kësaj natyre në Europë,  pat deklaruar në vitin 2010 arkeologu polka Pjotër

Diçek nga Universiteti i Varshavës.” dhe vazhdohet ...“ Këto para,  këto monedha ngjallin shumë kurreshtje për hulumtim,  sepse po zbulohet një pjesë  e historisë antike të Balkanit nga kohërat e pushtimeve romake,  ,  për të cilën ka pak shënime. “ ( Në kohën e pushtimeve Romake nuk kishte Ballkan por  shtetet Ilirike,  e që një nga mbretërit e asaj kohe  ishte Mbreti Balaj.fxh )

Është e rëndësishme të ceket se kumti i monedhave nga antika është shumë i qartë: e drejta e farkimit e të hollave e shënon periudhën e ndritshme të një mbretërijeje,  pavarësinë e saj dhe forcën poltike dhe ekonomike të saj; kurse karakteristikat e monedhës së farkuar na japin shumë informata për gjendjen politike dhe ekonomike të shkrirësit të parave. Lloji dhe kualiteti i metalit të shkrirë,  vendi dhe koha  e shkrirjës

(farkimit) na e trgojnë shpirtin e kohës së përmendur.

“Romakët,  e as turqit,  e as sllavët,  nuk paten mundësi që te thyejnë unitetin dhe vazhdimësinë etnokulturore të Ilirëve dhe shqiptarëve. Historia nuk e jep asnjë shembull që ndonjë rajon i veçant të ketë humbur identitetin kulturor Ilir apo shqiptar,  duke e zëvendësuar me atë të sunduesit. Prftët romak,  bizantine,  e më vonë turke slave

nuk e kanë patur asnjë autoritet tek popullata. Shumica e autorëve  madje e vërtetojnë se qytetet,  perkundër ashpersisë së regjimeve tësunduesve  kanë mbetur si qendra kulturore Iliro-Shqiptare. Mbi te gjitha veshja dhe punimet në keramikë,  demonstrojne qartë vazhdimësinë nga Ilirët tek shqiptarët”.( Prof.Peter Bartl):

Ko je bio kralj Balajos?  (Cili ishte mbreti Balaj?,  Eee,  oj  Shqipëri më duhet të lexoj nga burimet sllave se kush ishte mbreti Balaj )

“ Mbreti Balajos ( Balaj fxh) ishte një sundues i periudhës heleniste,  një mbretërie të shtrirë  në tokat bregdetare të Malit të Zi  të sotëm me qendër në Risan ( Rezona fxh) në Boka Kotorskoj ( (Në Bokën e Kotorit fxh) si dhe ne ujdhesën Hvar me qendër në koloninë greke të Farosit,  por që ndoshta ka  i ka pasur edhe pjesët veriore. Për te,  dihet shumë pak” ( burimet sllave )

Monedhat e bronzës dhe argjendit ( jo të arta) janë gjetur në shumë lokalitete,  shumë largë nga vendi i farkimit,  dhe studimi i mire i tyre do të sqaron mirë kohën dhe vendin e gjerë të sundimit të mbretit Balaj.  Muzeu Popullor i Beogradit si dhe ai i Padgoricës i kanë shembujt e kësaj monedheje të Balajt. Po ne muzetë e Shqiperise kemi dicka nga Balaj?

Vetvetiu të lindin pyetjet si: Në çfarë  marrëdhënjësh ishte mbreti Balaj me sunduesit e tjerë ilir? Vendsundimi i tij i saktë? A e kishte gjithnjë statusin e Mbretit dhe fuqia e tij sunduese? Sipas  disa monedhave të gjetura ( në Hvar),  aty nuk qëndron titulli i mbretit,  por vetëm profili i tij..  A mos ishte sundues i rendit të dytë?Ana e Malit ka qenë në qendër të Mbreterisë Ilire të kohës së Agronit. Thesari shtetror i Mbreterisë Ilire ka pasur pasuri te mëdha. Vetëm romakët arritën te plaçkisnin njëzet e shtatë ponde ari,  nëntëmbëdhjet ponte argjendi,  trembëdhjetëmijë denarë romak dhe njëqind e njëzet mijë monedha ilire argjendi;orenditë e mbretit Gent dhe 220 anije,  - Neritan Ceka.

Pavle Mijoviq,   në “Umjetni?ko blago Crne Gore”   shkruan  se shkrimtarët Helen e cekin se ilirët ishin të organizuar në etnose (lidhje fisesh)  .. dhe se që nga fund ii shekullit të 5-të prK. e deri në shek.e 2-të prK u krijua mbretëria ilire shumë e fuqishme që sundohej nga 15 sunduesish rradhazi që na Sirrhasi e deri tek Genci  dhe që sundonin nyjen më të rëndësishme kulturore,  pasurore dhe tregtare të Adriatikut. Teuta e famëshme e cila me krenari nuk i pranonte  lamëtarët  ( kasnecët) romak ishte jo vetëm mbretëreshë por edhe shenjtore fetare ilire.Ishte prijëse e lartë fetare  e fesë autoktone ilire ( G. Kovaçi)

Hulumtimet dhjeta vjeqare ne Rezanë,  po kryhen në kuadër të projektit ndërkombëtar:

„Risinium –prijestonica kraljice Teute„   « Rezana- kryeqyteti i mbretëreshës Teuta» që përbehet nga arkelogët polak dhe malizias. E na ku jemi? po llypi shumë.

Kush ishte Mbreti Balaj,  pra ?