Nuhi Veselaj: Kadri Mani – shëmbëlltyrë emblematike drejt Shqipërisë Etnike

Më 12.10.2013 në Sallën e kuqe në Prishtinë, u mbajtë  akademi  kushtuar 1 vjetorit të  kalimit në amshim të atdhetarit të paepur Kadri Osmani- Mani, organizuar nga Komuna e Artanës  – kryetari Bajrush Ymeri, ku përveç familjes morën pjesë edhe shokë, miq e dashamirë të tij. Në këtë akademi i pari u paraqit me kumtesë Bajrush Ymeri, së dyti Naim Shaqiri,  së treti Pashkë Staka, krytar i NDSHK-së, pastaj Nuhi Veselaj, pas tij aktori Sylejman Lokaj recitoi vargje nga krijimtaria e Kadriut dhe së fundi  u paraqit bashkëveprtimtari i tij Idriz Zeqiraj, i cili  me plot emocion evokoi  kujtime nga jeta e përbashkët me shokun e idealit Kadri Osmani.

Nuhi Veselaj, pasi paraprakisht përshëndeti familjen Osmani me në krye zonjën Shukrije, në mënyrë të veçantë  përshëndeti dhe falenderoi  organizuesin e kësaj akademie z. Bajrush Ymeri, pastaj parafolësit dhe të gjithë të pranishmit  lexoi kumtesën me titull:

Kadri osmani – shëmbëlltyrë emblematike në rrugëtimin drejt Shqipërisë Etnike

Nga Nuhi Veselaj

Formulimin e kumtesës sime “Kadri Mani - shëmbëlltyrë emblematike në rrugëtimin drejt Shqipërisë Etnike” e bëra jo krejtësisht mbi bazë të qëndrimit tim subjektiv, si krushk (mik shpije), shok ideali i Kadriut, por në radhë të parë sipas përshtypjes që më është ravijëzuar nga përmbajtja e bisedës mjaft të gjatë që pata me të, dy ditë para se të ikte në amshim. Ishte shumë I kthellët nga mendja, edhe pse dukej se ende ishte i enjtur. Madje, po këtë ide e ndesha të shprehur kryesisht edhe në faqet e portalit zemra shqiptare, citate këto që i po i sjell tash fill:

- Vdekja e Kadri Manit tronditi gjithë rruzullin shqiptar, ku ndihet fryma kombëtare shqiptare, ku ka aromë të Shqipërisë etnike (nga kumti i  redaksisë).

- Për shqiptarë të përmasave si Kadri Mani nuk ka dhe nuk do të ketë vdekje kurrë. Ai erdhi në jetë besnik i idealeve atdhetare dhe ishte krejt asht nga ashti I Mëmëdheut e si i tillë patriotizmën e quajti detyrë dhe nuk kërkoi kurrë përfitim prej tij. (Eduard Dilo, 13.10. 2012),

- Kaloi viti, pa të Madhin, Kombëtarin, Letrarin, Gjuhëtarin, Enciklopedistin, Babën e barcoletave…, pa familjarin, shokun, mikun…, pa luftëtarin e madh kundër padrejtësive, pa luftëtarin e lirisë, pa të burgosurin politik, pa reaguesin e menjëhershëm kundër pseudoshkencëtarëve, negociatorëve  servilë,  kundlër ekstremizmit fetar etj. (Gani Mehmeti, 10.10.213).

- Kadri Mani mbetet i përjetshëm, intervista e tij u lexua nga 1300 lexues dhe pati 30 urime dashamirëse (Zeqir Lushaj, 03.10 2013)

- Reportazhi për Kadri Manin brenda 24 orëve u shfletua  nga mbi 1200 vetë, kjo do të thotë se kemi të bëjmë me  një shqiptar të madh, sypatrembur…  (Baki Ymeri, 09.10.2013);

- Në revistën Zemra Shqiptare kanë hyrë e kanë dale shumë redaktorë, bashkëpunëtorë, miq e simpatizantë ngas gjithë trevat shqiptare dhe diaspora, dhe të gjithë ata mbeten të nderuar për aq sa kanë ditur e kanë mundur me dhanë ndihmesën e tyre, por Daniel Gazulli dhe Kadri Mani, të cilët u ndanë thuajse njëkohësisht nga jeta,  u dalluan. Këta dy janë shpallur për gjithmonë anëtarë (nderi) të redaksisë sonë.. Paçin dritë atje ku janë! …  madje në ballinën e ZSH mbahet fotoja e bacës Kadri me këngën e Ali Gashit…(Redaktori i përgjithshëm i ZSH-së, 03.10.2013);

- Kadriu, gjithmonë ka qenë në shënjestër të UDB-se, por ai sypatrembur  gjithmonë ka qenë në shërbim të atdheut…-(Xhafer Leci)

- K. Mani ishte etalon, pakompromis kundër servilëve, spiunëve e hipokritëve …(Enver Bytyçi);

- Kadri Osmani, cilësohet si një nga personalitetet më të dalluara të rezistencës kiombëtare që nga vitet e ‘6o-a,  Shembëlltyra dhe vepra e tij do të kujtohen vazhdimisht me respekt të veçantë (Jakup Krasniqi).

- Kadri Os/Mani – botues i pare i fletushkës ilegale Zëri Kosovës, do të fillonte në Zvicër botimin e revistës zëmadhe Shqipëria etnike (pa pasur kushte të volitshme material), ngase sipas tij Kosova e çliruar ka nevojë për një revistë të tillë me orientim tërësor djathtas .(Idriz Zeqiraj)

Nuk po citoj vlerësime të tjera, ngase më duket se mjaftojnë këto sa për të arsyetuar titullin që u vura kësaj paraqitjeje, por ç’është e drejta, as nga citatet e sapocekura, as nga fjala ime, as nga kujtimet e kujdoqofshin ato  gjithsesi nuk mjaftojnë për me e ndriçue sadopak shëmbëlltyra e Kadri Osmanit, këtij mandele të dytë kosovar, andaj  veprimtaria e tij duhet trajtuar jo vetëm sipas qëndrimit të tij politik momental  here si i majtë e hertë si i  djathtë, siç e përmend me vend Savet Hyseni, por duhet parë gjithashëm. Së këtejmi mendoj se fenomeni Kadri Osmani, si luftëtar i paepur, për të pare formëzimin e tij  atdhetar është mire të hulumtohet më thellë dhe sipas disa periudhave:

Së pari, duhet filluar që nga periudha 1935 -1941, sa ishte fëmijë në kohën e Jugosllavisë së Kralit, kur për të gjithë shqiptarët ishte zi e më zi, kjo futë domo0ddo ishte e pranishme edhe neë zemareat e fëmijëve/

Së dyti, periudha e shkurtë 1941 – 1944 tash kur rrethanat krijuan mundësinë që edhe në Makresh, që ishte fshat ndërlidhës I dy krahinëzave shqiptare Gallak e Anamoravë, si kudo në Kosovë e vise të tjera të robëruara, fillon të ndjehet shumë këndshëm flladi pranveror rilindës, me shkollë e flamur shqiptar.

Së treti, fatkeqësisht kjo periudhë dritësimi me frymëzim kombëtar zgjati shumë shkurt, ngase u rikthye po ajo errësirë robërie 1944 -1948 e në vijim me emrin mashtrues vëllazërim bashkim, barabarësi, të cilën familja e tij e përjetoi tmerrshëm, me burgosje e dënime të rënda, por edhe ky si nxënës 12 vjeçar, hëngri shuplakat e oznistëve serbë, të cilat do t’ia shtojnë mëllefin për rezistence sa të madhohej edhe pak. apo jo?!

Së katërti, ideali i ravijëzuar te ai ishte aq i fortë sa që nuk e la shpirtin të qetë as në periudhën e më pastajme, gjatë shkollimit, nëpunësimit, martesës, krijimit të familjes (me tre trashëgimtarë), saqë ky me vetëdije vijoj aktivitetin politik legal e illegal  për çlirim të tokave shqiptare e baashkimin me vendin amë, edhe pse e dinte se kështu po u hynte rreziqeve të mëdha.

Së pesti nuk ia thyen moralin e tij as vuajtjet me dhjeta vite në hetime e burgje të rënda, të cilat I përjetonte, siç thoshte ai, si turist , prej nga evërtet dhe më shumë u skalirt për luftë të mëtejshme politike-propagnadistike, por e perfeksionoj edhe me një armë tjetër: me krjime letraro-artistike të angazhuara.

Së gjashti, pas shumë katrahurave edhe nga kalimi në Shqipërinë Nanë, shpirti i tij nuk gjati prehje fare, atje kuptoi edhe më mire se duhej luftuar edhe kundër errësirës brenda shqiptare në të gjitha viset shqipfolëse.

Së shtati, edhe pse për nevoja shëndetësore iku në Zvicër, ku m vërtet gjeti shërim fizik (operoi zemrës me sukses) ky nuk u kënaq. Shfrytëzoi sadopak ndihmat që merrte si emigrant dhe kështu filloi botimin e revistës Shqipëria etnike, ku më qartë se gjithkund pareaqiti synimin e tij politik, masdje është interesant  se tash e më vonë pa dallim kush i dukej si nuk po vepronte sipas visionit të tij programor ai e kritikonte ashpër.

Së teti, edhe kthimi në Kosovën e lire pa forcat e ushtarake serbe ku veç tjerash e joshte edhe shkollimi I lartë I pakryer,  nuk e qetësoi aspak, jo pse  Kosova ishte, si me thënë, nën protektoratin ose mbikëqyrjen e  KFORIT, përkatësisht EULEKS-it, por ishin vetë shqiptarët me partite e tyre me programe jogjithëkombëtare që e bënin nervoz. Ky mbështjellim në luftat politike ndërpartiake brenda Kosovës e Shqipërisë e shqetësonte vazhdimisht deri sa e dha frymënën e fundit.

Sidoqoftë, pa u mohua angazhimi i tij propagandistik me gojë, por edhe organizativ etj. por ne  del me interes veprimtaria e tij letraro-artistike,  Për për hir përmases që ka kumtesa do të ndalemi fare shkrurtimisht në titujt e ndonjë të dhënë nga këto pesë vepra që autori I botoi në të gjallë të tij:

1.      Shqipja e lartësive (kurorë sonetike) 1988,  vepër kjo e shkruar në burg u botua derisa autori ndodhej në burg, e shkruar në kujtimi për të shoqen,, por si personazh tipik,I përgjitghësuar, me të cilën siç thotë ai në një vend tjetër ishin të gatuar prej një brumi…të sforcuar në luftën të pathyer per jetë…ku fjala kurrë nuk do të ketë lak -  e vërtetë kjo, sepse shqipet e larttësive,  as të fejuarat, as nuset e të bugosurve tanë politike të të gjitha trevave shqifolëse kurr nuk zhgënjyen.

2.      Falë të qoftë gjaku!  (poemë) Tiranë 1977, rib. në Podujevë 2008, vjershërim I stilit të lehtë, ku autopri himnizon punën e pajtimtarëve të të gjakut, duke përmendur mbi 30 emra të merituar,  të cilet sipas tij veprojnë për një:

Shqipëri etnike

me plot shkëlqim:

Me besë e nder

gjer në amshim…

3.      Nënë Tereza e Shqipërisë (kurorë sonetike), 1998, Vargje me plot frymëzim, kushtuar lumnimit të nanës së pesë konktineteve me origjinë shqiptare Gonxhe Bojaxhiu.

4.      Shqiptarët janë atje, (publicistike), ku është përfshirë lëndë tejet me rëndësi dokumentuese. Mendoj se studentët, jo vetëm të historisë, por edhe ata që mësojnë diplomaci dhe siguri shtetërore, duhet ta kenë si literature plotësuese. E thamë me rëndësi dokumetuese, ku shihet së fundi edhe implikimi i autorit edhe në luftën e UÇK-së (Së paku shih  të dhënat për Fehmi e Xhevë Lladrocin etj. )

5.      Nuset tona (2003),  roman i shkruar kryesisht në burg, ribot  si roman e dramë 2009. Kush e lexon me vëmendje nuk besoj se shpëton pa iu mbushur sytë me lot.  Një vlerësues i kësaj vepre, me rastin e promovimit, që iu bë në Prishtinë  i  pati thënë autorit, përafërsisht kështu:  mund të vdesësh, të ikësh fizikisht, po  kjo vepër nuk të lë vdesësh surrë hkrimtarisht!

Autori përmend edhe një vepër tjetër, “5o vjet histori gjysmë të humbur (tregime) si bashkautor me të shoqen Shukrije Bunjaku- Osmani, e cila me sa dime mbeti e botuar.

Në të vërtetë jo vetëm kjo por edhe shumë shkrime të tjera i mbeten të pabotuara ose të papërmbledhura në libër-letër. Me sa dimë vetëm  gjatë 2-3 viteve të fundit të jetës shkroi, qoftë poezi temash të ndryshme, madje në shembëllim të këngëve popullore që ua kushtoi disa personaliteteve të veçanta, qoftë  nga fusha publicistike, sidomos  reagime të rastit rreth dukurive të ndyrshme shoqërore, qoftë dhe nga fusha  e kultures gjuhësore etj., andaj po të përmlidhen të gjitha këto sigurisht vëllimisht do t’ua kalonin veprave e sipërcekura të botuara. Kjo mbetet sfidë jo vetëm për familjen, por edhe miq e shokë e sidomos për zyrtarët në shërbim të popullit që sadopak duhet ta kenë në vision ardhmerisnë kombëtare drejt Shqipërisë etnike.

Nuk thuhet kot se vetmia zbulon talente, ndërsa shoqëria (bashkëria) formon karaktere. Që të dyja këto dukuri I shohim në shëmbëlltyrën e Kadriut si letrar e atdhetar. Shumicën e veprave letrare autori l hartoi në mendje kryesisht sa ishte I izoluar në burgje. Së andejmi shpjegohen edhe kunorat sonetike, ngase soneti, aq më tepër kurora sonetike, përmban strukturën më të vështrirë të vjershërimit dhe në njëfarë mënyre kërkon kohë vetmie.

Është vërtetë se deri më sot veprat letrare e nga kultura e gjuhës të tij kanë mbetur të pavlerësuara nga kritika. Tashti para se të pëmbyll këtë paraqirtje timen do  të përmend  ndonjë të dhënë ose  shprehje interesante nga fusha e krijimtrasrisë së tij,  në lëmin  e gjuhësisë:

Në veprën Shqiptarët janë atje, letra XXVI, trajton nja 8 raste nga fusha e gjuhësisë,  shumica janë shtruar dhe trajtuar jo keq. Gjithashtu në temën për gradën master me titull “Neologjizhmat në gjuhën  shqipe”, të vlerfësuar nga Komisioni përkatës si një kontribut  modest, megjithatë, me sa pamë, edhe në këtë punim te ndonjë pike ndeshim gjëra  që zgjojnë interes.

Sidoqoftë, për të kuptuar sadopak aftësisnë e tij në të shprehurit letrar më mire se në stilin rigoroz linguistik shkëputa këto fjali:

1) Gjuha letrrare, poetike e standard, është pasuri me vlerë dhe kush tenton  të na  cenojë këtë prone të shenjtë do të reagojmë sikur shqiponja e maleve tona e cila hakërrohet e  kreshpërohet kur i cenohet foleja…

2) Kjo gjuhë duke marrë gjak të ri që përthith nga gjuha e përbashkët e gjuhës popullore ajo pasurohet vijimiaht me forma të reja… me fjalë të reja të krijuara me parashtesa,  prapashtesa, kompozita, togfjalësha të gatuara me mjeshtri të rrallë artistike e  kulturore …

3) Gjuha standarde është në njëfarë mënyre si vesha me të cilën njeriu del jashtë shtëpisë, d.mt.h duhet të jetë I kujdeshëm, për ndryshe, siç është shoqëria e shtresëzuar edhe gjuha është e shtresëzuar…

4) Ndjenja e atdhetarisë më gudulisë dëshirën që të hidhem pandashëm në punën e risimtarisë në gjuhën shqipe në vazhdë të rilindësve, por edhe tash në mënyrë që gjuhën tone ta bëjmë më muzikore, më melodike midis simotrave të saj… Fundja gjuhën të bëjmë më kumbuese, sepse gjuha kumbuese si zëri i gjylës së topit apo e kumbonës apo si e ritmit të zemrës,, sepse gjuha e tillë e mveshur me mençuri, elasticitet e logjikshmeri kuptohet se inkudrohet si virtyt në vetëdijen popullore (kombëtare), ngase gjuha e tillë nuk është më pak e dobishme se ekonomia dhe  dhe ushtria kombëtare…

Këtë synim – kërkesë e kishte edhe në zgjedhjen e temës së doktorates, por këtë synim ia la vetëm si dëshirë vajtja në amshim..

Pra sipas tij, e pëlqyer edhe prej nesh me ndonjë reserve, pikërisht me gjuhën bazament siç u formua kombi shqiptar, po me këtë gjuhë të sforcuar do të bëhet edhe Shqipërinë etnike, natyrisht pa harruar ekonominë, diplomacinë, ushtrinë, por në radhë të parë duhet të arrihet me shkollë, me shkencë, me urtësi, me autoritet të fituar brendakombëtar e ndërkombëtar, duke shfrytëzuar edhe shembëlltyrat e dy adhuruesve më të mëdhenj të tij, siç ishin Nanë Tereza dhe dr. Ibrahim Rugova, me të cilët e me vepra kushtuar atyre e idhi dhe emrin e vet.

Sidoqoftë, për Kadriun thonë se ishte I rrëmbyeshëm, lumë me dallga-dallga, etj..dikush thotë ashtu dikush kështu, por kam bindje të plotë se të gjithë janë të një mendjeje me mua se ai la gjurmë për lavdi në disha fusha të jetës e të veprimtarisë, por sidomos në rrugëtimin drejt Shqipërisë etnike gjithmonë do të përhijojë, bashkë me pelegrinët më të dalluar të kombit tone në marshimin drejt atij ideali të shenjtë, e cila  sigurisht nuk do të mbetet utopi, por do të bëhet realitet nga pasardhësit tanë idealistë, siç e dëshmon edhe nismnë-kërkesa më e re për anulimin e vendimeve të Konferencës së Londrës (1913), lidhur me Shqipninë Etnike.

Ju faleminderit,   Nuhi Veselaj

(Në emër të familjes Osmani nga Prishtina  dërgon: Rabit Kadri Osmani)