| E enjte, 10.10.2013, 07:44 PM |
Metafora e tranzicionit
(Shenime rreth romanit te R. Osmanit “Koha e cudirave)
Nga Illo Foto
Romancieri i
afirmuar , Resmi Osmani , pas 5 romaneve historike , publikoi
romanin “Koha e cudirave “,botuar nga “Eneas “ , ne Tirane , 2013. Ne te
115 faqet e romanit , autori , na jep nje tabllo reale te tranzicionit demokratik shqiptar ,
ashtu sic ai reflektohet ne jeten e perditshme te nje qyteti pa emer .
Lexusi e kupton sakte se eshte qytet provincial shqiptar , qe
kalon nje tranzicinn demokratik te dhimshem
dhe me pasoja jo thjesht ekonomike , por dhe psiko- sociale , qe vulosin
nje periudhe historike , gati cerekshekullore te Shqiperise .
Sic e dokumenton
vete autori , ka punuar 16 vjet mbi kete roman , qe mendoj se e ka
justifikuar, sepse i jep lexusit nje veper te
cmuar jo vetem artistike , por
dhe politike , filozofike dhe educative , per brezin e politikanve ,
analisteve , qe kane jetuar dhe ata , qe
do te vine pas tranzicionit te zgjatur
.Te tera keto vlera , romani I
Osmanit , nuk na i jep ne forme axhitative dhe didaskalike , por nepermjet nje rrjedhshmerije artistikisht te
punuar bukur , plot figura letrare ,
qe na afrojne me realitetin, per te mos
e lene vepren nga dora pa e lexuar
me deshire dhe me vemendje .
Autori as e ka
permendur fjalen tranzicion , as na ka futur ne situate te lodhshme me fjalor
bajat politik . Ne te tera episodet e shumta dhe te ngjeshura, ne ndjehemi banore
te Qytetit shqiptar , qe ngrys ditet dhe
netet , jo vetem brenda nje qetesije
monotone , por sejcila qetesi , ngerthen ne vetvete nje tronditje
me pasoja , specifikisht per te
tera moshat dhe shtresat e ndryshme shoqerore. Shperthimet e 97 es dhe qetesija relative ,
qe jeton qyteti , kane te njejten
dramacitet , ndoshta ato , qe duken te qeta paralajmerojne furtuna , sic ishte
vet 97 dhe situate kriminale , qe eshte instaluar ne te kater anet e vendit .
Ne, si lexus , e
ndjejme thelle ne shpirt dhe ne tere qenien tone kete situate statike , te
merzitshme dhe injorante , qe kalon qyteti . Ne , sikurse vete qyteti ,
behemi personazhet e romanit dhe
pashmangerisht , revoltohemi dhe kerkojme zgjidhje te kesaj jete trgjike te qytetit. Qyteti eshte i dashur per banoret dhe per ne , qe
lexoojme , jo thjesht per t’u informuar per jeten e qytetit , por per te bere
ndryshimin , qe jeta te futet ne hulline e duhur . Kjo ndjesi mbetet krejt
utopike , sepse jo vetem ne jemi te pa fuqishem , per ndryshimin e jetes se
qytetit te dashur , por as ata , qe e kane krijuar kete tollovi , nuk mund ta
ndryshojne , vecse arrijne ta cfrytezojne maximalisht , per interest e
tyre misqine .
Ne c’do qytet , qe vizitojme , na shtyn kurioziteti ta njofim , jo vetem
arkitekturen , historine dhe kulturen ,
por vecanerisht jeten aktuale te banorve
. Futemi ne mjediset e qytetit , ku
presupozohet, qe njerzit te frekuentojne
restorentat , te mesohet ne shkolle , te
punohet , per te siguruar te ardhura , ku vene njerzit fallen ne faltoret dhe ku kujdesen per kafshet dhe shpezet e
lluksit . Keto jane disa veprime rutine
te nje jete te zakonsme ne nje
vendbanimi te zakonshem .
Kemi rene ne
rrjeten e metafores se madhe . Qyteti pa
emer , qe na paraqit romani , nuk perfaqeson veten , por te gjithe vendbanimet
e Shqiperise . Lavjersi I jetes ecen
ngadal . Ceshtjet kryesore jetesore i
jane dorezuar misterit . Personazhet , qe veprojne si bamiresa , perfaqesuse feje ,organizata jo qeverritare ,
bizesmene fallco , i kemi pare ne te kater anet e Shqiperise se lodhur. Autori
na i ka mbledhur ne qytetin e romanit te tij dhe kushdo , qe lexon kapitujt ,
per keto figura , ve bast se jane ata , qe ka pare ne vendbanimin e vet , ne
juge , veri , e ndoshta kudo ne vendet fqinj te rajonit problematik , me te
cilin merret seriozisht politika
europjane dhe ajo boterore .
Qyteti I mbyllur
, qe nuk kishte shkelur kembe e ndonje te huaji , per 5 dekada , sot perjeton
nje situate hapjeje , qe ngjan me gojen e shqyer te llafazanve , qe i ndesh ne
c’do perditesim te qytetit pa emer . Mbi
kete mori kontradiktash , sejcili njeri
normal , mbetet i befasuar . Autori eshte
futur brenda kesaj tollovije dhe e ka
letrarizuar , e ka ngritur tregimin ne art dhe e ka emeruar “koha e cudirave
“ . Ku ta gjejme Kohen e cudirave ? kjo eshte pyetja e natyrshme , qe lexusi i
drejton autorit . Ne c’do veprim jetesor te qytetit te percuduar , nenkupton
pegjigjen , ne heshtje romani .
Ndoshta kjo eshte natyre e vet tranzicionit , shprehemi ne si lexus .
Faktikisht nuk eshte fare keshtu . Tranzicion paten vendet fqinje homologe, por nuk perjetuan te tilla “cudira
“ , dhe kur i perjetuan, i perkisin tjeter kohe
. Fjala vjen rumunet e pushkatuan Causheskun , ne nje kohe dhe hapesire
te caketuar , ndersa ne Shqiperi u krye
masakra e 97 es, e ngjashme me tronditjen rumune , por
jasht kohes dhe hapesires , qe rrok mendja normale njerezore .
Per te na i bere
te lehte futjen ne “Cudine “ e kohes, autori e ka ndare romanin ne 7 kapituj
dhe sejcilin kapitull e ka emertuar , sipas problematikes. Sejcili kapitull shtjellon nje”‘cudi
specifike “ , por gjithnje brenda “cudise te madhe, qe eshte qyteti por dhe vete qyteti , nuk eshte fundi ; fundi
eshte gjithe vendi. Sidoqofte, kapitujt qendrojne vete ne kembe , por qe kane
nevoje te lidhen per te na i dhene te plote mjeddisin , ku zhvillohet “cudija ‘
e madhe , qe quhet tranzicioni shqiptar dhe ne te cilin sejcili nga ne eshte
actor i
tij .
Te shtate
kapitujt , autori mjeshterisht i ka lidhur oganikisht , qe nuk bejne dot pa
njeri tjetrin . Nuk mund te pretendosh
se mjekerziu vepron vetem ne njeren linje te
prapesive. Ai behet i plotfuqishem , kudo , qe shoqerija krijon te
cara dhe mundesi per te hyre pa trokitur
dhe dyert jane te tera te shqyera . Nuk eshte pa kuptim fakti , qe mjekerziu na
cfaqet ne kapitullin 7 , nga i pari ku e kemi lene dhe na duket sikur na qorton duke na thene : Ja ku jam . Prapesite , qe
kini lexuar , nuk bejne dot pa mua dhe dogmen time rrenuse .
Po te pyesesh
mua , si lexus , ta them me bindje , se sejcili kapitull , ne mos qofte roman i
plote , eshte subject i nje romani , qe ndoshta ne nje te arthme , autori i
kthehet. Kam parasysh faktin , qe ne Kohen e cudirave tematika eshte pa fund ,
me shpresen se tranzicionin do te dije populli t’I japi fund , me menyren dhe
inteligjencen , qe i posedon vetem populli . Libri I autorit Osmani eshte liber I mirfillte artistik . Jo vetem ,
qe nuk ka as nje shenje te perkatesise se vullnetit politik ,
por fjala politike , haset aq rralle , sa mund te thuash se nuk ekziston . Nuk
duhet te mohojme , qe problemet e shtjelluara jane thjesht politike, por te paraqitura me nje kostum kameleon , sic eshte vete politika .
Kam pasur rastin
e lumtur , te bisedoj me nje shkrimtar kohor , qe shkruan romane , poezi ,
proze poetike , kritike dhe drama
tragjike . I bera pyetjen sa naïve aq dhe realiste : Pse nuk shkruante per
realitetin kohor , por hidhej dege me
dege te histories arkaike ? Pak a shume pergjigja e shkrimtarit kohor ,
mund te permblidhet sa me poshte vijon:
Shkrimtari , ne
rrastin konkret dramaturgu , romencieri
, poeti , kritiku , regjizori dhe aktori , realitetin e preceptojne
artistikisht . Ata nuk mund te bien ne nivelin medioker te realitetit absurd . E shkuara I jep mundesi
artistit te operoi realitetin si kirurgu . Ke degjuar ti
per transpaltin ? Une jam kirurg , qe bej transplant . Bej transplant mushkrije
, qe ende s’po behet . Herojt e mi , jetojne ne Kohen e Homerit dhe marrin
fryme me mushkrite e tua ( se nuk dua te pergojoj ndonje bashkekohesin tend , per kete te kerkoj te
falur ) . Natyrisht e fala shkrimtarin konteporan , por biseden e tij , nuk e
vura midis thojzave , sepse ju keni te drejte ,
ta shkruani ne cilin variant t’u duket me mire . Ne te tera rrastet shkrimtari universal eshte
brenda staturres se tij artistiko –letrare –gjithperfshirese . Romancieri Osmani , eshte larg ketyre
artisteve , qe lindi “Koha e cudirave “ .
Te kthehemi tek
analiza , qe po shtjellojme . Kapitulli I dyte , me titull “ I shenjuari nga
vdekja’ , ka lidhje me interpretimin fetar te jetes dhe vdekjes . Me qe te
deleguarit fetare , ishin dhe jane shume ne vendet ish komuniste , personalisht
nuk di te jap nje mendim te sakte , se cili perfaqeson fene e vertete dhe cili eshte
trafikant . Mbi kete optike , kur te lexoni romanin , gjykoheni vete . Nuk marr
pergjegesi , qe nuk me takojne dhe jane jasht kapacitetit tim llogjik , per t’I
vendosur ne raftin e memories tuaj .
Nuk mund te rri
pasiv , ndaj komentit te kapitullit te trete , me titull “ Zonja e shpirtit te perdellyer “ , qe shtjellohet
ne faqen 43 , deri ne 56 te textit . Ashtu , si te tere Ju , une kam pasur nje
informacion te plote , per nje ish
tezgjaiste te kombinatit te tekstilit ne Tirane , qe e shpalli veten shenjtore
. Hodhi mbi trup nje robdishamber te praruar , vendosi nje kurore me xhevaire verbus mbi krye , vendosi
cifte unazash ne gishtat e medhej
.Mbi trup dhe mbi koke vareshin shirita me inxhi . Me kete paraqitje , u nda
nga masa e njerzve te zakonshem te qytetit
, i perkiste mistikes . Faktikisht mistike ishin banoret e qytetit te
cudirave . Zonja e shpirtit te
perdellyer , u identifikua me vleren e
nje gjysem perendije . Parashikonte
fatin , prandaj banoret e qytetit , nderprene provizorisht pertypjen e
farnave te kungullit dhe ju drejtuan tempullit te saj , sa mashtus , aq dhe
qesharak .
“Zonja “ , per
pake kohe mblodhi te tere banknotat e qytetarve , qe kishin teperuar nga
bizhozi , qe ushtroi mjekerziu . I jepnin “ perfaqesuses se zotit “ c’do gje qe kishin . Ata qe nuk i kishin me
para , jua kerkonin femijve ne
emigracion . Keta te fundit e rriten kohen e
punes ne gjirize , nga 8 , ne 16 ore . Duhej shperblyer zonja e
perdellyer . Mbasi mbushi valixhet me banknota , vendosi te ndertonte nje
tempull , natyrisht ne truall me pronesi
te tjetersuar dhe me projekt , qe mund ta honepste vetem nje zonje
e atij modeli . Perfundimi dhe po te mos hamendesohet ekzakt , aq me mire , per kete ndodhi te shemtuar ,
te turpshme dhe aq masive te qyteteve
tona ne tranzicion .
Kete episode te
trishtuar fetar dhe kulturor e kemi
degjuar me shume se sa e meriton , por nga pena e Osmanit , ka dale nje
tregim , aq i perkryer , sa qe nuk e
harron , jo vetem lexusi I thjeshte , por sejcili klerik I c’fardo feje . E ashtuquajtura zonje , behet me qesharake
, kur flet ne emer te Zotit , se sa ne emer te saj dhe te magjive mashtruse . Keqardhia , per banoret e qytetit
arrin ne pika ikandishente . Ata i besojne kultures se mangut te tyre ,
dliresise se tyre dhe shpreses ,
per te dale nga humnerra e epokes ,me lutje , duvara dhe hajmali .
Kapitullin e
peste nuk do ta komentoj , jo se nuk ja vlen , por kaq me lejon dimensioni i nje shkrimi vleresus .
Jam i pa afte te stigmatizoj mashtrusit fetare , sepse ata mashtrojne
edhe vete fetaret reale . Mjafton te
them se ky kapitull e ka titullin :” Ne kerkim te Mesias” . Banoret e qytetit
, te helmuar nga mijra mashtrus , kishin mangut dhe Mesine . Ne ate lloj qyteti , Mesija
eshte present kudo .
Nuk mund te le
jasht analizes time modeste , kapitullin 5 , qe emertohet : “Ethet elektorale “
. Eshte kapitulli me i arrire nga ana letrare - artistike , psikollogjike
, sociollogjike dhe filozofike . Tifua
elektorale u kthye ne syndrome , keto 23 vite tranzicion, qyteti yne nuk mund
te jete ndryshe nga gjithe vendi .
Elektorati , edhe kur vota manipulohet , nuk voton njerzit e devotshem dhe te
ndershem , por mashtrusit , dallaveraxhinjte dhe premtusit e rreme . Kur ne
fjalimin elektoral , nuk ka
mashtrim dhe premtime pompoze te
pa realizushme , elektorati ndjehet i
semure . Farsa elektorale cfaqet me ngjyrat me te ndezura , ne nje
qytet , ku vegjetojne mjekerzinjte , zonjat e perdellyera dhe figura te
ngjashme me to , puna me e rendesishme diten e votimit , mbetet thyerja e
rekordit te konsumit te farnave te lule diellit dhe vecanerisht te farave te
kungullit.
I gjithe romani
I Osmanit , do te ishte I manget , po qe se nuk do te perfshihej kapitulli i
shtate , me titull : “Skllavi i frau Gretes “ .Do mjaftohem me prezantimin e
Fraut , qe ka ardhur e deleguar nga Gjermania , per te percuar kulturen
demokratike . U shkri totalisht ne jeten e qytetit tone . Bleu dhe nje qen , me
emrin shqiptar “Laro “. Nuk kishte arsye pse mos ta mbante
qenin afer vetes . Kur i mbaroi mandati , “Laron “ shqiptar e mori ne
Atdheun e saj te dashur . Larua shqiptar , u be qytetar europjan , perpara se
te beheshin bashkombasit e tij , qe vijojne te pertypin fara kungulli alterrnuar me “orbit “. Tregojne se e paten
pyetur autorin :
- Pse nuk na
pershkroi nje lider politik lokal, qe drejton
jeten ne qytet .
- Ata jane ne qytet
, u pergjigj autori . Midis mjekerzinjve , zonjave te perdellyera ,
mesive dhe njerzve te shenjuar nga
vdekja . Sejcili pret radhen , per
te hyre ne perkujdesje te Frau Gretes .
Ndjehem i
plotesuar , qe pata fatin te njihja romanin “Koha e cudirave “ te romancierit
Resmi Osmani . U ndjeva edhe me i plotesuar , qe pashe se romani ishte
sponsorizuar nga politikani , Tahir Muhedini . Nuk di nje rrast te dyte , qe
politikanet te sponsorizojne ne kulture , jasht interesit te tyre
materjal .
Pa asnje shenje euforije , kam bindjen e
shendoshe se romani konciz i Resmi Osmanit , eshte vepra me e mire letrare ,
shkruar , per tranzicionin . Shkrime te politizuara , ka pa fund dhe sejcili autor na prezantohet me flamurin e Partise , te ciles i perket
.Trajtimi I problemit nga Osmani ,
pranohet nga sejcili militant I cfardo
ngjyre politike . Arti dhe letersija jane mediatoret me te spikatur te konsesusit , aq shume te
kerkuar nga faktoret relevante te
politikes .