Demir Krasniqi: Koncepti i ngushëllimeve familjare

Nga tradita jonë:

A KEMI KONCEPT TË DUHUR PËR NGUSHËLLIME  FAMILJARE ?

Shkruan: Demir KRASNIQI

Pa dyshim , se akti më tragjik dhe më i dhimbshëm njerëzor është vdekja , apo humbja përgjithmonë e ndonjërit prej anëtarëve të familjes sonë .

Vdekja është një proces i pashmangshëm i përfundimit të një jete njerëzore , por që për kah mënyra dhe karakteri i saj ndryshon prej rastit në rast . Prandaj , varësisht prej karakterit dhe natyrës së vdekjes , edhe dhembjet për to , nuk e kanë peshën e njëjtë !

Në botën e sotme , njerëzia ballafaqohet me lloj – lloj vdekjesh , duke filluar nga vdekjet e moshës , vdekjet e parakohshme , vdekjet nga sëmundjet e ndryshme , vdekjet tragjike si që janë vdekjet aksidentale nga trafiku , vrasjet , vdekjet nga luftërat ...etj. etj.

Për të gjitha këto lloj vdekjesh , sipas traditave dhe zakoneve tona kombëtare e fetare , kemi obligim njerëzor e moral që të shkojmë e t’ i vizitojmë familjet e gjalla , me rastin e humbjes së ndonjë anëtari të tyre nga çfarëdo vdekje qoftë , me qëllim që t’ua shprehim ngushëllimet tona të sinqerta  shpirtërore dhe me qëllim që sado pak t’ua zbusim dhe lehtësojmë dhembjet për humbjen e më të dashurit të tyre !

Por , në këtë rast , nuk mund t’i  shmangemi pyetjes akute :

- A kemi ne , koncept të duhur për ngushëllimet familjare ?

Përgjigjja më adekuate ndaj kësaj pyetje do të ishte :

-           Në të shumtën e rasteve , ne nuk kemi koncept adekuat për aktin e ngushëllimeve familjare , as nga ana fetare , as nga ana shkencore !

Mënyra tradicionale e shprehjes së ngushëllimeve tek ne , ndryshon prej një vendi në një vend dhe prej një krahine në një krahinë . Por, në vazhdim po i cekim vetëm disa prej tyre, që janë më karakteristike dhe më të shpeshta në  praktikën e ngushëllimeve tona :

1. Në një pjesë të madhe të Kosovës qendrore dhe asaj lindore , me rastin e vdekjes së ndonjë personi të cilësdo gjini dhe moshe qoftë , grupet e njerëzve dhe individëve që ia mësyjnë asaj familje për ta ngushëlluar , zakonisht , çdo njëri prej tyre iu drejtohet familjarëve të viktimës me këto pyetje :

-           A u mërzite që vdiq Filani, apo Filanja ?! Ose:

-           A po mërzitesh që vdiq Filani , apo Filanja ?!

Me këto lloj pyetjesh , jo që nuk e kemi arritur qëllimin e ngushëllimeve , por pjesëtarët e familjes pritëse , të cilët e kanë humbur më të dashurin , apo më të dashurën e tyre , do t’i zhysim edhe më tepër në mërzia dhe do t’ua rikujtojmë tërthorazi se ata duhet që të mërziten në çdo çast dhe të mos e largojnë vëmendjen e tyre nga personi i vdekur !

Por, me këso lloj pyetjesh , edhe pritësit e familjes e cila e ka humbur më të dashurin e tyre , do të hutohen në dhënien e përgjigjes së tyre në këto  pyetje , nga se nuk e dinë se a duhet të përgjigjen :”Po mërzitemi!”, apo :”Nuk po mërzitemi !”

Pra, shtruarja  e këtyre pyetjeve , në vend të ngushëllimeve , është krejtësisht e palogjikshme , nga se nuk ka njeri normal në këtë botë , që nuk do të mërzitet me rastin e humbjes së ndonjë anëtari të familjes së tij !

2. Mënyra vijuese e shprehjes së ngushëllimeve në trevat e lartpërmendura është :

“ E gjetshi në Xhenet!”

Por, edhe kjo lloj urate , nuk na duket fort e logjikshme , nga se familjarët pritës e kanë humbur njeriun e vet dhe ata në këto momente më të dhimbshme e pikëlluese , nuk kanë kohë të mendojnë se ku do ta gjejnë njeriun e tyre të humbur :në Xhenet, apo në Xhehnem ?!

Në anën tjetër , se ku do ta ketë vendin njeriu i vdekur  në botën e amshuar , këtë nuk mund ta paragjykojë askush prej të gjallëve , nga se kjo punë është krejtësisht në kompetencat e tjetërkujt , që ne nuk mund t’i dimë, as t’i shohim !

3. Në trevat e krahinës së Dukagjinit , njerëzit , grupet dhe individët të cilët shkojnë për ta ngushëlluar ndonjë familje për humbjen e më të dashurit të tyre , e kanë zakon që ngushëllimet e tyre t’ua shprehin familjarëve pritës , në këtë mënyrë :

“Në emër tim dhe të gjithë këtyre burrave që janë me mua – Zoti Ju lashtë shëndosh , për vdekjen e Filanit , apo të Filanes !”

Edhe kjo mënyrë e shprehjes së ngushëllimeve , nuk na duket e logjikshme , nga se lehtë mund të nënkuptohet se :”Ai, apo Ajo , paskan vdekur , por Juve  të tjerëve Zoti Ju lashtë shëndosh , se ai ka shkua dhe nuk mund të kthehet ma !”

4. Në disa treva dhe krahina tjera të Kosovës , formula tradicionale e shprehjes së ngushëllimeve ndaj familjarëve te të vdekurit është si vijon :

“O Filan ! A vdiq Filani , a ?”

Pritësi i familjes :

“Po, valla , vdiq !”

Ngushëlluesi :

“Eh, po banë , n’ paç çka me ba !”

Edhe kjo lloj shprehje e ngushëllimeve , nuk na duket aspak e logjikshme , nga se njerëzit të cilët e kanë humbur më të dashurin e tyre , e dinë se  nuk kanë se çka të bëjnë kundër fuqisë së natyrës , por që në këto raste , kontaktet e njerëzve duhet të gjejnë shprehje e metoda se si t’ua zbusin dhe lehtësojnë dhembjet e mërzitë familjarëve , e jo t’i dekurajojnë ata se nuk kanë se çka me ba !

5. Një  kategori  tjetër e njerëzve ngushëllues , të cilët e konsiderojnë veten si ma intelektualë , me rastin e vdekjeve të ndryshme , do t’ i  ngushëllojnë familjarët në këtë mënyrë :

“Me rastin e vdekjes së Filanit, apo Filanes , ne Ju shprehim ngushëllimet tona më të sinqerta !”

Ndonëse , kjo fjali ngushëlluese “moderne” është pak sa më e avancuar me kuptimin e saj , prapë se prapë , kjo tek një masë më e gjerë e njerëzve pritës, të cilët nuk janë edhe aq të arsimuar , krijon  huti , nga se shumica prej tyre , as që do ta kuptojnë shprehjen “ngushëllime!”

Për ta jetësuar një rend dhe rregull më të qëndrueshëm në ceremonitë e ngushëllimeve familjare , është imperativ i kohës , që ASHAK-së dhe BIK-së , të ulën së bashku dhe ta hartojnë një tekst unik për këto ngushëllime , në mënyrë që njëherë e përgjithmonë të eliminohen nga praktika shabllonet e gabuara dhe të pakuptimta , nga se vetëm në këtë mënyrë , ceremonitë e ngushëllimeve do ta merrnin atributin dhe rëndësinë e vet humane, për të cilat edhe organizohen tradicionalisht !

6. Në ceremonitë mortore dhe sidomos në ceremonitë e ngushëllimeve familjare , jo rrallë,  na ndodhë që dikush nga burrat, apo edhe nga gratë, në vend të ngushëllimeve ndaj familjarëve , ata , ose ato , angazhohen që në formë vajtimi t’ua përkujtojnë familjarëve pritës çdo detaj të jetës së të vdekurit , duke i cituar radhazi të gjitha të bëmat, veprimet dhe punët të cilat i vdekuri i ka kryer gjatë jetës së tij !

Edhe kjo mënyrë e të ngushëlluarit të familjarëve përkitazi me të vdekurin , nuk ua zbutë,  as lehtëson dhembjet aspak , por përkundrazi , me vajtime të këtilla vetëm sa ua rrisin mallin, mërzinë dhe nostalgjinë për njeriun e humbur !

Grupe badihavxhinjësh shkojnë për ngushëllime familjare për qëllime tjera

Ajo , çka është edhe më irituese në praktikën e vizitave ngushëlluese nëpër familjet tona , është fakti se disa grupe të njerëzve badihavxhinjë , mezi presin që të marrin vesh se kush ka vdekur dhe ku janë të hapura të pamet (ceremonitë e ngushëllimeve) , me ç’ rast , ata do të organizohen dhe do të shkojnë për ngushëllime edhe në rastet kur nuk kanë asgjë të përbashkët me familjarët e njeriut të vdekur !

Grupe të këtilla njerëzish , shkojnë nëpër vizita ngushëlluese familjare , sa për të humbur kohë , sa për t’i bërë reklama vet – vetit dhe sa për t’ua marrë drejtën e bisedës të tjerëve .

Në këtë kategori njerëzish ngushëllues , bëjnë pjesë : fjalamanët  interpretues të kanuneve , fjalamanët interpretues të ligjeve fetare , fjalamanë të filozofisë dhe patriotizmave të rrejshme , si dhe propagandues të ideve politiko -  partiake !

Grupet e tilla të njerëzve nuk e kontrollojnë vetin as çka po flasin , por nuk e kontrollojnë as kohëzgjatjen e qëndrimit të tyre në vendin e pritjes së ngushëllimeve , duke mos llogaritur në pengesat e tyre , marrjen e kohës pritësve të tyre dhe shkuarjen në nerva të ngushëlluesve tjerë të pranishëm !

Problem në veti në ceremonitë e ngushëllimeve paraqet edhe mënyra e përshëndetjeve tona

Edhe pse jetojmë në shekullin e XXI-të , edhe pse kemi dy shtete shqiptare me pavarësi , sovranitet dhe demokraci , edhe pse nëpër qendrat tona urbane kanë lulëzuar një varg universitetesh , ku më nuk mund të flitet për analfabetizmin dhe robërimin kulturor , mënyra dhe  gjuha e përshëndetjeve tona nëpër tubime të ndryshme popullore e sidomos nëpër ceremonitë e ngushëllimeve familjare , sikur nuk ka lëvizur nga pika zero!

Të rrallë janë ata shkollarë e intelektualë , të cilët shkojnë nëpër këto tubime e sidomos nëpër ngushëllime familjare , e që do të përshëndeten në gjuhën e shenjtë shqipe!

Në vend të fjalës përshëndetëse shqipe :”Mirë se na erdhët”, shumica e të pranishmëve do të përshëndesin në gjuhën turke :”Hosh gëlden”, ose në atë arabishte:”Mer haba!” Në vend se të shprehin ngushëllimet në gjuhën shqipe:”Zoti e mëshiroftë!”, do të dëgjosh uratën në gjuhën arabe :”Allah rahmetile!”

Në shumicën e rasteve , edhe përshëndetja shqipe :”Tu ngjatë jeta”, ose :”Fal me shëndet”, zëvendësohet me përshëndetjet arabe :”Selamun alejkum – Alejkum selam!”

Përshëndetje të kësaj natyre në gjuhët e huaja do të na atribuohen edhe në rastet e festave fetare , ku në vend se të urohet shqip :”Me fat Festa!”, ne do të përshëndetemi në gjuhën turke :”Me hajr Bajrami!”

Është koha e fundit që të lirohemi njëherë e për gjithmonë nga përshëndetjet e huaja dhe t’i kthehemi përshëndetjeve në gjuhën tonë amtare !