Vladimir Muça: Miho Gjini - “Letra nga Spanja”

Psiko-analiza e terapeutika familjare e një romani bashkëkohor.

(Ese refleksionare mbi romanin “Letra nga Spanja” të Miho Gjinit.)

Nga Vladimir Muça

Romani “Letra nga Spanaja” në kaleidoskopin e psiko – analizës dhe të terapeutikës, megjithëse graviteti narrative pingulizohet  në vetën e parë në konceptin filozofik është disi tjetërlloj në rrëfimtari.

Çdo gjë vërtitet në fabulat e shpirtrave ndërmjet babait, nënës dhe birit. Një trinitet I pandar gjatë gjithë romanit në zhvillimin e rrëfimtaris.

Në këtë rrëfimtari, ndërgjegja, subkoshienca me dialektizmin  e saj janë në lëvizje të vazhdueshme nëpërmjet mendimeve , kujtimeve e ndjenjësive.

Nëpërmjet një retroje, kohën e ndjekim në dy aspekte: në kohën objektive dhe në kohën subjektive.

Koha subjektive me shpërthime ndjenjësore merr shpërthime ndjenjësore merr më shumë violence duke e shpërfillur kohën e jashtme objektive me handikapët e saj, duke e çuar atë siç thot Zhan Pol Sartri drejt “ shpirtëzimit të kësaj bote” .

Ky shpirtëzim I një subjektiviteti, që hasete në mënyrë permanente gjatë kapitujve të romanit, është edhe eliksiri narrative që e bënë atë të veçantë, duke I shtuar nocione biografike, e rritur besueshmërinë e ngjarjeve e fenomeneve.

Romani shpirtëzohet dhe I qëndron besnik revokimit retrospektiv. Një përplasje ndërmjet botës shpirtërore të babait, nënës dhe djalit, ngërthyer nga handikapët e shoqëris konsumit, ku veset si indet patogjene gllabërojnë shpirtërisht çdo gjë të mundshme duke e çuar materien njeri drejt një mutacioni global. Por në të vërtetë vlerat e romanit evidentohen në shpërthimet kuantike prindërore dhe në valencat që ato marrin duke shpërfillur këtë botë ndeshjejenë gjykimin refraktar e shpirtëror njëkohësisht. Tema që përshkon romani paraqet një mundësi  të mundshme në formëzimin  e personazhit fëmijë në këtë mutacion global të shoqëris, ku evidentohet se në këtë lufë  për jetë a vdekje , karakteret refraktare shkojnë drejt minimizimit.

Karakteret imbursojnë tek njëri tjetri në mënyrë gjithpërfshirëse, por njëkohësisht duke lënë shtigje për të përcaktuar në hullinë e kohës tendenca të reja të cilët vijnë si rezultate filozofike e ligjeve dialektike të mohimit të mohimit, si një paradigmë e pashmangshme e zhvillimit shoqëror. Gjithçka vjen rrjedhshëmnëpër kapitujt e romanit në bazë të një rrëfimi të përjetuar mendërisht e shpirtërisht. Thënë më shkoqur kemi të bëjmë me një rrëfimtari në psiko-analizë Prind- fëmijë, referencial, që piknisjen e vet e merr nga përditshmëria e jetës me terapeutiken e saj familjare, duke u ballafaquar e kundërvënë me sukses një realiteti të tronditur të “pamvarsisë” jetësore, të krizës psiqike që ka përfshirë sot shoqërinë. Në këtë kontekst, lehtas, në kapitujt e romanit, pikaset se rrëfimi I personazhit kryesor Eduardit dhe babait, shndërrohet në një akt pedagogjik  makarenkian, shndërrohet në një promoter themelor  me anën e të cilit riciklohet jeta. Çdo gjë rikompozohet në një karregjatëku jeta e pasardhësve ecën në korsi të gjera përjetimi, në shinat e një terapie familjare.

Në konceptin filozofiko- pedagogjik, rrëfimet prindërore të babait dhe nënës nuk janë thjesht rrëfime me karakter formal dhe që mbartin dëngshëm nocione estetike, por ato më shumë se nocionet , mbartin hulumtime shoqërore të rrafshit horizontal gjithpërfshirës, e të thellësive vertikale shpirtërore të njerëzimit të sotëm, prej të cilëve dalin në shesh faktor objektive e subjektiv, të drejtperdrejt nga ngjarje të jetuara  të cilët përcaktojnë rolin e trashëgimtarit, të individit dhe të shoqërisë. Jo më kot autori, babain e ka formëzuar si prototip të paemërtuar, por si përfaqësues të gjithpërfshirjes, se e tillë është dhe ky mutacion në shoqërinë e sotme të konsumit . Bëmat e personazhit kryesor Eduardit reflektohen në bëmat e kontraverset e babait (do të cilësoja të personazhit autor)

Ata flasin për një vetpërkufizim të një çështjë kaq të ndërlikuar të zhvillimit shoqëror, e cila gjatë rrëfimeve mëkon të të sintaksohet në kulmoren e një metafore kushtrimore. Kjo manifestohet në mënyrë të qartë nëpër kapitujt e romanit ku uni I pabesisë shkrihet e bëhet njësh me unin pa ego të birësisë. Referencat që përcaktohen nga kjo përplasje e bing-bengut  shpirtëror, ngjan me atë të një sintakse budiste, kun ë themel, në vetvete është harmonia e të gjithë gjërave, ku rrëfimet mbartin edhe një muzikalitet, fjalët vendosen atje ku ato japin maksimumin e mendimit të kuptimit. Dialogjet e monologjet ngjajnë me rruzuj të pjekur, ata mbartin ekstrakte metaforike dhe simbolike, në hapsirë e në kohë. Provokimet jetësore të herëpsherëshme I japin pemës gjenetike familjare jeshilllëk, jetësi,  e mbushim me fruta të arrira, pamvarsisht nga ngricat dhe anandatat jetësore  që kalon.

Babësia dhe mëmësia kthehet në një Budë që mediton dhe pamvarsisht moshës, përfaqëson e mbart një qëndrim, një ideal që e merr ndriçimin nga brendësia e subkoshiencës. Duke qenë mbartur me trakte  të mirëfillta mbi jetën dhe zhvillimin familjar në tërësi, në trajtimin edukativo-pedagogjik, gjatë kapitujve të romanit ndjehen reminishenca makarenkiane mbi komunikimin  të vendosura në një support pedagogjik  tepër të domosdoshëm për shoqërinë e sotme të një globalizmi gjithpërfshirës  ku si ndjesitë duhet të flasin me gjuhën e dashurisë, “kur sa herë që prindi bisedon me fëmijën krijohet ndiesia, e kërkon të më shmangesh”. Në konceptin Frojdjan zbërthyer bukur me analog nga jeta e Eduardit dhe e personazhit- autor (babait), degresioni I unit nxjerr në të dy fronterat kryebrishtazi. Uni na përçfaqet si një forcë e pandryshueshmërisë që na privon në thellësi të vërtetësisë ku Brenda nesh nuk ekziston ajo pjesë esenciale, e përhershme e ekzistencës  tonë, e ku proçesi I ndryshimit duhet të na ndihmojë për të njohur më thellë vetveten, ndërsa arritjet e ndikimet e gabuara patogjene do ta rregullonin akoma më shumë unin dekreziv të pazellshëm, duke e larguar qenien tonë nga thelbësorja e jetës, duke e shndërruar njerinë në një pajisje elektronike standarte e cilado të funksiononte në mënyrë robotike gjer në konsum të plotë vetiak.

Duke analizuar në këtë sens binomin prind-fëmijë romani “Letra nga Spanja”  aim err ngjyrimet e traktateve të mirfillta në udhën e elebaurimit të këtyre mardhënieve në një lidhje bashkëjetese shpirtërore. Këto traktate përshkohen nga konvergjenca shpirtërore prindër-fëmijë, si një domosdoshmëri e një relaksi shpirtëror. Në këtë relaks, fushështrirja e sllallomit  metaforik e përshkon narracionin sin ë një pistë, ku gëlojnë idole nga më të ndryshmet, gjer në imtësira shoqërore, të cilat rrëshqasin vrulltazi, por edhe ëmbël nga shpirti I babait dhe I nënës në thellësinë e një oqeani dhembshuruar. Kudo në çdo pasazh metafora merr indeksin e një patine mbi  të cilën lëvizin (rrëshqasin) ndjenjësitë prindërore.

Në konceptualitet filozofike këto traktate marrin nuance postfrojdizmi, profesionalisht të mbarështruara, me diskurse filozofike ku koncepti I abstraksionizmit dhe simbolizmit material të qenies njerëzore, I jep narracionit nga forma e ndërtimit një lloj të ri post frojdist të zhvillimit letrar, të një romani estetiko-filozofik me ngarkesa substanciale biografike, ku sipas Lakan: “E pavetëdijshmja është strukturë dinamike gjuhësore dhe në funksion ligjërimi dhe egoja (vepra letrare në rastin tonë) është një formacion kompleks dhe strukturë e sofistikuar (V.M.Jacque Locan : Il desiderio e la sua interpretazione. Që në pasazhet e para monologuese të babait romani na impresionon me rrëfimet filozofike të psikologjikës njerëzore, materializuar në konceptet familjare duke e ngjeshur romanin me ekstrakte ku diskretja përqaset në obsione reale të qenies inteligjente të quajtura njeri. Në mendjen e personazhit autor (babait) iluzionimi Jungian përtej subkoshiencës individuale paraqet si një sonanbul drejt të mistershmes:

“Unë e ndjeva partnerin tim në rolin e mashtruesit, madje shpesh më habiste me talentin e vet hipnotik. Ai vazhdonte të përpëlitej mes vetes dhe atij që quhet besim I verbër dhe ngjante se po I afrohej pastaj pikës së frikshme të shpërbërjes, apo rënies së perdes”

Kësisoj, subkoshienca ose siç perifrazon në postfrojdizëm Lakan: “Kjo rrënjë organike, është terreni ku fëmija vëzhgon realitetin që e rrethon, ndeshet me të dhe fillon të përpunojë në mënyrë gjuhësore. Kështu fjalët apo shënjuesit lëvizin pambarim rreth shenjave, (objekteve, ngjarjeve personale) duke formëzuar kuptimet”

(V.M Jacque Lacan “ Lio nella teoria di Freud e nella critika della pasiconalisi)

Teknika e të shkruarit artistikë siç është shprehurdhe Frojdi është shumë e rëndësishme në këtë kontekst të psikoanalizës e të terapeutikës familjare. Ndryshe nuk do të merrnim vesh se çfar ndodh në botën psikike të Eduardit dhe babait.

Miho Gjini në këtë sens, me kaleidoskopin filozofik ka dhënë një kontribut të konsiderueshëm, të barazvleshëm në simbolizimin gjuhësor posfroidjan të letrarizuar artistikisht.

Mbështetur fort në këto koncepte romani “Letra nga Spanja”, subkoshienca që mbart, është një luftë me pandryshueshmërinë si aksiomë e saj filozofike, ndërsa materia në rastin tonë konkret ndalet nga trysnia e shoqërisë. Në këtë aspect retorika që ngjeshet në faqet e romanit me anë të letrave, ndërthuret me ngjarjet e ndodhitë në retro, ndërthurur me filozofinë postfroidjane, të Jungut dhe Lakan, na vendoset gjatë monologjive dhe djalogjeve në bërthama neutronike të gjetjeve analitike të modernes shoqërore.

Në këto rrëfimtari psiko-analiza dhe terapeutika merr përparësi si cikolomotorr I zhvillimit shoqëror. Gjithçka vjen me gjurmën e një boae të frikshme me misteret e shkretëtirave shpirtërore në jetën familjare duke lënë ne keto gjurmë, koncentratet  e helmit të një shoqërie keqas të helmuar që endet si një lavjerrës matematik nën gravitetin e unit tradishent, jasht një bote shpirtërore të gjithpranueshme. Në esencën e kësaj psikike, në këtë botë të egër të të kundërtave, kontraditsionianalitik është gjithnjë në prezencën e tija zhvillimore, si reflekse të zhvillimit djalektik të shoqërisë njerëzore. Nën trysninë e subkoshiencës (Sipas Lakan të pavetëdijes V.M) dhe të psikomotorrëve të jetës përditore njeriu jo pak herë kthehet në një metamorfozë ku uni I kthehet në një mbiforcë që mohon në mënyrë të pavetëdijshme, duke e çuar njeriun drejt shtypjes së vetëvetes. Shumë shkrimtar kete sentence frojdiane e kalojnë shkarazi në produktet e tyre krijuese.

Por në të kundërt, Mjeshtri I madh Miho Gjini I ka  ato si promotorr të strukturimit analitik  në roman. Si rrjedhim shkalla e vërtetësisë së veprës letrare si produkt subkoshience shkon gjithnjë e më shumë në shkallën e përjetimit nga vetë shkrimtari e lexuesi njëkohësisht.

Në mënyrë enklipcite nga arsyetime të tilla ulet këmbëkryq në roman e zënë vend sentenca “Se njeriiu duhet ti nënshtrohet fatit”. Shkrimtari Miho Gjini me rrëfimet brilante e monologjet e dialogjet ekstrakte, të një stili paksa të veçantë, tregon se I njeh mirë këto sentenca, ndaj në romanin “Letra nga Spanja” nuk I ka kaluar shkarazi por I ka vendosur si gur themeli në strukturat organike të tij. Me një angazhim te terapeutikës  familjare dhe argumente psikoanalitikë, me një roman do të thoja disi të veçantë, autori rreket me sukses ti kundërvihet rrymës degresive të zhvillimit shoqëror në këtë botë globaliste, duke tentuar me sukses të përmirësojë skemën e rrjedhës së jetës në pajtim me referencat biblike e religjoze, larg ndikimeve psiko-neurotike që u vunë re që në vitet 70 të shekullit njëzetë me frymën hipi e gjer në globalizimin social të sotëm.

Me traktatet filozofike për jetën të letrarizuara, Miho tenton me sukses të përmirësojë skemën e rrjedhës së jetës. Babai I Eduardit, ose siç ta konsideroja unë personazhi- autor, e ka kuptuar më së miri se: “Uni siç thotë Frojdi –është një forcë që e mohonë të pavetëdijshmen dhe që e redukton atë drejt shtypjes, aherë si mund të besohet që mund të jetë I drejtë me këtë të pavetëdijshme?”

Ndryshe nga format klasike të romanit, me të cilët jemi mësuar, në romanin e Mihos na përqaset një risi, një rend disi I ndërthurur kompozicional. Çdo gjë vërtitet rreth një personazhi, Edit dhe dy prindërve të tij, gjithçka tjetër është një garniturë në pjatancën me ushqim  shpirtëror të ofruar. Fabula rrëfimtare narratiset nëpërmjet një babai dhe një nëne me ankthet që u gëlojnë në shpirt, ku monologjet e dialogjet si baza të rrëfimit luajnë një rol tepër aktiv brenda për brenda një kreshendoje që ecën jo me qetësi, por me shqetësime prindërore nga kapitulli në kapitull, që rrëmben e të mbërthen me impresionizmin sundues.

Autori na paraqitet si një mjeshtër në këtë drejtim, gjë të cilën e ka arritur në saj të erudicionit të thellë shpirtëror me dramacitetet e përjetuara në jetë e punë, kun ë retrospektivë ai krijon situate irracionale tepër të dëshiruara e të gjithpranueshme, në sajë të një spirtualiteti prindëror, ku çdo gjë mund të duket një ëndër, një irreale brenda racionales prindërore.

Figura prindërore në këtë roman vjen më e plotësuar nga sa jemi mësuar të shohim ngahera. Figura e babait dhe e nënës na paraqitet në një këndvështrim tjetër, në një furkëz më të gjerë, me më shumë aksese, që jo çdo sy e mendje është mësuar që ti shohë. Një shpirt prindëror I cili për trashëgimtarin e vzhdimësisë, lufton si Laokonti, me unin e tyre, për krijimin e raporteve drejt një harmonie familjare, lufton me libidonë e shoqërisë, për një harmoni të pranueshme të të kundërtave. Kjo betejë subkoshiencash zhvillohet nëpërmjet një terapeutike psiko-analitike.

Në këtë terapi Miho I bënë vetes edhe gjithë familjeve homogjene vetëndërgjegjësimin Lakan në këtë zamallahi të krizave familjare që ka përfshi në kuadrin globalist dhe familjet shqiptare qoftë në vend dhe në emigracion. Por në këtë betejë sipas mësimeve të Frojdit jo gjithçka shkon drejt një uni tradishent, sepse ligji I mohimit të mohimit tek ky un I gjithsecilit merr forma nga më të ashpra të përjashtimit. Terapia psiko-analitike që shtron për zgjedhje Miho Gjini nëpër kapitujt e romanit “Letër nga Spanja” shtron për zgjidhje një harmoni ndërmjet “derivateive ndjenjësore të një uni jo tradishent , në mënyrë të tillë që terapeutika në këtë krizë familjare të jetë sa më e butë, të happen shtigje të ndërsjellta konvergjimi, në mos bashkimi, drejt një mirëkuptimi shoqëror”.

Çdo lexues, përsa mëson nga ky roman, nëpërmjet trakteve për jetën, duhet të jetë koherent në gjykime, në radhë të parë duke mos lejuar veten të bien në grackën e të menduarit I cili herë-herë në mardhëniet prind-fëmijë na serviret si vetëpranim si një iluzion romantik prindëror, duke ngatërruar hera herës inteligjencën me karakterin.

Nëpërmjet një diagrame në rritje e zhvillimor në zgjidhje, nëpër faqet e ketij romani filobiografik kuptojmë qartazi se të qenit njerëzor nuk është në vetvete aspak një barazi. Me cilësi natyrore, rraca njerëzore nuk është e njëllojtë, ka edhe figura sit ë Rrapi, të Anxhelës, Taqos, Shallapit Xanetaqisit. Dhe në roman mirë e bukur shtrohet se sipas të drejtës intelektuale e shpirtërore të ekzistencës, duhet të dominojë mirëkuptimi në thelbin e të drejtave njerëzore.

Lavdinë, pasurinë dhe vlera të tjera të punës dhe të jetës çdo njeri le ti marr sipas kontributit në familje e shoqëri, asnjëherë, e theksoj asnjëherë, pa harruar thelbin magjik të jetës shoqërore që quhet: respect I ndërsjelltë. Pa një hezitim mund të themi, se romani “Letra nga Spanja” na sjell në sferën e zhvillimit shoqëror, një produkt letrar të plotësuar, mbasi çdo rrëfim ka kaluar në sitën e një terapie të plotë të tipit Frojdjan me nocione të reja Jungiane e Lakante duke na servirur donacione të reja ndërfamiljare kur:

Prindrit po I harrojmë që të gjallë

Veç kur ikin I qajmë me oiii

E ç’vlerë ka ai lot

Që hiqet faqeve zvarrë

Kur ata vdesin në vetmi?!”

Donacionet shoqërore e famijare që përftohen nga leximi I këtij romani, “Miho Gjini na I sjell në një ndërthurje të tillë artistike, ku gjithçka mbarset në kontraverse ndjenjash. Duke derdhur në faqet e romanit një bollëk të university  të tij prindëror Miho I jep lexuesit gjithçka nga shpirti I tijë, duke ndihmuar sadopak në drejt-peshimin e jetës, dalje nga qerthulli ku po tenton të zhytet jeta shoqërore e familjare.