Baki Ymeri: Lulzim Tafa në gjuhën suedeze

LULZIM TAFA NË GJUHËN SUEDEZE

(Du somnade under månen, Hans Erik Forlag, Skärblacka, 2012)

Nga Baki Ymeri

Bota nuk do të dukej kaq e bukur dhe e pasur, po qe se do t’i mungonin poezia, filozofia dhe ëndërrat. Poezia e mbrujtur me imagjinatë, për të vajtur në qiell, për të fjetur nën hënë, apo për të depërtuar deri në zemër të dheut, përfaqëson një shkallë të lartë të kulturës meditative, ndërsa etika poetike s’është tjetër veçse një instrument i rëndësishëm i krijimtarisë artistike. Sipas vlerësimeve kritike, ”Roli i poetëve dhe shkrimtarëve të një vendi, në çdo kohë është parë dhe vlerësuar si udhërrëfyes shpirtëror dhe pasqyrë e zhvillimit kulturor të popullit që i takon.” (Gani Qarri). Në përkthim të poeteshës Dorina Brându?a Landen, me një parathënie (”Nën dritën e hënës”), të qëndisur nga Inger Lalander, këto ditë e pa dritën e botimit në Suedi, libri më i ri i Lulzim Tafës ”Ke fjetur nën hënë”. Zonja Dorina Brëndusha Landen, ka përkthyer para disa muajsh në gjuhën suedeze edhe disa poetë tjerë nga Kosova. Po ia japim fjalën autorit të parathënies.

Inger Lalander: ”Ke fjetur nën hënë” është një nga librat që na përforcon bindjen se poezia është arti që na afron me bukurinë. Autori vjen nga Kosova në gjuhën suedeze nga një e botë e përbujshme e Europës, historinë e të cilës e vulos në poezinë e tij. Tematika e poemave të Lulzim Tafës është e shumëllojshme, duke reflektuar, tejmatanë gjurmëve të mbetura në shpirtërat dhe fatet e njerëzve të prekur nga lufta në Kosovë, jetën që vazhdon rrjedhën me të gjitha atributet e veta, shpirtin e njeriut, dashurinë, vdekjen, qytetin, politikën, natyrën.

Ne suedezët, i kemi njohur shqiptarët e Kosovës si refugjatë në vendin tonë, në kohën e luftërave ballkanike, por edhe përmes personaliteteve të tyre historike e kulturore, siç janë Gjergj Kastrioti, Papa Klementi XI (Giovanni Francesco Albani), humanistja e madhe Nëna Tereze, Ismail Kadareja, Ibrahim Rugova etj. Kurse kohëve të fundit, në gjuhën suedeze kanë qenë të përkthyer edhe disa poetë të mirënjohur të Kosovës, si Sali Bashota, Nexhat Rexha, apo Ramiz Kuqi, ky i fundit, poet shqiptar nga Norvegjia. Në këtë kontekst,  vlen të theksojmë se autori përmend shpesh emra vendesh, personazhe historike, legjendare, folklorike, që e gërshetojnë korpusin etnik të Shqipërisë dhe Kosovës: Teuta, Gjergj Elez Alia, Drini, Rozafa, Shkodra, Ulqini etj., apo objekte, si çiftelia - instrument popullor i njerëzve të vendlindjes që ulen me Teutën në stola prej druri, duke i cakërruar gotat. Autori kultivon një fjalor  relativisht të pasur, me një dekor të veçantë, që nga qyteti i përditshëm dhe fushëbeteja, e deri te ai antik, pa i harruar  livadhet e Dardanisë dhe vlerat e saj.

Në poezinë e Lulzim Tafës gërshetohet lirika me epikën dhe dramatikën, në përmasa të barabarta. Autori konstrukton figura stilistike dhe shprehje poetike interesante, mbi do shtigje që mund të konsiderohen si kufiri i atdheut të poezisë me një hap që depërton përmes portës së ëndrrës, tejmatanë së cilës, muzat derdhin në kalimarën e tij, mjaltën e qiejve të fjalës. Ekziston në poezinë e Lulzim Tafës, një dramatizëm që e tërheq lëngun nga një botë e kontrasteve ku vërehen gjurmët e luftës, masakrat, lotët dhe plagët që ende s’janë tharë. Mënjanë vjen vdekja paralajmëruese që shkrep nga një plumb në çdo sumbull të sakosë, kurse në anën tjetër, në të njëjtën kohë, fanitet drita, nga një herë therrëse, dhe tjetër herë e butë si ajo e hënës: "Ke fjetur nën hijen e hënës/ dhe padashur të kam fshehur në këngë”.

Ëndrrat që Lulzim Tafa na i ekspozon në librin e tij, janë ato të luftëtarit për liri, për jetë, me pushkën në dorë sa herë që shqiptarët janë të kërcënuar nga forcat e territ, apo me penën atëherë kur këto na vijnë për kujtim, që kurrë më mos të bie mbi botë errësira e skëterës së luftërave.

BOX

Lulzim Tafa u lind më 2 shkurt 1970, në Lipjan afër Prishtinës – Kosovë. I takon brezit të poetëve të viteve nëntëdhjetë - viteve të periudhës më të vështirë për popullin e Kosovës, të cilit i kanosej shfarosja masovike nga çmenduritë dhe luftërat e Ballkanit. Shkollën fillore dhe të mesme i ka përfunduar në Lipjan. Studimet për drejtësi dhe ato të magjistraturës, i ka kryer në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës, kurse gradën e doktorit të shkencave juridike, e ka arritur në Fakultetin Juridik të Universitetit Publik të Sarajevës. Krahas librave shkencore, është autor edhe i shumë librave të tjerë të fushës së letërsisë. Deri më tash ka botuar këto libra: “Gjaku nuk bëhet ujë” (poezi), “Rilindja”, Prishtinë, 1993; “Metaforë e Pikëlluar” (poezi), “Rilindja”, Prishtinë, 1997; “Planeti Babiloni” (poezi e dramatizuar), “Rilindja”, Prishtinë, 1999; “I kam edhe dy Fjalë” (poezi), “Faik Konica”, Prishtinë, 2011; “Punë Djalli” (poezi të zgjedhura), Gjordan-Studio, Sarajevë, 2011; “Ekspozitë me ëndrra/Expozi?ie de vise”, Amanda Edit, Bukuresht 2012.

Është përkthyer në disa gjuhë të botës dhe ka fituar shumë çmime letrare, si dhe është përfshirë në disa antologji. Po ashtu, është përfshirë në shumë aktivitete të fushës së të Drejtave dhe Lirive të Njeriut. Shkruan poezi dhe dramë, por merret edhe me kritikë letrare dhe publicistikë. Është profesor universitar në disa universitete në Kosovë dhe jashtë saj. Aktualisht është Rektor i Universitetit AAB. Jeton në Prishtinë.

BIOGRAFI

Lulzim Tafa föddes i den 2 februari 1970 i Lipjan, nära Prishtina, Kosova. Han tillhör den generationen av poeter från 90 talet, den värsta perioden för det albanska folket från Kosova, som vara i faran att utplånas under kriget på Balkan. Efter grundskolan och gymnasiet i Lipjan läste han juridik vid Universitetet i Prishtina. Samtidigt blev han doktor i juridik vid Universitetet i Sarajevo. Lulzim Tafa har gett ut en del vetenskapliga böcker och samtidigt är han författare av litteratur böcker. Hittills gav han ut följande diktsamlingar: Blod blir inte vatten (Rilindja, Prishtina, 1993); Sorgens metafor (Rilindja, Prishtina, 1997); Babilons planeten (dramatiserad poesi, Rilindja, Prishtina, 1999); Jag har två ord till (dikter, Faik Konica, Prishtina, 2011); Djävulens verk (utvalda dikter, Gjordan studio, Sarajevo, 2011); Drömmarutställning (dikter, Amanda Edit, Bukarest, 2012). Hans verk översattes från albanska till några andra språk, bland annat, rumänska. Lulzim Tafa är vinnare av flera litterära priser och han är medförfattare till flera antologier. Samtidigt deltar han i olika aktiviteter angående mänskliga rättigheterna.  Lulzim Tafa är professor på flera universitet i Kosova och utomlands. Han är för närvarande rektor på Universitetet AAB. Han lever och skapar litteratur i Prishtina.

UNDER MÅNENS SKEN

”Du somnade under månen” är en av de böcker som stärker vår tro på att poesin är konsten som för oss närmare skönheten. Författaren, Lulzim Tafa, är alban från Kosovo och han kommer från ett oroligt område i sydöstra Europa vars historia har satt sin prägel på hans poesi. Samtidigt är teman av Lulzim Tafas poesi mer varierade och speglar, bakom de spår som Balkankriget har lämnat i människornas själar och öde, det liv som fortsätter med alla dess attribut: människans själ, kärleken, döden, staden, politiken och naturen.

Vi svenskar har träffat albaner och kosovoalbaner som flyktingar i vårt land under Balkankriget, men också genom deras kulturella personligheter som Gjergj Kastrioti, Ismail Kadare, Ibrahim Rugova och genom de djupt humanistiska som Moder Teresa, påven Clemens XI (Giovani Francesco Albani) med flera. Nyligen har några av de mest kända poeterna från Kosovo, Sali Bashota och Nexhat Rexha översatts till svenska, samt även Ramiz Kuqi, en albansk poet  som bor i Norge.

Vi noterar att poeten Lulzim Tafa ofta använder namn från legendariska figurer och platser som ”binder” det universum av vad Albanien/Kosovo betyder: Teuta, Gjergj Elez Alia, Drina, Rozafat, Shkodra, Ulginj m.m. ”Vi kommer att sitta igen Teuta/ På trästolar/ Och skåla med glänsande glas/ Som ödet, som hjärtat.”(Imorgon). Han använder sig också av namn på föremål, som ciftelia, ett populärt musikinstrument hos lokalbefolkningen. Samtidigt använder sig Lulzim Tafa av ett relativt rikt ordförråd, med en rik dekor från nutidens stadsliv, slagfältet från gamla tider eller fruktträdgården. I Tafas dikter finns det lyriska, det episka och det dramatiska representerat i lika proportioner. Författaren bygger ibland sitt talesätt på en väg som kan vara på gränsen till poesilandet och går åtminstone ett steg genom drömporten bortom vilken muserna droppar honung i hans ord.

Det finns i Lulzim Tafas poesi en sorg, en spänning som hämtar sin styrka från en värld av kontraster i fotspåren av krig och massakrer, vars sår inte är helt läkta ”Jag kommer att dödas i detta krig/ för varje knapp/ Från jackan/ Jag tar en kula”(Döden förutspår), men samtidigt finns det ibland ett skarpt eller ibland ett milt ljus som månljuset, under vilket tiderna sover och den älskade också somnar ”Du somnade under månens skugga/ Och jag gömde dig i en sång. Varför gråter du?” (Du somnade under månen). Drömmarna som Lulzim Tafa skriver om i sin bok är om de som kämpar för frihet, för livet, med gevär i händerna när de hotas av fientliga krafter, eller med pennan när de måste komma till oss för att hindra krigets mörker att åter falla över världen.

Inger Lalander