Baki Ymeri: Zëri i Kosovës në gjuhën suedeze

ZËRI I KOSOVËS NË GJUHËN SUEDEZE

(Ramiz Kuqi, Biblisk tystnad/Heshtje biblike, Përktheu Dorina B. Landen, Amanda Edit, Bukuresht 2012)

Nga Baki Ymeri

Krijuesit nga Kosova kanë fat të rikëndohen në gjuhë të huaja, paralelisht me sivëllezërit tanë nga Shqipëria dhe diaspora shqiptare. Rëndësia e përkthimit është një subjekt i veçantë që implikon cilësi, besnikëri, përkushtim, admirim dhe afirmim. Në këtë kontekst vjen në shprehje krijimi i një ure të shëndetshme të miqësisë mes dy gjuhëve, dy kulturave, dy popujve dhe dy vendeve. Ramiz Kuqi nuk është as poeti i parë dhe as i fundit i rikënduar me vargje briliante në gjuhë suedeze. Heshtja e tij biblike del në dritë në bashkëveprim me Bashkësinë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë (Boken ges ut i samarbete med Kulturella Unionen Albaner i Rumänien).

Dihet se në Suedi (pas ekzodit të shqiptarëve nga Kosova), ekziston një komunitetit i fuqishëm i bashkatdhetarëve tanë, sidomos në Malmo, Halmstad, Boras etj. Atje vepron edhe një poeteshë e shquar (Dorina Brëndusha Landen), e cila është dashuruar në botën lirike të krijuesve tanë. Dorina është autore e disa vëllimeve poetike me vlerësime të veçanta nga bota e kritikës letrare, prezente në disa antologji poetike dhe në faqet e revistës Shqiptari. Gjatë këtij viti ajo e mori përsipër rikëndimin në gjuhën suedeze të poezive të Lulzim Tafës, Nexhat Rexhës, Jeton Kelmendit dhe Remzi Kuqit, që të katërt me origjinë nga Kosova. Në këtë vëllim poemash të seleksionuara, defilojnë principe dhe norma të jetës së poetit, të transponuara në varg.

Kemi theksuar dikurë se Ramiz Kuqi anashkalon shablonet e lirikës klasike dhe monotoninë. Sipas Agim Vincës, poeti vazhdon shtegimin e tij (meditativ) drejt jetës, historisë, aktualitetit, dashurisë dhe motiveve të tjera që e cysin atë. Nga pikëpamja e konceptit krijues, kjo poezi sillet mes lirikës si ditar intim i poetit dhe poezisë si vetëdije e ekzistencës kolektive. Në kuadrin e një vlerësimi lidhur me të njëjtin vëllim që e pa para disa muajsh dritën e botimit në gjuhën rumune, konstatojmë se Ramiz Kuqi është poet i kohës, ku ”Njerëzit janë zhytur/ Në strofuj kujtimesh”, duke depërtuar në botën e fjalëve që ëndërrojnë një jetë të qetë, duke dëshmuar se shqiptari ka energji krijuese, dhe nuk bëhet aq lehtë pre e defetizmit jetik apo fanatizmit. Pse? Sepse kjo tokë, sipas tij, në çdo pore të saj ka gjak brezash, kur poeti bëhet zogu i natës për zbutjen e dhembjeve të ditës. Fjala e frymëzuar e poetit ta përkujton moshën e fëmijërisë me dimensione homerike të një kohe të qetë, si një hyrje e dalje nga një parajsë e humbur, diku, në brigjet e fshatit, atje ku ka lindur përjetësia.

BOX

Ramiz Kuqi u lind në fshatin Kotlinë të Kaçanikut. Shkollën fillore e kreu në vendlindje dhe Kaçanik, të mesmen në Ferizaj, kurse Gjuhën dhe Letërsinë Shqipe në Shkup dhe në Universitetin e Prishtinës. Ka punuar në Gjimnazin Skënderbeu në Kaçanik për vite të tëra. Nga viti 2005-2010 ka qenë drejtor i Kolegjit Aga Xhite dhe bashkëpunëtor në universitetin privat Universum, në Ferizaj. Është magjistër i Letërsisë dhe anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës.  Bëlbëzimet e para poetike i ka bërë si student. Poezinë e parë "Një natë" e ka botuar në revistën letrare "Jeta e re", në Prishtinë (1977). Ka bashkëpunuar me shumë gazeta dhe revista letrare në Kosovë dhe në Maqedoni.  Ka botuar vëllimet me poezi "Degë e ndarë", 1997, "Asnjë zog", 2000, "Një copë diell", 2006, "Atdheu, metaforë e dhembjes", 2012, “Tacere biblica/Heshtje biblike”, shqip-rumanisht, 2012, Biblisk tystnad (Heshtje biblike), shqip-suedisht, 2012. Në botim e sipër është edhe monografia "Aspekte të krijimtarisë letrare të Ndre Mjedjes", punim i magjistarturës. Është prezent në antologjinë “Zjarr i pashuar” dhe shkruan herë pas here vështrime për autorë dhe vepra letrare.  Nga viti 2010 jeton dhe krijon në Oslo të Norvegjisë.

BOX

Ramiz Kuqi föddes i byn Kotlina Kaçanik (Republiken Kosova). Efter grundskolan och gymnasiet i Ferizi Kotlina, tar examen i albanska språket och litteraturen vid universiteten i Skopje och Pristina. Han var lärare vid ”Skenderbeu” i Kacanik och mellan 2005-2010 var chef för Akademin ”Aga Xhite” och samarbetade med privata universitet ”Universum” i Ferizi. Ramiz Kuqi är litteratur magister och medlem av Kosovo Författarsällskap. Han skrev första dikterna som student, dök den första dikten i den litterära tidskriften ”Jeta e re” från Prishtina (1977). Han arbetade för många tidningar och litterära tidskrifter i Kosovo och Makedonien. Han är författare till böckerna ”Delade grenar” (Utgivare Rilindja, Prishtina, 1997), ”En bit av solen” (Rozafa, Prishtina, 2012), ”Fosterlandet, smärtans metafor” (Prishtina, 2012), ”Biblisk tystnad” (tvåspråkig utgåva, rumänsk-albanska, Amanda Edit, Bukarest 2012). Monografin ”Synpunkter ur Ndre Mjedjas litterära verk”. Han är med i antologin ”Outsläcklig eld” (Bukarest, 2012). Ibland skriver han recensioner om författare och deras litterära verk. Sedan 2010 han bor och skriver i Norges huvudstad Oslo.

 

FLYKTINGARNA

(MËRGIMTARËT)

 

När börjar resan mot hemlandet

Har de ett soligt hjärta

När de återvänder

Bär på sina armar

Himlen med regnet

Fyllda säsonger

Med moln

Och drömmar

I varje själhörn

Längtan som inte upphör

Flyktingarna...

Från havet vaknar.

 

DET ÄR SENT

(ËSHTË VONË)

 

Natten föll på hennes säng

Som en skrämd älskarinna

Han hängde sina ögonlock

i månen

Ej hörs talas om någonting

Endast bokstäverna flyter

Som en smält brons

På det vita bladet

Det är sent ...

Natten föll på hennes säng

Saknaden gömmer sig ikväll

i det virvlande havet!

 

NÄR VÄRLDEN SOVER

(KUR BOTA FLE)

 

Poeterna förvandlas till fåglar i luften

Flyger

Över flickornas och kvinnornas ögonfransar

Blir regnet tårar

I längtans ögon

Vaktande vid gränsen är verserna

Frihetens hängivna soldater

De är säsongernas sömnlösa

Jag känner Musas steg

När du kliver på trottoaren

De stänger inte fönstrerna på natten

Ibland sover de över ord

Havsbrisen med själen på läppar

Sångare av mänsklig smärta

För en hårstrå

Vävar de obrutna rep av drömmar

Passerar gränserna utan pass

Poeterna

Himmelens fåglar vid horisonten

Sträcker minnerna över meridianer

Havsvågor mitt i natten

Flock av pelikaner över sjön

Poeterna ...

 

SMÄRTANS PORT

(PORTË DHEMBJESH)

 

Smärtans port är livet

Ena dagen skrattar och den andra gråter

Delar en kyss på vägen

Ser barnet på mässan

I mitten av värmeböljan

Med vagnen i famnen

Tittar förvånad på solen

En herre som betraktar

För att bära sina drömmar

Smärtans port är livet

Man vill ha en natt

Och den kommer inte

För att bli hans regn

Under din sol

Någon gång

Svär till och med Herren

Ensamheten ger ryssningar

När man skakar ordens aska

Längtans porten eller förbannelsen

Är livet?

Inget hjärtans gränser är ritade

Damm har du runt om

Kärlek på auktion

Högstabjudande tar den

Shoppings tid...

Och du svär som om du är någon

Gående naken på nudisternas strand

Smärtans port är liv?

 

HAVET

(DETI)

 

Mitt hav

Är ofta påklädd

I höstkläder

Oftast är vinter

Och våren

Har solen i sina ögon

När havet har vågor

Och bär skottsäkra skjorta

Har många vanor

Och lång kropp

Orolig själ

Har också vänner

På stranden

Älskar fredliga människor

Skäms för

Deras nakenhet

När de sträcker sig

På sandbädden

Men han fortsätter

Sin väg

Dess ögonfransar

Stoppar ögonen

Att falla i havet

Mitt hav

 

POETERNA

(POETËT)

 

Sömnlösheten

Delar min natt

Jag tömmer vinbägaren

Längtan

Bär jag på stroferna

Som ett förebud

Av vita morgonbryn

Poeter

Fragmenterar årstiderna

För en dröm

De blir havsöga

Jösses

Bättre att inte vara poet

För två läppar

Som lyser upp himlen.