Fehmi Kelmendi: Populli i pamposhtur shqiptar

Me rastin e 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë

Populli  i  pamposhtur  shqiptar, ende  pa  e  shijuar  lirinë  e  fituar  me  gjak  brez  pas  brezi, u  detyrua  të  vazhdonte  luftën  për  të  mbrojtur  atdheun  prej  pushtuesve  të  rinj  fqinj  sllavo-grekë. Qeveria e Vlorës me Ismail Qemalin kryetar kishte në programin e saj  çlirimin e të gjitha trojeve shqiptare dhe bashkimin e tyre në një shtet të vetëm kombëtar, pra,  krijimin e shtetit natyror, etnik  dhe  gjeografik.

Nga Prof. Fehmi Kelmendi

Ky  jubilar  është  specifikisht  i  rëndësishëm  për  të gjithë  shqiptarët. Shqiptarët  pas luftërave  të ashpra  kundër Turqisë  më 14. gusht  1912  hynë  në  Shkup. Me  çlirimin  e  qendrës  së  vilajetit  të  Kosovës  prej  kryengritësve  shqiptarë të udhëhequr  nga  Hasan Prishtina,  Porta  e  lartë  u  detyrua  t’ua  njihte  autonominë  shqiptarëve liridashës. Ibrahim  pasha  i  dërguar  nga  kryeministri  turk  Qamil  pasha  me  mision  të caktuar  nisi  negociatat  me  udhëheqësit  kryengritës  shqiptarë. Në  fund  të  bisedimeve  i  njejti   i   pranoi  të  gjitha  kërkesat  e  shqiptarëve  dhe  më  18. gusht  1912   firmosi dokumentin  me  të  cilin  pranohej  statusi  i  autonomisë  për  shqiptarët.  Kështu  qëndresa shekullore  shqiptare  kundër  pushtuesit  turk  u  kurorëzua  me  fitore. Por, ç’dodhi  pastaj?  Populli  i  pamposhtur  shqiptar, ende  pa  e  shijuar  lirinë  e  fituar  me  gjak  brez  pas  brezi  u  detyrua  të  vazhdonte  luftën  për  të  mbrojtur  atdheun  prej  pushtuesve  të  rinj  fqinj  sllavo-grekë. Serbia, Mali i Zi, Greqia  dhe  Bullgaria , të  nxitura,  të  ndihmuara  dhe  të armatosura  nga  Rusia  cariste, me  pretekst  kinse  për  çlirimin  edhe  të  atyre  trevave  që akoma  ishin  nën  Turqinë,  por në fakt, përgaditeshin   për  pushtimin  e  tokave  shqiptare.

Këto  shtete formuan  aleancën  ballkanike  dhe  shkaktuan  konfliktin  e  ri   të armatosur  ballkanik. Kryeministri serb, Nikola Pashiqi  deklaronte  se „S’ ka  shqiptarë“, ndërsa   ai  grek,  Elefterios  Venizelos, theksonte  se  nuk  mund  të  bëhet  Shqipëri. Në ato rrethana  udhëheqësit kryengritës  shqiptarë  me  Hasan Prishtinën  në  krye,  ndërmorën  masa  adekuate  për  të mbrojtur  tërësinë  territoriale të katër  vilajeteve  shqiptare: të Kosovës, Shkodrës, Manastirit dhe Janinës. Lidhur me situatën  e  krijuar udhëheqësit në fjalë më 14. tetor 1912  mbanë një mbledhje në Shkup dhe formuan  Komitetin me emërtim „Shpëtimi“.Ushtritë  agresivi  të monarkive  fqinje që përbënin  aleancën  ballkanike  gjatë  Luftës  së  Parë  ballkanike  (1912-1013),  gllabruan  pa mëshirë pjesën  më  të  madhe të atdheut shqiptar. Nëse i referohemi Edith Durhamit nga veprat e saj („Branga e Ballkanit“ dhe  “Njëzet vjet ngatërresa ballkanike“), konstatojmë,, sipas dëshmisë së saj, se  pushtuesit  e  rinj  sllavo-grekët  ishin  njëqind herë më të këqinj se turqit. Durham lidhur me  padrejtësitë  ndaj  popullit  shqiptar  kritikoi  ashpër edhe diplomacinë evropiane. Kjo dashamire  e  realitetit  historik  ka  të  drejtë, sepse  për  caktimin e  kufijve  të Shqipërisë, Fuqitë e  Mëdha  evropiane nuk  morën  parasysh  për bazë faktorin  relevant etnik, kriterin  e  kombësisë dhe parimin demokratik të së drejtës  për vetëvendosje,  por  tek  ata dominoi  ideja  e zënjës së pozicioneve gjeostrategjike  rreth sferës  së  interesit në Ballkan, me synim të ruajtjes së konjunkturave të vjetra.

Njëherësh  ato  mbrojtën  aspiratat ekspansioniste  të  shteteve  fqinje  në  kurriz  të  tokave  shqiptare. Në  fund  u  pranua  shteti shqiptar, por  i  cunguar, me 28. mijë km katrorë. Leo Freundlich  në veprën e tij „Albanische Golgota” (Golgota Shqiptare ) shkruan  se  pushtuesit  serbomalazezë  në  vitet  1912-1913 ushtruan  gjenocid  të  paparë mbi  popullatën  shqiptare duke vrarë, prerë e masakruar rreth   50. 000  shqiptarë. Veprimtarët  tanë  Rilindës  brenda  dhe jashtë atdheut morën përsipër  si detyrë imediate dhe  obligim  kombëtar  që me çdo  kusht  të shpëtonin atdheun  e  rrezikuar  prej  agresorëve  fqinj  sllavo-greke¨. Përfaqësuesit  e  kolonisë  shqiptare  në Bukuresht  më  5. nëntor  1912  mbajtën  një mbledhje urgjente në kryeqytetin e Rumanisë, ku  nën  kryesinë e  Ismail Qemalit  dhe  Luigj Gurakuqit,  formuan  Komitetin Drejtues, i  ngarkuar me detyrë të qeverimit të vendit. Pastaj, Ismail Qemali nga Bukureshti  shkoi në Vjenë. Ky kollos në kryeqytetin  e  Austrisë arriti  më 10. nëntor 1912.

Ismail Qemali  nëpër qendrat  evropiane  zhvilloi një varg aktivitetesh  të ngjeshura diplomatike me  ministrat  e jashtëm të shteteve të ndryshme. Patrioti i shquar, i konsideruar në letrat shqipe si Plaku i Vlorës, atyre ua paraqiti platformën politike shqiptare  që ishte në përputhje me të Rilindasëve tanë, me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit  dhe me atë të  Pejës,  konform  parimit  të vetëvebdosjes për zgjidhjen  e drejtë dhe të plotë të kauzës shqiptare. Gjatë kthimit për në atdhe, Ismail Qemali para gazetarëve në Triestë , më 19  nëntor  deklaroi se me të arritur në Shqipëri  do të shpallte  pavarësinë e saj. Po atë ditë ai  lajmëroi me telegram nga Triesta  në Vlorë: ”Vij  me vaporin e parë. E ardhmja e Shqipërisë është siguruar“. Më 21 nëntor, Ismail Qemali me bashkëpunëtorët e tij zbarkoi në Durrës. Qytetarët e Durrësit  i  bënë pritje madhështore. Më 25. nëntor Esat pashë Toptani noftoi  kryekomandën e  Perandorisë Osmane: ”Isamil Qemal beu tok me 14 vetë dhe ca të huaj ka ardhur në Durrës”.  Më  26. nëntor  Ismail Qemali  hyri në Vlorë. Anë  e  kënd  trojeve  shqiptare ngazëllimi dominonte. Delegatët e ardhur nga të gjitha krahinat shqiptare i bënë pritje solemne. Më 27.nëntor parësia  e Ohrit dëgoi një telegram me kësosh  përmbajtjeje: „ Në veprën tuaj, e cila synon pavarësinë kombëtare bashkohemi edhe ne“.

Më 28 Nëntor 1912, Kuvendi Kombëtar nën kryesinë e Ismail Qemalit  mbajti  Seancën historike në Vlorë, ku me propozimin e tij u shpall pavarësia  e  Shqipërisë. Në  procesverbalin e Kuvendit  të  Vlorës thuhet: “Mbledhja e parë e Kuvendit Kombëtar  më 28. Nëntor 1912 , që e përbënin delegatët e ardhur nga të gjitha viset shqiptare, u hap sot këtu në Vlorë, në orën  4. pas dreke, në shtëpinë  e  z. Xhemil  Beut.  Ismail  Qemal beu, si  nisiator  i  parë  i  mbledhjes,  iu  drejtua delegatëve me këto fjalë: “Shqipëria të bëhet që sot më vete, e lirë dhe e pavarur, me  një qeveri  të  përkohshme.” Himnin e flamurit kombëtar shqiptar,  të përpiluar nga Asdreni dhe me muzikën e komponuar  nga  rumuni  Ciprian  Porumbesku, që nga Rumania  e solli në Shqipëri Hilë Mosi, e këndoi grupi  koral  i  Korçës. Me rastin e ngritjes së flamurit, të qëndisur  nga  duar  e arta  të Marigo Pozios, në ballkonin e selisë, ku u mbaj Kuvendi Kombëtar, Ismail Qemali i përgëzoi të pranishmit në këtë mënyrë: “Vëllezër Shqiptarë! Oh sa të lumtur e ndjej veten sot që shoh  këtu në  Vlorë kaq shumë burra të mbledhur tok, që me kurreshtje  dhe me padurim presin përfundimin e këtij tubimi historik  për fatin e atdheut tonë të dashur plot me gaz dhe lot ndër sy nga mallëngjimi, pra po dal këtu para jush, që të ju gëzoj me sihariqin e madh  se sot  Kongresi Kombëtar  shpalli  pavarësinë  e  Shqipërisë.” “Rroftë Shqipëria! Rroftë flamuri”, bërtiti duke  përfunduar fjalimin e tij, Ismail Qemali.

Më 4.dhjetor 1912  Kuvendi Kombëtar në Seancën  e 5-të  mbatur  gjithashtu  në Vlorë, ku morën pjesë  63  delegatë ,u zgjodh qeveria  provizore me Ismail Qemalin kryetar dhe Dom Nikollë  Kaçorrin nënkryetar. Ministrat që përbënin kabinetin qeveritar  ishin: Myfit bej  Libohova  ministër i Punëve të Brendshme, Mehmet pashë Dërralla i Mbrojtjes,  Luigj Gurakuqi i Arsimit, Abdi bej Toptani  i Finansave, Petro Poga  i Drejtësisë, Mitat Frashëri  i Punëve Botore, Pandeli Cale i Bujqësisë  dhe  Lef  Nosi  për  Postë e  Telegraf. Punët  e ministrit të Jashtëm  i  kryente  kryeministri. Në  këtë  Kuvend  u zgjodh  edhe Pleqësia  si organ mbikëqyrës  dhe  kontrollues i qeverisë, me Vehbi Agollin-Dibrën  kryetar. Rumania ishte vendi i  parë që e njohu  pavarësinë e  Shqipërisë,  por  mjerisht  e  njejta sot nuk  po  e njeh  pavarësinë e  Kosovës. Megjithatë, Fuqitë e Mëdha  evropiane, nuk e njohën  qeverinë demokratike të Vlorës. Ato në Konferencën e Londrës  më 29. korrik 1913  formuan Komisionin  Ndërkombëtar të Kontrollit  enkas  për  t’i uzurpuar kompetencat e qeverisë legjitime shqiptare. Me këmbënguljen  e  Rusisë  cariste, e cila nuk pranonte  dot asnjë formë të  krijimit  të shtetit  të pavarur shqiptar, Fuqitë më të mëdha  evropiane ranë në ujdi me Rusinë dhe pas copëtimit të atdheut  shqiptar pjesën më të madhe të territorit të tij ua dhanë dhuratë sllavëve të Jugut dhe grekëve ortodoksë. Në  Konferencën  e Londrës  më 11. gusht 1913  u  formua një  Komision  i  posaçëm ,i cili me Protokollin e Firencës të muajit dhjetor po të atij viti, ia fali Greqisë krahinën shqiptare të Camërisë. Komisioni  Ndërkombëtar i Kontrollit  më 22. Janar 1914  shkoi  edhe më larg duke e detyruar Ismail Qemalin që të jepte dorëheqje. Ndërkaq  i njejti  organ  i nivelit evropian  caktoi  Esat pashë Toptanin  në cilësinë e  kryesuesit  të delegacionit, i  cili  duhej  të shkonte në Gjermani  për  t’ia dorëzuar kurorën e  princit  të  Shqipërisë, Vilhalm  Vidit.

Se qeveria e Vlorës me Ismail Qemalin kryetar kishte në programin e saj  çlirimin e të gjitha trojeve shqiptare dhe bashkimin e tyre në një shtet të vetëm kombëtar, pra,  krijimin e shtetit natyror, etnik  dhe  gjeografik,  dëshmojnë  këto  faktet  të  pakontestueshme:

1. Ismail Qemali  i njoftoi autoritetet e shteteve evropiane se Asamblea Kombëtare  Shqiptare  kishte shpallur pavarësinë e plotë të Shqipërisë natyrore dhe se kishte formuar qeverinë provizore demokratike shqiptare të ngarkuar me detyrë për mbrojtjen e tërësisë territoriale të atdheut shqiptar të rrezikuar prej sllavo-grekëve grabitqarë.

2. Memorandumi i qeverisë shqiptare drejtuar më 23. dhjetor  1913   Konferencës së Londrës  përmes anëtarit të delegacionit shqiptar, Rasih  Dinos nga Preveza, i cili më 2. janar  po të atij viti ua paraqiti  Ministrave  të Jashtëm të Konferencës në fjalë. Në atë Memorandum, pos tjerash, thuhej:“Shqiptarët   kërkojnë  pavarësinë e  plotë  të Shqipërisë  me  kufijtë e saj historikë, etnikë dhe gjeografikë. Populli shqiptar kurrë nuk do të  pranojë që të drejtat e tij të cenohen. Nuk mund  të sigurohet  paqja  në Ballkan   pa  njohjen  e  Shqipërisë  së  natyrshme.“.

3. Shtojca e Memorandumit  të cekur, të cilën  delegacioni shqiptar  e  paraqiti  më 25, janar  1913  në  Konferencën  e Londrës. Në  të  figuronin  të  dhënat  autentike statistikore  që  argumentonin  se  tokat  e  kërkuara  ishin  të banuara  me  shumicën  dërrmuese  nga  shqiptarët  autoktonë.

4. Protestat e delegacionit shqiptar, i  përbër  prej  këtyre  anëtarëve: Rasih Dino, Filip Noga dhe Mehmet Konica,  kundër  vendimeve  antishqiptare  të  Konferencës  së Londrës. Posaçërisht  protesta  e  22. marsit  1913  kur  u  caktuan   kufijtë  e Shqipërisë, sipas dëshirës së Fuqive të Mëdha evropiane dhe lakmisë së sllavo-grekëve  ndaj  trojeve  shqiptare .

5. Deklarimi i  Ismail  Qemalit me rastin e dorëheqjes  së  detyruar  nga  faktori  i  jashtëm:“Përdora të gjitha mjetet që të sigurohet tërësia territoriale e Shqipërisë,  por besimin që ma dha populli u detyrova t’ia dorëzoja  Komisionit  Ndërkombëtar  të Kontrollit. Ju them lamtumirë dhe lëshoj  në duart  e zotit  fatin e atdheut dhe të kombit“.

6. Lidhur me shkarkimin e dhunshëm  të Ismail Qemalit  nga  posti  i  kryeministrit parësia e Lushnjës shprehu indinjatën kësisoj: “Lajmi i hidhur i largimit nga kryesia e qeverisë kombëtare  e një atdhetari  të madh , si  shkëlqësia e juaj, që e flijoi jetën  për shpëtimin dhe pavarësinë e Shqipërisë, u prit me keqardhje të thellë nga ana e gjithë popullit“.

7. Përpos faktorit të jashtëm, shteteve agresore fqinje, Shqipëria  asokohe  rrezikohej  edhe prej armiqëve  të  brendshëm..Më të theksuar ndër  ta  kundër  qeverisë demokratike të Vlorës , nergut  kundër  Ismail Qemalit,  kanë qenë: Esat  pashë Toptani, Mufit bej Libohova, Beqir Grebena, Dervish Biçaku, Arif Hikmeti  etj. Esat pashë Toptanin ( 1863-1920 )  si  tradhtar  i  popullit   dhe  sherbtor  i  huaj  e  favorizonin   monarkitë  e  shteteve ballkanike  fqinje, sidomos  qarqet  zyrtare të Serbisë. Në prill të vitit 1913  ky  bastard  bëri  marrëveshje të fshehtë me pushtuesit malazezë dhe ua dorëzoi  qytetin e  Shkodrës.Gjeneralin turk, Riza Hasan  pashën, i  cili  e  mbronte  Shkodrën  me mish  e me shpirt, Esat pasha  një ditë e kishte ftuar në darkë dhe pas buke, sejmeni i tij, Osman Bali, sipas marrëveshjes  paraprake, e vret në pusi. Këtë vrasje  besëpreri  e  kishte  organizuar në  bashkëpunim  me  konzullin malazez  të Shkodrës, Aleks Martinoviqin. Legata serbe në Cetinjë të Malit të Zi, më 5 .maj 1913  njofton  gëzueshëm  Beogradin  si  vijon: “ Esat  pashë Toptani së shpejti do të shpallet  princ i  Shqipërisë“. Ismail Qemali i kishte ofruar  ofiqin e Ministrit  të Brendshëm në qeverinë e Vlorës, por vegla  e Serbisë, Malit të Zi, Greqisë, Italisë dhe Francës, jo vetëm që nuk e pranoi ofertën  e tillë, por edhe u ngrit kundër saj. Më 12. shtator 1913  inspektori  i  ish  policisë  së Manastirit, z. Tefik  Togo  i dërgoi  letër  Ismail  Qemalit me të cilën  e informoi: “Esat  pashë Toptani  mendon  të  shpallë  një qeveri  tjetër nën  kryesinë e tij  me  qendër në Durrës.“

I  njejti  shtoi  se  kishin marrë  hov  veprimet  e armiqve që synonin  vdekjen e Shqipërisë. Zaten  Esat  pashë  Toptani me ndihmën e serbëve vendosi  pushtetin  e tij separatist  me  seli në Durrës. Në qeverinë e Vilhelm Vidit, të kryesuar nga Turhan pashë Përmeti (mars-shtator) 1914  Esat pasha  ka  qenë Ministër i Brendshëm dhe i Luftës. Në qershor të vitit 1915  me marrëveshjen  e  Nishit  që  pati me  Nikola  Pashiqin  lejoi ushtrinë serbe nën  komandën  e  Milutin  Mishkoviqit  të kalonte kufirin shqiptar  për  të  hyrë  në Elbasan , pastaj  edhe  në Tiranë. Mjerisht,  për  fat  të  keq,  edhe sot  e  kësaj  dite  ka Esata  prej  të cilëve  është  duke  vuajtur  populli  ngase ata  janë duke  penguar zgjidhjen  e  drejtë dhe  të  plotë  të  çështjes  shqiptare. Eshtë intenca  se  kryeministri  shqiptar z. Sali Berisha  me rastin e festimit  të 100 vjetorit  të  pavarësisë së  Shqipërisë në Vlorë  të  paraqes  fotografitë e patriotëve të shquar tok me të Ismail Qemali, si: fotografinë  e Hasan Prishtinës, Luigj Gurakuqit, Fan  Nolit  etj.dhe po ashtu edhe atë  të Ahmet Zogut...

Skandal. Sepse, Ahmet  Zogu  i  kishte  premtuar Beogradit në shenjë mirënjohjeje  për ndihmën që ia kishte dhënë lidhur me kthimin dhe vendosjen e tij në krye të shtetit shqiptar se do  t’i  likuidonte  patriotët  më  të shquar shqiptarë. Dhe po ky Ahmet  Zog  vrau  Luigj  Gurakuqin, krahun e djathtë të Ismail  Qemalit dhe të Fan S.Nolit, më 2.mars 1925 në Bari të Italisë, Hasan  Prishtinën,  patriotin  e  shekullit,  përmes  agjentit   të  tij, Ibrahim Çelos  dhe  në bashkëpunim me qeverinë serbomadhe, më 13. guaht  1933  në Selanik  të Greqisë  e  shumë  të  tjerë. Ndoshta është në plan edhe fotografia  e Esat  pashë Toptanit të paraqitet  pranë  fotografisë së Ismail Qemalit? Z. Sali  Berisha  e  rehabilitoi Ahmet Zogun, të cilit i ngriti  edhe  përmendore, i njejti  ka  në  plan  të  rehabilitojë  edhe  Esat  pashë  Toptanin. Patriotët dhe tradhtarët  duhet  të  rradhiten  ndaras. Secilit  t’i caktohet  vendi  sipas verprave të tyre. Ja kush është duke mbajtur  timonin  e shtetit  shqiptar, që krijimi i të cilit  është rezultat i sakrificave të mëdha dhe gjakderdhjes me shekuj të bijëve dhe të bijave më të çmuar të popullit shqiptar.

8. Më  28. janar 1919  Ismail  Qemali vdes  në  qytetin  e  Perugjias  të  Italisë. Dy ditë më pas, dmth. më 21. janar,  Mihal Grameno në gazetën „Koha“ shpehu  ngushëllimin e tij: “Mos qani dhe mos vajtoni,  ju o male  dhe  kodra   të  Shqipërisë  se  plaku  i Shqipërisë  rron  dhe  do  të  rrojë  deri  sa  të  ketë  Shqipëria   shqiptarë“.

9. Meqë se me aktin  e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë,  për shkak të pengesave të përmendura , nuk u krijua shteti etnik shqiptar, lufta  për  çlirimin definitiv  të  tokave shqiptare  ende  nën  okupim dhe bashkimin  e  tyre me  Shqipërinë do të vazhdojë deri  në fitoren  e  plotë.Të  gjithë  shqiptarëve, me përjashtim të atyre që nuk e meritojnë fare,  kudo  që  janë, ua urojmë nga zemra  festën e flamurit  dhe të pavarësisë.