Fiqri Shahinllari: N? kopshtin e Sht?pis? s? Bardh?

NË  KOPSHTIN  E  SHTËPISË SË BARDHË

Nga Fiqri Shahinllari

M? n? fund, u fut?m brenda Kopshtit t? Sht?pis? s? Bardh?. T? duket e çudit?shme, se si vet?m pas disa hapave, t i kalon nga monotonia, “rr?muja e rr?meti naimjan” i jet?s dhe pun?s s? qytetit dhe hyn n? nj? mjedis tjet?r rural, impresionues, çlodh?s e relaksues. Ke l?n? pas ush?tim?n karakteristike t? vargut t? makinave, n?p?r bulevardet e shumta t? Washington DC-se dhe ja, veten e gjen n? nj? mjedis tjet?r. K?tu syri k?naqet me bardh?sin? e Sht?pis? s? Bardh? e me gjelb?rimin vjeshtor t? Kopshtit t? famsh?m t? k?saj Sht?pie t? fam?shme. Vesh?t kapin cic?rim?n e zogjëve, zukatjen e blet?ve, f?shf?rim?n e gjetheve, gurgullimin e ujit t? shat?rvanit. Hunda ndjen arom?n e luleve dhe trupi flladin e Kopshtit.

K?t? ndjesi e kan? t? gjith? vizitor?t. Fundjava në kryeqytetin amerikan, Washington DC, është e “ngarkuar” me turistë të shumtë nga Amerika, po edhe  vënde të tjerë të mbarë botës. Monumenti i Xhorxh Washingtonit dhe ata të Presidentëve të tjerë, muzetë e shumtë, që nga ai i Aeronautikës, Arteve, Holokaustit e të tjerë, deri te memorialet, lulishtet, kopshtet (botanik e zoologjik), statujat, përmendoret, Capitol Hill-i, ministrit?, lumi Potomak, qershitë e dhuruara nga japonezet etj., janë fokusi i vëmëndjes dhe syrit të turistëve. Kryeqyteti amerikan është qytet modern. Ai nuk ka gradaciela si në New York, Çikago ose gjetkë n? qend?r t? qyteteve. Thuhet se me ligj nuk lejohen nd?rtesa të larta, që dalin mbi lartësinë e Capitol Hillit, ndërtes?s s? Kongresit. Turistin e tërheqin objektet, që sapo përmendëm dhe vende e obekte të tjerë. Por, mbi të gjitha, vizitori i Washington DC-së nuk mund te largohet pa parë Shtëpinë e Bardhë dhe Kopshtin e saj.

E  kam parë disa herë, nga jasht?, këtë ndërtesë, ku jeton e punon Presidenti Amerikan. E kisha parë edhe nga dritaret e  kateve 12-të e 13-të, të zyrave të një kompanie ligjore, ku punon djali im. Këtë  radhë, nga sipër, por nga brënda jo e jo, as në kopshtin e saj nuk kisha hyrë ndonjëherë. Djali im dhe bashkëshortja e tij amerikane i kanë vizituar mjediset e brendëshme të kësaj Shtëpie të famëshme. Atje kanë takuar edhe Presidentin Barak Obama, në një pritje organizuar nga Shtëpia e Bardhë. N? pamund?si p?r t’u futur brenda Sht?pise, kisha dëshirë, t? pakt?n, të vizitoja Kopshtin e saj. Dëshira, në një farë mënyre, është lutje, e cila dëshir?-lutje u shndërrua në fat, q? më çoi edhe mua të vizitoja një të dielë Kopshtin e Shtëpisë së Bardhë.

Nusja e djalit kishte siguruar katër bileta (Ticket honored) për orën 11:00 a.m. Biletat kishin në kopertinë skicën e gjetheve të lisit a të panjës, simbolin e gjetheve, që bien në vjeshë. Skicimin e gjetheve e vëren edhe nëpër rrugët e qytetit, afër supermarketeve e kudo gjetkë nëpër pllakate. E përmënda orën, sepse vizitorët ishin aq të shumtë sa ishte e pamundur te dyndeshin të gjithë, në të njëjtën orë. Vargu i turistëve të orës 11-të ishte aq i madh, sa të kujtonte vargun pambarim të ushtarëve në marshimet e gjata stërvitore. Një varg tjetër, po kaq i gjatë, ishte i orës 10:30 a.m., një tjetër i orës 11:30 a.m e, më tej se, me siguri, do të vinin vizitorë të tjerë m? vonë. Punonjësit(et) e shërbimit dhe policët ishin të shqetësuar për të mbajtur rregullin. Tabelat, q? ata mbanin në dor?, tregonin se ku duhej të kalonin vizitorët e orëve përkatëse. Unë, me bashkëshorten dhe djali, me nusen e vet u orientuam nga tabelat  e orës 11-të.

Siç shkrova në fillim t? k?tyre rrjeshtave, ne jemi tashm? n? brend?si t? Kopshtit. Hedh syte në vijë të drejtë: zbardhë Shtëpia e Bardhë. Hedh syt? për rreth e posht?. Jeshilon gjelb?rimi dhe, aty k?tu ndonj? gjethe e porsar?n?, ka ngjyr? t? qelibart?. Historit? e Sht?pis? s? Bardh? dhe k?tij Kopshti t? blert? mpleksen, si g?rshet? e thurur bukur, q? flet shum?. Ajo tregon se “rrug?t” e Sht?pise Presidenciale dhe t? Kopshtit jan? t? lidhura me President?t amerikan? dhe me Zonjat e para t? tyre,  por edhe me popullin amerikan.

Po sjell disa fakte.  Këtë vend, ku është kjo Shtëpi, e ka caktuar Presidenti i parë i Amerikës, Xhorxh Washingtoni, në vitin 1791. Ajo filloi t? nd?rtohet n? vitin 1792, por Washingtoni nuk e g?zoi dot, pasi nd?rtimi i saj p?rfundoi më 1800, në muajin nëntor. Rezidenti i par? i k?saj Sht?pie, ende t? pamobiluar, ishte Presidenti  dyt? i Amerik?s, John Adams, me gjith familjen e tij. Ai dëshironte të kishte një Kopesht rreth Shtepisë, por nuk e realizoi deshiren, pasi aty qendroi vetem kater muaj, sepse u mund nga Presidenti Tomas Xheferson, në zgjedhjet elektorale. Pra, d?shira e Adamsit u trup?zua nga Presidenti Tomas Xheferson, i cili mbolli pem? dhe krijoi rrug? midis shkurreve. Po Sht?pia, çfar? “rrug?” b?nte, nd?rkoh?? Ushtarët anglezë i vunë flakën asaj. m? 1812! Muret e saj u shkrumbuan dhe u nxin? nga tymi. Por, më tej, u rind?rtua. U ruajt arkitektura. Muret u ngjyen me boj? t? bardh?. Dhe ja, ku kemi pag?zimin e sht?pis? s? Presidentit Amrikan, me emrin “Sht?pia e Bardh?”, q? u ligjësua zyrtarisht nga Kongresi Amerikan, m? 1902.

P?rm?nd?m m? sip?r se Sht?pia dhe Kopshti kan? t? g?rshetuar historin?, ku edhe populli ka pjes?n e vet. Kolegja ime, Albana Lifschin, n? librin e saj "Udh?tim n? Historin? Amerikane” p?rmend diku se, pasi kishin kaluar 100 vjet nga ndërtimi, Shtëpia e Bardh? ishte vjet?ruar. ?’duhej bërë? Kjo pyetje filloi t? qarkullojë, në vitin 1948. Të riparohej Shtëpia apo të shëmbej e, në vend te saj, të ndërtohej një rezidencë e re? Filluan letrat nga populli amerikan. Emëruesi i përbashkët ishte: ”Shtëpia e Bardhë” ishte Shtëpia e Bardhë dhe kështu duhej të mbetej. Vullneti i popullit fitoi.Shtëpia u përforcua, por ajo mbeti ashtu siç kishte porositur  Xhorxh Washingtoni: “Një vend me simptomat e pallatit, konfortin e një shtëpie dhe simbol i harmonisë së vendit”.

Por, le të kthehemi atje, ku e lamë. Në vitin 1825, John Quincy Adams krijoi kopshtin e parë te luleve, në Juglindje të Shtëpisë Presidenciale. Me 1827, ai shkruante: "Kemi mbjellë, të paktën, njëmijë pemë, shkurre, perime, bimë medicinale e lule shtepiake...". Më 1835, Andrew Jackson mbolli qitro, trëndafila e sidomos magniolan, që u quajt:"Magnolia Xhekson". Kopshti i Agrumeve u prish më 1857, sepse në atë vend u ndërtua Departamenti i Thesarit. Midis viteve 1878 dhe 1880 u mbollën mjaft pemë, nga Rutherford B. Hayes, i cili filloi mbjelljen e pemëve përkujtimore, nga ku nisi tradita, që vazhdon edhe sot.

N? broshur?n, q? kam n? dor?: “The White House-Fall Garden Tours” lexoj se ka q?n? Zonja e par?, Patricia Nixon ,ajo q? ka hapur p?r her? t? parë turet sezonale t? Kopshtit t? Sht?pis? s? Bardh?. Aty, populli amerikan dhe turist?t e huaj nga mbar? bota, shijojn? bukurit? e k?tij mjedisi. Ka q?n? viti 1972 dhe q? at?here tradita vazhdon. K?naqen sidomos f?mij?t,veçanrisht n? fest?n e Pashk?ve, kur vijn? me dhjetëra mijra f?mij?, t? cil?t gëzohen duke thyer vez?t e ngjyrosura.

Dukej se unë kisha"humbur” në mendime. Më solli në realitet zëri i djalit, Andit, i cili më ftoi për të fiksuar një çast në aparatin fotografik. Shkova afër një lëndine të blertë për të pozuar. Mund të kisha devijuar ndonjë gjysëm këmbe nga asfalti i rrugës,gjysma tjetër, nga thembrat e k?pucëve, kishte shkelur në gjelbërim, kur dëgjoj policin: “Kujdes, po shkel gjelbërimin!”. Nuk e di se si e qysh, por në mjedise të tillë kjo pakujdesi, që në Shqipëri të bën të vesh buzën në gaz në shënjë qesëndisjeje, këtu ky gjest të bën të skuqesh. Ëshë mjedisi, që të detyron kulturën qytetare. Është kjo arsyeja që unë, i mësuar të kaloja nëpër rrugët e Tiranës plot me letra e papastertira, pa u qederosur fare, këtu në Uashington, më vret sytë edhe një copë letër, e ndodhur aty nga pakujdesia e ndonjë kalimtari. Dhe unë, nga që pamje të tilla janë shumë të rralla e që bëjnë kontrast me të përgjithëshmen, e marr atë dhe e hedh në koshin më të afërm të plehrave.

Duke kaluar ngadalë nëpër Kopësht, të bien n? sy, veç gjelbërimit karakteristik t? barit n? l?ndin?, si të fushës së futbollit, edhe pemët zbukuruese, me madhësi të ndryshme, sipas kohës së mbjelljes. Tradit?n e pun?s n? Kop?sht t? presidentit Xheferson e ndoqi edhe John Quincy Adams, m? 1820.Ai ngrihej her?t n? m?ngjes dhe mbillte bim?. K?shtu edhe pasardh?si i tij, Andrew Jackson shtoi n? kop?sht qitrot dhe magniolian,  q? lul?zon çdo qershor. Zonja Obama sot e quan magniol?n “bim? magjike”.

N? pjes?n veriore t? Kopshtit, Linkolni mbante fjalime. Franklin Ruzvelti e zgjeroi Kopshtin dhe e konfiguroi me synimin p?r t? par? q? andej Monumentin e Washingtonit. Ajzenhaueri ishte i pari president, q? n? vitin 1957 p?rdori helikopterin, n?  l?ndin?n e Kopshtit.

Afër trungut të nj? druri shikoj një foto t? vendosur në kornizë, për ta mbrojtur nga shiu e bora. Esht? e presidentit Bush, në çastin e mbjelljes, ku shënohet edhe data e saj. Fotot janë të ndryshme. Në njërën shikon vetëm presidentin, në një tjetër presidentin me gjith Zonjën e parë, diku vetëm zonjën e parë. Duke filluar q? nga viti 1870, shumica e President?ve kan? mbjell? pem? p?rkujtimore. K?to pem? t? llojeve t? ndryshme p?rfaq?sojn? rrjedh?n historike, koh?n e qeverive t? tyre. Kopshtet krijohen, rriten e përshtaten, ashtu si edhe qeverit?, q? Presidentet p?rfaq?sojn?. Them “kopshtet” dhe jo kopshti, sepse gjat? sh?titjes pash? br?nda kopshtit t? madh edhe “Kopshtin e Tr?ndafilave”, “Kopshtin e F?mij?ve”, “Kopshtin e Guzhin?s”. Secili nga k?ta kopshte ka krijuesen e tij, q? ?sht? nj? nga Zonjat e Para. Historia e Kopshtit t? Tr?ndafilave m’u duk interesante. M? 1857 n? k?t? mjedis u nd?rtua nj? ser? me xham, ku rriteshin bim? t? ndryshme. Jeta e saj vazhdoi deri në vitin 1902, kur sera u prish, pasi Teodor Rusvelti e ripërtëriu Sht?pin? e Bardh?. E shoqja e tij, Edit Rusvelt mbolli Kopshtin Kolonial. Pas gati dhjet? vjet?ve, Zonja e Par?,  Uillson, kopshtin Kolonial e z?v?nd?soi me Kopshtin e Tr?ndafilave dhe krijoi Kopshtin e Lindjes. N? vitin 1961, Zonja e Par? Xheki Kenedi e konfiguroi Kopshtin e Tr?ndafilave t? p?rshtatshëm p?r takimet presidenciale dhe ia kaloi menaxhimin e kopshtit Sh?rbimit Komb?tar t? Parqeve. Pasardh?sja e saj, Zonja Bird Xhonson e konfiguroi Kopshtin e Lindjes dhe i vuri emrin e paraardh?ses s? saj, “Xheki (Jacqueline) Kenedi”. Por Zonja Xhonson krijoi edhe “Kopshtin e F?mij?ve”, me 1969 dhe Fush?n e Tenisit. Aty pran? ndodhet edhe fusha e basketbollit, ku Presidenti Obama, her? pas here, luan n? koh?n e lir?. Siç treguam m? sip?r, turet e Kopshtit u hap?n nga zonja Nikson, m? 1972. Gjat? presidenc?s s? Xherald Fordit u krijuan Pishinat, jasht? Sht?pis? s? Bardh?.

Ishim duke ecur. Turistët, të përfshirë nga kërshëria, afroheshin në çdo objekt dhe nuk d?gjoje gjë tjetër, veç fjalëve:“Please, one picture!”-T? lutem ma shkrep pak aparatin fotografik! Turma e larmishme, e ngjeshur e vizitoreve ecte me kujdes për t’u hapur rrug?, s? pari, prind?rve q? kishin ardhur me fëmijët e tyre edhe me karroca f?mij?sh. Ata q?ndronin m? gjatë në vendet ku loznin fëmijët dhe nipërit e mbesat e çiftit presidencial. Edhe un?, si gjysh i thekur që jam, qëndrova më gjatë para disa pllakave të mermerta e të shndritëshme, ku ishin fiksuar gjurmët e këmbëve dhe të duarve të fëmijëve ose nipërve të dy prej presidentëve. Nuk më kujtohet për një cast, se cilët ishin ata  dy presidente, që ishin kujdesur të linin në kujtesën e Kopshtit gjurmët e putrave të këmbëve dhe të duarëve, me gjith gishtrinj të fëmijës ose nipit të tyre. M’u duk gjë e mrekullueshme. Nuk e di pse ndjeva një kënaqësi të veçantë, t? cil?n e përcolla me mendimin brënda vetes: "Presidentët, para se të jenë shtetarë të fortë, së pari, janë familjarë të zellshëm e shëmbullorë. Ata e dinë mirë, besoj, se brezi i ri, fëmijët kanë nevojë më shumë për modele sjelljeje, se sa për kritika e fjalë pa fund.

Sytë e mij ishin të pangopur për të parë çdo gjë, në Kopshtin e Shtëpisë së Bardhë. Ja tek është pak më tutje  shatërvani, piklat e ujit të të cilit luajnë me rrezet e diellit dhe formojnë ylbere të vegjël, në atë mjedis relaksues e çlodhësh. Sapo lamë “besedkën”, siç do t’i thoshin korçar?t, vëndit me stola të veçantë ku kanë qëndruar Çërçilli, kryeministri i Anglisë, me presidentin Rusvellt. Pranë stolave të mirëmbajtur qëndron fotografia e kohës, si dëshmi e këtij takimi.

Më pas, më tërhoqi vëmëndjen një grumbull i madh kureshtarësh të cilët po shikonin me kërshëri diçka. Disa prindër ngrinin lart fëmijët e tyre, për të parë më qartë. U afruam. U habita me çudinë e kureshtarëve. Ata po u tregonin të vegjëlve të tyre kopshtin me perime, ku rriteshin domate, speca, patlixhane, lakra, patate të ?mbla. Këto ishin prodhime organike, të patrajtuara me plehra kimike e pesticide. Ndodheshim n? Kopshtin e Guzhin?s, i krijuar nga Zonja Michelle Obama, n? mars t? vitit 2009. Fëmijët ishin kureshtarë. Ata shikonin për herë të parë “live”, jo përmes televizionit, domate, speca, kastraveca, patlixhane, ashtu në degë, në fushë. M’u kujtua mbesa ime, Eliza pesëvjeçare, e cila një javë më parë,në Kopshtin Zoologjik gjigand të Uashingtonit, krahas egërsirave, pa edhe  lopë, kuaj, dele e dhi. I shpjegova se në ata gjinj të lopës, dhisë e deles prodhohet qumështi, që ajo e pi çdo mëngjes. U kënaq, kur me një krez krihte dhinë e urtë.

Po vinte koha e largimit nga Kopshti. Midis degëve të drurëve dekorativë më tërhoqi vemendjewn nje objekt si kuti e bardhë. Dukej sikur ishte aparat, nga ata që matin agjentët atmosferikë: shpejtësinë e erës, sasinë e shiut, temperaturen. Pyeta djalin, Andin. Mora përgjigje se ajo "kuti” e bardhë ishte zgjua bletësh. U afruam. Gumëzhima karakteristike e bletëve ma vërtetoi sqarimin e djalit. Kërshëria të shtyn për të mësuar më shumë për atë, që ti interesohesh. M?sova se ai zgjua blet?sh ishte aty p?r dy q?llime:

-Blet?t ndihmojn? n? polenizimin(fekondimin) e luleve t? bim?ve perimore të Kopshtit t? Guzhin?s. Ishte v?n? re se vitin e par? bim?t prodhuan shum? pak. U gjet shkaku. Mungesa e polenizimit. E soll?n zgjoin e bletëve aty pran?. Vitin e dyte prodhimi i perimeve u shtua. U shtua dhe prodhimi i mjaltit, sepse blet?t kishin kullotë m? t? mir? n? lulet e bim?ve perimore.

-Mjaltin e atij zgjoi familja presidenciale e p?rdor p?r t? gostitur miqt? dhe si komponent p?rb?r?s i nj? lloj birre, q? prodhohet n? Sht?pin? e Bardh?, t? cil?n Presidenti Obama e p?lqen…