Daniel Gazulli: Fjalime të shqueme (III)

WLLIAM FAULKNER: FUNKSIONI I SHKRIMIT

NGA DANIEL GAZULLI

“Nuk mund të pranoj fundin e njeriut”.

1949

PERSONAZHI

 Uiliam Folkner (William Faulkner, 1897-1962), shkrimtar i shquem amerikan, trajtonte në veprat e tij, me teknikën e monologut të mbrendëshëm, temën e dekadencës shpirtnore e kulturore të Jugut të SHBA, metaforë e një decadence të përhapun kudo në atë periudhë, qoftë e llojit moral, ashtu edhe egzistencial. Një dekadence të tillë, për fat të keq, kombi ynë po e përjeton thellë, sot e kësaj dite, prandja fjalimin e Folkner e gjeta të dobishëm jo vetëm për shkrimtarët e poetët, por për mbarë popullin tonë.

Autori u shpërfill për një kohë të gjatë nga kritika e publiku i gjanë, derisa në një përmbledhje tregimesh të vitit 1947, arrijti një sukses të papritun. Kryevepra e tij asht “Britma dhe zemrimi” e vitit 1929, që për rreth dy dekada kishte ngelë në heshtje.

VLERA E FJALIMIT

        Fjalimi që do të paraqesim asht ai i përshëndetjes së tij me rastin e marrjes të çmimit Nobel në vitin 1949. Tema e fjalimit: Kapërcimi i frikës.  Porsa të dalë nga Lufta e Dytë Botënore, nuk mund të gjendej një temë ma e goditun. Për këte ai vë në qendër funksionin e shkrimtarit.

Tue kalue nga një vështrim optimist i fatit njerëzor, i aftë të kapërcejë edhe Ditën e Gjyqit universal, Folkner u rakomandon shkrimtarëve të rijë përdorimin e zemrës, përkushtimin ndaj të tjerëve, që vepra të lajë gjurmë, edhe nëse gjurmët mund të jenë dregëza plagësh, mjaft që në te të ndjehet shpirti e ndjenjat e njerëzimit mbarë.

FJALIMI:

E ndjej se ky çmim nuk më asht dhanë mue si person, por punës sime. Punës së një jete të kalueme në ankth të shpirtit njerëzor, jo për lavdi, e aq ma pak për fitime, por për të krijue, nga materiali i shpirtit njerëzor, diçka që nuk egzistonte ma parë. Pra ky çmim asht imi vetëm pjesërisht. Nuk do ta kem vështirë të gjej një destinacion për pjesën ekonomike, në përputhje me qellimin e çmimit qysh në zanafillë. Por do të doja të baja të njejten gja edhe me çmimin vetë, tue përdorë këte foltore për t’u dëgjue nga të rijtë e nga të rejat që vuejnë të njëjtin ankth e të njejtat shqetësime; ndërmjet tyne do të jetë ndonjë që mbas disa vitesh do të jetë këtu, si unë sot.

        Tragjedia jonë e sotme asht frika fizike, e përgjithëshme dhe universale, që e kemi pësue kaq gjatë, aq sa tashma jemi mësue ta durojmë. Nuk ka ma probleme shpirti. Shtrohet vetëm pyetja: “Kur do të shkatrrohemi?” Për shkak të kësaj frike, shkrimtari i ri apo shkrimtarja e re, harrojnë problemet e zemrës njerëzore në konflikt me vetveten, që janë përcaktues për një vepër të vlefëshme, e se vetëm për këte ia vlen të shkruejsh; vetëm këto ia vlejnë ankthin dhe djersën.

        Duhet të mësojmë ende. Duhet të mësojmë se gjaja ma e padenjë asht të kesh frikë dhe, si ta kemi mësue këte, ta harrojmë përgjithmonë, pa i lanë asnjë hapsinë në krijimtarinë tonë, ajo hapsinë duhet të jetë vetëm për të vërtetat e lashta e për ato çka të thotë zemra, të vertetat e lashta universale, pa të cilat historia do të ishte një hiçgja dhe e destinueme të përfundonte keq; e ato janë: dashunia, nderi, mëshira, krenaria, dhimbshunia, sakrifica. Derisa nuk do të bani këte, do të shkrueni nën një mallkim. Nëse nuk do të shkruejsh për dashuninë, por për babzinë, për humbjet ku askush nuk humbet vlerat; për fitoret pa shpresë ose, çka asht ma keq, pa mëshirë e dhimbshuni, dhimbjet e shkrimeve të tilla nuk i ndjen në gjymtyrë, nuk lanë dregëza. Pra nuk asht shkrue me zemer, po me planc.

        Derisa nuk do të kemi mësue këte, do të shkruhet sikur të jesh tue kundrue fundin e njeriut. Unë nuk mund ta pranoj fundin e njeriut. Asht tepër e thjeshtë me thanë se njeriu asht i pavdekshëm, sepse thjeshtë do të rezistojë; kur kumbona e fundit e Gjyqit do të bjerë, e nëse do t’i dëgjojë porsa jehonën nga copëza e fundit që do të lëvizë në mbramjen e fundit të përflakun të shuemjes së njerëzimit, qoftë edhe atëherë do ketë edhe një tingull tjetër; do të jetë tingulli i mekun i zanit njerëzor, që do të flasë përsëri.

        Unë nuk mund ta pranoj. Unë besoj se njeriu nuk do të kufizohet vetëm me rezistue, por do të fitojë. Asht i pavdekshëm jo vetëm sepse, i vetmi ndër krijesat, ka një za të palodhëshëm, por sepse ka një shpirt, një shpirt të aftë dhimbshunie, sakrifice e rezistence. Detyra e poetit dhe e shkrimtarit asht të shkruejnë për këtë shpirt. Asht privilegj i tij të ndihmojë njerëzimin të qendrojë tue e i dhanë zemër, tue ba që të mendojë për guximin, nderin, shpresën, krenarinë, dhimbshuninë, mëshirën, sakrificen që kanë qenë lavdia e të së shkuemes së tij. Zani i poezisë nuk duhet të jetë vetëm përshkrues i njerëzimit, por një tra mbështetës, një prej kolonave që do ta ndihmojë të qendrojë e të afirmohet.

(William Safire, Lend Me Your Ears, Norton, New York 1992).