Kadri Mani: Nëna Treze në poezinë bashkëkohore shqipe

Vështrim

 

Nëna Treze në poezinë bashkëkohore shqipe

/Anton Nikë Berisha njëri ndër më kompetët për veprimtarinë e Nënës Tereze/

 

Nga Kadri Mani

 

Dhe Nëna Treze ka hequr nga koka shaminë

E tund, i tremb ogurët nga bijtë, nga Arbëria

Krymba kryezezë fshikon nga mëndafshi i bardhë

Në dy gishtër ngulur qielli, flamuri, fëmija

Kohë e ndërkryer, Kosova është bukë e bardhë...

 

(Azem Shkreli, Motiv me Kosovë (f. 5)

 

Ky është libri më i ri i studiusit tonë, Anton Nikë Berisha, pas disa librash studimorë për shënjtëreshën tonë Nobeliste për Paqe:

Anton Nikë Berisha: “Thelbësorja e besimit dhe e lutjeve të Nënës Tereze”, Studim, Prishtinë, 2005.

Anton Nikë Berisha: “Nëna Treze: Jeta është vetë jeta e Zotit në ne”, risshtinë, 1007.

Anton Nikë Berisha: “Errësira dhe vuajtja shpirtërore e Nënës Tereze përligjje e hirit të Hyjit dhe hyjnimit të saj”, Prishtinë, 2008.

Anton Nikë Berisha: “Shën Pali dhe Nënë Tereza”, Prishtinë, 2009.

Anton Nikë Berisha: “Ujëvarë drite në zemër-Katërdhjetë pamje të hirit hyjnor të Agnes Gonxhe Bojaxhiut – Nënë Tereze”, Tiranë, 2009.

Anton Nikë Berisha (Zgjedhjen, shqipërimin nga italishtja dhe parathënien): “Lutja është zëri i Zotit në thellësinëe zemrës”, Prishtinë, 2011.

Për nga volumi, mund të ketë edhe të tjerë, se bota është e madhe dhe ne nuk munnd ta dimë, por përnga cilësia, teksti biralnt, deri më sot Prof. Anton Nikë Berisha s’ka konkurent!

Në librin në shqyrtim, autori ka përfshirë një mori potësh bashkëkohorë, siç thesohet edhe në titull.

 

I

 

RRËNJËT E FRYMËZIMIT POETIK

 

Çëshja e parë- shkruan autori- që shtrohet ë kyre të këti studimi është: ku janë rrënjët që Agneze – Gonxhe Bojaxhiu – Nëna Tereze u bë objekt frymëzimi dhe trajtimi poetik në një varg veprash letrare të shkrimtarëve bashkëkohorë shqiptarë në nënyrë të veçantë të poetëve? Cilat janë arsyet që poetët tanë e qajtën Nënën Tereze “rreze drite e Zotit”, “Me emrin tënd n’gojë nisemi në kremte”, “Ti je emri ynë që ndrit” /Në Qiell/ E në Tokë”, “Medalja në gjoks, diell të kuq në ballë”, “Mëshirën e shpirtit na shtrove nënkresë”, “Zemrën pa rezë”, “Flakën e mirësisë ndër shpirtra e ndeze”, “ Në hyjnore plot dritë”, “Medaljon ari me ndjesë”.

Çësjtja e dytë- shkruan aturori-: cilat forma poetike u përdorën dhe për ç’arsye poetët tanë në krijesat ertistike kushtuar asaj përdën disa nga shprehjet – figurat, krahasimet dhe metaforat më të rralla e më zgjedhura, për t’u bërë kështu, siç do të thoshte Heiderggeri, “bari të fjalëve”, duke e përjetësuar atë përmes mesazhit poetik. (f. 11-12)

 

II

 

Trajtimi poetik i figurës së Nënës Tereze nga poetët tanë lidhet para së gjithash me dashurinë e saj të jashtëzakonshme për Hyjin dhe birin e Tij, Krishtin, dhe me dashurinë – flijimin e pashembullt që tregoi ajo për njeriun. Nëna ishte e vetëdijshme që, siç thekson papa Benedikti XVI, J. Ratzinger, “Mirësia mund të vijë vetëm nga Ai, i cili edhe vetë është mirësia, e mira; ndërsa filozofi Bergson thoshte: “Zoti është vetë Dashunia dhe se Dashunia asht pra Jetë e fuqizueme në shkallën ma t’eprën.

Në këtë rrjedhë them se Nëna Tereze me jetën dhe me veprimet e veta konkrete e përligji parimin e qenësishëm, siç thuhet në Letrën e parë të Gjonit: Nëse duam njëri-tjetrin, Hyji mbetet në ne dhe dashuaria e tij në ne është e përkryer. Me këtë gjë e dimë se mbetemi në Të dhe Ai në ne: na e ka dhuruar Shpirtin e vet (...) Hyji është dashuri, dhe, kush mbetet në dashuri, mbetet në Hyjin dhe Hyji mbetet në të” (1Gjn 4, 11-16)

Kjo dashuri e dyfishtë dhe e pandarë – për Hyjin dhe për njeriun – nëpërmjet Nënës Tereze dhe veprës së saj u bart tek poetët tanë dhe ata e shndërruan atë në fjalën poetike, në strkturën gjuhësore artistike, që shpreh shpirtin dhe dashurinëe tyre. Ky lartësim i tyre shpirtëror lidhet me faktin, siç thotë Edgar Allan Poe, “... dashuria – ajo e vërtea, hyjnorja dashuri – qiellorja, në dallim me dashurinë tokësore – është në mënyrë të padiskutueshme më e kulluara dhe më e vërteta e të gjitha subjekteve poetike. Këtë gjë e kushtëzon para se gjithash fakti se “Bukuria është i vetmi lëmë i përligjur krijues i poezisë” dhe se “një poezi e meriton vlerësimin e saj aq sa ajo arrinë ta ngacmojë emocionalisht shpirtin, djke e lartësuar atë”.

Pra, poetët tanë e zbatuan parimin e qenësishëm: kush e krijon artin mbetet – shndërrohet në të, njësohet me dashurinë e dyfishtë: të tyre dhe të atyre që u kushtohet. Meqenëse arti i mirëfilltë shtegton nëpër qindvjetsha e mijëvjeçarë, atëherë edhe ky njësim dhe kjo dashuri arrinë atë cilësi, bëhen të përjetshme. Poeti nuk është oazë e vetëmisë, që vepron vetëm për veten,  por qenie shoqërore. Edhe pse “i burgosur” i vetvrullshëm, “i sosjes së jetës së vet” për të krijuar artin – për vete e për të tjerët – ai merr e jep në mjedisin ku jeton e vepron (ose dhe më gjerë), ndikon dhe ndikohet, është bartës i projektit të jetës së vet tek të tjerët, por edhe rojektues i jetës së të tjerëve në vete e tij. Kështu, pjesë të botës së tij të brendshme barten (përmes veprës poetike dhe ndikimit të saj) tek bota e të tjerëve, siç ndodh që bota e të tjerëve,  përmes artit, bartet dhe bëhet pjesë e pandashme e tij. Kjo ngjet nga fakti se poetët njësohen me tekstin e tyre poetik, që është fryt i shpirtit dhe i imagjinatës së tyre. (21-23)

 

Përmendoren e fjalës ruajmë n’gjit t’yllëzuar

për Gonxhen tonë vetull shekulli kurorë...

 

(Hasan Hasani, Nënë e lindur thellë ndër yje, f. 35)

 

III

 

GJERËSI DHE THELLËSI E SHQIPTIMIT POPETIK

 

Në procesin e vështrimit të figurës së Nënës Tereze poetët tanë “gërmuan” veçanërisht në pasurinë e saj shpirtërore, në qenësinë e veprës që na la trashëgim si “muzë mirësie” (Timo Floko). Për këtë dëshmon dhe kjo tablo përmbledhëse dhe e papërsëritshme poetike.

Është një këngë

Këndohet në të gjitha gjuhët.

(Haxhi Vokshi, Është një këngë...)

*

Në shkretirë

Gjuhë duke u pagëzuar.

(Demush Zefi, Vetëm emër)

*

Nuk dallove ngjyrë, gjuhë as racë.

Dallimet për ty kjenë pasuni e

Krijimtarisë së Zotit.

(Atë Pashko Gojçaj, Sytë e shenjtëneshës)

*

Të bardhë e të zi

I pe në një emër.

(Frrok Kristaj, Në zemrast tona je...)

*

E bardhë është bota që ka një nënë

një Nënë të Shenjtë si Nënën Tereze.

E shikova fytyrën e ndritur të saj

Në murin e dhomës sime të vogël.

Ajo bënte dritë.

Mora frymë me buzëqeshjen e saj plot rreze e dashuri...

(Gani Xhafolli, Emri i Nënës...)

*

Nënë e nënave

Që flakron

Mbi terrin e pafund të botës.

(Din Mehmeti, Çerdhja e diellit)

*

Drurët dhe shkurret sot të thërrasin nënë

Trolli ynë nën hije prej teje merr dritën

Njomëzakëve buzë vdekjes ua ktheve rritën

Dhe qielli i atdheut Ty të ka yll e hënë!

(Kadri Osmani, Nënë Tereza e Shqipërisë)

*

Jeksaj nane që a pasqyra

E mirësisë së t’madhit Zot.

(Atë Kolë . Berisha, I tubë lule nanës)

*

Ti, Dhuratë e Zotit

kudo mbolle dashuri e paqe

(Shaban Vishaj)

*

Forcën tënde e ushqeu Hyu

dashurisë t’i japësh krah...

(Jakup Ceraja, Nënë Tereza)

*

Zemra jote, det i dashurisë,

Jeta jote falur për të pashpresë.

Hyji i vetëmohimit, muzë e mirësisë,

Madhështi e thjeshtë... Nëna jonë Terezë.

(Timo Flloko, prekje e shenjtë)

*

“Ti na tregove rrugën e dashurisë”

(Ilias Stana)

*

“bërtimë dashurie – rrezatim jete”

(Sazan Goliku)

*

Ngjaje aq e imët, aq e brishtë

Sikur gjoksi yt t’ishte kristal

Po n’atë gjoks digjej zemra e prushtë

Edhe sot dashuri një bote i falë.

(Klara Kodra, Nënë Terezës)

*

Hijet ti kthen në jetë

Ua qet në tryezë zemrën.

(Gani Bytyçi, Motër e dritës)

*

e ke mbatë

këthellësinë

e kuptimit

të rrezeve hyjnore;

agape – ngrohtësi...

(Atë Vinçenc Malaj, E dij mirë)

*

Fjala jote

farë luleje mjekuese

shpërthyer mbi mjerimin

si bima n’shkëmb!...

Rruga jote

qeparis dhembëshurie

puhi zefiri

npër kopshte jete.

(Don Luigj Pergjokaj, Erë Jugu)

*

Dhe zbrite nga qiejt,

me veshje pëllumbash.

Me krah e sy shqiponje.

Si Zoja e Shkodrës.

(Koli J. Dano, Nënë Tereza)

*

Duket çdo herë

E sapo zbritur nga Qielli...

(Konstandin Dhamo, Nënë Teeza)

*

Përulem para teje,

pambarimisht...

duke bëlbëzuar këngën e njerut...

(Vojsava Nelo, E dashur Nënë Tereza)

*

Unë

i cili

as stuhisë s’i përkulem

para teje

në dy gjunjë ulem.

Mirko Gashi, Nëna Terezë)

*

Deshi Zoti ta përsëritë Krishtin

dhe zgjodhi një grua...

(Visar Zhiti, Elegjia ime)

*

Ajo në çdo qenie sheh një Krisht t’kunguar.

(Enver Gjerqeku, Nëna Tereza)

*

E ndjej

pathyeshmërinë

tek ia fal

Birit të Hyjit

shikimin,

dëshirat

ëndrrat

secilën pikë të gjakut;

duke i rrahur zenmra

tek prarohej

hirit të Tij.

(Shefqet Rexhepi, Tek shtreson kaltërinë...)

*

Si dritë e shenjtë përmbi fytyrë

çili buzëqeshjen engjëllore..

(Iljaz Bobaj, Ardhja e Nënë Terezës...)

*

Hedh çdo natë në qiell

yje

me ngjyra...

(Agim Deva, Fishekzare mirësie)

*

Ti e rishpike zjarrin përsëri,

Zjarr ëndrrash mirësie,

Për t’i bërë njerëzit më njerëz...

Promethe i ri!

(Hysen Kobellari, Zoti është brenda nesh)

*

Po si Dielli rrezeartë

Që tërë Botën e ndriçon,

Zemra jote ashtu e zjartë...

(Argeta Geci, Nënës së mirë)

*

ndez yllin në terrin mijëvjeçar e ik

e bie kaq qiell i pafund i syrit tim

në trëndaflin e bardhë të ujit

mes shuplakash në lutje  për fluturën në qiri

e pluhuri i shenjtë i purpur i së premtës

në një pikë gjaku nga juhu Yt-Im

të gjethojë pemë e vjetër e djegur

ky trung ulliri tremijë vjeç në kafkë

ky kandil i shpirtit mbi pafundësinë

kaq sa shkrihet kaq pëertrihet nga flaka e vet

e agon aty ku kokrrën e lidh kalliri im

besimi të bëhet flutur nga duhia e etjes

gonxhja e syrit nga çel në dritare

ja pse është e gjallë drita

pse piqet molla nga kaltrina

(Nexhat Halimi, Nëna)

*

Nëna që me ag të shekullit

me fjalë shpirti në buzë

dëbon shpirtrat e ligë

nga trupi.

(Ramadan Musliu, Shpirti i gjallë)

*

Plagët që shërove,

Klithmat, rënkimet

E njerëzve në mjerim

Që porsi Krishti

Mbi shtatin tën i more.

(Vladimir Toroveci, Në gjurmët e dashurisë)

*

Me dhembjen njerëzore

E kudondodhur pranë.

(Ahmet Mehmeti, Nënë Tereza)

*

Trembej dhimbja në duart e tua

sëmundja zbehej, qeshte fatziu.

(Kolë Jakova, Ngushëllim e shpresë)

*

E preke kështu dorën e fëmijës së mekur,

Ai shikoi sytë tu dhe i buzëqeshi jetës,

Zogut të mirësisë nga prekte me flatër qiellin.

E preke lulen e vyshkur e ajo lulëzoi prapë.

E preke të verbërin de ai ndjeu dritën nga çel

Brenda e jashtë shpirtit tënd të shenjtë...

(Naime Beqiraj, Në vend të uratës)

*

“vjedhur jetën

që e pate pranë meje në një sofër.

(Ibrahim Kadriu, Mirësi)

*

Përherë e zhytur në ndotjen e njerëzisë

Dke prehë shpirtrat n’kolovajzë të kohës!

(Hasan Hasani, Nënë e lindur thellë...)

*

Bredhacak i mirësisë isha

Kur Majën kërkoja

Në Malin e Frymës

Të vë një kandil për nënat

Planetin të mbështjell

Me Shallin e Nënës Terezë.

(Ali Podrimja, Nënat)

*

Loti i padukshëm Ty do të rrëfejë,

Dhembjet e Jtës me ty i dertojmë

ëndrrimet më të bukura Ty do të t’i blatojmë,

shqetësimet e kokëdhembjet e kohës me ty i ndajmë.

ti ke lindur që të qeniezohesh në qenien e së cilit njeri.

(Pren Buzhala, Në Yjësinë Tënde të Dashurisë)

*

Lutej dhe bëhej vetë

Lutje

Kur më duhet frymë e pastër

Si zemra Jote

Shkoj në Krujë të Kastriotëve

E i thërras Gjergjit

Kur më duhet një yll

E të gjej

Në bebëza të shkru,nuara

Të rruzullimit

Me emrin Tënd

Nënë

Me lutjen tënde

Bie e zgjohem

Dardan.

(Jeton Kelmendi, Tani jeton me engjëj)

*

Bëre lutjen e mbrëmjes

e shpirti ndriti.

(Fatmire Duraku, Nëna e madhe...)

*

Lutjet e përshpirtshme

tërë botës shtegtojnë.

(Avdi Shala, Zemra e saj)

 

IV

 

NËNA TREZE PËRBALLË ATDHEUT

 

Në brigjet e Vardarit,

në agun e prillit,

çeli një gonxhe

në pipin e trëndafilit.

Nga malet e Sharrit

një puhi e lehtë

lules së kuqe

ia këputi një fletë.

Fleta erëkëndshme

ngrit drejt qiellit

dhe u shndërrua në rreze

të ngrohta të diellit:

Gonxhe Bojaxhi – në Nënën Tereze.

(Mark Krasniqi, Lulja e truallit tonë)

*

Malli për Atdheun

Të dogji në shpirt,

Më mirë vonë se kurrë

U ktheve një ditë.

(Adile Baleta, Nënë Tereza)

*

Gonxhe në tokë gonxhe në qiell,

petale e përjetshme drite

në trëndafiklin e gjakut tënd Alb.

(Ferrik Ferraj, Lumturimi)

*

Ndize për ne një qiri

Në yllin që mund të kesh më pranë

Që të davaritet sado pak errësira

Ku përpëlitemi si zgoj të zënë në lak.

(Anton Papleka, Lutje Nënë Terezës)

*

Një pikë e vetme dhe e bardhë trupi zbret dhe thotë,

Erdha për ju.

Shandanët i shuan në gjak dhe i ndez prapë,

Dhe pëllumbat për herë të parë u ngjasin dy duarve

të saj në fluturim...

Po ngroh dhe po ngre lart dritën dheut,

Gonxhja e vogël.

(Natasha Lako, britja e Nënë Terezës...)

Dhe në përfundim të këtij vështrimi, seç m’u kujtua poeti preshevar, Mexhid Mehmeti, apologjet i korrupsionit (dhe ja nuk qenka këtu, mbase për shkaqe të religjinot!?- por ama, dorën në zemër, nuk e kam dëgjuar që ta ketë përgojuar, sikur: Abdi Baleta, Hydajet Hyseni, Qerim Pllana...); i cili pati thënë:

-E po, kush është ai i cli rri nën pemë e nuk i ha pikat!?

-Pika që s’të bie! Ata i kanë prerë krej pemët!

Edhe mua pika që s’më bie!- që jashtë konekstit po e jap magjistralin tim nga vep. e cit.:

 

MAGJISTRALI

Nënë hirmadhe krijesë hosish pranvere

Është gonxhe nga Kalaja e Qytetit-Muze

Nënë-motër nderi, për kësollëtarë një rreze

Afsh lulesh amshimi, jo kurrë gallabere

 

Jehonë shekullore mikpritjesh shqiptare

O Hyjni tokësore dashuria tërheqëse!

Nerv-shtanë e pashtershme e shëlbuese

Ëmbëlsi fjalësh nurbardha jonë krenare

 

Tutje në histori shihet një gocë syrrushe

Ecejaket nuk ndalen me forcë imanente

Rend pas varfanjakësh nëpër kontinente

 

Erdhi rrotull botës figura jar - hirushe

Zemër e devotshme Ti rrugës paqes u nise

Erzë shpirti kombëtar, atdheun qëndise!