Bajram Qerimi: Fjalor frazeologjik-idiomatik dhe sinonimik-antonimik i gjuhës shqipe (IV)

Fjalor frazeologjik-idiomatik dhe sinonimik-antonimik i gjuhës shqipe (IV)

 

Nga Bajram Qerimi

 

              11284.DAJAKU I NDAN FJALËT fr. proverb.- frikësimi a kërcënimi me rrahje, me dhunë fizike e pengon grindjen, zënkën. (MGJ-FGJSH f.76).

              *11285.DO DAJAK dikush fr.fol., meton.- kërkon, do vetë të rrihet   dikush, do që të rrihet dikush, do sherr dikush. (FGJSSH f. 382, SMO-3/ 80 f. 189). Vetë ne po e provojmë mbi rrashtë, / se ai në Shqipëri të ka ngelur si halë/ që ngel në fyt e s’ nxirret jashtë/ Do dajak!...Mirë se po i bini. (GJF-LM f. 474). S.shih sin: i hanë brirët dikujt

              11286.ËSHTË I MIRË PËR DAJAK dikush fr.fol.,meton.- kërkon të rrihet   dikush. (PETZE-FSHFRR f. 49). S.shih sin: i hanë brirët dikujt

              *11287. (E) HA (NJË) DAJAK dikush, HA DAJAK dikush, E HA DAJAKUN dikush fr. fol.,meton.-1. rrahet dikush. (FGJSH f. 230, 637, VK-II f. 110, FIA-FSHS f. 165, VK-FSHF f. 77).- Kurrkush këtë s’ mund t’ ia përmendte pas Ymerit, I cili hëngri një dajak. (MI-D f. 79).Sikur ta dinte se në vitin 1990 ne hamë banana dhe dajak. (NEKA te: ZR nr. 1382, 22 dhjetor  1990 f. 25).Me shikimet e tyre  mësuam se Misha  nuk kishte hanger dajak. (RK-RRZ f. 18). Por, si duket, ka ngrënë dajak që ç’ ke me të. (RSY-PD f. 167). S.shih sin: ha dackë (dacka) dikush.2. qortohet, kritikohet dikush. (FGJSSH f. 284).-Njëqind here e ka bërë fajin dhe pjesën e tjera e kanë ngrënë dajakun, e kjo është gjuha, apo? (DD te: JR nr. 4/ 85 f. 739). S.shih sin: ha dackë (dacka) dikush

              11288.(E) HA (NJË) DAJAK TË MI-RË (TË SHËNDOSHË) dikush fr.fol.,meton.-1.rrahet mirë, paq, shumë, keq dikush, zhdëpet, sqaqet, shembet, shkalet dikush,  shpullohet mirë dikush. (VK-II f. 255, 266, 769) S.shih sin: (e)  ha (një) dackë të mirë  dikush.2. qortohet, kritikohet ashpër, rëndë dikush. (FGJSSH f. 637). S.shih sin: bëhet bërdoz dikush.3. mundet, humb keq (në një lojë, ndeshje, betejë etj.) dikush. (JTH-FFGJSH f. 241).S. shih sin :(e) ha një dru të mirë dikush

              11289.I HEQ NJË DAJAK dikujt dikush fr.fol.,meton.-1. e rrah  dikë dikush. S. shih sin: i heq një dackë dikujt dikush. 2. e qorton, e kritikon dikë dikush. (FGJSSH f. 668). S.shih sin: i heq një dackë dikujt dikush 

              *11290.E HEQ DAJAK dikë dikush fr., fol.,meton.- e rrah dikë dikush.-Na heq dajak kur s’ vjen ndonjëri. (FGJ-K f.174). S. shih sin: i heq një dackë dikujt dikush

             11291.NUK IA HEQ DAJAKUN  dikujt dikush fr.fol.,meton.- e rrah vazhdimisht, pareshtur dikë dikush. (BQ-DSH). S.shih sin: nuk e kursen nga dajaku  dikë dikush

              11292.I HEQ NJË DAJAK TË MIRË dikujt dikush  fr.fol.,met.-1. e rrah shumë dike dikush, e zhdëp, e shkal, e zbrun dike dikush. S. shih sin: e bën adalet dikë dikush..2. e qorton, e sulmon, e kritikon ashpër, rreptë, rëndë dikë dikush. (JTH-FFGJSH f. 181). S.shih sin: e bën bërdoz dikë dikush. 3. e mund, e mposht, e thyen keq dikë dikush.(JTH-FFGJSH f. 241). S. shih sin : e bën bërhaj dikë dikush  

              *11293.I HYN (NË) DAJAK dikujt dikush fr.fol.,meton.- e rrah  dikë dikush.- Guosi ishte bërë shkas  për zbulimin e dallavereve që kishte bërë me të bardhët kryepunëtori i fisit Samba dhe ai i pari i kishte hyrë në dajak. (PARB-BZ f. 29). Zaptitë e mbretit i hyjnë dajak. (RR.R te : R , 20 .vi. 1987 f. 19). E zënë tupanxhinë e i hyjnë dajak. (RR.R. te : R, 28.II. 1987 f. 17). S. shih sin: i (ia) heq një dackë dikujt dikush

              11294.JEP DAJAK dikush fr.fol., meton.- rrah dikush. (VK-II f. 110).

              *11295.I JEP NJË DAJAK dikujt dikush,I JEP DAJAK dikujt dikush fr. fol.,meton.- 1. e rrah  dikë dikush.. (HV f. 102).-Udhëtarit bëri konak, mashtruesit e hajnit jepi dajak. (KSY-SHZ f. 89). Ishte i gatshëm për t’ u dhënë dajak jo vetëm fëmijëve, por edhe çdokujt që do ta ngacmonte. (SHM-K f. 98). Do të më japë dajak gjyshi posi. (RK-RRZ f. 19). S.shih sin: i heq një dackë  dikujt dikush. 2. e dënon dikë dikush.- Asnjë kanun  në botë nuk të jep dajak, po nuk shkove në shkollë, kanuni i partisë, po. (ASHA-P f. 40). Zogu merrte paratë për vete. Juve ju jepte vetëm dajak. (KJ-F-II f. 70). 3.e qorton, e kritikon dikë dikush. (FGJSSH f. 284). S.shih sin: i heq një dackë dikujt dikush. 4. e mund, e mposht dikë dikush (në lojë, në ndeshje etj.). (FGJSH f. 71, FGJSSH f.737). S.shih sin: e ul në bisht dikë dikush

              *11296.I JEP DAJAK E KËRBAÇ dikujt dikush fr.fol.meton.-e rrah dikë dikush.- Edhe kur na ofroi kulaç, Serbia na dha dajak e kërbaç. (KSY-SHZ f. 40). S.shih sin: i heq një dackë dikujt dikush

              *11297.I JEP (NJË) DAJAK TË MIRË dikujt dikush fr.fol.,meton.- 1.e rrah shumë dikë dikush, e zhdëp, e shkal, e zbrun, e shqep, e shemb dikë dikush. (VK-FSHF- Para mëngjesit  i dhashë edhe një dajak të mirë me qëllim të caktuar, t’ u thoshte atyre që e kishin dërguar se, po ta provonin edhe të tjerë , do ta pësonin më keq. (SUKRA-RRM f. 26). S. shih sin: e bën adalet dikë dikush.2. e kritikon, e qorton ashpër, rreptë, rëndë dikë dikush. (VK-II f. 1153).-Pa t’ u mblodhë menjëherë e gjithë ndërmarrja e t’ i dhanë një dajak  të mirë sa e bënë leckë fare. (ISH-SH f.35). S.shih sin: e bën bërdoz dikë dikush.3. e mund, e mposht, e thyen keq dikë dikushi.(JTH-FFGJSH f. 241). S. shih sin : e bën bërhaj dikë dikush  

              11298.I JEP NJË DAJAK SHKOZE dikujt dikush fr.fol.,meton.- 1. e rrah mirë, paq dikë dikush, e zhdëp, e shkal  dikë dikush. S. shih sin: e bën adalet dikë dikush.2. e kritikon, e qorton ashpër,rreptë, rëndë dikë dikush. (PETZE-FSHFRR f. 49). S.shih sin: e bën bërdoz dikë dikush  

              11299.E KËPUT NË DAJAK  dikë dikush fr. fol.,meton.- e rrah shumë dikë dikush, e zhdëp, e shkal, e zbrun dikë dikush. (VDE-G f. 188, FGJSSH f. 2163). S. shih sin: e bën adalet  dikë dikush

              *11300.KËRCET DAJAKU fr.fol.,met-on.-1. (diku) shkaktohet, bëhet rrahje e madhe diku, rrahen keq diku. (FGJSH f. 615).- Sa më i madh që të jetë mustaku/aq më i trashë kërcet dajaku/ aq më tepër gurgullon gjaku. (GJF-GPT f. 59).Hajde, mbu-shuni, shporruni dhe mos u dukni më kurrë këtu, se do të kërcasë dajaku,- thirri Pavlloja. (TL-PD f.48).Po të kërcasë dajaku, kanë për të më larë fët dhe gjakun e rosave të egra. (JX-LV f. 279). S. kërcet druri (huri, kopaçja, llobuti, llosi) diku; kris (një) dru diku; luan dajaku (druri, kopaçja, llobuti, llosi) diku; valon (vlon) dajaku (druri, kopaçja, llobuti, llosi) diku..2. (mbi kurriz të dikujt)  rrahet dikush.- Një muaj të tërë  kërciste dita me ditën  dajaku mbi kurriz të rajasë. (MK-AJ f. 263). S. shih sin:  ha dackë (dacka) dikush

              11300b.KËRKON DAJAK dikush fr. fol.,ftill.- kërkon të rrihet dikush. ( FGJSSH f. 284).  S.shih sin: i hanë brirët dikujt

            *11300a.NUK E KURSEN NGA DAJAKU dikë dikush fr.fol.,meton.- nuk e kursen së rrahuri dikë dikush, e rrah, e mundon vazhdimisht, pareshtur dikë dikush.-Atë nuk e kishte kursyer nga dajaku. (ARLDES te :GAZSHQ nr. 41/ 98 f. 11).S.nuk ia heq dajakun (drurin, llosin) dikujt dikush ; nuk ia ndan dajakun (drurin, zullumin) dikujt dikush ; nuk ia shkoq dajakun (drurin, llosin) dikujt dikush

            11301.E LËMON DAJAKUN dikush fr.fol., iron.- kërkon të rrihet dikush. (HB-FPD f. 70). S.shih sin: i hanë brirët dikujt

              11302.LUAN DAJAKU diku fr.fol.-  shkaktohet, bëhet rrahje e madhe diku. (FGJSSH f. 1015).S.shih sin: kërcet dajaku diku

              11303.LYP DAJAK  QË FSHIN DRITHIN  dikush fr.fol.,iron.- kërkon të rrihet dikush. (PETZE-FSHFRR f. 49).  S.shih sin: i hanë brirët dikujt

              *11304.E MBYT DAJAK dikë dikush fr.fol., meton.- e rrah shumë, pa masë, fort dikë dikush, e shkal, e zhdëp,e shqep dikë dikush.-Plak ka qenë, e kanë mbytur dajak!... s’ ka duruar ndofta? (MSH-D f. 174). S.shih sin: e bën adalet dikë dikush

              11305.ME DAJAK fr.ndf.,meton.- me detyrim, me forcë, me dhunë, me shtrëngesë,  me kërcënim, detyrimisht. (FGJSSH f. 1864). S. shih sin: me de

              *11306.MERR DAJAK dikush, (E) MERR DAJAKUN  dikush fr.fol., meton.- rrahet dikush.- Kush flet hapur merr dajakun. (VODE-THD f. 96). S.shih sin: ha dackë (dacka) dikush

            *11307.NUK IA NDAN DAJAKUN dikujt dikush fr.fol.meton.- e rrah vazhdimisht, pareshtur dikë dikush.-Qysh se jam bërë për të punuar/ lum me gojë  s’ ka bërë për mua/ kurrë dajakun s’ ma ka ndarë/ duke më rënë. (RH-P f. 94). S.shih sin: nuk e kursen nga dajaku  dikë dikush

              *11308.NËN DAJAK fr.ndf.,meton.- me detyrim.-Se janë shitës e tradhtarë! që na lënë të hamë bukë e gjak/ pranë barbarit nën dajak! (RSI-VZ f. 108). S.shih sin: me de

              11309.E PRISH DAJAK dikë dikush fr.fol., meton.- e rrah shumë, pa masë, fort dikë dikush, e shkal, e zhdëp,e shqep dikë dikush. (BQ-DSH). S.shih sin: e bën adalet dikë dikush

              11310.E RRAS DAJAK dikë dikush fr.fol., meton.- e rrah shumë, pa masë, fort dikë dikush, e shkal, e zhdëp,e shqep dikë dikush. (HB-FPD f. 70). S.shih sin: e bën adalet dikë dikush

             11311.RRI ME DAJAK NË KRAH dikush fr.fol.,iron.-do, kërkon, lyp sherr dikush, kërkon, lyp shkak për t’ u zënë, për t’ u grindur me të tjerë dikush, kërkon zënka,ngatërresa me të tjerë dikush, nuk i rrihet dikujt pa u zënë, pa u grindur, pa u rrahur me të tjerë, rri gati për t’ u grindur, për t’ u zënë a për t’ u rrahur me të tjerë dikush. (HB-FPD f. 70). S. shih sin: i hanë brirët dikujt

              11312.E SHKOKËRDHON  DAJAK  dikë dikush   fr.fol., meton.- e rrah shumë, pa masë, fort dikë dikush, e shkal, e zhdëp,e shqep dikë dikush. (BQ-DSH). S.shih sin: e bën adalet dikë dikush

             11313.NUK IA SHKOQ DAJAKUN  dikujt dikush fr.fol.,meton.- e rrah vazhdimisht, pareshtur dikë dikush. (BQ-DSH). S.shih sin: nuk e kursen nga dajaku  dikë dikush

              *11314.SHTRIHET NË DAJAK dikush fr. fol.,fj.- rrahet shumë, pa masë dikush, zhdëpet, sqaqet, lënuret, kopaniset dikush.- Do shtrirë në dajak! Pasi ia bëre mendjen tym, dosëz e çapkënizuar, e le me thonjtë e bufit, kërratë e shëmtuar!Ti dhe askush tjetër ia ke ngrohur xhepin atij farë Sadik Sadikut, që t’ ia shkurtonte ymrin, kurse ti ashtu t’ ia grabitësh  mallin dhe, të dredhësh bishtin  me ashikët nëpër hotelet e Lublanës. (MI-SHT f. 294). S.shih sin: (e) ha një dackë të mirë dikush

              *11315.SHTROHET NË DAJAK dikush fr. fol.,fj.- rrahet shumë, pa masë dikush, zhdëpet, sqaqet, lënuret, kopaniset dikush.- Mana, hequr kanë prej Turqisë/ për liri e namë të Shqipërisë/ dëbuar, plaçkitur e në dajak shtruar,/ kush me pushkë, kush me helm shuar,/ por mohuar Shqipërinë s’ e kanë:/ jetë e gjë ia bënë kurban. (GJF-LM f.515). S.shih sin: (e) ha një dackë të mirë dikush

              *11316. E SHTRON NË DAJAK dikë dikush fr.fol.,meton.- e rrah shumë dikë dikush, e zhdëp, e shkal, e zbrun dikë dikush, e shqep, e dërrmon së rrahuri dikë dikush. (FGJSSH f. 284,1941, NABA-EY f.40).- Do të flisni apo doni t’ ju shtrojnë në dajak milicët? (REBE-E f. 43). Shtrojeni në dajak dhe, nga dajaku, xheç do dalë. (TL-PK f. 110). Ju lidh të gjithave e ju shtroj në dajak. (KJ-F-I f.114). S. shih sin: e bën adalet  dikë dikush

              11317.I (IA) VË DAJAKUN dikujt dikush  fr.fol.,met.,meton.-1. e rrah dikë dikush. S.shih sin: i heq një dackë dikujt dikush.2. e dëbon, e përzë, e ndjek dikë nga një vend dikush me dhunë  a me të keq. (FGJSSH f. 2153). S.shih sin: i vë cipalin dikujt dikush

              11318.VLON DAJAKU diku fr.fol .,meton.- bëhet, shkaktohet rrahje e madhe diku. (FGJSSH f. 1015). S. shih sin: kërcet dajaku diku

DAJ/Ë-A

              11319.DAJA DAJË KOSI ME PARE fr. proverb.iron.- interesi individual nuk duhet ngatërruar me përkatësi farefisnore, famijare. (RATHA-FUP f.15).

              11320.NUK E HA  DAJA ZEQË fr.fol., aluz.- nuk jam aq budalla sa të më mashtrosh, një herë më ke mashtruar se tani nuk mund të më mashtrosh, s’ mund të më mashtrosh më siç më ke mashtruar më parë. (HK f.  152). S. shih sin: nuk e ha bajgën për samun dikush

              11321.E KA DAJËN HAXHI dikush fr.fol.,iron.- gëzon, ka përkrahje dikush, përkrahet dikush pa të drejtë, me anësi, me njohtësi sdikush. (HB-FPD f. 19). S. shih sin: e ka Allahun dajë dikush

              11322.E KA DAJË KALIN dikush fr. fol.,id.- gëzon, ka përkrahje, mbështetje të fortë, të madhe dikush. (NMUS-SHPK f. 43). S. shih sin: e ka Allahun dajë dikush

              11323.E  KA DAJËN ME QEME dikush fr.fol.,id.- ka ,gëzon përkrahje të madhe, të sigurt dikush. (BQ-DSH). S. shih sin: e ka Allahun dajë dikush

            11324.NUK E VET KUSH KAH (NGA) I KE DAJËT dikë fr.fol.,iron.- nuk e përfill,  nuk e çmon kush fare  dikë, nuk kujdeset, nuk interesohet kush fare  për dikë. (HB-I f. 215, HB-FPD f. 70).  S. shih sin: është bira  e fundit (e mbramë) e fyellit (e kavallit) dikush

DAJK/Ë-A

            11325.IA FUT NJË DAJKË dikujt dikush fr. fol., iron.- e thumbon, e ngacmon dikë dikush me fjalë therrëse, e fyen, e ofendon dikë dikush me fjalë therrëse, ia thotë një fjalë të rëndë dikujt dikush. (FGJSH f.71). S.shih sin: ia jep një bri dikujt dikush

DAJR/E-JA shm.-DAJRE-T

              11326.BËN DAJRE dikush fr.fol., meton.- dëfrehet, zbavitet, argëtohet, bën qejf dikush. (FGJSSH f. 284). S.shih sin: bën aheng dikush; e çon dafrungë dikush

           11327.DAJRJA BAM, ATA NË KALLDRËM! fr.fol.,iron.- ata janë njerëz të qejfit ,ata janë të dhënë shumë pas dëfrimeve. (BETA-SITA-TIR f. 230).

            11328.KËRCEN SIPAS DAJRES së dikujt dikush  fr.fol.,iron.- .bën, vepron dikush ashtu si do dikush tjetër a si i pëlqen dikujt, vepron, punon, sillet dikush sipas dëshirave, qejfit, ëndjeve, porosive të dikujt ose siç ka qejf dikush, siç i pëlqen dikujt a siç e porosit dikush , shkon sipas dëshirave a porosive të dikujt dikush, ia plotëson dëshirat, tekat,  kërkesat a qejfin dikush dikujt (JTH-FFGJSH f. 182). S. shih sin: i shkon pas (sipas) avazit dikush dikujt, shkon pas (sipas) avazit të dikujt dikush  

              11329.I RRAHIN DAJRET PËR KATËR (SHTATË) PALË QEJFE dikujt fr.fol.,meton.- argëtohet për bukuri dikush. (PETZE-FSHFRR f. 49).S.shih sin : bën aheng dikush; e çon dafrungë dikush

           11330.I (IA) VËNË DAJREN dikujt dikush fr.fol.,iron.- e tallin dikë me të thirrura e me britma, e vënë në lojë dhe e përzënë me zhurmë e me potere, me të shara e me të tallura dikë që ta marrin vesh të gjithë, e tallin para të gjithëve dikë   .(JTH-FFGJSH f. 182). S.shih sin: i (ia) vënë berihanë dikujt 

DAK/Ë-A

           11331.DAKË E MUKËS fr.em.,iron.- gjë, histori e vjetër, e ditur, e njohur, e  thënë e stër-thënë, e përsëritur vazhdimisht, e stërtepruar, e mërzitshme, banale, vulgare. (JNU-FPM f. 48) .S. shih sin: avaz i Mukës

           11332.S’ ËSHTË AJO DAKË E PARË fr.fol.,ftill.- nuk është më ajo kohë. (FIA f. 165).

           11333.MERR DAKËN dikush fr.fol. ,id.- e thotë, e përmend, e kërkon gjithnjë, çdoherë, përherë, vazhdimisht  diçka  dikush,  nuk pushon  së përmenduri, së kërkuari  diçka dikush. (AXH-I f. 201). S.shih sin: i bie po atij avazi dikush

           11334.I (IA) PUNON DAKËN dikujt dikush fr.fol.,id.- nuk lë gjë pa i bërë dikujt dikush, i bën gjithçka që ka në dorë a që mund t’ i bëjë dikujt dikush, nuk i lë gjë të keqe pa bërë dikujt dikush, ia bën, ia punon çdo gjë të keqe dikujt dikush, e mundon, e sfilit shumë, pa masë dikë dikush. (AXH I f. 201, FGJSH f. 71, FGJSSH f. 403,  VK f. 331). S. ia bën gjëmën dikujt dikush; ia bën çka është një e zezë dikujt dikush; ia bën qindin dikujt dikush; i (ia) bën një mijë të zeza dikujt dikush; ia këndon fermanin dikujt dikush;  ia kthen me myq e me presë dikujt dikush; ia lëron dinin dikujt dikush; ia luan fenë dikujt dikush; ia luan piten (turrën) e kokës (kresë) dikujt dikush; ia luan pragun (trangun, truallin) dikujt dikush;i (ia) merr shpirtin dikujt dikush; ia ndreq samarin dikujt dikush; i (ia) nxjerr dhëmbë e dhëmballë dikujt dikush; i (ia) punon qindin dikujt dikush; ia shemb lerën dikujt dikush

           11335.ZË DAKËN dikush fr.fol.,id.- e thotë, e përmend, e kërkon gjithnjë, çdoherë, përherë, vazhdimisht diçka  dikush,  nuk pushon  së përmenduri, së kërkuari  diçka dikush. (AXH-I f. 201). S.shih sin: i bie po atij avazi dikush

DAKORD

              *11336.BIE (NË) DAKORD me dikë  dikush fr. fol.,fj.- pajtohet, merret vesh  me dikë dikush, ka mirëkuptim, harmoni me dikë dikush. (RAHY f.19).- Ai ra dakord me mendimin e Gjokës. (DHIKA-A f. 250). Të gjithë shqiptarët bien dakord me Skiroin kur ai e konsideron Ismail Qemalin si një nga krijuesit e atdheut të lirë. (EKO-KE f.135). Nga ana tjetër  opinioni i kohës  nuk bie dakord me këngët në të cilat Esad Pasha Toptani me ton të vendosur, përpiqet të shfajësohet prej akuzave që populli i ngarkon. (EKO-KE f.135-6). Për të gjitha këto që përmendëm kemi rënë dakord me autorin. (MSG-TR f. 16). Ai ra dakord me ju në bisedime. (AK-Z f. 85). Të biem dakord në parim për këtë çështje e të mos lodhemi kot. (QBU-K f. 150). Filipi nuk mund të shmangej. Ai ra dakord me mendimin e Gjokës. (DHIKA-A f. 250). Kishim rënë dakord që në autobusat e parë të hipnin gratë,fëmijët, të sëmurët dhe të moshuarit. (HAMU-N f. 74). S. shih sin : bie në brazdë me dikë dikush (edhe moh.).

              *11337.BIHET DAKORD për diçka fr.fol.,fj.- bëhet pajtimi, marrëveshja për diçka.- U ra dakord që nxënësit nga Gadimja e Poshtme prej sot të fillojnë mësimin. (S.Q. te : B, 7.10. 1997 f. 10). U ra dakord  për shkëmbimin e delegacio-neve parlamentare. (HM te : O, 24. VII . 1991 f. 27). Gjatë takimit është rënë dakord që të tre përfaqësuesit e institucioneve evropiane të jenë anëtarë  të  kryesisë  parlamentare të Paktit. (p.a. te : R, 11 qershor  2001 f. 6).

       *11338.ËSHTË (NË) DAKORD me dikë   dikush fr.fol.,fj.- pajtohet, merret vesh  me dikë  dikush.- Ne marrim në konsideratë vendimin e DNCG-së,  pavarësisht se nuk jemi dakord me të. (p.a. te: KD, 31 maj 3003 f. 21).Ja ku po jua them edhe një herë : nuk jam dakord. (STPO-D f. 24).Ju e dini këtë. Jam dakord si të vendosni ju. (DHIKA-A f. 99). Berisha nuk është dakord me takimin Nano-Koshtunica për mënyrën sekrete se si është zhvilluar ky takim. (MTËR te : KD, 27 janar 2001 f. 3). Amerikanët do të duhej të qëndronin jashtë sferave të reja  të Evropës së fortë e të ndërgjegjshme. Bushi qe në dakord me këtë. (RNI te : B, 22. VII. 1995 f. 3). Ti e di që unë jam dakord sot me ty në çdo gjë.(JX-LK f. 425). Ai është dakord me të gjitha. (N.J.-PL f. 100). Jemi dakord se politika  s’ la një themel të shëndoshë. (MIGJENI-2 f. 46).Potemkini… jepte të kuptonte se ishte dakord me aleancën e propozuar. (SG-APT f. 81). S. e bashkon zërin me dikë dikush ; bie në një mendje me dikë dikush; është me një (në një) fjalë me dikë dikush ; është i një (në një) mendje me dikë dikush ; është në pajtim me dikë dikush ; ka një mendje me dikë  dikush; mbetet dakord me dikë dikush (edhe moh.)

            *11339.MBETET DAKORD me dikë dikush fr.fol.fj.-pajtohet, merret vesh me dikë dikush. (FGJSH f. 71).-Për të parën herë poetët, shkrimtarët, kritikëtë, mbeten dakord se kanë të bëjnë  me një vjershë zemre. (MRA-FNM f. 78). S.shih sin : është (në ) dakord me dikë dikush

              11340.I (E) RËNË DAKORD fr.mb.- i (e) miratuar.(RAHY f. 15).

              *11341.RËNIE DAKORD fr.em.,fj.- pajtim ,marrëveshje.- Temë mjaft e vështirë gjatë mandatit të tij ka qenë rënia dakord me Bashkimin Evropian në mënyrë që të mos rrezikohet primati i NATO-s si garantues kryesor i sigurisë transatlantike. (APAL te: KD, 31 dhjetor 2003, 1, 2 e 3 janar 2004 f. II). Rënia dakord midis partive politike… hap rrugën për procesin e dialogut midis partive politike. (MTËR te: KD, 15. 10. 1998 f. 9).

Ata dështuan në rënien dakord për kohën që duhej t’ i vihej në dispozicion  Bagdadit për të larguar dyshimet për zotërimin e armëve të shkatërrimit në masë. (p.a. te: ERE, 19 shkurt 2003 f. 16).   (edhe moh.)

DAKULL

              11342.BIE DAKULL dikush fr. fol.,id.- bie i vdekur përdhe, përtokë dikush, bie i vdekur e i shtrirë përdhe, përtokë dikush. (FGJSSH f. 285). S.shih sin: bie capërdak përtokë dikush

              11343.E LË DAKULL dikë dikush fr. fol.,ftill.- e lë të vdekur përtokë dikë dikush, e lë të vdekur e të shtrirë në vend dikë dikush. (FGJSSH f. 285). S.shih sin: e lë balmuq dikë dikush

              11344.MBETET DAKULL dikush fr. fol.,ftill.- mbetet i vdekur përdhe, përtokë dikush, mbetet i vdekur, i vrarë, i mbytur dikush  e i shtrirë përtokë menjëherë, në vend dikush. (FGJSSH f. 285). S.shih sin: mbetet crangël dikush

DALALET

            11345.BIE NË DALALET me dikë dikush   fr.fol., id.- bie  ngushtë, keq me dikë dikush.  (BQ-DSH). S.shih sin: bie në cuc me dikë dikush

            11345a.ËSHTË NË DALALET dikush fr.fol.,ftill.- është në gjendje shumë të vështirë dikush, është shumë keq  dikush, është  shumë ngushtë dikush, është keq e tukeq dikush, është në nevojë të madhe  dikush, është në gjendje kritike dikush, është si mos më keq dikush,  nuk di nga t’ ia mbajë dikush, nuk di si të veprojë dikush. (BQ-DSH). S. shih sin: është në  angështi dikush

            11346.E LË NË DALALET dikë dikush fr.fol., ftill.- e lë në ngushti, shtrëngesë të madhe dikë dikush, e lë shumë ngushtë dikë dikush, e lë në gjendje kritike dikë dikush, e lë pa kurrfarë ndihme, pa kurrfarë mbështetje dikë dikush. (BQ-DSH). S.shih sin: e lë në pikë të adaletit dikë dikush

            11347.MBETET NË DALALET dikush fr. fol., ftill.- mbetet në gjendje kritike dikush, mbetet në ngushti, në shtrëngesë të madhe dikush, mbetet shumë ngushtë dikush, mbetet pa kurrfarë ndihme, pa kurrfarë mbështetje dikush, mbetet në gjendje shumë të keqe dikush. (BQ-DSH). S.shih sin: mbetet në pikë të adaletit dikush

11348.NË PIKË TË DALALETIT,  NË DALALET fr.ndf.,id.-shumë ngushtë, në gjendje shumë të vështirë, kritike, pa rrugëdalje. (BQ-DSH). S. shih sin: në pikë të akullit

DAL/Ë-A

            11349.DALA E GJËSË fr.em.,veter.- plasja. (FGJSSH f. 287, 616)

            11350.(SA) PËR DALË E DUKË fr.ndf.,met. - sa për t’ u dukur, formalisht, sa për të shkuar radhën, jo me seriozitet, sa për shikim të të tjerëve, sa për ta treguar veten para të tjerëve. (TASE f. 34). S.shih sin: sa për t’ ia bërë adetin

  DAL/Ë-A (E) shm. DALA –T (TË)

            11351.TË DALTË E DALA! fr.fol., mallk. - u sëmurësh! (PETZE-FSHFRR f. 49). S. të dhënça ujë me lugë! të dhënçin ujë me cezë! të  dhënshin ujë me lugë!

            11351a.TË DALAT JASHTË fr.em.,fj.- mbeturinat e padobishme të ushqimit që nxjerr jashtë njeriu a kafsha, të pëgërat. (FGJSSH f. 288).

DALË

            11352.DALË-DALË fr.ndf.,fj.- dalënga-dalë, me ngadalë, pa u shpejtuar, qetë-qetë. (FGJSSH f. 288). S.shih sin: ca nga ca

              11353.KTHEHET DALË  dikush fr. fol.,id.- kthehet prapa dikush, tërhiqet nga ka ardhur dikush. (AXH-XLV f. 141, FGJSH f.72). S.shih sin: nga vë ballin, vë thembrat dikush (edhe moh.)

              11354.KTHEN DALË dikush fr.fol., ftill.- kthen prapa dikush, tërhiqet nga ka ardhur dikush. (BASHKIMI f. 78). S.shih sin: nga vë ballin, vë thembrat dikush

            11355.IA KTHEN DALË  dikujt dikush fr.fol., ftill.- 1.ia kthen përgjigjen aty për aty dikujt dikush, i përgjigjet menjëherë, aty për aty, fare shpejt  dikujt dikush, i jep përgjigje të shpejtë dikujt dikush, ia jep përgjigjen në vend dikujt dikush. (FGJSSH f. 288). S. shih sin: i përgjigjet flakë për flakë dikujt dikush.2.i përgjigjet vrazhdë dikujt dikush. (EQSHI f. 213).

            11356.S’ LË DALË dikush fr.fol.,id.- qëndron dikush, nuk dorëzohet, nuk shtrohet, nuk  nënshtrohet , nuk përulet dikush. (BASHKIMI f. 78). S. shih sin: nuk bie në bark dikush

            11357.S’ IA LË DALË dikujt dikush fr.fol.,id.- nuk mbetet prapa dikujt dikush,  nuk ia kalon kush dikujt.- Për kah  trimëria s’ ia lë dalë kujt. (ALSI te: Hylli i Dritës nr. 6-8/1941 f. 335-6 , FGJSSH f. 288). S.s’ ia lë mangët dikujt dikush; nuk i lë shitë dikujt dikush

                            DALË

              *11358.DALË KU TË DALË fr.ndf., iron.- le të bëhet si të dojë, (po e  provoj fatin a po vendos të bëj diçka me shpresë se do të dalë mirë), sido  që të ndodhë, sido që të jetë puna, (duhet provuar fati a bërë diçka me shpresë se do të bëhet mirë).-Kaq jam lodhur e këputur e lëmekur/sa që në mend e kam të heq dorë prej pune të këtij Muzeu/ dalë ku të dalë „lulëzimi i atdheut“. (GJF-GPT f. 50). Të këndojmë, dalë ku të dalë,/ ditë e madhe na ka ardhur. (KJ te : gr.aut.. ALSH f. 358). S. shih sin: në baft e në taft

               *11359.KU TË DALË LE TË DALË fr.ndf.,iron.- le të bëhet, le të ndodhë si të dojë, (po e  provoj fatin a po vendos të bëj diçka me shpresë se do të dalë mirë) , sido  që të ndodhë, sido që të jetë puna, (duhet provuar fati a bërë diçka me shpresë se do të bëhet mirë), le të ndodhë si të ndodhë (puna), aq më bën mua, le të vejë si të vejë puna, nuk mërzitem unë, le të rrjedhë, le të zhvillohet vetvetiu, spontanisht diçka.- Ç' mund të bësh vetë është e bërë, ku të dalë le të dalë, gjithë keq edhe ashtu, edhe ashtu! (ASDR-KK f.195). S. shih sin: në baft e në taft

              *11360.LE TË DALË KU TË DALË fr.ndf., iron.- le të bëhet, le të ndodhë si të dojë, (po e  provoj fatin a po vendos të bëj diçka me shpresë se do të dalë mirë) , sido  që të ndodhë, sido që të jetë puna, (duhet provuar fati a bërë diçka me shpresë se do të bëhet mirë), le të ndodhë si të ndodhë (puna), aq më bën mua, le të ndodhë si të ndodhë (puna), aq më bën mua, le të vejë si të vejë puna,nuk mërzitem, nuk shqetësohem më për atë që ndodh më vonë, më pastaj nuk shqetësohem, nuk mërzitem  fare për pasojat që mund të vijnë (nga një veprim, nga një punë etj.).(AXH-I f. 201, FGJSSH f. 142-3,  287, 1962).- Po rri  sonte, le të dalë ku të dalë. (ABI te:R, 28. VII. 1990 f. 15). Ajo më ka mësuar  se paranë duhet shpenzuar dhe le të dalë ku të dalë. (ASPA te: R, 5.IX. 1987 f. 15). Nuk do ta mashtroj xhematin, jetova me nder, le të dalë ku të dalë! (SFE te: JR nr. 3/ 78 f. 260). S. shih sin: në baft e në taft

            *11361.E LË KU TË DALË fr.fol.,ftill.- e lë si të ndodhë, si të bëhet, si ta sjell fati.- Ia kam hequr fare kapistallin, e kam lënë ku të dalë. (MK-AJ f. 76).

              *11362.PA TË DALË KU TË DALË fr.ndf., iron. - le të bëhet, le të ndodhë si të dojë, (po e  provoj fatin a po vendos të bëj diçka me shpresë se do të dalë mirë) , sido  që të ndodhë, sido që të jetë puna, (duhet provuar fati a bërë diçka me shpresë se do të bëhet mirë), le të ndodhë si të ndodhë (puna), aq më bën mua, le të vejë si të vejë puna, nuk mërzitem unë, le të rrjedhë, le të zhvillohet vetvetiu, spontanisht diçka.- Vemi hedhim nga një gotë, pa të dalë ku të dalë. (AC-DF f. 48). Paska rënë edhe usta Skami një herë në hall, pa të dalë ku të dalë! (JX-N f. 183). S. shih sin: në baft e në taft

              *11363.PAJ KU TË DALË LE TË DALË fr.ndf.,iron.- le të bëhet si të dojë, (po e  provoj fatin a po vendos të bëj diçka me shpresë se do të dalë mirë) , sido  që të ndodhë, sido që të jetë puna, (duhet provuar fati a bërë diçka me shpresë se do të bëhet mirë).-  Jo, jo, po do ta zbrazi barkun njëherë, paj ku të dalë le të dalë. (MI-UD f. 26). Jo, s’ është marre, do t’ ia them dajës fije për pe mendimin tim, paj ku të dalë le të dalë! (MI-UD f. 39). S. shih sin: në baft e në taft

              11364.E SHEH SE KU DO TË DALË dikë dikush fr.fol.,ftill.- e sheh se ku e ka hallin, qëllimin dikë dikush. (VK-II f. 138).

              *11365.TË DALË KU TË DALË fr.ndf.,iron.- të bëhet ç’ të bëhet (kur dikush vendos  të bëjë diçka që mund të ketë pasoja jo të mira), le të bëhet, le të ndodhë  çfarë të dojë, si të dojë, (po e  provoj fatin a po vendos të bëj diçka me shpresë se do të dalë mirë),sido që të ndodhë, sido që të jetë puna, (duhet provuar fati a bërë diçka me shpresë se do të bëhet mirë), le të ndodhë si të ndodhë (puna), nuk mërzitem fare, aq më bën mua, nuk e vras dot mendjen aq shumë, le të vejë si të vejë puna, nuk e vras dot mendjen aq shumë, nuk mërzitem, nuk shqetësohem më fare  për atë që ndodh më vonë, më pastaj, për pasojat që mund të vijnë.(FGJSSH f. 287, 1135, 1959, 1962, 2014, RUS f. 233, SKDO f. 216, 463).-Ja hip trenit përsëri, të dalë ku të dalë. (SA-KMF f. 114). Hajt dakord !- i vura unë kapak.- Të dalë  ku të dalë ! (RPA te : JR nr. 1/ 76 f. 77). Unë kam shestuar diçka në atë mendjen time, trima. Duhet  t’ i bien Balshës. Të dalë ku të dalë ! (SD- SHKT-II f. 103). U nisa. Të dalë ku të dalë. Nëpër katundet e thella maleve patjetër do të gjej shokë. (SOAN-TZ f. 168). Mersin Demirazi, që pesëmbdhjetë vjeç kishte mbetur pa nënë e pa baba e kishte marrë rrugët. »Të dalë ku të dalë ». (SOAN-TZ f. 308).S. shih sin: në baft e në taft

TË DALË

            11366. E DI KU DO TË DALË dikë dikush fr.fol.,ftill.- ia di qëllimin, synimin dikujt  dikush, e di ku synon dikush dikë, e di ku e ka qëllimin dikë dikush , e di çka synon dikë dikush. (ZS f. 203). S.shih sin: e di ku i rrah çekiçi  dikujt dikush

      11367. KU DO TË DALË dikush fr.fol., ftill. - ku synon dikush, ku e ka qëllimin, synimin dikush, ku e ka hallin dikush. (ZS f. 203) S. shih sin: ku i bie çekanit dikush

      11367a.RRAH TË DALË diku ose në  diçka  dikush  fr.fol.,meton. synon diku  ose në diçka dikush, e ka qëllimin, synimin diku ose në diçka  dikush. (FGJSSH f. 1677).S.shih sin: i rrah çekani gjetiu (gjetkë) dikujt     

DALË-T (TË)

              11367a.TË DALËT JASHTË fr.em.,fj.-veprimi që bën njeriu a kafsha për të nxjerrë jashtë  mbeturinat e panevojshme, jashtëqitje. (FGJSSH f. 288).

DALJ/E-A

              11368.E BËN DALJE dikush fr.fol. 1. diçka (një mall etj.) fin.- i bën veprimet për të nxjerrë një mall nga depoja, nga magazina dikush. (FGJSSH f. 288). 2. (diçka) ia hedh dikujt tjetër diçka (një faj, një gabim etj.) dikush. (JTH-FFGJSH f. 182).

              *11369.GJEN DALJE dikush, E GJEN DALJEN dikush fr.fol.,ftill.-gjen shpëtim, rrugëdalje, shtegdalje nga gjendja e keqe, e vështirë,e rëndë,e ngushtë (ekonomike etj.) dikush. –Nuk po gjen kurrfarë dalje nga kjo rrugë, je i gabuar vëlla Mevlan. (BM-V f. 173).Mendonte  se si të gjente  dalje nga situata e vështirë. (SI-D f. 11).Megjithëkëtë, e mbante shpresa se do të gjejë dalje për këtë të keqe të madhe. (SHM te : R, 25.X. 1986 f. 16). Leka donte me çdo kusht të gjejë daljen, të dalë jashtë. (KME te : R, 11.X. 1986 f. 16). E dëshpëronin, me që nuk gjente dalje nga kjo gjendje e keqe. (MSG-TR f. 131). S. shih sin : gjen çare dikush, e gjen çaren dikush (edhe moh.)

            *11370.KA DALJE fr.fol.,fj.- 1. (në…) del në…Piratët e kapur i kishin vendosur në një shtëpi të veçuar në rrugicën »Muhaj » që kishte dalje vetëm në sheshin « Bullej ». (SUKRA-OK f. 65).2.(dikush) ka rrugëdalje, shtegdalje,   shpë-tim dikush nga gjendja e keqe, e vështirë, e rëndë, e ngushtë, kritike, ka, gëzon ndihmë, përkrahje dikush.- Më kot me grushte kokës mjaft i ramë/. Por, dalje s’ kishte nga bishat shpirtmizore. (ASDR-PM f.162). Pakica serbe e Kosovës…po shkon në humnerën prej  së cilës dalje nuk ka. (BAKA te:B, 24. 06. 1998 f. 9). S. shih sin: ka çare dikush (edhe moh.)