Krist Gjinaj: Plagët nuk sherohen shpejt!

*“Këto përpjekje kanë qenë për dam të krishtenve të shkretë, qoftë shpirtnisht qoftë korpnisht, sëpse shumë sish kanë qenë vumë në hu, u ka qenë shkurtue koka, kanë mbarue nën gurë dhe kanë qenë vra etj." (Relacione- Leter e F. Bolicës, nga Kotorri, me 25 Korrik 1650, fq. 419, )

Klerikët shqiptarë, si apostuj të vërtetë të fesë së Krishtit e të jetës së popullit, lindën, u formuan, jetuan e punuan në vende e institucione të ndryshme, me ideale e qëllime të shumta, prapseprapë mbetën bijtë e popullit dhe tokës arbërore. Krishtërimi, është një fe e përbotshme e hershme, që me ndërgjegje (vullnet të lirë) ka ardhur tek shqiptarët.

Shqiptarët katolikë, janë përpjekur për shekuj me radhë të sjellin në Shqipëri frymën civilizuese të Evropës, mendjet e ndritura të kontinentit, arritjet e pakrahasueshme në fushën e mendimit njerëzor, krijimtarisë letrare artistike, shkencës e teknologjisë, organizimit politik të shtetit modern, që siguron zhvillimin e përparimin e njeriut të lirë. 

"...Shumë prej këtyne që ranë në dorën e forcës (turke) vdiqën tmerrësisht mbi hu.”(Relacione, Vll.II- Letër e Francesk Bolicës nga Kotorri me 1 Dhetor

1649, fq.373)

Shqiptarët katolikë janë seksioni më perëndimor i shoqërisë shqiptare për hir të traditës së tyre dymijëvjeçare, besnikërisë së tyre ndaj kësaj tradite, si dhe përpjekjeve e sakrificave të bera për ruajtjen e kësaj tradite. Shqiptarët katolikë mbetën pararoja e hyrjes shqiptare në Evropë…”, vlerëson Prof. Sami Repishti, ish i burgosuri politik (1946 – 1956) në Shqipëri dhe aktivist për të Drejtat e Njeriut në New York. (Prof. Sami Repishti, “Krishtërimi - pararojë e hyrjes shqiptare në Evropë”, revista “Drita”, 2 - 3 (149 – 150), Viti I (XXIII), Ferizaj - Kosovë)

"Isamizimi gjithkund filloi me „turqizimin“ e individëve" (Georg Stadmüller-Kërkime për historinë e hershme shqiptare)

 “Faktin e islamizimit me dhunë askush nuk mund ta mohojë, por që ta quash fitore, përveç nostalgjikëve të Haxhi Qamilit dhe tardhëtarëve të kombit, askush tjetër nuk mund ta quajë fat historik pushtimin 500-vjeçar osman”. (Mark Bregu)

*“Don Andre Kalamashi, prift i Gjakovës kishte kundërshtuar fenë islame.Osmanët, më 1687, e torturuan, të lidhur duar dhe këmbë. Duke menduar se kish vdekur, ia zgjidhën duart dhe e varën në sheshin e qytetit. Pas njëfarë kohe prifti u çua në këmbë, largoi litarin nga fyti dhe bërtiti:"Qëndresë, qëndresë të krishterë, Jezu Krishti është më i fuqishmi!”.

Po sa tha këto fjalë, ra i vdekur përpara turmës së tmerruar. Xhelati ia preu kokën dhe ia dërgoi bashkë me lëkurën e kokës Vezirit të Madh” (Petrika Thengjilli -“Krishtërimi ndër Shqiptarë”, fq.230. Shkodër 2000.)

*“Të tërbuem djallëzisht, e nxorën jashtë prej asaj gjykatorje dhe e ngrehën rrëshqanë tue iu kërcnue, me shpatë në dorë se do ta vrisnin në se nuk i binte mboh Fesë menjëherë ...(omissis).

Ai u qëndroi kërcnimëve, anmiqtë e therën për vdekje dhe e çuan në breg të Bunës me e qitë në ujë, por disa të krishtenë e blenë me pare dhe e varrosën në Kishën e Shën’Mërisë Madalenë.”(Leter e fra Donatit Jeliq nga Raguza me 4 Nandor 1650. fq.427)

Femrat mirreshin rob që të i qonin në sarajet e Sulltaneve neper tokat e Azisë dhe të Arabisë.Nje rast te tille, e kane provuar edhe trojet shqiptare dhe te gjithe e dine historine e nenave dhe vajzave trime suliote, qe pranuan sakrificen sublime te hedhjes ne humnere vetem e vetem per te mos shkuar ne sarajet e sulltaneve. Historiani italian Antonio Visili, bëri një vizitë në kishat e trevës ose Arqipeshkvisë sëTivarit (një ndër me të vjetrat në të gjithë trojet etnike shqiptare). Ai vizitoi Kishën e hershme të Tivarit në vitin 1574, ku u shpreh: “Gati në çdothemel të Kishës katolike nisi të përhapet dhunshëm feja islame. Turqiashkatërroi kishat e filloi të similoi popullsinë vendase me hir e pahir…”

Historiani shquar i Mesjetës së Ballkanit, albanologu kroat Dr. Milan Shuflaj (1879 - 1931), në veprën: Serbët dhe shqiptarët (1926), është shprehur se: “Fillimi i Krishtërimit ndër këto vise (Iliri) bën pjesë në historinë e shekullit të parë të këtij besimi” (Shuflaj, f. 12). Historia e krishtërimit ndër shqiptarë, është e hershme. Apostulli Shën Pal (Paulus), si këmbësor i përmendur, bën të ditur, se në vitin 65 dimëroi në trojet e Shqipërisë së sotme, në Prevezë e Nikopol (ku do të dalë më vonë në Nikopol (Preveza e Vjetër) një dëshmor feje me emrin Papa Eleuterin (182 – 193), duke predikuar krishtërimin: “Kështu, qysh prej Jerusalemit e përqark në Iliri e kam përhapur Ungjillin e Krishtit” (Rom. XV, 19), “Athenis non diu commaratus sedem fixit corinthi, qua in urbe florentissimam ecclesian fundavit. Turba a Indacis excitateae cum permovisse.” (Rom. XV, 19), Cornely, Intred. Compend. in S. Scripturas, faqe 453).

Ungjillin e predikuan në Iliri martirët e fesë, midis të cilëve kishte ilirë dhe të huaj. Gjatë kohës së përndjekjeve të Perandorit romak Trojan (sundoi viti 98 para Krishtit 117 mbas Kr.), shumë të krishterë u arratisën në Iliri, për t’i shpëtuar përndjekjeve në Itali. Feja e Krishtit u përhap nga: Apostulli Shën Pali, Apostulli Shën Qesari, Apostulli Shën Ndre (Andrea), Peshkopi i Durrësit Shën Asti (Astius), Shën Lefteri (me prejardhje nga Roma dhe u bë Peshkop i Mesines dhe i Ilirisë në moshën 20 vjeçare. Ai ka jetuar në Vlorë), Shën Therini (Therinus), Shën Isavri, Shën Trifoni (shek. III nga Sheqishtja), Shën Donati (Donat) episkopi i Evoresë ose Eurias (nga qyteti Paramithisë në Çamëri, fjeti në vitin 387), Shën Joan Vladimiri (shek. XI), Oshënar Nifoni (shek. XV, nga Lukova), Oshënar Nikita shqiptari (shek. XIX), Martiri Kristo Kopshtari (shek. XVIII) Shën Nikodhimi i Beratit (shek. XVIII), Shën Kozmai (shek. XVIII) etj.

Shematizmi i vitit 1577 i gjeografisë kishtare të Shqipërisë përmban të dhëna të vlefshme mbi gjendjen e dioqezave në veçanti. Në qytetetë e Shkodrës dhe Lezhës (Alessio) në atë kohë kishte „shumë të krishterë“ në rrethin e arqipeshkvit të Krujës, 300 fshatra të krishtera. „Vescouato Cinense“, në jug 60 milje më largë kishte 80 fshatra të krishtera, poashtu edhe argjipeshkvia e mbetur jetime Stephana që shtrihej 80 mile larg kësaj, kishte nja 200. Është theksuar në mënyrë të qartë se në të gjitha këto famulli vlente riti latin dhe që këto famulli ishin nën përkujdesjen e argjipeshkëvit të Antivarit.(Tivarit) Në rrugën prej Lezhës për Novobërdë, në një udhëtim që zgjatje prej pesë ditë që shpiente nëpër malsësitë veriore shqiptare, territori i rrugëtimit katër ditor, i takonte ritit latin ndërsa teritori i udhëtimit të ditës së fundit i takonte ritit „grek“. Poashtu në zonën e banuar me serbë në Janieuo (Janjevë) dhe Trepcia (Trepçë) kishte katolikë.(Georg Stadmüller-Kërkime për historinë e hershme shqiptare)

Merita e madhe e krishtërimit ndër shqiptarë, është ndër të tjera tek ndihma e madhe që ka dhënë në lëmin e gjuhës shqipe, historisë, kulturës, artit, etj., zhvillimin e muzikës dhe të kulturës muzikore, vepra të karakterit teologjik, por edhe studimor kritik. Në "Monumente të vjetra të sllavëve të jugut" të Augusto Theiner" (vëllimi II, botim i Akademisë së Shkencave të Sllavëve të Jugut, Zagreb, 1875, fq. 212-214. Ç VIII), jepet "Relacioni mbi gjendjen e kongregacionit dhe misionet e Propaganda Fides", të shkruara për Papën Inocent XI nga monsinjor Urbano Cerri (Çeri), rreth vitit 1680. Në këtë dokument thuhet se në Peshkopatën e Shkodrës përfshihen popujt e Kelmendit që varen nga Pjetër Bogdani. Termi "popujt e Kelmendit" nënkupton tërë Malësinë e Madhe, e cila atëherë përbëhej nga Kelmendi, Hoti, Gruda, Trieshi, Kastrati, Bërda, Kuci, Pulabardhi, Piperi, Vasojevici.(Kosova një histori e shkurtër", Noel Malkolm, 1998, Londër)

Pesë papë në Selinë e Shenjtë në Vatikan (Shën Piu (Pius) I (140 – 155), Shën Lefteri (Eleutherus) (175 – 189), Shën Caius (Kaji) (283 – 296), Gjoni (Johannes) IV (640 – 642), Sisti V (Pareti) (1585 – 1590), Klementi XI (1700 – 1721), Klementi XII (1730 – 1740)), kanë qenë me origjinë ilire, sikurse edhe disa patriark të mëdhenj (Atenagora I (1886 – 1972)), që respektivisht në të dy kishat Perëndimore e Lindore, kanë dhënë traktate teologjike të nivelit evropian, si dhe një radhë studimesh për muzikën parakristiane, sikurse më vonë kontribuan në krijimin e perlave për muzikën gregoriane e bizantine…

Selia e Shenjtë në Vatikan dhe papët e Romës, tradicionalisht kanë ndihmuar Arbërinë dhe ndanë ndër shekuj me popullin shqiptar vuajtjet e tij. Të tillë ishin: Papa Eugjeni (Eugenius) IV (1431 1447), Nikolla (Nikolaus) V (1447 – 1455), Kalisti (Calixtus) III (1455 – 1458), Piu (Pius) II (1458 – 1464), Pali (Paulus) II (1464 – 1471), Papa Klementi (Clements) VIII (1523 – 1534), Gregori (Gregor) XIII (1572 – 1585) Pali (Paulus) V (1605 – 1621), Urbani (Urban) VIII (1623 –1644), Klementi (Clements) XI (me anë të Venedikut ndihmoi malësorët e Kelmendit në luftën kundër turqve), Klementi (Clements) XII (1730 – 1740), Benedikti (Benedict) XV (1914 – 1920) ndërhyri pranë ShBA – së, që të shpëtojnë qytetet shqiptare Korça e Gjirokastra, që donin t’ia dhuronin grekëve; Gjoni (Johannes) XXIII (1958 – 1963), Pali (Paulus) VI (1963 – 1978), Gjon Pali (Johannes Paul) II (1978 – 2005), Benedikti (Benedict) XVI (2005), në procesin e kanonizimit dhe shpalljes së 40 martirëve të Kishës katolike në Shqipëri, të cilët, janë masakruar barbarisht në kohën e inkuizicionit komunist. Kujtojmë nga historia e papatit në Romë, se papa Aleksandri (Alexander) VIII (1689 – 1691), e emron prelatin e lartë Gjon Françesk Albanin me origjinë shqiptare si Cardinal. Mbas vdekjes së papa Inocentit (Innocenz) XIII, Gjon Francesk Albani (1649 – 1721) u zgjodh njëzëri si pasardhësi i 245 – të në Selinë Apostolike si papa Klementi (Clements) XI në Vatikan (23.XI.1700 – 19.II.1721)…

Mirpo, për fat të keq , me ardhjen e pushtuesit turk me shpatë dhe Kuran në dorë,u përdor një taktik më shfarosese dhe asimiluese ndaj popllit të krishter shqiptarë.

Si e kam cekur edhe me heret, qellimi i ketyre ishte një krijim i kontinentit islamik ne Evropë dhe shfarosja totale e gjuhes, tradites dhe fes ndaj shqiptarit si një nder popujt me të vjeter të Ballkanit.

Në fak, si është cekur më lartë, dhuna ka qenë mjeti numer një që është përdorur në ketë rast , edhe pse, deri ne fund të shekullit të XVII nuk ishin islamizuarë shqiptarët simbas planit të perandoris osmane dhe luftrat pelsitnin sa në një vend sa në tjetrin.Shkalla e rrezikshmerise se kryengritjes se shqiptareve u duk edhe ne dhunen e ashper osmane. Pas betejes se Kosoves osmanet kryen mizori te papara, duke djegur fshatra te panumerta, duke shkretuar vendin, duke vrare barbarisht ata banore te shkrete, sepse vetem i kishin shfaqur bindje dhe i kishin dhene ndihme ushtrise gjermane."(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Të „turqizuarit“ pranonin sipërfaqësisht islamin dhe shkonin të premteve në xhami për aq sa vëmendja nga rrethi musliman ishte e pashmangshme. Fshehtas i qëndronin besnikë fesë së tyre të krishterë, ata i përcillnin edhe mëtutje zakonet e krishtera të agjërimit, sakramentet, nderimin e shenjtërve dhe kultet relikte. Kështu deri në fillim të shek. XIX ka pasur një numër të madh të fshatrave dhe krahinave që kanë qenë „kriptokatolikë“. Pikëpamjet e krishtera dhe zakonet zvetënoheshin në bestytni. Nga pikëpamjet bestytnike qëndronin këta të „turqizuarit“ edhe mëtutje pranë zakoneve të hershme të krishtera, ata lavdëronin shenjtërit e tyre, shtegtonin në shenjtërore bile edhe i pagëzonin fëmijët e tyre, ata me pagëzim shihnin një mjet mbrojtës magjik. Mirëpo kohë pas kohe me kalimin e gjeneratave humb plotësisht vetëdija e besimit të krishterë e të „turqizuarve“ sipërfaqësorë. (Georg Stadmüller-Kërkime për historinë e hershme shqiptare)

Por, nga "studjusit " shqiptarë e sidomos nga hoxhallaret, egzistimi i besimtarve katolik në kohen a paraturkut por edhe ne luften austro-osmane , mundohen të i mohojnë faktet dhe egzistimin e popllit autokton ne trojet shqiptare, si cdo here, shkak vetem perkatesia fetare islame.

Një gjë të tillë e benë edhe kreu i BIK Naim Tërnava i  cili referohet Cirio Gianiell-it në "Dokumente të pabotuara të gjendjes së disa bashkësive katolike të Serbisë Jugore më 1578-ën, vëllimi II, Romë, 1953, ku thotë: "Për sa u përket katolikëve të kohës paraturke, që ishin vendas, një relator i shekullit XVII shkruan: "Nga këta (katolikët) pak vetë banonin në ato vende, ku aty sundonin princat e krishterë, sepse ata me të gjithë popullin kishin rënë në skizëm,"(Dr. Muhamet Tërnava në "Popullsia e Kosovës gjatë shekullit XIV-XVI", (Prishtinë, 1995)

.Duke e mohuarë të kaluaren e tyre se kan qenë të krishter me heret, hoxhallaret mundohen që të nxjerrin ndonjë fakt se nuk kan qenë të krishter , se islami ka ardhurë permes tregtarve dhe se turkun e kemi ftuar ne dhe e kemi prit me tufa lulesh ne tokat tona.!

Nuk ka ndonjë tregtar që të e kishte sjellur islamin me heret në tokat tona, s´ka fakte, edhe pse mundohen të i sjellin si fakte, ato janë boshe,por islami erdhi me tehun e shpates.

Fakte që arabet erdhen në token tonë me heret ka mjaft, por erdhen arabet e krishter që i iknin edhe ata islamizimit , moren boten ne sy dhe erdhen deri ne tokat tona, njejtë sikur ne që morem boten ne sy dhe ikem që të mos islamizoheshim sidomos pas vdekjes se Gjergj Kastriotit.

Fakte ka kur të krishteret e Siris , iken dhe u strehuan ne shtetin shqiptarë, krejt kjo që të i shpetojnë muslimanizimit me dhunë dhe tehun e shpates.

Një fakt të tillë e kemi këtu ;

"Deri vonë ka qenë e përhapur legjenda se kishën e Shirgjit, buzë Bunës, e patën ndërtuar disa ardhacakë të ikur nga Siria sepse nuk pranuan të islamizoheshin. Ata vinin nga një qytezë siriane që quhej Rosafa dhe shumë vetë besojnë ende se pikërisht nga kjo ka lindur legjenda e magjishme e Rozafatit."."(Dr. Muhamed Mufaku, “Shqiptarët në botën arabe”, Rilindja, Prishtinë 1990.)

Faktet e tilla , kan provuarë të manipullohen se gjoja islami erdhi nga tregtaret arab musliman ,por e verteta flet ndryshe sikur aty më lartë.

Duke harruar "hoxhallaret " dhe "historianet" se  nuk është krejt  bota arabe me fe islame, ajo ka edhe të krishterë,u mudua të lëvron dicka që nuk ka asnjë thelb për të mbirë.

Por  si cdo herë duke u mbeshteturë në fakte për deshmi se islami erdhi ne gadishullin Ballkanit dhe te shqiptaret , erdhi me tehun e shpates dhe me xhizjen ne krye, une i referohem cdo burimi që e hudhë poshtë një thenje të tillë se islami erdhi pa dhunë , poashtu edhe shkrimet e thenjet se turqit erdhen në token tonë si paqdashes.

Shqiptarët e krishterë që kishin zgjedhur jetën në male për t'i shpërtuar islamizimit u lodhën nga jeta e dyfisht që ishin të detyruar të bënin dhe nga këta: disa pranuan fenë islame e disa të tjerë lëshuan Shqipërinë dhe ikën në Itali, Ukrain,Rumani,e disa të tjerë arritën ta ruajnë fenë e krishter. Po të ishte aq atraktiv dhe e deshirueshme feja islame, atehere , shqiptarët do të bënin rreshta të gjatë duke pritur para xhamive e nuk do të iknin maleve dhe ne mërgim. Kujt i shitni dushk për gogla??!!! A mos jeni mësuar me atë fjalen " toleranca fetare " e me atë simfonin me dy serenada që askush të mos u´a thotë haptas të verteten ashtu si është, e krejt kjo se mos të behet përqamje fetare!!!

Jo, përqamja fetare nuk behet me fakte , as perqamja fetare nuk behet kur ti si kryetar i turpshem rrin neper Bashkesit Islame sikur të ishte kjo tokë Anadolli apo Meka e vogel.

Një thanje  është shumë quditse :

Ne vitin 1919 rilindasi shqiptar  dhe miku i presidentit amerikan Uillson, Kristo Dako, dhe një nga organizatorët e Kongresit të Alfabetit të vitit 1908  nder të tjera Kristo Dako thotë:

"Për të penguar zhvillimin e pavarësisë së tyre politike, qeveria turke, prelatët e Kishës greke, dhe mësuesit fetarë të masës muhamedane iu kundërvunë njëlloj, madje me dhunë, cdo përpjekjeje për të transformuar shqipen në një gjuhë të shkruar.Pavarësisht nga kjo shtypje dhe përndjekje, afërsisht 1600 klerikë shqiptarë katolikë romanë, nisën të transformojnë shqipen në një gjuhë të shkruar, duke publikuar jo vetëm pamflete fetare, por edhe fjalorë dhe libra shkollorë."

Kanonistin e Zarës Allesandro Komulovi?, dhe jezuiti Tommaso Raggio në raportet e vizitatorëve, në bazë të përshtypjeve, Komulovi? e jep një pamje të qartë për gjendjen e Kishës në këto troje. Të krishterët jetojnë shumë të shtypur nga pushteti osman dhe e dëshironin lirinë. Popullata ballkanike e armatosur mirë do të kishte mundësi ta mobilizonte një ushtri të fortë. Vetëm në Veri të Shqipërisë - deri në pjesën kah Durrësi (Durazzo) - do të ishin nja 40.000 burra të aftë për luftë; i tërë ky rajon i takon Kishës katolike. Në „Epirusin e mbetur“ (dmth. Shqipëria jugore dhe Epiri) dhe në Maqedoni numri i „grekëve“ ishte shumë më i madh. Atje do të mund të jenë më tepër se 100.000 burra të aftë për luftë. Një mobilizim jo të lehtë do të mund ta paraqiste Hercegovina, Slavonia, Kroacia dhe Serbia. Në rajonin e Bosnjes dhe Danubit deri kah Beogradi kishte 200.000 të aftë për luftë dhe poaq në Bullgari. Numri i të krishterëve në Detin e Zi nuk do të ketë më pakë se 400.000. Nëse këto të dhëna të raportuara nga vizitatori ndoshta janë të tepruara, mund të konsiderohet si e sigurtë se në të gjitha këto territore një pjesë e madhe e popullsisë kishte ruajtur krishtenizmin." (Georg Stadmüller-Kërkime për historinë e hershme shqiptare)

Kuran 9:29. Luftoni (vritni) ata nga populli i shkrimit, te cilet nuk besojne ne Allah dhe diten e fundit, dhe te cilet nuk e shohin te palejueshme ate qe ka ndaluar Allahu dhe i derguari i tij dhe te cilet nuk e ndjekin besimin e vertet, derisa sa ata te paguan haraqin vullnetarisht dhe te pranojne skllaverimin e tyre.

Këtë drejtim dhe urdheres të Kuranit e zbatonte pushtuesi turk, i cili, kohë pas kohe, hasi ne rezistenca të forta të popllit shqiptarë të cilet nuk pranonin të paguanin haraq as xhizë e as të islamizoheshin ose thenë më mirë e më shkurt , të turqizoheshin.

Kryengritjet e njëpasnjeshme të shqiptarve kunder sundusit turk, hedhin poshtë cdo deklarat të hoxhallarve dhe të "historianve" se turku erdhi ne vendin tonë si një mik i shqiptarve.

Të u numroj disa kryengritje të njëpasnjeshme :

Kryengritja e Gjon Kastriotit (1429-1430)

Kryengritja e përgjithshme kundër osmanëve dhe Lidhja Shqiptare e Lezhës (vitet 1443-1444) Gjergj Kastrioti Skënderbeu. 

Vazhdimi i luftës kundërosmane të shqiptarëve pas vdekjes së Skënderbeut (1468-1506)

Viti 1492 do të shënonte një nga pikat kulmore të luftës antiosmane, për shtypjen e së cilës u angazhua vetë sulltan Bajaziti II.

Me (1432-1435)  Fitoret e Gjergj Arianitit  dhe zgjerimi i luftës antiosmane

Me 1560-1571 kryengritje në krahina të Shqipërisë Veriore e të Mesme si dhe krahinën e Labërisë. 

Në muajt shkurt-prill 1560, më shumë se 500 fshatarë nga Reci, Dardha e nga fshatra të tjerë të Lurës e të Dibrës së Poshtme, ngritën krye, vranë spahinjtë dhe u dogjën shtëpitë.

Me 1567 ngritën krye përsëri malësorët e Labërisë. 

Në shkurt të vitit 1565 u ngritën përsëri malësorët e krahinave të Pukës

Në shkurt të vitit 1570, 7 000 deri 8 000 kryengritës shqiptarë, të bashkuar me forcat e këtyre garnizoneve, sulmuan për tri ditë rresht qytetin e Lezhës, por nuk arritën ta çlironin. Pasi u bashkuan me malësorët dukagjinas, ata çliruan Ishullin e Lezhës. 

Me 1586 qindra kryengritës kishin zënë Grykën e Kaçanikut, pasi kishin vrarë kadiun së bashku me familjen e tij. Përpjekja për të vjelë xhizjen në krahinën e Matit (1590) u bë shkak për kryengritjen në krahinat e Ohrit, të Dibrës e të Tetovës.

Më 1577 dhe 1581 himariotët i kërkuan papës t’u jepte ndihmë në të holla për të blerë armë kundër osmanëve. 

Nga vitet 1600-1616 shqiptarët kërkojnë pesë herë ndihmën e Venedikut për të luftuar turqit, por shteti i Venedikut thuajse hesht, ndonëse selia e shenjtë i kërkon të përkrahen shqiptarët.

Gjithsesi shqiptarët edhe të vetëm vazhdojnë qëndresën heroike,

Më 1612 Janinasit hidhen në kryengritje kundra turkut, por edhe në veri më 1614 fiset e Hotit, Kuçit, Grudës, Kelmendit, Kastratit, Shkrelit e tjerë, hidhen në kryengritje luftarake, madje ndër këto vite të stuhishme duhet të theksohen vitet 1610 e 1611, kur fiset e Malësisë së Madhe të udhëhequra nga fisi i Kelmendit e mbështetur nga fisi i Hotit e tjerë, shkruan faqe heroizmi që shkundi disi gjumin e rëndë të Europës. 

Përsëri fiset e Kelmendit e Hotit në vitet 1638-1639 janë në këmbë me armë në dorë kundra turqve.

Më 1668 tërë Kosova ngrihet në kryengritje kundra pushtuesit turk.

Më 1696 fisi i Hotit çohet peshë kundra venecianëve që kishin marrë Ulqinin, në vijim të pazareve të pushtuesit turk.

Me 1699 Kryengritja e madhe kundërturke që shtrihet prej Kurveleshit deri në Shkodër.

Në vitin 1699 përsëri në veri të vendit shpërthen një kryengritje e fuqishme ku dallohen Ulqinasit, Tivarasit e Kelmendasit.

Më 1737 popullsia e Kosovës mirëpret ushtrinë Austriake dhe bashkohet me këtë për të luftuar pushtuesin Osmanlli.

Në vitin 1769 Pasha i Shkodrës, shqiptari Mehmet Bushatliu rebelohet ndaj Stambollit.

Suljotët trima më 1772 detyrojnë Stambollin t'u njohë një autonomi më të zgjeruar. Viti 1786 shënon një luftë të ashpër në mes shqiptarit Mahmud Bushatliu me ushtrinë e tij shqiptare kudnra turkut që kishte rrethuar Shkodrën.

Më 1803 shënohet një qëndresë heroike e Suljotëve trima kundër pashait shqiptar, por në shërbim të tiranisë turke Ali Pashë Tepelena.

Në vitin 1833 kreyngritja kishte thuajse në të gjithë Shqipërinë kundër ligjit të "Ri" të Tanzimatit (Reformave).

Përsëri në vitet 1835-1836 ka një numer të madhë  kryengritjesh në veri të vendit, ku krerët e Shkodrës së bashku me popullsinë e tyre dhe atë të Malësisë kanë njëfarë suksesi derisa detyrojnë sundimtarin turk Osman Pashën të struket në kështjellën e Rozafës.

Me 1835 Shpërthen kryengritja antiosmane në Shkodër nën drejtimin e Hamza Kazazit.

Më 1837, Në Shqipërinë e Jugut, nën drejtimin e Ali Beg Fragullës zhvillohet një kryengritje antiturke.

Viti 1839 e gjen popullsinë e Prizrenit në një kryengritje të fuqishme e cila pati një sukses të përkohshëm duke dëbuar sundimtarin turk Ismet Pashën.

Më 1843 kemi përsëri kryengritje të fuqishme në viset shqiptare të Shkupit, Tetovës e Prishtinës.

Në vitin 1845 hidhet në kryengritje tërë Gjakova, ndërsa në vitin 1846 kryengritja përhapet në tërë Shqipërinë Jugore, ku dallohen ato të Beratit dhe Gjirokastrës, që natyrisht turqit shkaktuan jo pak gjak e mjerim.

Me 1847 Fillon Kryengritja kundërosmane e Kurveleshit e drejtuar prej Zenel Gjolekës dhe Rrapo Hekalit, që shtrihet edhe në Shqipërinë e Mesme. 

Më 1849 Malësia e Madhe ngrihet në këmbë kundra Stambollit, përsëri Malësorët më 1852 ngrihen peshë kundra turkut.

Më 1854 Shkodra fillon një kryengritje të re e cila shtypet egërsishtnga Mustafa Pasha, i ardhur nga Stambolla.

Në vitin 1856 shkodranët e malësorët "hakmerren" ndaj Mustaf Pashës, të cilin pasi thuajse e shkatërrojnë e detyrojnë Stambollin ta largojë nga Shqipëria.

Më 1864 Gjakova rrokë armët kudnra reformave të shpallura nga Sulltani.

Në vitin 1874 shënohet një kryengritje e fuqishme që përfshiu Labërinë e Çamërinë e njihet me emrin kryengritja e Kurveleshit.

Më 1875 Dibranët hidhen në kryengritjen antiturke, të cilët si sukses kishin rrëzimin e kalasë turke të Dibrës.

Viti 1878 shënon organizimin më të lartë "shtetëror" të krejt Shqipërisë Etnike, që njihet me emrin Lidhja e Prizrenit, nga ku u organizuan dhjetëra kryengritje me armë në dorë kundra pushtuesit të vjetër turkoshak, por edhe kundra lakmive të pushtuesve të rinj fqinj, të cilët mjerisht edhe Europa i toleronte e shpesh i ndihmonte të ndajnë si plaçkë tregu trojet tona.

Me 1885 Zhvillohet kryengritja në Kosovë e udhëhequr nga Sylejman Vokshi. 

Më 1893 një kryengritje e fuqishme e tërë shqiptarëve, me qendër Shqipërinë Veriore, kundra turqve, por edhe çetnikëve të fqinjëve.

Me 1893 Shpërthen kryengritja kundërosmane e udhëhequr nga Haxhi Zeka në Pejë. 

Më 1897 kryengritja e shqiptarëve të veriut (malësorëve) në mbrojtje të tokave tona që fuqitë e mëdha kërkonin t'ia jepnin Malit të Zi.

Më 1899 u zhvillua kuvendi i Pejës që kërkon organizimin ushtarak e diplomatik kundra lëshimit të trevave shqiptare sllavëve, të cilët përkraheshin nga Rusia.

1902 Shpërthen kryengritja kundërosmane në Mirditë.

Më 1903 Gjakova çohet peshë kundra turqve, në këtë kohë ndodh edhe vrasja e konsullit rus në Mitrovicë.

Më 1904 kryengritja e "Maqedonasve" shqiptarë kundër reformave dhe njëkohësisht një "lëvizje" e re për pamvarësi në Shqipërinë Jugore.

Në vitin 1909 një kryengritje e fuqishme në krejt Kosovën kundra turqve të rinj (Xhonturqve).

Më 1910 zhvillohet kuvendi i Ferizajve, i cili përgatit kryengritjen e përgjithshme të krejt veriut të Shqipërisë, me këtë rast kryengritësit kapin një tren ushtarak, ku pasi zënë rob ushtarët turq, u marrin armët.

Viti 1911 shënon kurorëzimin e të gjitha luftrave e përpjekjeve të shqiptarëve për të valëvitur në tokën tonë flamurin shqiptar pas rreth katër shekujsh e gjysëm robëri Otomane, e kjo realizohet nga kryengritësit simbol të shqiptarisë malësorët trima të Malësisë së Madhe.

Viti 1912 fillon me kryengritjen në Kosovë e kudo në Shqipëri, derisa më 28 nëntor të këtij viti nga qyteti i Vlorës shpallet "Pamvaresia"

E të mos i numëroj kryengritjet e tjera njëra pas tjetres të cilat nuk pajtoheshin me ligjet islame dhe roberin turke, pra , nuk ka asnjë mundësi që turku (simbas jush) të ishte ose të jetë ndonjë mik i shqiptarit, përpos shtypes dhe asimilues e shkombtarizues nuk është asgjë tjeter.Thuja në cdo vitë kishte kryengritje kunder 

Musa Efendiu duke folur kunder Flamurit Shqiptar

sundimit turk , e ku mbeti gjaku i këtyre të vrarve që kërkuan liri, fe, gjuhë e kulturë.

Si ore nuk turprohi të mbani si mik një sundues më të eger që ka njohur historia.

Shqiptaret nuk e thirren perandorin osmane që ajo të vjen e t´ju ndihmon këtyre sepse rrezikonin "shfarosje " ose coptim tokash.

Bashkpunimin e hershem ne mes të  krishterve shqiptar dhe serbve, bullgarve,hungarezve, austriakve etj , nuk munden "historianet" të e quajn e as të e vlersojnë si një "tradheti " e hiq më pak të i servojnë brezit të ri kësi llojë genjeshtrash se gjoja të krishteret shqiptarë kan bashkpunuar me serbet e muslimanet  jo,por, të mos harrohet se atehere nuk kishte kund as për far ndonjë musliman dhe se në cdo mënyrë poplli shqiptarë mundohej të lirohej nga zgjedha turke dhe nga Sheriati islamik.

 "nga kapërcyelli i shek. XVII ende nuk ishte kryer procesi i islamizimit ndër shqiptarët" (Prof. Dr. Jahja Drançolli-Kosova gjatë luftërave austro-turke)

Pas pushtimit të Gadishullit Ballkanik nga Perandoria Osmane bëri që serbët dhe shqiptarët së bashku me popujt tjerë në Ballkan të jenë të robëruar dhe të rezistojnë së bashku,shqiptarët muslimanë nga pushtuesit turq trajtoheshin dhe regjistroheshin si turq, se fqinjët i akuzojnë shqiptarët më vonë jo vetëm bashkëfajtor, por dhe fajtor kryesor për vuajtjet nën sundimin turk dhe mungesa e interesimit dhe ndihmës së fuqive të mëdha të krishtera për përpjekjet e shqiptarëve për pavarësi dhe mbrojtjen e kufijve historik dhe etnik. .(prof. Sabri Rexha-Anatomia e një konflikti)

Ne periudhen midis viteve 1590-1620 u organizuan nje varg kuvendesh te tilla. Qendra ku u zhvilluan keto kuvende u be krahina e Matit. Lufta e kryengritesve te krahinave te veriut e arriti kulmin e vet ne vitet 1590-1595, kur 10 000 kryengrites te krahinave malore te sanxhakeve te Ohrit e te Dukagjinit i debuan autoritetet e pushtetit osman nga malesite dhe i shtrine sulmet ne krahinat fqinje. Kryengritja ushtroi nje ndikim te madh brenda dhe jashte kufijve te tokave shqiptare, e ne menyre te vecante ajo gjalleroi luften clirimtare te popullsise maqedone.

Ne flaken e ketyre kryengritjeve, me 7 nentor te vitit 1594, u mblodh ne manastirin e Shen Merise ne Mat nje kuvend i pergjithshem i krereve shqiptare per te hartuar projektin e kryengritjes dhe te clirimit te krejt vendit. Krereve shqiptare, Tom Plezhja e Mark Gjini, te cilet mbanin edhe titullin e kaloresit, si dhe ipeshkvit Nikolle Mekajshi, iu ngarkua detyra te hynin ne bisedime me papen per zbatimin e projektit te kryengritjes. Fshehtaz Republikes se Venedikut, qe nuk donte te prishte paqen me Stambollin, projekti iu paraqit delegatit te papes ne shkurt te vitit 1595. Kerkesat e perfaqesuesve shqiptare ne Rome per te siguruar arme nuk dhane asnje fryt. Papa i keshilloi shqiptaret qe te prisnin mbasi nuk kishte ardhur koha e duhur. Nga ana tjeter, Venediku, mundi ti percaje radhet e pjesemarresve te kuvendit duke shfrytezuar ndikimin e vet mbi disa krere. Ne qershor te vitit 1595 kur ne Shqiperi u mor vesh formimi i koalicionit evropian kunder shtetit osman, kreret shqiptare njoftuan papen se shqiptaret katolike e ortodokse ishin gati te fillonin kryengritjen sapo te niste lufta.(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Kur prifti katolik predikonte dhe nxiste popllin për liri, hoxhallaret  ne një anë flisnin e predikonin se nuk benë të luftohet kunder "vllaut musliman" kunder turkut -se keshtu shkrun në Kuran , perderisa priftat të cilet  kishin  një deshirë, vullnet, nevojë e punë  për liri, nga ana tjeter, nga ana  e  hoxhallarve këta prefta patriot  shpalleshin si serbofil si p.sh Matija Mazreku, Pjetër Bogdani, Gaspër Krasniqi, Pal Dodmasej, Nikollë Dobrci, Loro Caka ,Pjetër Budi, Andrea Bogdani, Nikollë Bardhi, Gjergj Bardhi, Preng Doci, Luigj Palaj, Lazër Mjeda, Gjergj Fishta, Nikollë Mazreku etj,cka në fakt,edhe sot dorershkrusit e "historis " dhe "hoxhallaret"  mundohen të  e nxjerrin  ndonjë citim ku do të mundohen të njollosnin dicka kunder figurave kombtare sidomos priftave, sepse të lartshkruarit, nuk i përkasin vetem katolikve shqiptar por të gjithë shqiptarve qe e ndjejn veten shqiptar.Shqiptarë me trup i krishter ,e kokë e tru musliman nuk lidhet aspak ne fizionomin e ketij vendit tonë Arbnor.

Duke mos e harruar as Lidhjen e shejtë, as Betejen e Kosoves e shumë luftra të tjera kunder pushtusve osman , poplli shqiptarë do të bashkpunonte me të gjithë popujtë e tjerë të krishter  në menyrë që të heqin qafe zgjedhen turke dhe islamin si fe .Nese i referohemi shkrimeve historike , lexojmë një bashkpunim të ngushtë ne mes të popujve fqinjë dhe shqiptarve.Ne fund te shek. XV sulltanet osmane i shtuan perpjekjet per te zgjeruar pushtimet e tyre drejt Evropes Qendrore dhe Perendimore.Per te perballuar kete rrezik, shtetet evropiane u perpoqen te organizonin operacione ushtarake te perbashketa kunder Perandorise Osmane dhe te nxitnin popujt e Gadishullit Ballkanik te hidheshin ne kryengritje.Si shembullë mundemi të i marrim luftrat austro-turke dhe venediko-turke,ku përsa u përket këtyre të dyjave , ishte kleri katolik shqiptar ai i cili e organizoj popllin dhe i nxiti luftrat kunder sundimit turko-islam.

Dy burra të shquar të kishës shqiptare-romane, Pjetër Bogdani dhe Tomë Rospasari, madje qenë udhëheqës të kryengritjeve clirimtare. Dokumentet në shqyrtim sjellin njoftime që hedhin dritë mbi raportet e popullsisë shqiptare të trevave, që u kapluan nga luftërat çlirimtare me përfaqësues kryesorë të ushtrisë austriake, të cilët, falë kryengritjes së popullsisë shqiptare, arritën të depërtonin pa pengesa deri në Lumë dhe në treva shqiptare të Maqedonisë së sotme. Kryengritësit shqiptarë, të kishterë e myslimanë, u rreshtuan përkrah forcave ushtarake austriake, duke krijuar njësi të veçanta me oficerë shqiptarë, si kapitenë, nënkolonelë etj. "(Prof. Dr. Jahja Drançolli-Kosova gjatë luftërave austro-turke)

Cështje në vete gjatë luftërave austro-turke ndër shqiptarët paraqet procesi i islamizmit dhe revolta e shqiptarëve myslimanë kundër pushtetit turk. Pjesëmarrja e shqiptarëve myslimanë në luftëra kundër pushtuesve osman nuk qe i vogël, gjë që provohet më së miri nga një lajm i Pjeter Budit drejtuar kardinalit Gjokadino në vitin 1621. Sipas disa njoftimeve që ruhen në dorëshkrimet e Bibliotekës e të Arkivit Shtetëror të Bosnjës, autor i të cilave është konti Luigji Marsili, provohet se shqiptarët në përgjithësi qenë të ndarë në gjashtë apo shtatë krahina, të gjithë i përkasin ritit ortodoks( nenkuptonte shqiptaret ortodokse qe benin pjese ne juridiksionin e kishes se Pejes. ): “Gli Albanesi...tutti di rito scismatico”, përvec Kelmendit që në tërësi i përkiste religjionit katolik. (Prof. Dr. Jahja Drançolli-Kosova gjatë luftërave austro-turke) 

Angazhimi i shqiptareve ne anen e austriakeve u be me i dukshem ne pranveren e vitit 1689, kur konti Ludvig Badeni, komandant i frontit austriak vendosi te pushtonte Nishin dhe nepermjet Prokupjes te kalonte ne Kosove. Nepermjet Prizrenit dhe Kukesit, ai desh te dilte ne Shkoder e ne detin Adriatik per te ndare Bosnjen e Hercegovinen nga Porta e Larte. Me nje thirrje te vecante konti i Badenit ftoi popujt e Ballkanit per tu bashkuar me ushtrine e tij. Kur forcat ushtarake hyne ne tokat ballkanike, ne to u perfshine serbe, bullgare, greke e shqiptare. Ne afersi te Nishit u zhvillua nje beteje e ashper (24 shtator 1689), e cila perfundoi me fitoren e austriakeve. Osmanet lane ne fushen e betejes 10 000 te vrare."(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Lidhur me aktivitetin e Bogdanit në Malësi dhe në Kosovë shprehen qartë edhe dokumentet zyrtare venedikase: “E questo prelato utile a negoziati con i Popoli dei Monti dell Albania...” Në këtë kuadër, Bogdani, së bashku me krerë të tjerë shqiptarë, me entuziazëm pritën trupat austriake në krye me gjeneralin Pikolomini në portat e Prizrenit. Në këtë qytet u zhvilluan edhe një varg bisedimesh midis Bogdanit e Pikolominit. Megjithatë, i tërë dokumentacioni i kohës, pa marrë parasysh se nga cili burim vjen, nuk është përfillur nga një pjesë e hiatorianëve të djeshëm dhe të sotëm serbë, të cilët, duke e heshtur aktivitetin luftarak e diplomatic të humanistit tonë, meritat e tij ia atribuajnë patrikut Arsenije Cërnojeviq III, i cili, ndryshe nga Bogdani, qe një figurë margjinale dhe nga frika e luftës kishte braktisur Pejën.

Kryepeshkop i Shqipërisë dhe Patrik i Kelmendit ishte Pjetër Bogdani, ndërsa Patriku serb (Arseni III), është vërtetuar katërcipërisht se nuk ka qenë në Prizren.

Nga burimet venedikase del e qartë se Pikolomini nuk pati rast të takohej me patrikun Arsenije III Cërnojeviq, I cili, pasi që kishte kapluar zjarri I luftës Pejën, kishte ikur në Nikshiq.  (Prof. Dr. Jahja Drançolli-Kosova gjatë luftërave austro-turke)

 E quaj me vend të theksoj se, në këtë periudhë ndërlikimesh dhe luftërash në Kosovë dhe më gjerë, Bogdani përpunoi një ide largvajtëse që shpiente në përspektivë sovranitetin shtetëror e kishtar. Një segment nga kjo ide është edhe ngritja e një institucioni të lartë kishtar shqiptar, më i lartë se ai I argjipeshkvisë, i cili do të ballafoaqohet nga pozita të njëjta me Patrikanën e Pejës. Argjipeshkvi ynë nuk kërkonte një kishë shqiptare-romane autoqefale, por një patriarkat të varur, sikurse ishte patriarkati i Republikës së Venedikut. Ky patriarkat do të fitonte të drejtën e ligjëruar që të përfshinte në vartësinë e vet tri argjipeshkvitë shqiptare-romane të asaj kohe, të Tivarit, Durrësit dhe të Shkupit. Paramendohej që qendra e këtij patriarkati të ishte treva e Kelmendit. Me këtë politikë largvajtëse shprehen prirjet e Bogdanit drejt bashkimit shtetëror, religjioz e kulturor të trojeve shqiptare në gjysmën e dytë të shek. XVII. Edhe pse Roma nuk e pranoi këtë ide, ajo mbeti në qarkullim një kohë të gjatë, madje filloi të popullarizohat aq shumë, saqë Bogdani filloi të mbiquhej Patriarku i Kelmendit dhe argjipeshkëv i Shkupit ose anasjelltas. Me këtë titull e gjejmë në dokumente zyrtare të kohës. Në anë tjetër, sipas L. Marsilit, qendra e patrikut të rashianëve ishte në Pejë, trevë e kelmendasve shqiptarë: “Il Patriarca dei Rasciani che stalla in Ipek, loco de “Albanesi Climenti”.(Prof. Dr. Jahja Drançolli-Kosova gjatë luftërave austro-turke)

Si njofton nipi i tij, Gjon Bogdani, menjëherë pas thyerjes së ushtrisë austriake, tatarët dhe turqit e nxjerrin nga varri trupin e Pjetër Bogdanit dhe më 20 dhjetor 1689 ua hedhin qenve në tregun e Prishtinës.

Dokumentet e komandes se larte ushtarake tregojne se nga forcat qe u vune perkrah forcave austriake, dy grupe ishin me kryesoret: shqiptaret dhe serbet. Nga nje perllogaritje e perafert del se numri i shqiptareve ishte dy here me i madh se ai i serbeve. Pervec dokumenteve te komandes ushtarake, edhe dokumentet angleze e papale deshmojne se shume shqiptare qendruan deri ne fund me austriaket. Edhe nder te shperngulurit qe nuk i kalonin te 10 000 vetat shqiptaret ishin me te shumte. Sipas nje interpretimi qe meriton te permendet, edhe termi serb, i cili perdorej ne dokumente, nenkuptonte shqiptaret ortodokse qe benin pjese ne juridiksionin e kishes se Pejes.Në këtë rast ,duhet pranuar se kryengritesit e Kosoves, qe u bashkuan me austriaket, ishin thuajse te gjithe shqiptare.Por , që të ketë pasur shumë serb në ketë luftë, duhet me kujdes të referohemi shumë burimeve të ndryshme, sepse numri i tyre mundet të jetë më i vogel dhe se "nuk qenë serbë të udhëhequr nga Arsenie Cërnojeviqi III, sikur përpiqen të shpjegojnë disa historianë serbë, por shqiptarët e ritit ortodoks, në shumicë dhe serbët ortodoksë në pakicë, të cilët luftuan kundër armikut të përbashkët. Dokumentacioni i kohës provon se treva e Kosovës gjatë luftërave austro-turke, kryesisht qe e banuar nga popullsia shqiptare dhe se kjo trevë përfshihej në kuadër të konceptit shqiptar. " (Prof. Dr. Jahja Drançolli-Kosova gjatë luftërave austro-turke)

Kosova, në luftën austro-osmane luftoi krah për krah me austriakët kundër osmanëve,poashtu edhe levizja e malesoreve shqiptare dhe malazeze ngriti ne këmbë diku rreth dhjetë mijë luftetare, qe synuan te shtinin në dorë keshtjellat e Shkodres, Podgorices dhe te Zhabjakut. Pas luftimesh qe u zhvilluan gjate vitit 1687 dhe ne pranveren e vitit 1688, forcat ushtarake te Sulejman Pashes si dhe ato te nje vargu sanxhakbejleresh boshnjake dhe hercegovinas pesuan disfate te rende. "(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Kryengritesit e Malesise se Madhe, te Kucit, te Piprit dhe te Kelmendit, sulmuan dhe cliruan keshtjellen e Medunit, por meqenese ata nuk kishin mjetet e domosdoshme ua dorezuan ate venedikasve per ta mbrojtur.

Pas kesaj fitorje, ne muajin maj 1688 shqiptaret e malazezet u mblodhen ne nje kuvend te perbashket ne Gradec, ku lidhen besen per ta vazhduar luften dhe vendosen te sulmonin e te clironin keshtjellen e Podgorices, duke bashkërënduar veprimet e tyre me ato te flotes venedikase qe do te sulmonte qytetet e Ulqinit dhe te Tivarit. Mirepo ne muajin qershor malesoreve shqiptare iu desh te perballonin sulmin e 10 000 ushtareve te Sulejman Pashes, qe u perpoq te nenshtronte Kucin, Gruden e Kelmendin dhe te shtinte perseri ne dore keshtjellen e Medunit. Ushtria e tij ndeshi ne kundersulmin e kryengritesve shqiptare, u thye dhe u detyrua te terhiqej ne Podgorice. Edhe forcat e Sulejman Pashes qe u drejtuan per ne Mal te Zi, u thyen ne fshatin Osriniq."(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Patjeter duhet cekur se nën sherbimin turk , Hydaverdi Pasha i familjes se Begollajve te Pejes në vitin 1701, me 6 000 ushtare osmane, te komanduar nga nga ai , sulmuan viset malore dhe rrethuan Kelmendin. Rrethimi vazhdoi per nje kohe te gjate. Te ndodhur pa ushqime dhe pa buke, nje pjese e kelmendasve pranuan te hiqnin dore nga kryengritja. Per kete arsye Hydaverdi Pasha i la ata te lire ne krahinat e tyre. Pjesen tjeter (274 familje), qe e vazhduan luften, pashai i shpernguli nga Kelmendi ne tokat qe zoteronte ne pllajen e Peshterit, prane Novi Pazarit. Ai kujtoi se do ta shuante me keto masa kete vater te perhershme te qendreses dhe ti fuste malesoret e lire nen zgjedhen feudale. Por nuk ia arriti qellimit. Me vone, ne vitin 1707 shumica e 274 familjeve braktisen vendbanimet e reja dhe u kthyen ne Kelmend. Gjate kthimit ata u ndeshen me forca te shumta qeveritare, te cilat u detyruan tu hapnin rruge." (Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII  )

Por të përmbahem luftes austro-turke.

Medoemos duhet cekur gjithësesi se në ketë betejë kishte edhe shqiptarë që ishin me emrin musliman por në fakt, ata nuk ishn besimtarë musliman, thjeshtë mbanin vetem emrat musliman .Ishte kjo një trimeri e pashoq e treguarë ne fushëbetejat në mbrojtje të atdheut gjuhes dhe të fes.Për të e vertetuarë ketë, ne duhet të i referohemi  dokumentit që e gjëjmë në veprën "Historia e Turqisë",   ku ndër të tjera flitet për përfshirjen e shqiptarëve në luftën austro-osmane pa dallim feje.(M.Knolles dhe vijuar prej Paul Ricaut, (vëllimi II, Londër, 1701) "Këta deklaruan vendosmërinë e tyre, që të jetojnë dhe të vdesin me ta për cështjen e përbashkët kundër turqve" (Sh.D)

Pasi u thye hovi i osmaneve kunder forcave austriake ne dyert e Vjenes, nuk paten perfundim me te mire as sulmet e tyre kunder forcave ushtarake venedikase. Një rol vendimtar per deshtimin e nje vargu operacionesh te ushtrise osmane luajten malesoret kryengrites shqiptare e malazeze. Me 1686, sanxhakbeu i Shkodres Sulejman Pasha, i cili mbronte keshtjellat nga kryengritesit, kaloi kufirin dhe sulmoi qytetin e Budues. Por sulmi i tij deshtoi, sepse rruga per ne kete qytet u pre nga malazezet, te cilet u dolen perpara ne ndihme venedikasve. Edhe kur pas ketij deshtimi Sulejman Pasha kerkoi te kalonte me forcat e veta permes Malesise se Madhe, ai ndeshi ne qendresen e malesoreve shqiptare te lidhur me fqinjet e tyre. Keshtu pashai u detyrua te kthehej ne Shkoder."(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII)

Konfliktet ndëretnike shqiptaro-serbe morën përmasa pas formimit të shtetit autonom serb, shtet në të cilin muslimanët shqiptarë apo të tjerë nuk kishin vend. Që në kryengritjen e parë serbe (1804) u shprehë urrejtja patologjike antimuslimane dhe antishqiptare. Në këtë kryengritje kishte edhe shqiptarë të krishterë, por shumica muslimane sipas obligimeve shtetërore dhe fetare përkrahte veprimet e ushtrisë turke. Kjo ishte një arsye e urrejtjes serbe ndaj shqiptarëve që u bartë deri në ditët e sotme. Nga ana tjetër vrasja dhe dëbimi i shqiptarëve muslimanë nga Pashallëku i Beogradit dhe pastaj nga gjashtë nahijet, rriti mosbesimin dhe urrejtjen ndaj të krishterëve në pjesët ballkanike të Perandorisë Osmane.(prof. Sabri Rexha-Anatomia e një konflikti)

Ardhjen e Pikolominit ne token shqiptare, historianet e cilesojnë si një pushtues dhe robrues, cka në fakt , nuk qendron e verteta ashtu ,sepse të krishteret, ishin ata që deshironin të e debonin turkun dhe renjen islame nga zemra e Ballkanit.Fitorja e lartë cekur nuk ishte një bingo, por ishte një deshmi e gatishmeri se të gjallë nuk mbeten shqiptaret nen thundrat e kultures , fes, dhe ligjit turko-islamo-sheriatik.

Mirpo, ardhjen e Pikolominit dhe takimin e tij me Pjeter Bogdanin , antishqiptaret mundohen të e lidhin  një bashkpunim të ngushtë të Pjeter Bogdanit me Arsenijen III , gjë e cila nuk është aspak e vertet, dhe se  Austria nuk ishte ardhurë të roberon shqiptaret por të luftojnë bashkë kunder sunduesit turk.Edhe për figuren e Pjeter Bogdanit , "historianet" e diteve të sotme, mundohen të e rendisin këtë si një vrases i shqiptarve musliman , por në fakt , ata që e quanin veten turk dhe luftonin ne krah të turkut kunder shqiptarve , duhej patjeter të vriteshin nga shqiptaret , sepse të tillët trajtoheshin si tradhëtarë, gjë e cila veti njifet ne të gjitha luftrat e tjera.Frytet e punës politike të Bogdanit për afrimin e shqiptarëve myslimane e katolike kundër zgjedhës shekullore, sidomos simpatinë që gëzonte ai tek shqiptarët myslimanë, e dëshmon edhe suksesi që pati më 1680, kur pajtoi brenda tri orëve fiset e Krasniqit dhe të Gashit, që ishin në gjakmarrje.(Po aty)

Kur Pikolomini hyri ne Prishtine, shqiptaret e Kosoves deklaruan se ishin me perandorin. 6 000 shqiptare ortodokse (Albanensen) u bashkuan me austriaket. Pikolomini te njejten situate ndeshi edhe ne Prizren. Banoret e qytetit i dolen perpara dhe e priten me nderime. Rreth 5 000 shqiptare me kryepeshkopin e tyre, Pjeter Bogdanin, e pershendeten me bresheri te shtenash. Gjenerali kerkoi nga shqiptaret, qe hynin ne ushtrine austriake, tu bindeshin oficereve austriake dhe te mbanin armet, ndersa te tjeret duhej te ktheheshin ne shtepite e tyre."( Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Burimet austriake, angleze e papale pohojne se prane Pikolominit ishin mbi 20 000 shqiptare. Sipas nje perllogaritjeje 5 000 veta ishin nga Prishtina, 3 000 veta nga Peja, 6 000 nga Klina dhe Drenica, 6 000-8 000 veta nga Prizreni.(Arkivi i shtëpisë, oborrit dhe shtetit Vjenë, arkivi i luftës, dokumentet e betejës 1689) 

Shqiptare te tjere te palidhur me ushtrine austriake vazhdonin kryengritjen. Kur forcat austriake hyne ne Prizren, 3 000 kryengrites shqiptare moren Pejen. Sapo gjenerali Pikolomini kaloi ne Shkup (25 tetor 1689), shqiptaret shprehen gatishmerine per te hyre nen mbrojtjen e austriakeve. Nje grup kryengrites u nis drejt Tetoves per te pastruar krahinen nga forcat osmane, qe ndeshen ne rezistence ne Kacanik. Nderkohe forca tatare nga Krimea hyne ne Prishtine, por u thyen nga shqiptaret e Prishtines.Sipas burimeve osmane me austriaket ishin bashkuar: Peja, Prizreni, Tetova, Shtipi, Prishtina, Vuciterna, Kosova (Belasica), Jenipazari (Pazari i Ri), Mitrovica, Shkupi, Cicaku, Plevla, Jagodina, Kumanova etj."."(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane (mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Gjendja e ushtrise austriake dhe e kryengritesve shqiptare u keqesua me emerimin e Vezirit te Madh, shqiptarit Mustafa pashe Kypryliut, si kryekomandant i ushtrise. Ushtria osmane perbehej nga forca te hanit te Krimese, te bejlerbeut te Rumelise dhe te sanxhakbejlereve te tokave shqiptare. Ne fillim forcat osmane iu drejtuan Karposhit, qe vepronte si kryengrites, te cilin e kapen, e ngulen ne hu dhe e hodhen ne Vardar. Forcat austriake dhe kryengritesit shqiptare u terhoqen ne Kacanik. Duka i Holshtajnit u detyrua te organizonte nje keshill ushtarak, i cili vendosi tu beje thirrje shqiptareve qe kishin qene prane Pikolominit, por ishte teper vone. Megjithate, shqiptaret, besnike te austriakeve, moren pjese ne luften me tartaret e hanit te Krimese. Ne fillim ra Prishtina, me vone Prizreni, Peja.."(Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Përsa i përket kryengritjes antiosmane të popllit shqiptar dhe luftës veneto-osmane , këtu duhet si cdo here prapëseprapë të vlersohet lartë kontributi i  klerit katolik shqiptar.Historia por edhe letersia , le të mësohet më shumë për kontributin kombëtarë të klerik katolik si udheheqes dhe organizator i luftes , e jo vetem si shkrimtar.Kur të mësohet për ndonjë figurë kombetare, atehere mesohet për jeten dhe vepren , e permendne edhe jeten jo vetem vepren , se për të dyjat ka aq shumë të thuhet e të shkruhet akoma sepse as gjysma nuk është shkruar e as thenë.

Kryengritjet e krishtera kunder sundimit turko-islam ishin të një qëllimi , të një thelbi dhe krejt ishte mbrojtja e shteteve të krishtera nga përhapja e islamit dhe ligjik sheriatik në vendet e krishtera nder to edhe tokat shqiptare.Shqiptaret edhe me heret njifeshin si mbrojtes të krishterimit dhe si të krishterë të vertet, kam fjalen për luftrat e Gjergj Kastriotit (baba i Gjonit ) dhe Gjergj Kastriotit ( i biri i Gjonit).Duke e njohur akoma kombin shqiptarë, bota e krishter dhe shqiptaret ishin ne luften më të madhe kunder influences turko-islame. 

Midis burrave te shtetit te Evropes Perendimore, qe filluan te inkurajonin kryengritesit ballkanas me shprese se fitorja do tu jepte atyre mundesi te vinin dore mbi tokat e cliruara, ishin duka i Parmes ne Itali dhe duka i Neverit ne France, prapa te cileve qendronte ne fakt Spanja. Duka i Parmes pranoi ta ndihmonte me arme kryengritjen e projektuar dhe nisi nje anije te ngarkuar me furnizime per ne brigjet shqiptare, por kjo u sekuestrua rruges nga venedikasit. Atehere kuvendi vendosi te bashkerendiste kryengritjen me ekspediten qe pergatiste duka i Neverit per te zbarkuar ne Gadishullin Ballkanik. Mirepo edhe perpjekjet e ketij princi freng deshtuan per shkak te kontradiktave politike evropiane.Meqenese hapat e pare nuk dhane rezultatet e deshiruara, pas kuvendit te Kucit u bene perpjekje per nje kuvend te ri. Me 11 nentor 1616 ne Prokuplje moren pjese, sic thote nje burim bashkekohes, zotnite kryesore te mbreterise se Bosnjes, te Kosoves, te Serbise, te Shqiperise, te Maqedonise dhe te Arkidukatit te Hercegovines. Per shkak te kushteve te reja qe ishin krijuar me rritjen e rolit te Austrise si kundershtari kryesor i Perandorise Osmane, kete here kuvendi nxori ne plan te pare si detyre per te cliruar se pari Bosnjen, meqenese kishte mundesi me te medha te ndihmohej nga ana e Austrise. Megjithekete edhe ne kete kuvend u pa i nevojshem nje zbarkim ne Shqiperi, sepse kryengritjet shqiptare mbanin vazhdimisht te hapur nje plage ne anet me te dobeta te Perandorise Osmane. Ne bregdetin shqiptar, prej nga niseshin rruget drejt viseve te brendshme te Ballkanit dhe se, – sic thuhej ne vendim, – nje pjese e popullit te ketij vendi nuk i bindet sulltanit dhe jeton i lire (sic jane shen. i aut.) zotnite e Dukagjinit, e Kelmendit, e Piprit, e Palabardhit dhe te Malit te Zi. Prandaj ne cdo plan ushtarak, si me perpara edhe tani, Shqiperia zinte nje vend nga me te rendesishmit. Me te zbarkuar flota evropiane ne brigjet shqiptare, 10 000 burra do te bashkoheshin me forcat hercegovinase. Me 40 000 veta nga Dukagjini, Kelmendi, Pipri, Palabardhi e nga Mali i Zi do te merrnin keshtjellen e Shkodres e prej andej do te shkonin drejt Sofjes, ku do te bashkoheshin me forcat e tjera per te parashtruar planin per marrjen e Stambollit. Projekti mbeti perseri ne leter. Duka i Neverit e zgjati shume pergatitjen e ekspedites. Ne pragun e nisjes flota u dogj. Spanja i druhej luftes me shtetin osman.Nje deshmi tjeter e levizjes clirimtare ballkanike u be kuvendi i Beogradit, qe u mblodh me 18 nentor 1620. Aty u shqyrtuan me me hollesi planet e dy kuvendeve te meparshme dhe u theksua nevoja e clirimit te Shkodres nga kryengritesit e Malesise se Madhe dhe te malesive te Dukagjinit, si dhe clirimi i Krujes nga banoret e malesive te Shqiperise se Mesme.

Nga te 24 kreret e kuvendit te Beogradit, qe nenshkruan planin e luftes, me te rendesishmit ishin Lala Drekali i Kucit, Gjin Gjergji i Dukagjinit dhe Vuk Gjeci i Kelmendit, pas te cileve vinin kreret e tjere te ardhur ne kuvend nga malet shqiptare. Te bashkuar ne Lidhjen e Arbenit, Dukagjini, Pipri e Kelmendi do te nxirrnin 14 000 luftetare. Te gjithe do te grumbulloheshin ne Peje, ku do te krijohej nje ushtri prej 50 000 kembesoreve e 30 000 kaloresve prej forcave te Shqiperise, Maqedonise e Serbise. Edhe kete here kuvendi zgjodhi shqiptarin Gjon Renesi si njerin nga te derguarit e vet per ne oborret evropiane. Por, ndihma e kerkuar me arme dhe zbarkimi ne brigjet shqiptare nuk u siguruan as kete here.Kuvendet nderballkanike nuk arriten te organizonin nje aksion te perbashket per debimin e osmaneve nga Evropa. Popujve ballkanas e ne radhe te pare kryengritesve shqiptare iu desh te luftonin me forcat e veta. Shkaqet e deshtimeve te perpjekjeve per organizimin e nje aksioni te perbashket ballkanik qendrojne kryesisht ne kontradiktat midis shteteve evropiane, te cilat ishin ne rivalitet me njera-tjetren ne zoterimet osmane.Gjate periudhes se kuvendeve ballkanike u hartuan mjaft projekte. Patriku i Ohrit, Athanasi, hartoi nje projekt me 1615-1616. Ai kishte vene ne levizje peshkope e klerike te te gjitha rangjeve. Si njohes shume i mire i gjendjes ne Ballkan, krahas kultures teologjike, Athanasi kishte njohuri edhe nga arti ushtarak, aq sa ishte ne gjendje te hartonte planin e kryengritjes. Ai kishte hyre ne lidhje me dukagjinasit, kelmendasit dhe pastroviqasit dhe shqiptaret e tjere, te cilet prisnin ndihmen nga Spanja e Napoli.

Ne vitin 1621, Pjeter Budi hartoi nje relacion me te cilin perkrahte projektin e Bertucit dhe kerkonte venien e tij ne jete. Sipas tij, 30 000 shqiptare te krishtere e myslimane, ishin gati te rrembenin armet. Shqiptaret kishin nevoje per arme, municione dhe per nje princ per ti udhehequr. Koha me e pershtatshme ishte viti 1621, mbasi forcat ushtarake osmane te tokave shqiptare kishin shkuar ne lufte kunder Polonise. As relacioni i Pjeter  Budit nuk gjeti perkrahje" (Historia shqiptare - Kryengritjet antiosmane mesi i shek. XVII-mesi i shek. XVIII )

Largimi i forcave ushtarake te qeveritareve vendas per ne frontin e luftes veneto-osmane gjate viteve 1714-1718 i dha rast shperthimit me permasa me te medha te levizjeve kryengritese. Kur feudalet vendas u ndaluan malesoreve te shtegtonin bagetite ne kullotat dimerore dhe i pushtuan ato, popullsia e krahinave te veteqeverisura te Kelmendit, Pultit, Shales, Gashit dhe te Mirdites, sulmoi krahinat fushore fqinje dhe nderpreu qarkullimin e rrugeve. Ne te njejten kohe, rreth dy mije raja matjane, dibrane, lezhjane e krutane refuzuan te paguanin xhizjen dhe taksat e tjera shteterore. Ne dhjetevjecarin e pare te shek. XVII, lufta antiosmane e popujve ballkanas kaloi ne nje faze me te larte, qe karakterizohet nga perpjekjet per te bashkerenditur levizjet clirimtare te vendeve te vecanta. Nje rol te dores se pare ne kete drejtim luajten kreret shqiptare, te cilet u bene nga organizatoret me te rendesishem te luftes se popujve te shtypur. Fryt i perpjekjeve te tyre ishin mbledhjet e disa kuvendeve ballkanike qe u mbajten ne Kuc, ne Prokuplje dhe ne Beograd. Me 13 dhjetor 1608 ne manastirin e Moraces, prane liqenit te Shkodres, nen drejtimin e patriarkut te Pejes, u mblodhen krere serbe, shqiptare, bullgare, boshnjake, hercegovinas e serbe ku u diskutua per debimin e osmaneve dhe iu kerkua ndihme dukes se Savojes. Kjo mbledhje sherbeu si pikenisje per organizimin e disa kuvendeve ballkanike.Kuvendi i pare u mblodh me 1614 ne Kuc, ne zemren e Maleve shqiptare, me pjesemarrjen e perfaqesuesve te kryengritesve te Shqiperise, te Malit te Zi, Bosnjes, Hercegovines, Serbise dhe te Maqedonise. Ai u zhvillua ne dy sesione, njeri ne korrik e tjetri ne shtator. Nga te gjashte kreret kryesore ballkanas te ketij kuvendi dy ishin shqiptare, Gjergj Bardhi i Mirdites dhe Lala Drekali i Kucit, kurse nga 44 perfaqesuesit ballkanas nje e katerta vinin nga vatrat e qendreses shqiptare.

Ne sesionin e dyte te kuvendit u hartua plani i operacioneve luftarake. Rendesi e vecante per pergatitjen dhe fillimin e veprimeve ushtarake ne Gadishullin Ballkanik iu kushtua vatrave malore kryengritese shqiptare. Ne keto vatra do te dergoheshin per ndihme nga te gjitha krahinat ballkanike 12 000 luftetare, te cilet do te pajiseshin me arme dhe, se bashku me kryengritesit shqiptare, do te shperthenin prej andej sulmet kunder garnizoneve osmane. Nga Himara do te kryhej sulmi per clirimin e Vlores, nga malesite e Dukagjinit do te zhvilloheshin operacionet per clirimin e Krujes, nga Malesia e Madhe do te fillonte sulmi per clirimin e Shkodres; po keshtu edhe nga Mali i Zi do te sulmohej Kastelnovo ne Gryken e Kotorrit. Ne themel te ketij plani qendronte gatishmeria per lufte si dhe pervoja shumevjecare e kryengritjeve te deriatehershme te popujve te Ballkanit, e vecanerisht ajo e shqiptareve. Ne kryengritje do te merrnin pjese edhe mitropoliti i Durresit e peshkopet ortodokse te Janines e te Artes.

Ne kete sesion u shtrua perseri si ceshtje kryesore ajo e sigurimit te armeve. Te deshperuar nga deshtimet e meparshme, pjesemarresit moren nje vendim te ri, qe ishte nje goditje e rende per princat katolike, te cilet i kishin mbajtur deri tani me fjale per organizimin e kryqezatave dhe nuk kishin dhene ndihme efektive ne arme. Kuvendi ngarkoi te derguarin e vet diplomatik, shqiptarin Gjon Renesi, qe te deklaronte ne oborret katolike te shteteve italiane se kuvendi nuk do te ngurronte tu drejtohej per ndihme shteteve protestante, si Anglise, Holandes dhe princave te tjere protestante te Gjermanise.

Perderisa shqiptaret , nuk pranonin që të behen ushtarë të turkut, por kërkonin lirin e vetë , e burgjet e mbushura me shqiptarë (burgjet turke ne Shqiperi ) internonin aq sa mundnin shqiptarë të burgosur neper shkretetirat  e Azisë dhe të Arabisë,ata renditeshin edhe në rradhet e ushtrisë turko-islame.

Aq sa është e pakuptueshme është edhe e quditeshme se si kan mundesi  që të mbajnë një kokë lartë  hoxhallaret të cilet janë përgjegjes për gjakun e derdhur nga shqiptaret nen sundimin turk ,për të vuajturat e popllit, sepse simbas të dhenave, ishte detyrë e hoxhallarve që të islamizonte popllin aq sa mundej , e nese nuk pranonin,atehere u duhej hjekur koka -shkak hoxha.

Por, e kam cekur edhe me heret se asnjehere nuk u krye ndonjë islamizim total i shqiptarve ,gjë të cilat janë fakte historike, edhe pse ,muslimanet ne Shqiperi dhe Kosovë perbejne 10-15 % te popullesise shqiptare,të tjeret kane mbiemra me nuanca islame por nuk jane praktikues të kesaj feje , thenë thjeshtë, ata vetem kan mbetur ashtu si me heret , kriptokrishter edhe ne ditet e sotme.

Shkruhen shpesh se nen sundimin osman shqiptaret moren poste të rendesishme , cka per mua por edhe për shqiptarin e ndershem postet e tilla mund të vlersohen poste dhe prestigje kombtare apo morlae, të tilla poste janë të atyre që shisnin vatanin ,salvonin shqiptar dhe bashkkombasit e vetë sepse në shpirtë ata ishin  të shkombtarizuar, thjeshtë ishin ata që quanin veten "turk".

Sipas logjikes së " dijetarve" pushtimi serb nuk ishte pushtim, por ishte piknik apo një vizite miqesore, sepse shqiptaret paten bere karrier te madhe sa edhe kryetari i shtetit ishte per nje vit shqiptar, kuptohet, se nese vlersohet turku si një mik atëhere mik qenka edhe serbi.

Por poste të larta,  shqiptaret kan mundur të marrin edhe nen sistemin serb të kesaj dekade të fundit, poashtu edhe postet ne ish-Jugosllavin,cka edhe e kan pasur, si Fadil Hoxha, Sinan Hasani, Kol Shiroka, Xhavit Nimani,Rrahman Morina, por asgjë nga këta  që do të mund të  e vlersonim sikur një kontribut për të drejten ,lirin,gjuhen e shqiptarit dhe asgjë nga ata në kohen e sundimit turk.

Akoma deri me sot nuk kam lexuar se ndonjë pushtim ose roberim është berë ne menyren paqesore dhe pa gjak, e gjaku i derdhur me qindra e mijera shqiptarve nen sundimin turk , nuk benë të harrohet por duhet të kujtohet cdo here e më shumë aq sa i´a kujtojmë edhe serbit , grekut etj.Turqia ka qenë pushtuese atëherë edhe është krejt antishqiptare edhe sot, përderisa në parlamentin turk ulen shqiptarët, por nuk guxojnë të deklarohen shqiptarë. Në Kosovë, Turqia, kërkon shkollim dhe gjuhë zyrtare për një grusht turqish, që nuk janë as turq, ndërsa pothuajse tre milion shqiptarëve në Turqi nuk u jap kurrefare të drejtash kombëtare. Shqiptarët në Turqi nuk kanë asnjë radiostacion apo TV në gjuhën shqipe.

Edhe sot, politikanet si turq por edhe faqezit shqiptar, deklarojnë se ne kemi bashkjetuar me turqit sikur vëllau me vëlla.Bashkëjetesë me turqit gjatë sundimit osman nuk ka pasur , pos disa tradhtarëve të kombit si ata me lartë sadriazemat e hoxhallaret.

Nese eshte normale pushtimin serb ta quajme te mire , atehere eshte normale edhe pushtimin turk ta konsiderojme te tille. Dallime njeri me tjetrin nuk kane, përveq  kohes.

Te gjithë historianet e huaj dhe turq, te cilët kane studiuar historinë e Perandorise Osmane, pohojnë se: “…Kryeministrat ( kryeveziret ose sadrazamet), ministrat (veziret) dhe pashallarët (gjeneralët) e komandantet ushtarake me te vlefshëm kane qene me origjine shqiptare”. Dhe këtë përfundim e vërteton numri shume i madh i kryevezireve shqiptare ose me rrënjë shqiptare qe administruan perandorinë Osmane deri ne vitet 1922. Kështu, Koxha Sinan Pasha ne periudhën 1580-1596 ka qene pese here Kryeministër: 1580-1582, 1586-1591, 1593-1595, 4 muaj me 1595 dhe 4 muaj ne vitin 1596. Nen drejtimin e tij u pushtua Jemeni.

Ahmet Pash Dukagjini ka qene Kryeministër per 2 muaj e 17 dite ne vitin 1517. Rridhte nga një familje shqiptare e Leke Dukagjinit.,Ajaz Ahmet Pasha lindur ne Vlore, me origjine jeniçeri dhe ka qene Kryeministër ne vitet 1536-1539,Lutfi Pasha nga Vlora, martuar me motrën e Sulltan Kanun Sylejmanit kreu detyrën e Kryeministrit per I vit e 9 muaj ne vitet 1539-1541.Kara Ahmet Pasha, Kryeministër 1 vit, 11 muaj e 23 dite ne vitet 1553-1555.Semiz Ahmet Pasha, dy here Kryeministër ne vitet 1579-1580.Ferhat Pasha, dy here Kryeministër; ne vitet 1591-1592 dhe 4 muaj e 19 dite ne vitin 1595.Merre Husein Pasha ishte Kryeministër per 2 vjet 2 muaj dhe 13 dite ne vitet 1601-1603. Ai ka shërbyer edhe si prefekt, vali ne Egjipt.Tabani Jasse Mehmet Pasha ishte Kryeministër ne vitet 1632-1637.Kujuxhu Murat Pasha ka qenë 4 vjet, 7 muaj e 25 dite Kryeministër ne periudhën 1606-1611. Pastaj vazhduan Nusuh Pasha ne vitet 1611-1614, Ohrili Hysein Pasha ne vitin 1621, Xixhan-Kapuxhubashi Sulltanazde Mehmet Pasha ne vitin 1602-1646, Kara Mustafa Pasha dy here ne vitet 1649-1650 dhe ne vitin 1655, Torhonxhu Mustafa Pasha ne vitet 1652-1653, i cili u dënua me varje ne litar, rridhte nga një familje matjane, Zurnazen Mustafa Pasha shërbeu si Kryeministër vetëm 4 ore ne vitin 1656, Qypryly Mehmet Pasha 5 vjet Kryeministër në periudhën 1578-1661. Ishte me origjine nga Roshniku i Beratit, Qypryly Ahmet Mustafa Pasha, djali i madh i Mehmet Pashes ishte 15 vjet Kryeministër. Ne vitin 1659 u gradua vezir dhe marshall, Qypryly Fazell Mustafa Pasha shërbeu 2 vjet e 3 muaj Kryeministër. Biri i dyte i Mehmet Pashës dhe vëllai i Ahmet Mustafa Pashes, Arabaxhi Ali Pasha ne vitet 1691-1692, Amxhazade Husein Pasha, nga familja e Mehmet Pashe Qyprylyse qëndroi 4 vjet e 11 muaj ne periudhën 1797-1802, Dalltaban Mustafa Pasha, lindur ne Manastir Kryeministër ne vitet 1702-1703, Qypryly Numan Pasha 2 muaj e 2 dite ne vitin ne 1710, Haxhi Halil Pasha lindur ne Elbasan një vit ne voton 1716, Ivaz-zade Halil Pasha ne vitin 1770, Memish Pasha 1 muaj e 9 dite ne vitin 1808-1809, Gjiritli Mustafa Nail Pasha nga Policani Kosturit te Korçës ka qenë tre here Kryeministër ne vitin 1853, 184 dhe 1857, Mehmet Ferit Pashe Vlora shërbeu si Kryeministër gjate viteve 1902-1908, besnik i Sulltan Abdylhamitit te Dyte. Mehmet Ferit Pashe Vlora ka lindur ne Janine ne vitin 1852, ishte biri i Mustafa Pashe Vlorës Ferit Pashe Vlora nga babi ishte stërnipi i admiralit Sinana Pashes dhe nga nena vinte prej familjes se Ali Pashë Tepelenës, Misairli Sait Halim Pasha, nipi i Mehmet Ali Pashe Kavalles shërbeu ne vitet 1913-1917, Ahmet Izet Pasha shërbeu si sadrazam-Kryeministër 25 dite ne vitin 1918, Damat Ferit Pasha, Kryeministri i fundit i perandorisë Osmane, tradhtoi luftën clirimtare te Ataturkut. Meliki Mansur-Hain Ahmet Pasha, ushtarak i zoti, punoi si Kryeministër ne vitet 1523-1524, Gjedik Ahmet Pasha ne vitin 1475 u emërua Kryeministër per 4 vjet, Rystem Pasha ne vitin 1554 u emërua Kryeministër per 14 vjet derisa vdiq, Ibrahim Pasha shërbeu 13 vjet Kryeministër.Arnaut Haxhi Halil Pasha i Lindur në Elbasan më 1655 dhe vdekur më 1733 - Sadrazem-Kryeministër.

Patrona Halil - lindur në Horpeshte në Shqipëri dhe vdekur në Stamboll 1730 - Sadrazem-Kryeministër.Ajaz Ahmet Pasha lindur në Vlorë dhe vdekur në Stamboll 1539, Sadrazem-Kryeministër.

Turhuncu Ahmet Pasha, Lindur në Mat në Shqipëri dhe vdiq në Stamboll më 21 mars 1653, Sadrazem-Kryeministër.Kemankesh Kara Mustafa Pasha, lindur në Shqipëri 1592 dhe vdekur në Turqi 1644, Sadrazem-Kryeministër, etj.Këta janë vetem pak emra sepse renditja e emrave dhe figurave në sherbim të pushtusait turk është i madhë dhe i gjatë, e tash "thuni" se u dha të drejtë turku!!!Të tillet ,përpos tradhetarë dhe bashkpuntorë të armikut , nuk janë asgjë tjeter.

Sami Frashëri per këtë shkruan: “Shqiptaret kane shërbyer me shume per boten e jo per veten e tyre”.

Për këta , por edhe ata që ishin me detyrë dhe funksion të shtetit osman , nuk mund të thuhet gjë tjeter përpos se ishin shtypes dhe tradhetarë ndaj popllit dhe vendit të vetë.

Në vend që turqia të kërkon falje për të bemet dhe sakatosjen e gjuymtyres shqiptare, ata nuk e pranojnë asnjëhere që të ken bë masakra ne tokat shqiptare,njejtë si nuk e pranuan as masakren e 1000.000  milon armenve veq për shkak të perkatesis fetare, mirpo, shteti Armen me shekuj nuk u pajtua me turqit dhe akoma nuk është pajtuar për të lidhë ndonjë lidhe të cilitdoqoftë niveli.

Ky gjenocid i  viteve 1905 dhe 1906 eshte nje nga gjenocidet me pak te folur ne histori por i njohur nderkombetarisht edhe nga OKB dhe vendet perendimore, kur u vrane, u theren dhe u dogjen te gjalle me shume se 1.000.000 milon armenë.

Atehere llogaritni se cka do të ketë bë turku ne trojet tona e që fakte të tilla nuk njifen akoma, kuptohet me cenzurimin e cdo gjeje që kishte të bente me jeten shqiptare,( gjuhë,shtyp,histori, shkollë etj )

Ndersa për shqiptaret Presidenti dhe Marshali i Turqisë Ataturk më 1 mars 1921 ne Asamblenë Kombëtare te Turqisë sqaroi se “Me popullin shqiptar kemi bashkëjetuar si vëllezër disa shekuj. Prandaj këtë shtet e komb vëlla do ta ndihmojmë sa te mundim dhe sa te ketë nevoje”.

Per këtë riafrim te Turqisë deputetet greke te Evropës shtruan pyetjen: “Ç’kërkon Mustafa Qemal Ataturku ne Shqipëri? Apo mos ka qellim te krijoje një Turqi te vogël ne perëndim te Ballkanit”? 

Verbesia e shqiptarit , edhe ana fetare e disa të shiturve , bënë që ne historin turke të mos preket asgjë për gjurmimin e masakrave të mundshme nga populli turk ndaj popllit shqiptarë,sepse asnjë pushtues nuk e shkel një vend tjeter pa përdorur vrasje e masakra, ky është ligjëw edhe natyrorë por edhe ushtarake,e shqiptaret e mjerë lidhen me turq sikur të ishin vëllezer , jo sundues dhe të sunduarë, jo vrases dhe të vrarë.

Êshtë shumë interesant se kur lindi Turqia e re dhe qeveria e Tiranes e dalur nga Kongresi i Lushnjës  me  28-31 janar 1920 akordoi marrëdhënie miqësore, ushtarake e kulturore me qeverinë e Ankarasë. Per këtë riafrim te Turqisë deputetet greke te Evropës shtruan pyetjen: “C’kërkon Mustafa Qemal Ataturku ne Shqipëri? Apo mos ka qellim te krijoje një Turqi te vogël ne perëndim te Ballkanit”?

Atehere , ku gjindet faji që Evropa e krishter na harroj dhe na vlesoj si turq.Kuptohet se shkak është islami dhe poplli i "turqizuar " pa gjenezë shqiptari aq me pak ndjenja.

Shqiptaret e tjerë e "pranonin" islamin për shkak të dhunes e shtypjes së llojeve të ndryshme por mbetnin besnik ndaj kombit, fes dhe kultures se vetë.Këtë e deshmojnë shumë dokumente e të dhena por edhe emrat e figurave të cmume të popllit shqiptarë.

E cka kishim nga të lartëcekurit, cilat të drejta i dhanë këta shqiptarit??!

Asgjë hiq.

Shqiptaret e "islamizuarë" në kohen e kapercimit të tyre në fen muslimane , (provizoriale), e mbanin veten si besimtarë të" vertet" të kësaj feje.

Këta  nuk dinin asgjë për fen islame ,veq cka thoshte hoxha i cili as ai nuk dinte asgja tjeter përpos atyre që i thash më lartë.Për ndonjë predikim apo Kuran në gjuhen shqipe as që mund të flitetj as të gjindej.

Për gjuhen e Kuranit , qe njifet si gjuhë arabe , shqiptaret e " islamizuarë" nuk kishin aspak njohuri rrethë këtij,cka  nuk kan as sot. Edhe pse, ne kohen e përhapjes së islamit ne Arabi, gjuha arabe akoma nuk ishte e përkryer në gramatik dhe sintaks, do të thotë se Kurani nuk ishte shkruar në kohen kur Muhamedi (Ahmedi) ishte gjallë por krejt me vonë kur permiresohen shkrimet gjuhsore në Kuran .

Por, si i besohet një feje kur nuk i kupton thenjen, gjuhen e as shkrimin ose të bemet.

E terë kjo ,"fe" kalonte permes hoxhallarve të cilet u "spjegonin fen" në bazë të dituris së tyre, kuptohet nese e kan pasur.

Do të ndalem pak te ata hoxhallarë të cilet cmoheshin si për " të ditur" të cilet  ishin dominantë mbi popullin duke i orjentuar ata ne jeten shoqerore ashtu si ata donin ose si ata thonin,ose më mirë e thjeshtë, duke i orjentuarë në traditen turko-arabo-islame.

Për këtë arsye , kontraditatat në shoqërin shqiptare ishin aq të ndjeshme saqe vinte edhe te konflikti i ngushtë , te ai konflikt që edhe sot është i pranishem ne mesin e Bashkesive Islame të tokave shqiptare, vinte te një perleshje e kultures së krishter me atë islame, sepse  dicka nuk përputhej me jeten  , nuk përputhej një shpirt që ishte mbetur si fantazme dhe i braktisur në boten e erresires ose të themë me mirë , i fundosur në detin  e madhë i cili perbinte cdo gjë .Nuk i pershtatej menyra e jeteses së me hershme ,nuk kishte aty mirësi e drejtësi .Liria përsonale ishte e cunguarë aq sa ishte edhe vetdeklarimi ose pelqimi fetarë e shpirterorë.

Populli e ndegjonte shpesh here fjalen se " është haram të jesh arrnaut " ( i krishter),fjalë kjo që edhe sot ndegjohet aty-këtu , duke u´a shperla trurin se ata janë tash "turq" ,e  ne fakt, nuk ishte vetem qellimi i islamizimit  te poplli shqiptar por ishte ai i turqizimit dhe shkombtarizmi total  nga trungu dhe tradita shqiptare.Në jeten e dyfishtë, jetonte shqiptari .

Shkonte njeriu ne Haxh e kthehej e pastaj behej "hoxhë" e atje si haxhi(turist ne shqip) gjunte vetem gurë për me mbytë shejtanin , jo që mesonte dicka për fe,por kishte qenë " te vendi i shejtë" e basha ty nuk gjindet asnjë vend i shejtë që as në faktet historike, as arkeologjike , nuk deshmohet për ndonjë profeci që të kishte egzistuarë aty .

Hoxhallaret ishin dora e zgjatur e sulltanit dhe ata mbajne pergjegjesine per prapambeturine e kombit,sepse ata genjenin popllin se me Kuran sherohen smundjet edhe fizike por edhe psiqike.Duke i shkru popllit një hajmeli ata bëheshin jo vetem mjek e psikiater apo psikolog, por beheshin edhe veterinar ku hajmelia vlente edhe për sherimin e kafsheve.

Më e keqja ishte kur hoxhallaret ndaloni shkollimin e shqiptarit e deri ne vitet e 1980 do te propagandojne dite e nate kunder arsimimit te femres shqiptare.

" Mos shkoni ne shkollë se bëheni shkina!" Neper trojet shqiptare kishte lagje dhe fshatra te tera ku nuk shkonte asnjë njeri ne shkolle.Dihet edhe me fakte se rrogen hoxhallaret në këto vite e merrnin nga Beogradi, sikur dikur nga Stambolli. Për këto të beme , kleri musliman shqiptare duhet t´i kerkojë falje kombit te vete nese deshiron te llogaritet si kler shqiptar,përndryshe, nuk ka asgjë që e lidhë me ndonjë punë ose zell për të miren dhe progresin kombetare sepse me dy hujë nuk thuret gardhi.

Hoxhallaret ishin ata të cilet në rrethimin e Shkodres me 1911 kur Austria donte të u vinte në ndihmë, ata ngriten në kembë  disa musliman që të mos e pranojnë ndihmen e të krishterit sepse mund të behen të krishter dhe këshu edhe vepruan (Edith Durham -Brenga e Ballkanit)

Edhe tash , në këtë kohë , hoxhallaret me antroparlantet e tyre dhe me sjeljen e tyre , janë kunder cdo akti që ka të bejë me  besimin e krishter ose me harmonin fetare,sepse ata , akoma janë  të orjentuarë në boten e Lindjes dhe të islamit.Nuk është për t´u habitur kur në muajin tetor të vitit 2005, në një takim të ambasadores amerikane në Shkodër, myftiu kërkoi anulimin e një financimi për restaurimin e një objekti kishë-xhami në kalanë e Shkodrës, pasi do të kishte pasoja për harmoninë fetare. Projekti mbeti pezull pas reagimeve. Po themi që s´benë simbas këtij torollaku me i lidhë kishë e xhami bashkë, edhe pse dikur i madhi At Gjkergj Fishta i lidhi dritat nga kisha ne xhami , por cka u bë në dhjetor të vitit 2005,kur  myftinia e Shkodrës reagoi sërish, këtë herë për ngritjen e tre kryqeve në kodrat e Bushatit. Njëri prej tyre u gjet i dëmtuar mëngjesin e 10 janarit, ditën e festës së Bajramit, kur në Shkodër ishte i pranishëm dhe Presidenti i Republikës .

Ndersa prifti katolik nuk bente dicka të tillë , ai nxiste e shkrunte , zgjonte popllin nga gjumi.Shumë raste ka që Fuqit e medha edhe në atë kohë mbronin popllin shqiptarë nga shkeljet turk, serbe, greke e malazeze.Edhe ne kohen kur Shqiperia ishte akom "krahin e Turqis " popujtë e tjerë krynin masakra në të gjitha anet.Këtë e kemi trajtuarë ne temat tjera po do të e trajtojmë prapë në ato të ardhmen , pak me detalishtë dhe hollsishtë.Nuk gjenë kund prift katolik që të ishte ngritur kunder ndertimit të ndonjë xhamie , edhe pse , kjo do të ishte e nevojshme, sepse toka Ilire është e bekuarë me Krishtin qysh atehere kur janë përhapur besimet fetare .

Ai që e quante veten shqiptarë, e dinte mirë për  të paret e tyre ,masakrimin e tyre, dhunen ndaj tyre,por edhe këta  vetë ,kalonin një jetë të veshtirë, edhe nga ana ekonomike por edhe nga ana shpirterore,si dhe ajo fizike, ishin akoma të krishter të Evropes ,të kesaj Evrope që i dhanë shumë e shumë figura , si në fe,luftë,art,poashtu edhe në selin e shejtë.

E si e kam cekur me heret, për të mos u konfrontuar e për të mbetur gjallë, benin sikur e ndegjonin "hoxhen ".

Nuk kishte "hoxha " besimtarë të fortë, cka nuk ka as sot.Nuk është për t´u quditur  pse në fen katolike , nuk kemi hashkali e jevg që mund të deklarohet si katolik,  ndersa te besimi islam kemi një numer të madhë të tyre, e krejt kjo ka të bejë si me heret , për rujtjen e identitetit fetar dhe atij kombëtarë.Ndodhë që me perqidnje , prijesit e islamit ne vendet tona , mundohen të e rrisin numrin e msulimanve por aty ka të shumë kombsive tjera e jo vetem shqiptarë.

Kleri katolik ka dhenë shumë edhe për besimtaret musliman përsa i përket edhe shkolles ,e këto shkolla kan qenë kisha , po kisha , ku edhe besimtaret musliman shqiptar kan mësuar.

Të marrim shembullë kolegjin saverian (shkollën e jezuitëve) në Shkoder ku perveq nxënësve katolikë, mësuan edhe 159 nxënës myslimanë dhe 99 nxënës ortodoksë (këto shifra janë deri në vitin 1928). (Nga libri "50-vjetori i kolegjës saveriane")

Në mes të nxënësve myslimanë përmendim të ndriturin Faik Konica (1875-1943), shkrimtar, publicist e enciklopedist, gjuhëtarin dhe ballkanologun Tahir Dizdari, patriotin Tefik Bekteshi, bashkëpunëtor i të përkohshmes “Djalëria”. Këtu mësoi mjeku i shquar në fushën e pediatrisë, Salaudin Bekteshi, pionieri i arsimit kombëtar, publicisti, historiani, hulumtuesi i folklorit, etnografi e përkthyesi Hamdi Bushati. Në bankat e kësaj shkolle mësoi shkrimtari dhe studiuesi i letërsisë shqipe Arshi Pipa, si dhe juristi atdhetar e demokrat Myzafer Pipa. Në këtë shkollë mësuan edhe dhjetëra e dhjetëra nxënës të tjerë myslimanë, të cilët më vonë u diplomuan në fusha të ndryshëm të kulturës, të shkencës, të ushtrisë etj. Edhe në shkollën e motrave stigmatine, krahas vajzave katolike, mësuan edhe disa vajza myslimane.

Pra, kush e rujti idnetitetin kombëtar  dhe përparoj edhe arsimin??! =Kisha,priftat dhe besimtaret.

Kush e rujti pastertin e gjakut dhe nacionalizmin në shpirt.?!!= Kisha,priftat dhe besimtaret.

Në librin Dr Rexhep Qosjes  " Tronditja e një shekulli "  në faqen 223 ndër të tjera lexojmë:

"Mos te kishte qene feja myslimane shqiptaret do te treteshion ne greke e ne sllave,kurse Shqiperia kurre nuk do te ishte bere shtet-konstaton njeri prej hoxhallareve te ulur afer profesorit.

 Une jam historian i letersise se Rilindjes Kombetare dhe e di mire se Rilindjen Kombetare Shqiptare nuk e kane filluar e besimit mysliman,por shqiptaret e besimit ortodoks dhe katolik. Naum Veqilharxhi ishte ortodoks dhe eshte i pari ne shkrimet e te cilit gjenden idete e para kulturore,gjuhesore dhe politike mbi te cilat eshte ndertuar Rilindja Kombetare.Ai eshte ideologu i pare i Rilindjes.Nder ideologet,politikanet dhe krijusit e pare te Rilindjes sone Kombretare bejne pjese edhe Zef Jubani,Jani Vreto,Pashko Vasa, dhe Konstadin Kristoforidhi.Te gjithe keta i takojne brezit te pare te rilindesve tone te medhenje.Naim Frasheri,Sami Frasheri dhe Abdyl Frasheri do te formohen nen ndikimin e tyre dhe do te inkuadrohen ne levizjen e Rilindjes me shume se njezet e pese vjet pas tyre dhe ne saje te tyre."

Tash prapë të ktrhehem te kontributi i klerit katolik , sikur më lartë , sepse askund nuk shkruhet realiteti por heshtet se gjoja të mos mbajmë anime apo ndamje fetare.

Pse , ky komb , kur u izolua nga bota e krishter dhe u mbshtjell ne dhunen islame mbeti e harruar dhe gati e shkombtarizuarë.

Edhe sot, është bota e krishter që i mundeson shqiptarit jeten e lirë dhe të garantuarë, por lirija e tepert dikuj i vjen doresh për të keq.

Nese ju " shqiptaret " e "turqizuar " deshironi që të heshtet për të verteten , atehere , filloni të mësoni shqip, e jo të jetoni vetem ne token shqiptare e me trunin e ndjenjen arabo-islame.Nuk mund të mohohet kontributi i  Imzot Luigj Bumcit i cili u takua  me Presidentin Uillson dhe i vuri në dukje krimet e Serbisë kundrejt shqiptarëve të Plavës, Gucisë, Gjakovës, Pejës dhe i dorzoi listen e viktimave të Rugovës.Po ashtu i madhi i njejti Imzot Luigj Bumci me datën 29 Dhetor 1919, u takua në Romë me Papën Benedikti XV, dhe në emerë të të gjithë shqiptarve i kërkoj Papes që të i shpetoj dy provincat shqiptare siq ishin Korca dhe Gjirokastra si, dhe ruajtjen e Shtetit Shqiptar pa u coptuar. Pas kësaj Papa u takua urgjentisht me ambasadorët e Amerikës dhe të Anglisë në Vatikan dhe, si pasojë dy krahinat e sipërme mbetën  shqiptare. 

Të njejten levizje kombetare do të e bente edhe Dr Ibrahim Rugova në lidheshmerin e tij me Papen Gjon Pali II , sepse Kosova do të mbetej akoma si një vend që shkruhet vetem në gazeta.

Të "turqizuarit" nuk e pelqenin levizjen  dhe politiken e Dr Rugoves, ata vetem flisnin por  asgjë nuk bënin , sepse nuk kishin krahë, aq sa ka krah Kosova sot prej Turiqs e vendeve arabe.

Isa Boletin, që në vitin 1919 kur e ruente në Paris Imzot Luigj Bumçin, që drejtonte Delegacionin Shqiptar në Lidhje të Kombëve, një ditë në mengjez, ju drejtue me këto fjalë: “Pashë të Madhin Zot Imzot, ma

shbërthe atë mallotë kur të hijsh në Pallat e ma nxirrë atë Kryq që ke të varun në fyt, që ta kuptojnë ata çka janë aty mbrendë, se nuk jemi të gjithë Musliman, se më duket se këta kujtojnë se Shqiptarët duen me i

ndejë besnikë prap Turqisë!...”.

Është edhe për t´u quditur se edhe ne kohen e regjimit komunist të Enver Hoxhes , nuk gjejmë asnjë hoxhë që të ishte pushkatuarë po të kishte vdekur në burgjet e sistemit komunistë, ndersa në ish Jugosllavi, as këtu nuk kemi të tillë , sepse në ish JUgosllavi e kishin me lehtë e më mirë dhe paga u vinte nga Beogradi pa asnjë hetizim.Kleri katolik luftohej, ndalohej ndertimi i kishave, i shkollave , ndersa ndertimi i xhamive ka qenë cdo here i lejuarë,e këtu , për të i qit gishtin kokes , shtrohet pytja ;

Pse lejohej ndertimi i xhamive e jo i kishave.

Thjeshtë; - Që vetem të vazhdon për së jetuari propaganda serbo-turke se shqiptaret janë " popull turk " .

Ajo gjithmonë ka qenë e banuar në pjesën dërrmuese të saj nga popullsia shqiptare."( Hans Dernschëamse (1494-1568) në "Ditar i një udhëtimi në Kostandinopojë dhe në Azinë e Vogël")

Për korrektësi me duhet të i sjelli  emrat e atyre klerikve që vdiqen , u burgose, dhe u vranë nën sistemin komunistë në shqipëri.

Klerik katolik te pushkatuar

1. Patër Gjon Fausti 2. Patër Daniel Dajani 3. Patër Gjon Shllaku 4. Patër Anton Harapi 5. Patër Bernard Llupi 6. Patër Çiprian Nika 7. Patër Leonard Tagaj 8. Patër L. Mazreku 9. Imzot Gjergj Volaj 10. Imzot Frano Gjini 11. Imzot Nikoll Noga 12. Patër Mat Prendushi 13. Dom Zef Bici 14. Dom Mark Dushi 15. Dom Engjell Kovaci 16. Dom Ded Malaj 17. Dom Luigj Pici 18. Dom Luigj Prenushi 19. Dom Lazër Shantoja 20. Dom Anton Zogaj 21. Dom Ndre Zadeja 22. DOM ALFONS TRACKI 23. Mons.Nikoll Deda 24. Sem.Mark Çuni

Klerik Bektashinj te pushkatuar

1. Sali Niazi Dede 2. Baba Zylfo Turani 3. Baba Qamil Gllava 4. Baba Ali Tomorri 5. Baba Shefqet Koshtani 6. Bedri Cakrani 7. Dervish Ali Kocia

Klerik katolik vdekur ne burgje ( tortura )

1.Patër Florian Berisha 2.Patër Pal Dodaj 3. Patër CIRIL ÇANI 4. Patër Klement Miraj 5. Patër Karlo Sereqi 6. Patër Gasper Suma 7. Patër Serafin Konda 8. Imzot Vicenc Prenushi 9. Imzot Gjergj Haberi 10. Mons Jul Bonati 11. Dom Kolec Prendushi 12. Dom Jak Bushati 13. Dom Anton Muzaj 14. Dom Engjell Deda 15. Dom Mark Hasi 16. Dom Pjeter Gruda 17. Dom Nikoll Gjini 18. Dom Pjeter Noga 19. Dom Lec Sahatcia 20. Dom Pjetër Çuni 21. Dom A. Sirdani 22.Dom Mark Gjani 23.Fratel Gjon Pantelia 24.Dom Lazer Jubani

Klerik Bektashinj vdekur ne burgje ( tortura )

1.Baba Myrteza Kruja (Paja) 2.Dede Kamber Prishta (Meçe) 3.Baba Mehmet Zyka 4.Baba Islam Leskoviku

Klerik Bektashinj te burgosur, internuar

1. Baba Bajram Mahmutaj 2. Baba Islam Jangolli 3. Baba Hilmi Kurtesi 4. Dede Ahmet Myftari 5. Dede Reshat Bardhi 6. Baba Hajro Progonati 7. Baba Sherif Canametaj

Klerik Musliman te burgosur, internuar

1. Sheh Qerimi Delvines 2. Sheh Ibrahim Karbunara 3. Hafiz Ali Korça 4. Hafiz Musa Dërguti 5. Hafiz Ismet Dibra 6. Hafiz Ibrahim Dalliu 7. Hafiz Ali Kraja 8. Hafiz Sherif Lëngu 9. Hafiz Sabri Koçi 10. Hafiz Bakalli

11. Hafiz Myrtja 12. Hafiz Muhamet Bektashi 13. Hafiz M. Varoshi 14. Sheh Ali Pazari 15. Sheh Reiz Sinani 16. Sheh Qazim Hoxha 17. H. Adem Metalia 18. Vexhi Buharaja 19. Jonuz Buliqi 20. Shaban Demiri

Klerik Orthodoks te burgosur, internuar

1. Imzot Visarion Xhuvani 2. At Gjergj Suli 3. At Dhimitër Leka 4. At Kostandin Bozdo 5. Imzot Kristofor Kisi 6. At Sifi Papamihali 7. Imzot Irine Banushi 8. Episkop Kozma Qirjo

Nuk është për t´u habitur se  pse asnjë hoxhë nuk gjindet ne listen e të pushkatuarve , sepse nuk gjindet as në kohen e sundimit turko-islam,pra, thenë thjeshtë,nuk janë ata që kërkonin një bashkpunim me vendet Evropjane , ishin dhe janë edhe sot kunder tokes shqiptare ne zemren e Evropes.Historia duhet të shkruhet ashtu si është , jo si i pelqen ketyre e atyre .Nuk ka hater ne histori, nuk ka lshime e as nuk ka përcamje nese shkruhet e verteta.Kontributin e klerik katolik nuk mundemi të e barazojmë njejtë me klerin musliman,sepse janë largë sa është toka me qiell.

Disa të shitur, e dinin veten të privilegjuar kur e thirnin veten turk.Te mundoheshim të dilnin nga zgjedha , të lirohen , si e lexuam më lartë, benin plane , organizime për një luftë të madhe e kombtare,por disa ishin shitur neper poste të larta turke, të tjeret kishin fjetur, të tjeret ishin derguar ushtarë e neper burgje dhe thuja se ishte mbetë e shkret vatra e shqiptarit, kihste vetem gra e femij.

Më 1798 Napoleon Bonaparti vinte nga një fitore e madhe: ai kishte ngritur flamurin francez në hijen e piramidave të Egjiptit. Jerusalemi dhe më pas Siria, të gjitha vende të kënduara nga Bibla ishin ëndrra e madhe e Perandorit. Një vit më vonë, Bonaparti marshonte në krye të ushtrive të tij përgjatë brigjeve të Palestinës. Kështjella e parë që mori ishte Al-Arish. Thuajse të gjithë mbrojtësit ishin shqiptarë. Bonaparti i liroi të gjithë shqiptarët e kapur rob, me kusht që të ktheheshin në vendin e tyre. Nuk ndodhi kështu. Kur pushtoi Gazën, Bonaparti i njohu edhe një herë shqiptarët në mesin e mbrojtësve robër. Në marsin e 1799, Bonaparti hasi në një rezistencë kokëforte në muret e Xhafës. 13 mijë ushtarë francezë përballeshin me katër mijë shqiptarë. Pas disa ditësh, shqiptarët u dorëzuan në besë. Robërit jetuan për disa ditë vetëm me bukë e ujë nën diellin e përvëlues të këtyre anëve. Pas dy ditësh, një takim i Bonapartit me gjeneralët e tij e dha vendimin fatal. Të vriten të gjithë. Katër mijë shqiptarë u ekzekutuan brenda pak orëve në shkretëtirë. Askujt nuk i dihet varri. Kufomat e tyre ushqyen për shumë kohë korbat dhe hienat. " (Dr. Muhamed Mufaku, “Shqiptarët në botën arabe”, Rilindja, Prishtinë 1990.)

Si lexojmë më lartë, shqiptaret ishin ata që ishin ushtarë të turkut, ata që dergoheshin neper shkretetirat arabe ne emerë të padishahut dhe të islamit, e vendi i tyre akoma ishte nen roberi e shtypje.

Të dhena të tilla kemi majftë:Gjatë Luftës së Parë Botërore, ngritja e një shteti izraelit në Palestinë tashmë ishte objektiv i ngulitur i anglezëve. Thuhet se në radhët e trupave osmane që luftuan kundër britanikëve kishte afër 4 mijë ushtarë shqiptarë. Qendra e ofensivës angleze në 1917 ishin pozicionet e divizonit që komandohej nga shqiptari Esat Pasha, vëlla i vezirit të madh Izet Pasha. Përballë gjeneralit shqiptar ishte i famshmi Alenby. Divizioni i Esatit i shpëtoi për mrekulli disa sulmeve të egra të anglezëve dhe më pas zhvilloi shumë beteja të suksesshme rreth e rrotull Jerusalemit. Edhe pas pushtimit të Jerusalemit, shqiptari kokëfortë vazhdoi të rezistonte në një fortesë në qytetin al-Salt, porse aty u plagos rëndë dhe kështu mori fund rezistenca e tij."(Dr. Muhamed Mufaku, “Shqiptarët në botën arabe”, Rilindja, Prishtinë 1990.)

Në Akka, trupat mbrojtëse ishin shqiptarët e Ahmet Pashës. Të tmerrruar nga lajmi i masakrës që kishte ndodhur pak ditë më parë, shqiptarët luftuan me tërbim, për t’iu shmangur fatit tragjik. Udhëtimi i gjatë, lodhja e njerëzve dhe rezistenca e shqiptarëve e bëri të vetën. Bonaparti mblodhi njerëzit dhe i nisi për në Francë.(Dr. Muhamed Mufaku, “Shqiptarët në botën arabe”, Rilindja, Prishtinë 1990.)

Për ,atë që e thash për Kuranin dhe predikimin do të ndalna  pak këtu duke berë analiza e sjellur fakte se kur është përkthyer Kurani i parë ne gjuhen shqipe ?!

Ne kushtet e nje shteti te pavarur shqiptar dhe te pasluftes se pare boterore muslimanet Sunit riorganizohen ne 1921 ne nje Alenace kombetare muslimane Me 1923 bashkesia sunite do te ndahet nga kalifati Stambollit duke zgjedhur si kryetar Myftiun e Tiranes .Ne keto vite ne Islamin shqiptare shfaqet nje dell reformator pasi ndalohet formalish poligamia , dalin perkthme ne shqip te kuranit dhe deputet muslimane kerkojne qe grate te bejne jete shoqerore si burrat gje cila do te filloje te realizohet me ligjin e heqjes se perces vetem me 1937 . Edhe kjo nuk u bë si duhet, sepse shumë ishin kunder heqjes së perces ose dhenjes së liris e shkollimin e femres shqiptare, mirpo sistemi i qeverisjes së Zogut , ndalonte bartjen e perces dhe shkollimi duhet të behej me doemos.

Me 1929 mbahet nje kongres i muslimaneve sunit ku u vendos perdorja ekskluzive e gjuhes shqipe dhe reduktimi i numrit te xhamive per te mbajtur ato me kryesoret , unifikimi i medreseve etj. Ka vend te besohet se ne kete reforme ka gisht Ahmet Zogu me qellimet e tij per te bashkuar vendin dhe per ta oksidentalizuar Shqiperine duke i´a hequr perfundimish imazhin e nje vendi islam.Thuhet se edhe Ataturku, reformatori me i madh i kesaj kohe, behej xheloz nga shpirti reformator i Zogut pasi nuk i pelqente qe ky i fundit t´ia kalonet atij ne kete drejtim.

Dihet se në fakt, përkthimi i parë i Kuranit (jo i plotë ) është berë nga shqiptari i besimit ortodoks Ilo Mitkë Qafzezi i cili përktheu Kuranin në vitin 1921.Shkruhet që Kuranin e parë e përktheu edhe  Sami Frashëri por jo në gjuhen shqipe por në atë turke.Kurani nuk u përkthye kurrë i tersishem por u përkthyen vetem disa ajete nga Kurani :

Në krye të përkthimit të Kur’anit u gjendën dy hoxhallarët më të mëdhenj të historisë shqiptare, Hafiz Ali Korca dhe Hafiz Ibrahim Dalliu .Këta dy ishin të përgatitur dhe të formuar maksimalisht për të bërë një përkthim  të tillë, ngaqë kishin studiuar shkencat islame dhe kishin njohuri të mjaftueshme nga linguistika e atëhershme. Në atë kohë Hafiz Ali Korca kishte përkthyer 37 ajete dhe dy kaptina të Kur’anit, të cilat i kishte botuar në Shkodër, në vitin 1926. Këtë përkthim  Ali Korca e quajti “Kur’ani i madhnueshëm dhe thelbi i tij”. Po në qytetin e Shkodres, në vitin 1929 u përkthye sureja Jasin, nga Shevket Muka, i njohur si Shkodrani. Kështu që, në këtë mënyrë filluan përkthimet e kaptinave të Kur’anit, derisa dijetari i madh shqiptar, Hafiz Ibrahim Dalliu përktheu Kur’anin baskë me komentim, dhe e emëroi “Ajka e kuptimeve të Kur’ani Qerimit”. Këtë përkthim profesor Dalliu e botoi në tre vëllime dhe disa fletushka, Ky përkthim u botua në vitet 1929, 1930, 1931 dhe 1942. (Dr. Feti Mehdiu)

Por, prapë se prapë, një përkthim total i Kuranit nuk u bë aspak.Të dhëna të njeta na jep edhe Sh.Sinani  ne temen (LiLigjërimi fetar dhe gjuha shqipe) ku edhe ai ndër të tjera shkruan:

Sprovat e para të përkthimit shqip të Kur’an-it shihen në dekadat e para të shekullit të kaluar.Kjo meritë i takon Hafiz Ibrahim Dalliut. Ishte, madje, një i krishterë, Ilo Mitke Qafëzezi, që botoi fragmentet e para shqip të Kur’an-it, afro pesë shekuj pas përkthimit frëngjisht, duke i vënë titullin “Këndim”.(Sh.Sinani -Ligjërimi fetar dhe gjuha shqipe)

Jemi shumë aferë me vite për të e vlersuar islamin si një fe e shekujve ose fe e përkrahurë ose e njohurë.Bashkesit islame ne trojet shqiptare, ketë fakt nuk e cekin shpeshë duke e ditur se sigurishtë se besimtaret do të pysnin se me të vertet a thua islami qenka një fe e re për shqiptaret dhe si ka mundesi që me sy mbyllur të predikohet kjo fe dhe të thuhet se është kjo fe e cila ishte dominante ne tokat shqiptare, këto të thëna gjinden nga hoxhallaret , gjë e cila me të vertet të benë të dyshuar dhe të pysesh se ;

Nese llogarisim me vite del se nuk janë  as 87 vite të plota që predikimi i fes islame do të ishte i afert me gjuhen shqipe dhe me predikimin Dituria me e madhe ose njohuria më e madhe e popllit ishte :-Selam alejkum dhe Alejkum selam e mos me i permend Merrhaba e Turk Elhamdyrilah.Por, të krishteret e sidomos katoliket shqiptar nuk u ushqyen as nuk u perfillen me këto veti që ishin të ardhura nga shkrepat e Azis.Ata kishin gjuhen e nënes  ne predikim dhe kishin edhe gjuhen shqipe ne lexim e predikim.

"Për katolikun shqyptar flijet per atme, besniknija ndajë autoritetit ligjuar, guximi der në heroizëm, mundimi per plotësimin moral e kultural nuk janë mall qi qitet në treg të fitimit as tandjevet por janë detyrë ndergjegjje e virtyte të thëmelueme nder parime të paluejshme…”(Pader Anton HarapiI:  Shka duem na katoliket shqiptar!)

Ne deshtem dhe dojmë atë cka është e kombit ,atë cka është e jona , nuk dojm të hujen , se do të dalim tadhetar para vetvetes dhe para botes, e kur themë ne , e kam fjalen për të gjithë shqiptaret me një frymë Evropjane dhe për të gjithë shqiptaret që nuk mbesin nen ndikimin e propagandes islame por mirren me thelbin dhe kujtojnë e ri-kujtojnë të bemet,vrasjet, burgosjet e një sundusi shekullorë si ishte turku.

Ne e dojmë boten e lirë, pa ferexhe, pa shkelje gjinore, pa dryjim e pa harrim.

Pak e hiq flitet për sundimin turk dhe të bemet e tij , me shumë flitet për të bemet e shkjaut e të grekut , një për shkak të kryqit , dy për shkak se nuk është musliman , se ndoshta sikur të ishte edhe ky musliman , sigurishtë se do të ndertonin ndoj xhami e të e pagzonin me emerë të Milloshqviqit ose të Cubrilloviqit, njejtë si i pagzojnë e i kan pagzuar të tjerat me ermra sulltanesh e hanifesh.

Edhe sot, neper xhamija flitet arabishtë,e kjo arsytohet se Arabishtja është gjuha e Kuranit, atehere pra , si ka mundesi që të flasesh e askush s´te kupton , e kam fjalen për sditet e sotme, perderisa ne kishë flitet shqip ,predikohet shqip e vorroset shqip, i vendoset kryqi te vorri që të dihet se këtu është vorrosur një njeri , e jo një hu i cli nuk ka as emerë e as mbiemerë, se huni mundet të i vendoset edhe ndoj gjallese tjeter.

Për faktet e predikimit në gjuhet arabe lexojmë më poshtë;

Autoriteti i këtyre gjuhëve shpjegon faktin që jo vetëm predikimi, por edhe krijimtaria letrare e disa klerikëve, është zhvilluar e vazhdon madje të zhvillohet jo me alfabetin e shqipes, por me alfabetin e arabishtes. Deri në vitet 1970 në faltorët e besimtarëve myslimanë të Kosovës shkruhej letërsi artistike sipas modelit të Nezim Frakullës, kurse në vitin 1989, nga një klerik shqiptar, në Detroit u botua një mevlud arabisht me shkronjat latine të shqipes. Kjo dëmton vetë formimin fetar të besimtarëve, pasi bindjet e tyre nuk arrijnë deri tek shkalla e argumentimit."(Sh.Sinani -Ligjërimi fetar dhe gjuha shqipe)

Në një përkthim shqip të Kur’an-it, që ka qarkulluar ndër besimtarët islamë në mesin e viteve 1990, ka shumë paqartësi gjuhësore e logjike, madje edhe pasaktësi kanonike, sipas vlerësimit të teologëve, që kanë ardhur pikërisht për shkak te absolutizimit të formës.(Sh.Sinani -Ligjërimi fetar dhe gjuha shqipe)

Por,pas fillimit të formimit të shtetit shqiptar , dhe pas kongresit të gjuhes në Manastir , nga hoxhallaret u kërkua që të behet cdo gjë e mundur e të mundesohet një Kuran ne gjuhen shqipe.

Shqiptaret e besimit të krishter e kishin  Biblen në gjuhen shqipe me shekuj të perkthyer.

Nga shqiptarët i pari që filloi ta përkthej Kur’anin ishte Sami Frashëri. Por, Sami Frashëri Kur’anin e kishte përkthyer në gjuhën turke, kështu që perandoria osmane nuk e botoi këtë përkthim të Kur’anit, në atë kohë.

Më pastaj, përpjekja në rradh e përkthimit të Kur’anit në gjuhën shqipe u bë nga një bashkatdhetar i besimit krishterë, i quajtur Ilo Mitkë Qafzezi. Qafzezi ishte nga qyteti i Korçës që jetoi në vitet 1862-1964, ishte studiues i njohur i historisë sonë mesjetare dhe më gjerë. Ilo Mitkë Qafzezi për përkthimin e Kur’anit shfrytëzoi Kur’anin e përkthyer në gjuhën Angleze, nga Xhorxh Sale (George Sale). Kështu që, pjesën e parë të përkthyer ai arriti ta botoj në Rumani, në vitin 1921. Siç kishte deklaruar edhe vetë Qafzezi se, përkthimin e Kur’anit e kishte bërë për atdhetarët e tij që jetonin në Amerikë. Pjesën e dytë të përkthimit Qafzezi e botoi në vitin 1927 në qytetin historikë të Shqipërisë, në Korçë. Ai në hyrjen e përkthimit të parë shkruan: “Ti zgjidhim problemet tona nga librat e hyjnorë. Ne nuk të jemi rob të ndjenjave dhe paragjykimeve tona. Ai më tej vazhdon duke thënë: ne shqiptarët duhet të mposhtim radikalizmin fetarë nëse dëshirojmë të jemi pjesë e qytetërimeve botërore. Sipas ekspertëve shqiptarë të gjuhës arabe dhe të islamologjisë, përkthimi i Kur’anit nga Ilo Mitkë Qafzezi nuk përmban ndonjë vlerë të çmuar shkencore, por, megjithatë, duke pasur parasysh faktin se ky përkthim i Kur’anit është përkthim i parë në gjuhën shqipe, është përkthyer nga gjuha angleze, e jo nga gjuha arabe, madje është përkthyer nga një shqiptarë i krishterë-ortodoks, meriton vend të posaçëm në historinë e islamologjisë dhe në historinë e përkthimit të Kur’anit në gjuhën shqipe.(Dr Feti Mediu)

Pra , e shofim se cdo gjë ka filluar shumë vonë, dhe me ketë e verejmë se nuk kishte nevojë ndoshta për perkthim të Kuranit , sepse nuk kishte kuj të i flitej e predikohej.Njerezit e kërkonin frymen e lirirsë, shkolles dhe urrenin cdo gjë arabo-islame.

Përsa i perket Bibles dhe predikimit të krishter , ato janë shumë të hershme dhe ne gjuhen shqipe,

Fjalët e para ungjillore në shqip, të cilat mbajnë firmën e Kryeipeshkvit të Durrësit, Pal Engjëllit, paraqiten përmes një inskenimi: “Unte paghesonte premenit Atit et birit et spertit senit”, që daton 8 nëntor 1462 dhe që i prin momentit shumë të rëndësishëm të shkrimit shqip, tek libri i parë liturgjik, “Meshari” (1555) i Gjon Buzukut. Autorë të tjerë vijnë bashkë me kohën. Pjetër Budi, ipeshkëv i Sapës dhe i Sardës me veprat e tij “Doktrina e krishterë”, (Romë 1618), “Pasqyra e të Rrëfyemit” dhe “Rituali roman” (1621), Frang Bardhi, ipeshkëv i Sapës, një nga nistarët e shquar të gjuhës shqipe, Pjetër Bogdani, ipeshkëv i Shkodrës dhe më vonë i Shkupit si figurë e spikatur e letërsisë së vjetër shqipe, me veprën “Ceta e Profetëve”, botuar në Venedik më 1685. 

Si teksti më i vjetër i traditës fetare ortodokse, paraqitet “Anonimi i Elbasanit”, i gjetur në manastirin e Shën Gjon Vladimirit në Elbasan. Ky përkthim në albanologji njihet si dorëshkrim i vjeter elbasanas, i përgatitur nga një meshtar i ritit ortodoks, si një predikim i lirë, prej 59 faqesh.Ndër arbëreshët veçohet Lekë Matrënga, klerik nga bashkësia arbëreshe e Sicilisë dhe përkthyes i veprës, “E mbsuame e krështerë”, (1592) dhe Jul Variboba me veprën “Gjella e Shën Mëris Virgjërë”,1762.Kostandin Kristoforidhi, që sipas Ukgjinit është gjuhëtari më i madh i Rilindjes shqiptare dhe përkthyes i krejt Dhiatës së Re gegërisht më 1872, dhe toskërisht më 1879, përkthyes i pjesës më të madhe të Dhiatës së Vjetër dhe i disa librave shkollorë për mësim feje. Atë Anton Xanoni i cili përktheu “Ungjillin e Jezu Krishtit mas Sh’Matheut”, i botuar në Shkodër, 1915. Ndre Mjeda, i cili përkthente ndër të tjera edhe libra fetarë dhe teologjikë. Botoi, “Historia Shejte” në Vjen?, 1915 “Katekizmi i Madh”, përmbledhje e shkurtër e mësimit t? krishterë, n? 4 vëllime, Shkodër 1927 etj.. Ndërsa nga autorët në mërgim, të cilët për shkak të diktaturës komuniste jetuan larg Shqipërisë, dokumentari veçon Dom Zef Oroshin, i cili solli në shqip librin “Katër Ungjijt” dhe “Punët e Apostujve”, Romë 1960, dhe Atë Danjel Gjecaj, i cili përktheu dhe zhvilloi me gjuhën shqipe të kohës, librat liturgjikë “Mesharin e të kremteve” (Romë, 1966) dhe “Rendorin e meshës me popull” Romë, 1973.

Nga Gjeçaj në kohët e fundit janë botuar edhe “Libri i Psalmeve”, Shkodër, 1999 dhe “Lutjet e Përditshme”, në katër vëllime, Shkodër, 2006. Mësohet të ketë lënë në dorëshkrim edhe përkthime të tjera biblike. Duket se filli lidhës i gjithë dokumentarit është kleriku dom Simon Filipaj, i cili duke përkthyer dhe botuar në vitin 1994 Biblën integrale në gjuhen standarde shqipe, plotësoi ëndrrën shekullore të të gjithë paraardhësve të tij. Dom Simon Filipaj (1925 - 1999) lindi në Kllezne të Ulqinit, në Mal të Zi. Gjatë qëndrimit si famullitar në Shën Gjergj të bregut të Bunës dhe Kllezne nga vitet ’66-‘99, iu përkushtua përkthimeve biblike dhe në vitin 1994, botoi veprën jetësore, “Biblën”, duke e kurorëzuar me sukses punën 40-vjeçare.Në film, Filipaj, paraqitet si një intelektual me kulturë të gjerë albanologjike dhe kishtare, studiues i zellshëmi veprave të Buzukut, Budit, Bardhit, Bogdani, Matrengës, Kristoforidhit, Fishtës, Mjedës etj, ia doli të krijonte një kryevepër përkthimore të letërsisë liturgjike shqiptare

Edhe sot, thuja se u dhembë edhe koka edhe shpirti kur flitet për krishterizmin , e duke u munduarë që të krishteret të i bejnë fundamental dhe anti islamista, por Jo, të krishteret e don vendin e tyre ashtu si e jep edhe historia ,arekologjia, filologjia etj.

"Me i permendë besimin – veçanerisht katolicizmin – nji neo-shqyptarit, sjellë kryet më njenë anë, ndoshta edhe me dispjeg; e kta, jo per mni qi ka, pse idealisti i vertetë asht i zhveshun prej që do pasjonit, por per droje dasije e pengime përparimi te kujtuese, te permbajtuna ne besim, e veçanerisht në katoliçizëm……."(Pader Anton HarapiI:  Shka duem na katoliket shqiptar!)