Mazllum Saneja: Ditari im (II)

MAZLLUM SANEJA

DITARI IM

13 II 1987

Ka ca net që shoh ëndrra të këqija.Gjithnjë më shfaqen njerëzit porsi hiena, fantazma. Vështirë e ka njeriu të përballet me këto ëndrra, që nuk më lënë të qetë.Madje as nuk më flihet.Zoti i madh më ndihmoftë!
Shpirtin tim ma karfosin brenga e krajata të ndryshme. Gjithnjë jam duke u lutur. Trupi më dridhet nga frika. Jam fillikat vetëm. Një valë dëshpërimi më kapërthen të tërin.
Diku në thellësinë time dëgjoj pesherëtimat e të vdekurve të mi: babait, nënës, vëllait. Sikur dëgjoj zërin e tyre lutës.

18 VI 1987

Shtirem si i gëzuar, që në të vërtetë nuk jam. Fsheh pikëllimin që të mos i merakos as t’i pikëlloj ata, që më duan dhe kujdesën për mua.Një kohë mendova të bëj vetëvrasje. Natën, para se të flijë, bëra një bisedë të gjatë me vetveten, u përpoqa të ik nga mendimet e liga, ngase kjo do të ishte mosmirënjohje ndaj të gjithëve, do të ishte edhe një ligështi para sfidave të jetës, përplot të papritura e edhe një tragjedi, edhe kështu në botën edhe ashtu të pafat përplot mynxyra.

7 XI 1987

Sapo u zgjova e ndjeva vetveten të rraskapitur. Sakaq dëshirova të lexoj Rabindranath Tagoren. Poezitë e tij sa mahnitëse e aktuale edhe në kohën tonë, sikur ndiej thellë-thellë magjinë e vërtetë të bukurisë të kësaj kurore poetike. I kredhur në mendime, gjatë mendova se, fal këtyre gjenive krijuese ende ekziston kjo botë, e ngjyrat nuk i humb dot. As domethënien, as përmbajtjen:

„0 botë, ta këputa lulen tënde!
Atë e ngjesha fort pas zëmrës sime,
Po më shpoi gjëmbi.Kur kaloi dita
Edhe u ngrys, e pashë lulen time
Që m’ ishte fishkur, po më mbeti dhembja.

Të tjera lule do t’të vinë ty
Me plot erandje e krenari, o botë!
Po koha ime për të mbledhur lule
Kai kur, dhe në vënd të trëndafilit,
Më mbeti dhembja përmes natës s’ errët …”

Dhe, ku, vallë do ta gjeja qetësinë dhe ngushëllimin në mos në këto vargje
si balsam.

12 IV 1988

Mesditë. Një ngacmim i çuditshëm më mbërthen të tërin. Duart më dridhen. Frika . Ankthi. Kam frikë madje të dal në rrugë. I frikësohem madje edhe hapave të mi. Një drithërimë më rrëqeth shtatin. Thonë se nuk ka gjë më të tmerrshme së frika, ankthi para të panjohurës, para fshehtësisë, e cila shfaqet vjedhurazi kudo dhe kurdo. Për një çast më rrëmben një ndjesi e fuiqshme, që të mos dorëzohem para të papriturave në jetë, që të mos humb asnjëherë besimin, shpresën dhe dashurinë, sepse pa këto vlera të shenjta njerëzore jeta e njeriut është e pakuptim.
     Ndiej të ftohtët, ndonëse muaji i majit pranveror, ku natyra hijeshohet nga lulet e nga gjelbërimi, ku çelin manushaqet e kopshtet me jargavanë kundërmojnë. Më vonë bëra një shëtitje rreth e përqark pyllit me pisha e lisa të gjatë, ku thitha gjithë atë ajër të pastër të natyrës.

14 XII 1988

Tërë natën e kalova me një bandit të ri. E takova para stacionit të trenit. Emrin e kishte Jozef. Më tha se ka lindur në kohën e luftës, në njërin nga bodrumet e Varshavës, në lagjen e vjetër Praga të Varshavës.Atëherë ishin kohë të vështira, as ujë as rrymë nuk kishin. Nëna e tij gjithnjë Dante në pamundësi të rrethanave e kushteve që ta shërojë të birin e vet, sepse tërë trupin e kish të mbuluar me ulcerë.
     - Sot, unë dukem Si një engjëll, apo-jo, - tha
Po, në pamjen e jashtme dukej si një engjëll, po duart si të xhelatit.
Gjatë më rrëfeu për familjen, para së gjithash për babain e vet shtatëdhjetëvjeçar, i cili i frikësohej vdekjes, pastaj, për vajzën e dashuruar, për rrugicat ku ajo kalon, për çdo pjesë të fustanit të saj.
      Në ndarje më tha:
      - Ju keni sy të kaltër dhe, jeni aq i përzemërt, çfarë nuk kam takuar akoma një njeri të këtillë.

18 III 1989

Rrugica të vogla si kordele të zvarritura në gërshetat e çupave. Shtëpiza të vjetëruara sikur të ishin kutia shkrepsash. Kjo, që dikur në fëmijëri, më është dukur më e bukura çfarë ishte bota e vetem, më e bukura, tani duket e zvogëluar, e zymtë, e tkurrur dhe e neveritshme, sikur të merrte pothuajse forma të një kështjelle të shkurtabiqave.
    Me dëlirësinë fëmijërore gjithnjë vija pëllëmbët e duarve në dorëzën e derës të vatrës prindërore. Me njëfarë shqetësimi dhe dridhje të zemrës së zhuritur hapja paksa derën, kur të porta gjithnjë më priste motra ime engjëllore , Shuhretja. Përqafimet e para dhe, pastaj, biseda jonë e gjatë me prindërit, vellezërit dhe mitrat deri në mesnatë. Po, a thua është më mirë të heshtësh, sepse në heshtje thuhen të gjitha. Kushedi.

2 VIII 1989

Tërë natën e kalova në stacionin e trenit në mesin e prostitutave, endacakëve, skamnorëve dhe pijanecave. Të nesërmen në mëngjes, duke u kthyer në banesë, shkova me një skamnor. Rrugës u ndalëm dhe, e pimë kafen e mëngjesit. Më rrëfeu, gjatë më rrëfeu për vetveten,se qysh si fëmijë kishte mbetur jetim.Nuk e pyeta fare se si quhej (aq i afërt më ishte). Duke hyrë në banesë, tha se është i sëmurë, se lëngon nga një sëmujndje ngjitëse dhe, se nuk shërohet.
       Në ndarje, u përqafuam si vëllezër.

3 XII 1989

Në ndërtesën e Lidhjës së Shkrimtarëve dhe të Pen Club- it të Polonisë – mbrëmja letrare kushtuar letërsisë shqipe .Nikoqiri i kesaj mbrëmje letrare, poeti dhe prozatori i njohur polak, Andrzej Zaniewski, na njofton me krijues të ndryshëm të arteve.
Në këtë ndërtesë të lashtë që daton që nga shekulli XVI, që dikur banonin mbretërit e Polonisë si Zigmunti, Sobieski etj., tashmë pesëdhjetë mijë vite me radhë është bërë shtëpi e kulturës të shkrimtarëve dhe artistëve të Polonisë, një kënd i ngrohtë takimesh e pikëpjekjesh të njerëzve të artit dhe të kulturës.
Dhe në mbrëmje fillon ora letrare ne Amfiteatrin e Shkrimtareve te Polonise, një mbrëmje kushtuar letërsisë shqipe që nga fillimet e saja deri më sot. Aktorët e Teatrit të Madh Kombëtar të Polonisë deklamojne poezitë e Lasgush Poradecit, Migjenit, Esad Mekulit, Fatos Arapit, Vorea Ujkos, Martin Camajt, Ismail Kadaresë,Azem Shkrelit, Ali Podrimjes…Pas deklamimit të vjershave të poetëve shqiptarë, dikush nga fundi i sallës së amfiteatrit nxiton të iu dhuroj aktorëve nga një buqetë trëndafilash për deklamimin e mrekullueshem të poezive.
Pas mbrëmjës poetike kushtuar letërsisë shqipe, pianistja e re Urszula Zielinska ekzekuton një fragment muzikor të Mazurkave të Shopenit.
Jashtë natë e ftohtë dimri pa hënë. Varshava e bukur dhe poetike mes Visllës, lahet nën dritat shumëngjyrëshe të neonit. Në “Adria”, “Sezam”, “Victoria”, “Polonia” na ofrojnë ftesat për bar të natës.
Natë e vonë dhjetori. Tashmë nuk mendoj në natën e kaluar në „Adria” me të bukurën Natasha, po për mbrëmjën e poezisë shqipe në sallën e amfiteatrit të Shkrimtarëve dhe Artistëve të Polonisë në Varshavë.

12 II 1990

Prapa dritares borë bie. Bën dimer i ftohtë. Si gjithnjë i vetëm fillikat. I kredhur thellë në mendime. Për një çast më vajti në mendje koha e djalërisë, atëbotë kur për të parën herë u dashurova. Nuk di as vetë pse m’u kujtua Pranvera (kështu e kishte emrin), ajo vajzë bjonde me flokë të lëshuar, e bukur dhe e bardhë si mjellma.Sa shumë e pata dashur. Zemra ime rrihte vetëm për të.Një ditë, duke kaluar rrugës nëpër të cilën kaloja edhe unë, m’u duk se ajo mua më shikonte. Po, unë që isha fund e krye i lidhur pas saj, s’po më shikonte fare! Po, unë gjithnjë e ndiqja me vështrim lutës, pashë kokën e saj jashtë derës, u zgjata për ta shikuar, o Zot! Thashë, mua vallë më shikon? Dëshirova t’i them: Natën e mirë, Pranvera!Oh, ç’ jam unë një çilimi!

4 IV 1990

Jeta më solli me vete fjalët më të mëdha e më të bukura: dashurinë dhe vuajtjen. A thua vetëm fjalë…Sepse secili dashuron, secili ka dhembjen e vet.Me të drejtë thuhet se çdo ndjenjë e thellë shpie deri te vuajtja. Se dashuria pa vuajtje nuk është dashuri. Pastaj, pa vuajtje nuk mund të kuptosh lumturinë. Megjithëkëtë, vlen të mendojmë se çfarë bëjmë nga kjo dramë, dramë e jetës. Çfarë do të duhej të jetë roli dhe të bëmat tona si një akt zemërgjërësie, nderi e krenarie. Çfarë dhashë nga vetvetja veç gjakimit dhe etjes.
A thua di si duhet jetuar? Asgjë nuk di.
Dhe në fund sjell ndër mend vargjet e njohura te Charles Baudelaire –it që janë si një trishtim i epokes siç do te thoshte Simone Veil:
“ 0 dhembje o dhembje
koha jeten bren
zemren mos më kërkoni
se bishat ma kanë ngrënë”

15 VII 1990

Ka kohë që nuk kam shkruar fare, asnjë fjalë. Mezi rri disa çaste pranë tavolinës së shkrimit, sakaq më errësohën sytë. Kjo më ka ndodhur shumë kohë më parë. Më merren syte, më turbullohet shikimi, nuk shoh qartë, më erret vështrimi.
Ja, sot provova diçka të lexoj, po më kot. Ndodh që kur të marr librin në dorë të lexoj, më vjen gjumë.Ndaj, vë librin mënjanë, dhe atëherë, për çudi, vij në vete. E gjithë kjo është e mbarsur me pasoja të gjendjës sime të ankthshme shpirtërore, që më shoqëron pareshtur një shqetësim i madh në shpirt. Koha ikën, e unë gjithsesi duet të përfundoj librin „Udhëtimi i purpurt”. Pak kohë ka mbetur.

7 IX 1990

Në stacionin e metrosë të qytetit të Varshavës imazhe të mjegulluara të dramës sime. Pastaj, piktura me bojëra vaji në mur të metrosë, sikur më përkujtojnë pikturat e vëllit tim Fadilit, që aq shumë e deshi artin. Vëllai im – pastë ndjesë kishte një shpirt të ndjeshëm artisti.
Derisa udhëtoja me metro, në mesin e turmës, nora stilolapsin që të shënoj të gjitha mendimet që më erdhën e më pllakosen. Zatën, kështu ndodh me poetët.

9 XI 1990

Ditë monotone, të shoqëruara me shira e borëra. Zura të shkruaj edhe njëherë tërë dorëshkrimin tim, duke bërë korrigjimet e fundit. Sepse, “Krijimi i poezisë është një metafizikë e re, e pashpjegueshme dhe, vargu del në mënyrë të natyrshme, si pasojë e harmonisë që duhet të ketë me vrullet e brendëshme shpirtërore…” shkruan me të drejtë poeti ynë i njohur Lasgush Poradeci. Se “poezia domethënë koncentracion i madh. Të thuash sa më shumë me sa më pak fjalë” .
Për këtë nuk bën të nxitohem dhe, vlen t’u rikthehem disa poezive, sepse siç shkruan një poet tjetrë i kohës sonë (Ali Podrimja) se “Poezia është një udhëtim drejt të panjohurës… Shkrimi i saj është punë Sizifi…latohet derisa të vilet maksimumi nga fjala…”
Dhe, së këtejmi, vlen të rikthehesh madje edhe për një fjalë, për një varg. Sepse poezia është një mister dhe punë e përsosur mjeshtërore.

24 XII 1990

Sonte është Nata e Buzmit. Nata e Kërshëndellave. Është një nga festat kryesore të krishterëve, e cila njihet Si dita e lindjes së Krishtit dhe, bie më 25 dhjetor.
     Së shpejti po hyjmë edhe në Vitin e Ri, me gëzim dhe pikëllim, me fitore e humbje, me ankth e pasiguri dhe, po hyjmë me besìm e shpresë se, në botë do të ngadhnjej zëri i vegjëlisë gjithandej, që në botë të mos ketë më shoqëri në klasa: klasa e shtypur dhe shtypëse, klasa e njerëzve të rrezikuar dhe e atyre që rrezikojnë, klasa e shfrytëzuar dhe shfrytëzuese.
Gjithnjë më duket se nuk mundem dot të ngre barrën e dashurisë sime. Oh Zot, sa më vjen rëndë. Lutem si një i verbër dhe i pamend, duke bërë një luftë të deshpëruar dhe të sfilitur për njeriun tjetër,që e lëmë diku të vetmuar e të pambrojtur fillikat.Në të vërtetë do të flijoja gjithçka për të.
Kur isha ende i ri, 15 vjeç, rëndë u sëmua nga fruthi motra ime Ferdonja. Atëbotë zura të shkruaja vjersha.Sa vuajta shpirtërisht, kur shihja motrën time të sëmurë, e unë doja tai kushtoj diçka më të shtrenjtë.Mbaj mend kur motra vdiq në duar të nënës. Më kujtohet, çdo mbrëmje para se të flijë, i rrëfeja përralla, të cilat shumë i pëlqente. Dhe tani prapë dëshiroj t’i kushtoj diçka.
Dhe rri e mendohem, përse pikërisht në kontakt me njeriun tjetër, shfaqet mjerimi ynë njerëzor, papërsosmëria jonë, pamundësia e krijimit të lumturisë. Pastaj, përse jemi aq të pafuqishëm ndaj atyre që i duam.
Përse në flijimin tonë ka aq shqetësim dëshpërues për qetësinë tonë të brendëshme.

3 III 1991

Ka kohë që gjithnjë jam më i shqetësuar. Gjithë më duket se qëmoti kam humbur qetësinë. Sikur një kamë më është ngulur në zemër dhe, sistematikisht po shkatërron nervat e mia, trurin, trupin. Më duket se, dikush më përgjon, më ndjek pas, derisa unë dëshiroj të ik larg e më larg këtij rrëmeti, të strukem diku, në një kënd ketmie. Mbase për dikë këto janë gjepura. Marrëzira. Megjithatë kam frikë, ndihem gjithnjë më tepër i humbur në këtë mizëri njerëzish. Nganjëherë ankthi bëhët gjithnjë më i madh, sa që ma zë frymën. Dhe e gjithë kjo gjendje depresive po reflektohet në shëndetin tim të brishtë, e gjithë kjo situatë e pashpresë është e kushtëzuar me jetën time të emigrantit të pastrehë, me ankthin dhe pasigurinë e një jete të vështirë.
     Pastaj, më zemëron e ngacmon gjithçka përreth. Oh Zot, ç’ po ndodh me mua, thuajse kam harruar të buzëqesh. Net të tëra nuk fle. Net të gjata pa gjumë. Nga dritarja e dhomës së vogël të gjysmëerrët shikoj pishat e lisat e gjatë. Gjithçka përreth më duket e zymtë, e errët.
     As të lexoj diçka nuk mundem, as fuqi nuk kam. Më zë një gjumë i lehtë dhe i shkurtër. Bie në dremitje, thuajse jam në një agoni, e cila nuk shpie asgjëkund, veçse kah shkatërrimi im psikik e fizik. Mendime të tmerrshme më mbërthejnë, po megjithëkëtë unë ende mbahem, nuk dorëzohem dot. Me një stoicizëm përpiqem t’i sfidoj të papriturat në jetë, ndonëse nganjëherë humb vetëdijen, e një sfilitje më kapërtrhen të tërin. Atëherë zë të bohem indyferent. Dhe, kjo është e tmerrshme, se pikërisht atëherë zë të humb besimin në vetvete dhe tek njerëzit.Sepse të humbësh besimin tek njerëzit domethënë të mos ekzistosh fare në mesin e tyre. Dhe, atëherë zë të vështrosh botëin me një mosbesim dhe dyshim.Zë t’u frikësohesh njerëzve, ndonëse unë i kërkoj nënvetëdijshëm njerëzit, të vë dialog me ata, se në atë mënyrë njoh gjithnjë me tepër fytyra të reja.Me ata ndihem edhe mirë, edhe keq. Sikur të mundja të kërkoja një strehim diku larg grumbullit të njerëzve, larg turmës zhurmëmadhe, të ik diku, të mbyllëm në çelës. Gjithnjë më shumë më kapërthejnë mendime të llojllojshme, mendime të reja për njeriun e sotëm dhe botën përreth. Sepse, për njeriun, jo vetëm bota që e rrethon është një enigmë, ai është edhe vetë për vetveten. Dhe, nga të dy fshehtësitë, shumë më e rëndë duket bota që e rrethon. Mendohem se, a thua kjo botë marramendëse është e pashpirt, e shurdhër.Dhe, une i kam frikë kësaj bote. Vallë, ku të ik, kah të shkoj?
As vetë nuk di. Edhe ajo dhoma ime e vogël – një dhomë e qiraxhiut të pakënaqur e të braktisur, që dikur më është dukur një vend i rehatshëm,
sot muret e dhomës duken të akullta, me një pamje të zymtë e të errët…

Zemra Shqiptare

Mazllum Saneja: Ditari im (II)