Poezi rumune nga Basarabia. Nikolae Dabizha në shqipërim të Baki Ymerit

Nicolae Dabija (Nikolae Dabizha)

Shkrimtar, historian letrar, politikan. U lind (më 15 korrik 1948) në komunën Kodreni, rajoni i Çimishlisë (Republika e Moldovës). Ka kryer në Universitetin Shtetëror të Kishinjëut Fakultetin e Letërsisë. Është kryeredaktor i së përjavshmes Literatura si Arta (Letërsia dhe Arti), organ i Lidhjes së Shkrimtarëve të Republikës së Moldovës, president i Shoqatës së Njerëzve të Shkencës, Kulturës dhe Artit nga Republika e Moldovës,  Anëtar Nderi i Akademisë Rumune. Është autori më shumë vëllime vargjesh, si: Syri i tretë (1975), Uji i panisur (1980), Bojaxhiu anonim (l985), Uji nën këmishë (1989), E drejta për të gabuar (1993), Loti që sheh (1994). Veja e gurtë (1995), Fotografi i vetëtimave (1998), Heshtje shurdhuese (2000), Përmallime të ndaluara (2003), Vetëtimë e kurorëzuar (2OO5), Maraton mes plumbash (2OO8) ?.a. Ka shkruar më shumë libra për fëmijë: Përralla kur Zogu ishte i vogël (1980). Përralla tjera kur Zogu ishte i vogël (1984), Lartmadhëria e Shtefanit të Madh (1991), Edhe në Moldovë lindin njerëz (1992), Në kërkim të identitetit. Historia e Kombit Rumun në Basarabi (2002) etj. Është autor i disa librave të çmuara të eseve: Gjurmave të Orfeut (1983, 1990), Moldova tejmatanë Nistrit – tokë e lashtë stërgjyshore (1991), Liria ka fytyrën e Zotit (1997), Basarabia, ikonë e thyer (1998). Harta jonë që kkullon gjak (1999) etj., autor manualesh (doracakësh) shkollare (Daciada), manuale të historisë për kl. I-IV, Letërsia rumune për kl. e VI). Është laureat i Çmimit Kombëtar të Republikës së Moldovës (1988), i Çmimit të Madh “Sfantul Gheorghe” (Shën Gjergji) në Festivalin Ndërkombëtar në Uzdin të Vojvodinës 2006), i Çmimit “Mihai Eminescu” të Akademisë Rumune (1995), i Çmimit të Madh “Nichita Stanescu” (1992), i Çmimit të Shoqatës së Juristëve të Rumanisë (2001), etj. Ka botuar mbi 50 vëllime publicistike me ese, poezi, disa të përkthyera në SHBA, Itali, Federatën Ruse, Ukrainë. Është autor i ciklit të doracakëve Daciada për shkollat fillore, autor i një doracaku të letërsisë rumune për kl. e  IV, dhe i qindra artikujve të botuar në revista të Basarabisë, Bukovinës, Rumanisë, SHBA-ës, Kanadasë, Francës, Ukrainës, Italisë etj.,  ndërsa cikle nga vargjet e tij janë të përkthyer në gjuhët më prestigjioze në botë.

Nicolae Dabija

S-a n?scut la 15 iulie 1948 în comuna Codreni, raionul Cimi?lia.. A absolvit Universitatea de Stat din Chi?in?u, Facultatea de Litere. E redactor-?ef al s?pt?mânalului „Literatura ?i Arta”, organ al Uniunii Scriitorilor din Republica Moldova . E pre?edinte al Forului Democrat al Românilor din Republica Moldova, pre?edinte a Asocia?iei Oamenilor de ?tiin??,  Cultur? ?i Art? din Republica Moldova . E autorul a mai multor volume de versuri: „Ochiul al treilea” (1975), „Ap? neînceput?” (1980), „Zugravul anonim” (l 985), „Arip? sub c?ma??” (1989), “Dreptul la eroare” (1993), “Lacrima care vede” (1994). “Oul de piatr?” (1995), “Fotograful de fulgere” (1998), „T?ceri asurzitoare” (2000), „Doruri interzise” (2003) ,”Fulger înrourat”(2OO5), „Maraton printre gloan?e, (2OO8) ?.a. A scris mai multe c?r?i pentru copii: „Pove?ti de când P?s?rel era mic” (1980). „Alte pove?ti de când P?s?rel era mic” (1984), „Domnia lui ?tefan cel Mare” (1991), „Nasc ?i la Moldova oameni” (1992), „În c?utarea identit??ii. Istoria Neamului Românesc din Basarabia” (2002) ?.a. E autor al unor apreciate c?r?i de eseuri: „Pe urmele lui Orfeu” (1983, 1990), "Moldova de peste Nistru – vechi p?mânt str?mo?esc" (1991), „Libertatea are chipul lui Dumnezeu" (1997), „Icoan? spart?, Basarabia” (1998). „Harta noastr? care sânger?” (1999) ?.a., autor de manuale ?colare („Daciada”, manuale de istorie pentru cl. I-IV, „Literatura român?” pentru cl. VI-a). E laureat al Premiului Na?ional al Republicii Moldova (1988), al Marelui Premiu „Sfântul Gheorghe” al Festivalului Interna?ional de Poezie de la Uzdin (Serbia) (2006), al Premiului „Mihai Eminescu” al Academiei Române (1995), al Marelui Premiu „Nichita St?nescu” (1992), al Premiului Asocia?iei Juri?tilor din România (2001) ?.a. În 2003 a fost ales Membru de Onoare al Academiei Române. Volume de poezii i-au ap?rut în SUA (2OO1, 2OO3),  Italia (2OO7), Federa?ia Rus? (1977), Ucraina (1989), iar cicluri de versuri i-au fost traduse în cele mai prestigioase limbi ale lumii.

FOTOGRAFI I VETËTIMAVE

(FOTOGRAFUL DE FULGERE)

Unë fotografoj vetëtima

Që e përçajnë terrin

Qiejt

Apo majat e breut

Mbi shpatijet më të larta

Mbi rrokaqiejt më të përkulshëm

Pranë lisave pleq e të vetmuar

I tërheq

Profesion i rrezikshëm

Thuajese njësoj i rrezikshëm

Si vetë jeta –

Të fotografosh vetëtima

Dhe në kohën kur disa më qëllojnë mua

Arrij t’i shkreptoj

Ua lë si kujtim këtë vetëtimë

Që kam

Qenë

FOTOGRAFUL DE FULGERE

Eu fotografiez fulgere

despicând bezne,

ceruri,

sau brazi;

pe dealurile cele mai înalte,

pe blocurile cele mai suple,

lâng? arborii b?trâni ?i însingura?i

le momesc;

periculoas? profesie,

aproape la fel de periculoas?

ca via?a îns??i –

s? fotografiezi fulgere.

?i-n timp ce unele lovesc în mine –

mai reu?esc s? le scap?r.

V? las ca amintire acest fulger

care am

fost.

KONFERENCË SHTYPI

E INVENTATORIT TË MADH

(CONFERINT? DE PRES?

A MARELUI INVENTATOR)

Ëndërroj të inventoj – nëse mundet

Thot me fjalë tjera – që nga vitet e shkollës,

Një fshesë që – do t’i thithte

Të gjitha marrëzitë e botës. (Rrëmujë në sallë).

Tërë jetën po punoj

                             Në një manual

Fluturimi për fluturat dhe në pauzë

Elaboroj një farë fjalori

Të së folmes së zambakëve. (Duartrokitje).

Po mundohem t’i kuptoj njerëzit.

Mahnitem se si i ngjajnë: urrejtjes

Dashurisë, shenjtërisë dhe famës.

(Replika në sallë. Fishkëllima).

Përndryshe, mih kopshin, mbëltoj krizantema,

Tëharr majdanozin, kultivoj barbarozat,

Dhe vdes herë pas here...

(Duartrokitje të gjalla dhe të gjata).

CONFERINT? DE PRES?

A MARELUI INVENTATOR

Visez s? inventez – dac? se poate

spune astfel – înc? din anii de ?coal?,

un burete care - ar absorbi toate

prostiile lumii. (Rumoare în sal?).

Mai lucrez de-o via??

                                 la un manual

de zbor pentru fluturi ?i-n pauze

elaborez un fel de dic?ionar

al graiului crinilor. (Aplauze).

M? mai str?duiesc s? pricep oamenii.

M? mir cum se aseam?n?: uri

?i iubiri, sfin?ii ?i famenii.

(Replici din sal?. Fluier?turi).

În rest, sap gr?dina, s?desc crizanteme,

plivesc p?trunjelul, cultiv mu?cate,

mai ?i mor din vreme în vreme...

(Aplauze vii ?i îndelungate).

MOSHA PËR TË KALUAR

(VÂRSTA DE TRECERE)

Kam, Zot, tridhjetëetre vjet

Dhe jam i mirë vetëm për kryqëzim,

Dhe jam i mirë vetëm për t’u vënë në kryqin

E poemit të përsosur;

Të poemit që për një çast

Dimrin mund ta mënjanojë.

Jam i ndëshkuar sot për një lajthitje

Të cilën do ta bëj nesër;

Revolta e gjakut tim

Qetësohet te prindërit e mi.

Por ku është Juda të më shesë

Për tridhjetë para të argjenta?!

Shtrihet muzgu mbi mure

Porsi një myshk i trëndafiltë,

Kur vdekja ma bën me sy,

Unë mësohem të jem, të jem...

VÂRSTA DE TRECERE

Am, Doamne, treizeci ?i trei de ani

?i-s numai bun de r?stignit,

?i-s numai bun de pus pe crucea

poemului des?vâr?it;

poemului care-ar putea

cu-o clip? iarna s-o amâne.

Sunt pedepsit azi pentru-o gaf?

Pe care o voi face-o mâine.

Revolta sângelui din mine

se domole?te in p?rin?i.

Dar unde-i Iuda s? m? vând?

pentru cei treizeci de arginti?!

Se-ntinde-amurgul peste ziduri

precum un mu?chi trandafiriu,

când moartea-mi face blând cu ochiul,

eu mai înv?? s? fiu, s? fiu....

MEMORJE

(MEMORIU)

          „I nderuar drejtor i përgjithshëm

          I uzinës për prodhim poemash,

Kërkoj falje se Ju marr nga koha, unë,

Rrogtar juaji, me mëshirë

Dua të jua bëj më dije:

Nuk i ka fajet poezia

Se në planetë është shtrenjtuar letra,

Dhe as poetët nuk kanë faj

Nëse ngjyra shkon duke u pakësuar,

Jo për vargun e tyre të gjatë

Vende/vende lapsat nuk mjaftojnë...

Të pashëruar nga poezia,

Të sëmurë nga përjetësia –

Me sytë ndaj yllit më të ri –

Ne, sanço-pançët

Dhe don-kishotët,

Këta që mendojmë se me një poem

Mund të joshim kujdesin e vdekjes,

Po Ju lusim të lëshoni dëftesa borxhi

Edhe për shpresa.

Jeni i lutur, njëherit,

Nëse mund të konfirmoni

Me nënshkrim dhe vulë

Se në shekullin tonë urrejtja s’është e kotë,

Se ekziston ende nevoja për poezi

Mbi këtë glob.

                                       Të dihet.

Me tërë dashurinë dhe kujdesin,

Tuaj,

                             N. DABIZHA”

MEMORIU

      „Stimate director general

      de la uzina de produs poeme,

scuza?i c? V? r?pesc din vreme, eu, al

D-voastr? zilier, cu umilin??

a? vrea s? v? aduc la cuno?tin??:

nu e de vin? poezia

c? pe planet? s-a scumpit hârtia,

?i nici poe?ii nu-s de vin?

dac? cerneal?-i mai pu?in?,

nu pentru versul lor prelung

pe-alocuri pixuri nu ajung...

Nevindeca?i de poezie,

Îmboln?vi?i de ve?nicie ?

cu ochii la cea mai tân?r? stea ?

­noi, sancio-panzii

?i don-quijo?ii,

cei ce sper?m c-un poem c-am putea

s? distragem aten?ia mor?ii,

V-am ruga s? elibera?i chitan?e

?i pentru speran?e.

Mai sunte?i totodat?, ruga?i,

dac? se poate, s? confirma?i

cu semn?tur? ?i ?tampil?

c?-n veacul nostru ura-i inutil?,

c? e nevoie înc? de poezie

pe globu-acesta.

                              S? se ?tie.

Cu toat? dragostea ?i grija,

al D-voastr?,

                                          N. DABIJA”

TESTAMEN

(TESTAMENT)

Fëimjët e mi, ylli po e end perin –

Me poezi nuk tubon pasuri:

Ua lë si trashëgim trëndafilin,

Dritën e tij për paqë e dashuri.

Dhe gjembat, që erërat i lëvrojnë:

Të përgjakeni nga ta,

                                      Në përjetësi,

Kundërmim të cilin as pranvera s’e ka –

I zgjojnë gjarpërinjtë,

                             E varrosur për së gjalli...

Erën t’ua shkulish është fort vështirë,

As që mund ta ngarkosh në karrocë,

Apo ta ndash pjesë/pjesë me sharrë:

Ua lë si trashëgim trëndafilin.

Por nëse do ta dashuroni

                                      Me të vërtetë –

Përjetë askush nuk mund të jua rrëmbejë

Dhe po qe se ua shkëput tufën ndoj xhelat,

Një fije e rrënjës mbetet në jetë.

Erëtima e tij shkruan në erë poema.

…Por kur ngjitet mbi kaçamill zefiri –

Tufat e shkundin ajrin porsi do stema!

TESTAMENT

Copii mei, î?i toarce steaua firul ?

cu poezia nu aduni avere:

v? las ca mo?tenire trandafirul,

lumina lui de pace ?i durere.

?i spinii, ce v?zduhurile ar?:

s? sângera?i de ei,

                                  în ve?nicii,

mireasma care-n orice prim?var? ?

de?teapt? ?erpii

                             îngropa?i de vii...

Mireasma s? i-o smulgi e foarte greu,

nici nu i-o po?i c?ra cu coviltirul,

sau în buc??i s-o-mpar?i c-un fer?str?u:

v? las ca mo?tenire trandafirul.

Iar dac?-l ve?i iubi

                                                 cu adev?rat ?

în veci n-o s? vi-l poat? r?pi nime

chiar de-i va smulge tufa vreun gealat,

un fir de r?d?cin? tot r?mâne.

Mireasma lui scrie pe vânt poeme.

... Dar când se încâlce?te-n r?mi zefirul ?

tufele scunde ard ca ni?te steme!

V? las ca mo?tenire trandafirul.

NJË GRUSHT GLINE

(UN PUMN DE LUT)

          „por s’do të jem një glinë e rëndomtë”

...arkeologët vijnë nga ardhmëria –

Duke mihur dheun e munduar,

Të mahnitur do të gjejnë nën ogar

Një grusht dheu të dashuruar;

E të cilit, ende nga ajo kohë,

Pas një mileniumi e më tepër

Që do ta bluajnë gurra e shkëmbi,

Do ta kaplojë mall për ty;

O, ata do ta shohin për herë të parë –

Një grusht gline se si fërgëllon

Kur e prek truallin tënd...

UN PUMN DE LUT

          „ci nu voi fi un lut obi?nuit”

... arheologi din viitor ?

s?pând p?mântul chinuit,

mira?i g?si-vor sub ogor

un pumn de lut îndr?gostit;

?i c?ruia, si-atuncea înc?,

dup-un mileniu ?i mai bine

ce-or m?cina izvor ?i stânc?,

o s?-i mai fie dor de tine;

o, ei vedea-vor prima oar? ?

amestecându-l cu cazmale ?

un pumn de lut cum se-nfioar?

l-atingerea ??rânei tale...

POEM

(POEM)

Malli im ndaj Jush e jo ndaj pares

Është si malli i murit ndaj dritares.

POEM

Doru-mi-i de Dumneavoastr?:

ca unui zid ? de o fereastr?.