Elizabeta Qyrsaqi, violina që këndon në Greqi

Shkruar nga Riza Lahi    

Elizabeta Qyrsaqi

Në Shqipëri mbase askush nuk e dinte, se ndërsa kamera vigane e gjithë globit ndiqte pishtarin grek që po udhëtonte drejt Athinës në kuadrin e Olimpiadës Botërore të vitit 2004, kishte diçka që lidhej drejtpërdrejt me të. Këtë gjë mbase e dinte vetëm vëllai i violinistes shkodrane; mbase vetëm ai, Nikoja, që e pati lënë shtangën e hekurave në kulmin e lavdisë së tij. Nikoja me siguri ende ishte skeptik që ajo, Elizabeta, një emigrante nga Shqipëria e vitit të tmerrshëm 1997, do të ishte ato çaste violinë e parë në grupin prej 12 virtuozësh helenë të kryesuar prej viganit athiniot, violinistit Jani Giorgiadhi. E ku dukeshin në sytë e miliarda telespektatorëve detalet e orkestrës, ndërsa shoqëronte tenorin botëror që kishte udhëtuar enkas nga Argjentina, Hoze Kurra! Kurra mund të këndonte në secilën pjesë të itinerarit që përshkonte pishtari, por kishin zgjedhur për të pikërisht ishullin Hios, që tanimë kumbonte nga ajo orkestër e përbërë prej 12 luftëtarësh të Leonidhës, të kalibrit që nga Filipidi e deri Fedipi, luftëtarë të ëmbëlsisë dhe delikatesës së artit. Ishulli Hios ka mahnitur dikur romantikun e papërsëritshëm, Viktor Hygo. Ishulli Hios, kjo rokaforte helene e luftës për liri, u bë i njohur anembanë botës nga një poezi, “Djaloshi grek”.

Në vend të kukullës, me violinë në dorë
 
Vajza po shkonte të paraqitej te zoti Tonini. Të gjithë u sulën kush ta zbukuronte më shumë bukuroshen me bukleha biondë. Maria i solli një tufë me lule vjollcë dhe ia vuri në xhepin e vogël. Nëna i tha asaj që duhen lule edhe për zotin Tonini dhe Maria fluturoi e i solli sakaq. Zefi, vëllai i madh, ndërkohë kishte marrë penelin dhe po e pikturonte motrën që ndërsa po u puthte faqen të gjithëve, nëna i vuri një zhigë nga fundi i tiganit pas veshit, “qi mos me na e marrë vajzën kush më sysh”. Babai, ndërkohë po bisedonte në telefon me të vëllanë, të cilit, kohë pas kohe, Tamara, e shoqja ruse, ia merrte telefonin nga dora. “Njatë vajzë, a po na nep mu?” Babai qeshte. “Ia marrtë axha Pjetër të keqen”, e mbyllën bisedën në telefon të dy vëllezërit. Pas pak, mbesa e “Artistit të Popullit” do të duartrokitej nga të gjithë pjesëtarët e jurisë. Vajza e kovaçit që kishte shtangur shtetarët e kohës me një novacion të pashembullt, nga i cili kursehej puna drobitëse e 22 punëtorëve, pas pak, do të regjistrohej në duart e një shkodrani tjetër, po kaq zemërbardhë, Robert Prendushit. Dhjetëvjetorin e virtuozes së vogël, e tërë familja do ta festonte me një hare kaq të bukur, sa, edhe sot, artistja shkodrane që është nga violinat e shkëlqyera të Greqisë, këtij vendi ku muzika dhe poezia janë pjesë e ajrit të frymëmarrjes, e kujton duke perënduar sytë dinakë gjithë sinqeritet dhe gati me të shpërthyer të lotëve. Vajza u dhuroi prindërve të saj çmimin e dytë në shkallë republike në një konkurs në Durrës. “Unë kam pasur talent, por edhe kam punuar shumë... Kushedi se sa herë unë kam studiuar në banjo, kur isha 10-11 vjeçe; ishim ngushtë, mor burr, e nuk kishim shtëpi”, thotë vetull-mbërthyer e reja e mësuesit tim të vizatimit dhe njërit prej piktorëve më seriozë të Shkodrës, Anxhelin Dodmasejt. Në vitin e dytë të shkollës së mesme “Prenk Jakova” u arrit gjëja më e paparashikuar për nënëzën Lenë që nuk dinte ta ngrinte kurrë zërin para të shoqit apo të ushtronte dhunë te bijtë e saj dhe që, megjithatë, sukseset e fëmijëve në atë shtëpi ajo i merrte vesh e fundit. Dhe, i kundronte krijesat e saj, siç mund të kundrojë hajmalinë e shërimit një plakë myslimane shkodrane... Ç’kishte ndodhur?

Tani nëpër duart e “Brilantit të pagdhendur”

Në të vërtetë, shkolla e famshme sovjetike e muzikës klasike, e baletit, e pianos dhe sidomos e violinës, ka pasur gjigantët e saj, që zbukuronin si smeralde krenarinë ruse. Njëri prej tyre ka qenë profesor Jampolski. Jampolski, që tanimë mbase nuk jeton, kur ishte në kulmin e tij, i pati ngritur një nofkë dikujt, një të huaji madje. “O brilanti i pagdhendur”
Ky “i pagdhenduri brilant” besoj që lexuesit e kuptojnë se kush ka qenë. Ka qenë pedagogu personal i tre virtuozëve ende të pazëvendësuar deri tani në terrenin violinistik shqiptar, Ibrahim Madhit, Lorenc Radovanit dhe... i heroinës sonë, Elizabetës. Ky brilant ishte pra Pjetër Gaci, i cili, që nga Tirana, u caktua që t’u jepte mësime personalisht, sigurisht me rrogën e shtetit, dy shkodranëve që parashikoheshin të shndritnin skenën e violinës së vendit, Radovanit dhe … oooh, mbesës së tij, për të cilën kushedi se sa herë, si gjasme me të qeshur, i kishte thënë të vëllait ndërsa pinin raki e shijonin dorën e mrekullueshme të mezeve të zonjës Lenë, “Ma nep, more mu, nji kyt vajzë”. Vajza tani ishte një adoleshente 16-vjeçare, në vitin e dytë të shkollës së mesme të muzikës. Mbesa e tij e bukur kishte dhënë prova të jashtëzakonshme që kishte ardhur puna që të vinte pedagogu që nga Tirana t’i jepte mësim, djaloshit Radovani dhe asaj. Kur sapo kishte mbushur 15 vjeç... “Sa marre më viiiinteeeeeee … Më vunë në spala (violinë e parë) të orkestrës së Shtëpisë së Kulturës. Më vinte turp prej mësuesve të mi, që i kishin vu mbas mejet. Po... këtë e bani vetë dirigjenti, Ermir Krantja... Më ndigjioi nji herë, dy herë, e, “hajde ti, këtu!”, bërtit nji mbasdite dhe … kur e pashë se dikush tjetër lëvizi prej spalës dhe më liroi vendin mue”. Ambiciozi me gjak prej peshkatarëve trima të Shirokës e që sfidojnë trimërisht prej shekujsh “Dallgën e Zezë” të këtij liqeni, Pjetër Gaci, vendosi të luante me një kartë shumë të ashpër dhe të rrezikshme. Të dy nxënësit e tij tani, që kishin mbaruar maturën, do të shkonin në Tiranë që të konkurronin për në konservator. Rivaliteti atë vit parashikohej i jashtëzakonshëm. Parashikohej të vinin mbi 100 konkurrentë dhe do të përzgjidheshin... oh, vetëm 12, asnjë më shumë. Kaq ishin kapacitetet e shtetit në atë kohë. “Ta martë axha Pjetër të keqen. Ti ke me pregaditë Johanes Brahams... asht shumë i zorshëm për moshën tande. Po unë kam besim se ke me e ba si nuk a ma e mira. Hajt, të keqen axha Pjetër.” Që të lexoheshin të gjitha partiturat e Brahams duheshin njëzet minuta. Maturantja i mësoi të gjitha përmendësh. Edhe sikur era t’ia rrëmbente me vete partiturat para duarsh, ajo do të vazhdonte me po aq saktësi. Parashikimet e “brilantit të pagdhendur” dolën të sakta.
Mes të 12 fituesve, Elizabeta Qyrsaqi u vlerësua si më e mira prej tyre. Ndërsa zhvillohej konkursi, axha Pjetër nuk u pa asfare në Tiranë. “Së paku, mos hajde si axhë, po hajde si pedagogu jem... Pash besën, axha Pjetër, hajde me mue në Tiranë... Më ço së paku deri te dera e shkollës e, mandej ikë. U, sa frikë që kam”. Me gjithë vështrimin e dhembshur të kunatës së tij, Lenës, me gjithë lutjet e mbesës së tij të bukur, “Brilanti” u përgjigj vetëm kaq: “Stofi i mirë e shet vedin”, dhe u ul të pinte kafe me të vëllanë, që e dinte mirë se çfarë bënte tjetri. Në konservator, vajza shkodrane që pothuajse përditë vinte që në pesë të mëngjesit, me pastrueset e shkollës e studionte e studionte, do të arrinte të merrte këtë vlerësim nga drejtori Ibrahim Madhi: “Sikur të kishte notë 12, ti do ta merrje patjetër”.

“Shpejt... eja, ka konkurs!”
 
Të dyja motrat që dikur këndonin në dritaren e shtëpisë, tani u bënë bashkë sërish. Lola, stabilizuar tanimë në Athinë, kurse, ja, heroina jonë, po shkonte atje me Orkestrën e Harqeve të Akademisë, ishte gjithnjë spala. Ishte viti 1997. Shkodra e artistëve; Shkodra e haresë, humorit, e luleve dhe e të qeshurave, ende vazhdonte të mbyllej që në orën dy pasdreke, kurse rinia shkodrane, ende dilte natën në krye të rrugëve e rrugicave të veta, për të mbrojtur familjet e veta dhe të komshinjve, krejt zonën e tyre, nga çfarëdo sulmi. Shkodra, kështu, po i kthehej traditës së dikurshme, kur i ishte dashur të luftonte e vetme gjashtë muaj e rrethuar nga totaliteti i një shteti.
Të dyja motrat, tanimë të bëra nëna, po vështronin nga dritarja Athinën në muzg. Pas pak do të shpërthente fluksi mahnitës i dritave në këtë pafundnajë ndërtesash, makinash. Mirëpo, në vend që të këndonin, si dikur, të trishtuara, ata po bisedonin; nganjëherë Elizabeta qante. “Rri, mos u kthe… Jena bashkë... tan artistat kanë ikë, kush ka mujtë... A don me t’i numurue?”. Elizabeta nuk kishte menduar ndonjëherë se do ta linte atdheun. Ajo kish qenë në Itali në vitin 1992 me një orkestër të shkollës së mesme “Prenk Jakova”. Kishte qenë një prezantim shumë dinjitoz i artit nga qyteti i lashtë shqiptar në atdheun e Paganinit, Berliozit, Belinit e Verdit. Beta, në shkëlqimin e saj, kishte një bazament të mrekullueshëm me nxënës dhe pedagogë nga më të përzgjedhurit e shkollës. Qenë duartrokitur gjatë në Bari, Brindisi, Fierence, Romë... Ajo mezi kishte pritur që të kthehej në atdhe dhe t’u tregonte të gjithëve se të gjithë, edhe ajo vetë, ia, kishte mundur të bënte diçka më shumë për vendin e saj... Pas këmbënguljes së Lolës, Elizabeta vendosi të rrinte në Greqi. Orkestra e Harqeve u kthye në Tiranë pa yllin e vet. “Mbas nja dy ditëve, gjeta nji numur të Cin Simonit. Ai ka kenë violinë e parë, spala, në orkestrën e Radio Televizionit, me të cilën kishim marrë pjesë prej kohësh në festivalet tona kombëtare... Ai, si më tha se ishte në Volos, gati tre ore me makinë prej Athinës, shtoi me hare që të nxitoja shpejt se kishte një konkurs. Unë vrap, vrap, vrap, hyna në konkurs me një pjesë të Bahut, si dhe me një të Moxartit, “Koncert në La Magiore”. Fitova fill”. Tanimë, në Volos, dy shqiptarë. Njëra, banonte tri orë larg me makinë.