Eugjen Merlika: Binjakja e pushtimit

Atë ditë, mes shumë fëmijëve të lindur në trevat shqipfolëse, në Lushnjen myzeqare në buzë të kënetës së Tërbufit, në një familje të njohur, lindi një vajzë. Vajza u quajt Vaçe dhe pati një fëmini të patrazuar nga baticat e zbaticat e jetës politike të vendit të saj.

Që e vogël shquhej për karakterin gazmor e për dëshirën e madhe për të kënduar e për të kërcyer. Në qytetin e vogël ku lindi u bë shpejt e njohur për prirjet e saj dhe u dërgua për të studjuar në Liceun artistik "Jordan Misja".

Meqë nuk kishte probleme "biografie" ajo vajzë e talentuar u rreshtua në grupin e artistëve të rinj që do të përfaqësonin Shqipërinë në festivalin ndërkombëtar të rinisë në Moskë, më 1956.

Ishte ballafaqimi i parë i 17-vjeçares me botën e huaj, një farë shkëputje e përkohshme nga rregullat e ngurta që zotëronin në mjediset kulturore të vendit, një ballafaqim që la gjurmë në nënvetëdije e i dha një shtysë rrugës së saj të mëtejshme.

Pak nga pak Vaçja e re u bë e njohur në nivel kombëtar si pasojë e pjesëmarrjes në estradën e qytetit dhe shfaqjeve anembanë Shqipërisë. Kështu në vitin 1961 ajo u tërhoq nga Estrada e Ushtarit, prej nga filloi karriera artistike në kryeqytet që e çoi në pak vite, në majën e muzikës së lehtë shqiptare për një kohë të gjatë.

Më duket e tepërt të flas për sukseset e saj n'atë fushë, për çmimet e fituara, për popullaritetin e saj të padiskutueshëm, për ndihmesën e jashtëzakonshme në interpretimin e këngës shqiptare të lehtë e popullore, për nivelin e lartë teknik e ngrohtësinë e një zëri që, për çdo idhtar të muzikës s'atyre viteve, ishte il non plus ultra e mjeshtërisë vokale.

Në këtë përvjetor të rëndësishëm të këngëtares magjike më pëlqen të ve në dukje disa anë të karakterit e personalitetit të Vaçe Zelës, për shumë kohë të pavëna në pah publikisht. Vaçja u rrit në Lushnjen e viteve 50-të, qytet që nga 1954 ishte kthyer në qendrën kryesore t'internimit për Shqipërinë.

Savra e Pluku ishin sektorët në të cilët ishin sistemuar pjesa më e madhe e t'internuarvet në këtë rreth. Ata më të rinjtë shkonin në shkollat e qytetit, përfshirë këtu edhe gjimnazin e hapur më 1956. Të tjerët punonin, kryesisht në ndërtim, shpeshherë brënda në qytet, kurse pjesa më e madhe punonte në bujqësi.

Udhëzimet që nga majat më të larta të pushtetit komunist ishin që këta njerëz të jetonin në një geto e të shiheshin gjithmonë si "armiq". Pati mjaft nga ata qytetarë të Lushnjes që u munduan t'i venë në zbatim ata udhëzime, por pati edhe nga ata që nuk i mbajtën parasysh. Vaçe Zela ishte një nga të dytët.

Pranë shtëpisë së saj ishte spitali i qytetit dhe këngëtarja e re kalonte me orë të tëra në biseda me vajza t'internuara, të shtruara në spital. Mirësjellja ishte një tipar i karakterit të saj, por ajo bëhej edhe më e dukshme në marrëdhëniet me djem e vajza të shtresave "të përmbysura".

Kjo sigurisht nuk shihej me sy të mirë nga mbrojtësit e rendit, por këngëtarja asnjëherë nuk i bëri të sajat predikimet e "moralit" komunist për famëkeqen luftë të klasave.
E kam njohur herët Vaçen, kur shkoja në gjimnaz dhe ajo ishte udhëheqëse pionerësh e këngëtare n'Estradën e Lushnjes.

Më vonë ajo shkoi duke ngjitur shkallët e suksesit, ndërsa unë duke zbritur ato të dallimit racial të "luftës së klasave". Në rastet e rralla që qëllonte të shiheshim ajo kurrë nuk e ktheu kokën nga ana tjetër, nuk e shmangu takimin, nuk i kurseu fjalët e mira. U mundua të më inkurajonte për të përballuar një jetë që i ngjante një tuneli t'errët ku nuk dukej asnjë lloj drite.

Në fjalët e saj ndihej mirëkuptimi, solidariteti, dhimbja. Ajo mbeti gjithmonë e dashur, e sinqertë, e hapur me njerëzit, i vlerësoi ata nga cilësitë vetjake e jo nga mbiemri, nuk dijti t'urrejë simbas recetave të partisë apo të sigurimit te shtetit.

Është një meritë që lartëson figurën, po të mbahet parasysh se bëhej fjalë për një personazh publik të radhës së parë, në një kohë kur trysnia e shtetit në drejtim të depersonalizimit ishte skajore e pasojat e qëndresës, pothuajse gjithmonë, shumë të hidhura.

Këtë anë të personalitetit do ta tregonte më me forcë në krijimin e familjes së saj, në respektin e dashurisë, në vendimin për t'u bashkuar me një njeri që nuk bënte pjesë në "biografitë e mira", që kish për nënë një grua të huaj, që kish kryer shërbimin ushtarak në një repart pune. Këngëtarja u dashurua me këtë njeri dhe ajo ndjenjë i qëndroi kohëve deri në ditët e sotme.

Vaçe Zela mbeti vajza e çiltër myzeqare edhe duke zotëruar skenat e festivaleve të këngës shqiptare, edhe duke qënë e nderuar nga një popull i tërë, edhe duke përfaqësuar me dinjitet vendin në skenat e huaja.

Ajo nuk lakmoi pozitat politike e shoqërore, nuk u bë komuniste, mbeti një shqiptare që e deshi vendin e i shërbeu me zërin e saj, me kënaqësinë estetike që i dha bashkatdhetarëve të saj.

Ka vite që ajo ka braktisur skenat, por këngët e saj janë të pranishme në kujtesën e njerëzve, të brezit të saj dhe zënë një vend të rëndësishëm në pasurinë artistike të popullit tonë.

Imazhi i këngëtares dhe zëri i saj ka qënë një pjesë e ushqimit tonë shpirtëror, edhe se shumë tekste të këngëve të kënduara prej saj mbanin vulën e kohës, sepse nuk mund të ishte ndryshe.

Koha bën zgjedhjet e saj, hedh në shportë pseudovlerat e frymëzuara nga interesat e çastit, të pushtetit, të ideologjive kalimtare, por ruan dhe ngre vlerat universale që kanë si bosht qëndror njeriun, botën e tij shpirtërore, prirjet dhe aspiratat e tij të përjetshme. Mjaft këngë të kënduara nga artistja jonë e madhe i përgjigjen këtyre kërkesave, prandaj jam i bindur se do të kenë jetën e gjatë.

E jetë të gjatë i urojnë "mbretëreshës së këngës shqiptare" në këtë përvjetor të lindjes gjithë bashkatdhetarët e saj që e kujtojnë me respekt e dashamirësi, duke e shtrirë urimin edhe tek bashkëshorti i saj fisnik dhe bija e tyre e rrallë.

Apartamenti ku familja Rodiqi banon sot në Bazelin e Zvicrës së qytetëruar është disi i veçantë. Ai ka një dalje në një kopsht, në të cilin janë mbjelle lule nga më të ndryshmet. Është një mjedis që i sjell ndërmend këngëtares së kombit lulet e skenave nëpër të cilat kaloi jeta e saj, ajo jetë që kish filluar një të premte të zezë, më 7 prill 1939.

Për Vaçe Zelë, sonte në Pallatin e Kongreseve
Sonte, më 7 prill, në Pallatin e Kongreseve në Tiranë, zhvillohet një aktivitet artistiko-muzikor me rastin e 70-vjetorit të këngëtares së njohur Vaçe Zela.
Kompozitorë, këngëtarë, regjisorë dhe miq të këngëtares do të risjellin gjatë 120 minutave të këtij aktiviteti copëza nga krijimtaria e saj 50-vjeçare, nga jeta e saj familjare dhe shoqërore, edhe pse ajo vetë nuk do të jetë e pranishme.

Disa nga këngëtaret më të njohura të vendit ndër vite dhe sot si Myfarete Laze, Irma dhe Eranda Libohova, Qemal Kërtusha, Gaqo Çako, Sidrit Bejleri etj, do të interpretojnë këngë nga repertori i zgjedhur i këngëtares.