Kinematografia shqiptare, në krizë apo në fund?

Është një gjendje që nuk dihet se cili poërcaktor do t’i vinte më shumë për shtat. Kinematografia shqiptare ka kohë në gjendje apatie dhe gjumi. Edhe ato filma të paktë që prodhohen në vit, janë më ësë shumti bashkëprodhime me kineastë dhe studio të huaja. Dikur me një rendiment prodhimi filmash nga më të lartët në Europë, me një model pune të tillë që vetëm shkolla ruse e kinemasë e kishte karakteristikë. Sot, një godinë gërmadhë që prej vitesh ekzistn nën nonsens. Flasim për godinë, pasi asgjë nga mënyra dhe ritmet e punës së dikurshme të kësaj qendre prodhimi filmash nuk ka mbetur.Asgjë, as në muret e rëna nga koha të godinës madhështore, që sot si një plakë e vjetër rri kërrusur gati të bjerë. Kthehemi në retrospektivë: Filmi i parë shqiptar me metrazh të gjatë “Tana” mban datën e prodhimit vitin 1958, si një produkt i Kinostudios Shqipëria e Re, ndërsa para tij filmi “Skënderbeu”, i folur shqip dhe i prodhuar në Shqipëri në vitin 1953, i pari bashkëpunim shqiptaro-sovjetik në kinematografi. Ky është edhe filmi i parë që përfaqësoi vendin tonë dhe Rusinë në Festivalin e Kanës, ku u nominua me tre ccmime për regjisorin dhe realizimin e skenave masive të luftës, nga të cilat fitoi dy. Flasim për shekullin e kaluar. Sot gjendemi në nivel më të lartë zhvillimi dhe lirie kinematografike, por kemi bërë hapa prapa në lidhje me përfaqëismin e kinemasë sonë në botë. Filmi shqiptar ose nuk arrin fare të hyjë në tregun e filmit evropian, ose mbetet vetëm në nivelin e përfaqësimit në festivale të vogla ballkanike, ku më e madhe është jehona e pjesëmarrjes sesa niveli me të cilin bëhet kjo pjesëmarrje. Kinemaja në krizën e përpjekjeve për të dalë nga gjendja vetëvrasëse, por edhe për sa akoma? Fondet e munguara janë gjithnjë shkak për të justifikuar mungesën e angazhimit për të arritur prodhimtari të lartë dhe rrjedhimisht, cilësi më të mirë.

Pak histori si kujtesë

Kinostudio Shqipëria e Re u themelua në vitin 1952. Realizimi i parë i saj është bashkëprodhimi shqiptaro-rus filmi "Skënderbeu". Ky është i pari realizim "kolosal" i prodhuar nga kjo studio kinematografike. Në vitin 1957 prodhohet filmi i parë i një regjisori shqiptar, Hysen Hakani. Prodhimet në masë fillojnë rreth viteve '70, periudhë që korenspondon uljen e numrit të filmave të importuar. Në vitet '80 Kinostudio "Shqipëria e Re" prodhon rreth 14-15 filma në vit, tematikat janë nga më të ndryshmet. Ndryshimi i sistemit politik dhe kriza ekonomike e viteve '90 sjell transformimin e saj në "Albafilm" dhe në vitin 1996 edhe kjo e fundit mbyll ekzistencën e saj. "Shqipëria e Re" lë në trashëgim rreth 200 filma, kuptohet një pjesë të cilëve ishin prodhim i propagandës shtetërore, filma për nga teknika në krahasim me Hollyëoodin të dobët, por në krahasim me vendet përreth të kënaqshëm. Por ajo lë në trashëgim edhe një sasi të konsiderueshme filmash dhe aktorësh, që kanë qenë pjesë e jetës kulturore te shumë breza shqiptarësh. Kinematografia në Shqipëri u zhvillua mbas vitit '45, ndërkohë që si shfaqje e parë filmike njihet ajo e piktorit Kol Idromenos në vitin 1912. Filmi më i vjetër me temë shqiptare i xhiruar nga të huajt, është "Albania ribelle", xhiruar nga shoqëria italiane "Cines" e Torinos, në vitin 1909. Në vitin 1946 u ngrit ndërmarrja e parë kinematografike shqiptare. Gjatë viteve '70- '80-'90 prodhimi kinematografik shqiptar numëronte në vit, 14 filma artistikë, 40 dokumentarë dhe kronikalë, 16 filma vizatimorë të teknikave të ndryshme. Filmi hyri në Shqipëri në vitet 1911-12. Shfaqjet e para publike u dhanë në qytetet Shkodër e Korçë. Sallat e para te kinemave si institucione publike u ngritën me iniciativën private pas Luftës I Botërore, në qytetet Vlorë, Korçë, Tiranë, Shkodër, Berat. Filmat e parë u bënë nga të huajt,ata qenë kronika. Kronika e parë për ngjarje të lidhura me Shqipërinë është ajo e lidhur me Kongresin e Manastirit (1908), që sanksionoi Alfabetin e gjuhës shqipe. Pas viteve '90, prodhimi i filmit shqiptar ka shënuar rënie të ndjeshme. "Tana" është film i parë artistik shqiptar me metrazh të gjatë. Prodhim i Kinostudios "Shqipëria e re", realizuar në vitin '1958. Subjekti i filmit, me temë nga jeta shoqërore e fshatit, është realizuar me skenar të Fatmir Gjatës, mbështetur në novelën e tij me të njëjtin titull. Regjisor është Kristaq Dhamo. "Qeshim se nuk qajmë dot" është filmi i parë artistik me metrazh të shkurtër, me regjisor Viktor Stratobërdha, me skenar të Dionis Bubanit. U shfaq për herë të parë pas 43 vjetësh, në vitin 1999, për shkak se regjisori Stratobërdha u dënua nga regjimi komunist. “Beni ecen vete", film artistik për fëmijë me regjisore Xhanfise Keko (Artiste e Popullit), prodhim i vitit 1975, ka fituar çmimin e posaçëm në festivalin për fëmijë të Salernos në Itali në vitin 1979. "Zana dhe Miri", është filmi i parë vizatimor i prodhuar në vitin 1975. Më pas, filloi prodhimi i filmave me teknikën e vizatimit dhe më vonë i filmave me teknikën e kombinuar me sende reale.