E premte, 29.03.2024, 12:36 PM (GMT)

Kulturë

Flet, regjizori, aktori, pedagogu dhe producenti Mevlan Shanaj

E shtune, 28.03.2009, 11:42 AM


Mevlan Shanaj
Mevlan Shanaj
Ja rruga ime nga “I teti në bronx” tek “Lule të kuqe, lule të zeza”

Nga Albert Zholi
 
Ende pa mbaruar studimet, ftohet si një nga folësit e parë të televizionit eksperimental shqiptar. Më vonë, tek ky gjigand i medias vizive shqiptare, ai hedh hapat e parë në regjizurë, duke realizuar disa filma dokumentarë, por njëkohësisht është një ndër nismëtarët e filmave artistik televizivë. Por krahas regjizurës ai prek sheshet e xhirimit edhe si aktor. Dy nga rolet e tij më të spikatur “I teti në bronx” në interpretimin e parë kinematografik (roli i Ibrahim Kovaçit) dhe Nebi Surrelit në “Rrugicat që kërkonin diell” për vetë realizimin e lartë artsitk, diskutohen edhe sot, si ndër filmat më të arrirë të kinematografisë shqiptare. I qetë, i saktë, shumë komunikues, por korrekt deri në detaj në mësimdhënie, janë disa nga tiparet dalluese të aktorit, regjisorit, pedagogut, folësit Mevlan Shanaj. Detyrën e pedagogut ai e kryen me një përkushtim të rrallë sqaë studentët shprehen plot emocion dhe vlerësim për figurën e tij. Për meritat e tij në fushën e kinematografisë si regjisor, aktor, pedagog (por së fundi dhe producent) ai nga Presidenti i Republikës para disa ditësh merr titullin “Mjeshtër i madh”.
 
Z. Mevlan, kohët e fundit keni relaizuar një film për Kongresin e Manstirit. Si ju lindi ideja për këtë realizim?

Ishte një rastësi ku me rastin e 100 vjetorit të Kongresit të Manastirit mu bë një ofertë nga disa intelektualë shqiptarë në Maqedoni për të realizuar një film për këtë ngjarje të madhe historike të kombit tonë. Ata e kërkuan me të drejtën e tyre, pasi ngjarja është zhvilluar në Manastirin historik që është një nga datat më të shënuara në historinë e kombit tonë. Kjo kërkesë në fillim nuk m’u duk shumë serioze, pasi dhe unë s’kisha lexuar shumë për këtë event historik, por më vonë pashë që kjo detyrë ishte e ëvshtirë dhe me përgjegjësi dhe donte jo vetëm përkushtim por dhe një seriozitet të madh. Ishte një ndërmarje me të vërtetë që kërkonte përgjegjësi.
 
Ky ishte një angazhim paksa familjar, pasi ju si skenariste kishit bahkëshorten, Natasha Lakon?
 
Po. Dhe detyra e parë filloi nga Natasha . Ajo filloi të mblidhte materialin por edhe tek unë filloi po ajo përgjegjësi që tashmë nuk e besoj. Kur filmi ka përfunduar, mund t’ju them se jo vetëm ka shtuar në CV time një film më shumë, por dua t’ju them se ishte një film me shumë autoritet, me shumë personalitet dhe pse jo, një film që më detyroi të mësoj shumë për historinë e kombit tonë.
 
Pse nga historianët shqiptarë është lënë disi në heshtje ky fakt historik?

Nuk di shumë, por ndoshta ka pasur edhe ndonjë film më parë (nuk jam i saktë, nuk i kam ndjekur të gjithë filmat), por rishikimi i historisë, përbën një të drejtë dhe përgjegjësi kombëtare, që dikush dhe dikur bën mirë që kujtohet. Mjafton që nuk harrohen ngjarje me përmasa të tilla. Ato në momente të caktuara tashmë po marrin vendin që i takon. Kjo më gëzon së tepërmi.

Mos ndoshta ky film ka qenë shtysë që ju të merrni kohët e fundit një dekoratë nga Presidenti i Republikës ?

Jo, ajo dekoratë ka qenë fryt i punës time shumë vjeçare. Titulli “Mjeshtër i madh” m’u akordua për karrierën time 40 vjeçare. Pra 40 vjet punë në skenë dhe ekran si folës, regjisor, aktor dhe pedagog.
 
Kur thoni karrierë 40 vjeçare, kush ka qenë roli i parë i juaji në film?

Në vitin 1969, kam mbaruar Akademinë e Arteve dhe po atë vit kam interpretuar rolin e parë kinematografik, pikërisht tek filmi “I teti në bronx”. Është roli i Ibrahim Kovaçit që më bën të njihem me publikun dhe po në këtë vit, kur kam qenë ende student (duheshin disa muaj) të mbaronte shkolla, kam filluar pranë televizionit shqiptar eksperimental, (një televizion i panjohur athere, por që më bën përgjegjës në kontaktet e para me atë publik të vogël). fillova si folës lajmesh, ose spiker. Athere gjithë stafi i TVSH mund të ishte 25 veta. Ishte thjesht një nostalgji kur e kujtoj sot. Pastaj, sa mbarova shkollën, unë fillova punë në TVSH si regjisor, pra u distancova nga politika. Fillova regjizor, për atë që kisha studiuar, për atë që kisha pasion. Pra rruga ime ishte ajo e artit.
 
Për një kohë të gjatë si regjisor, aktor, pedagog, drejtues emisionesh. Pra na sillni diçka më shumë për lexuesin në këtë rrugë?

Në rrugëtimin 40 vjeçar si regjisor pranë RTSH, apo dhe jashtë tij, unë kam ushtruar dhe profesionin e aktorit. Kënaqësia ka qenë e plotë si në anën e regjisorit ashtu dhe në atë të skenës, sidomos në vitet e fillimit, isha regjisor i televizionit, konferencier, spiker, drejtues konkursesh. Pra të gjitha gjinitë e profesionit viziv. Ecja paralelsiht me të gjitha gjinitë e televizionit, por në punën time veçoj dokumentarët që i kam filluar ndër të parët në RTSH. Dhe që i vazhdoj dhe sot..
 
Dokumenati i parë që keni realizuar?

Ka qenë një dokumentar për Tefta Tashkon, në vitin 1971. Pastaj një dokumetar për Lasgush Poradecin “Shqiptari i vonuar”, “Rrugët”, “Bibla dhe kurani”, “Marie Kraja”, “Pandi Raidhi”, për qytetin e Korçës për Beratin dhe “Shkronjat e pavarsisë”. Çdo dokumentar ka historinë e vet. Por duke qenë televizion në zhvillim ne mbulonim shumë fusha. Por eksperimentuam me dramat, teledramat dhe filmin artsitik. Për herë të parë në historinë e televizionit shqiptar unë kam dalë me filmin artistik televiziv “Korrierët” si regjisor. Ky mbetet filmi i parë artistik televiziv. Ishte viti 1975. Më parë ishte provuar me dramat nga kolegë të tjerë, por edhe nga unë. Pastaj arritëm ti imponoheshim adminsitraëts së kohës pasi realizuam disa filma televiziv. Dolën filmat “Udha e shkronjave”, filmi im “Plumba Perandorit”, një film jetë gjatë, që edhe sot diskutohet, “I paharuari”, “Të shoh në sy” deri tek “Hije të bardha”. Ky i fundit ishte një film që pati shumë diskutime, pasi kritikonte problemet e kohës, pra solli një tronditje në administratën e kohës. Ishte një film provokativ.
 
Filmi i fundit juaj artistik?
 
Është filmi “Lule të kuqe, lule të zeza”, një film i suksesshëm jo vetëm brenda por edhe jashtë vendit, një film që kriika e vlerëson ende. Ky film është realizuar në vitin 2003.
 
Një nga dokumenatërt e fundit?

Është një për aktorin e madh dhe mikun tim Vangjush Furxhiu. “Përcjellja” titullohet.
 
Ju bëni dallim mes filmave dokumentarë dhe atyre artistik?

Jo. Për mua, brenda meje të dy kanë qëndruar shumë mirë. Në filmin artsitik ke më shumë lodhje, intesitet, sepse ke shumë aktorë, skena që duhen ndërtuar, ndërsa tek dokumetari do shumë lexim, informacion, lëvizje, Prandaj në të dyja llojet po kërkoj gjithmonë që të jem në korent dhe të sjell diçka të freskët tek shikuesi, duke ju shmangur shabllonizmit.
 
Diskutohet se ju jeni indetifikuar si aktor me rolin e Nebi Surelit dhe Ibrahim Kovaçit. Po mendimi juaj?
 
I pari është roli që për vitet që kam kaluar ka brenda jo vetëm nostalgjinë por edhe ka rezistuar si film. Me sa duket, publiku aty ka ndjerë nivelin e lartë artsitik. Kanë kaluar vite dhe njerëzit gjithmonë e diskutojnë, e shikojnë si të domosdoshëm ta shohin. Skenat masive, zhvillimi dramaturgjik, janë disa komponent që e bëjnë tek publiku të diskutueshëm. Edhe unë ende e ndjej se tek ky rol dhe tek ai i Ibrahim Kovaçit, më kanë etiketuar në mënyrë të veçantë gjatë jetës time aktoriale. Kur bën shumë filma si regjisor, disa herë harron dhe vetë që çfarë ke bërë, ndrësa në rolet e tua ti etiketohesh, pra je më pranë publikut si aktor. Notën apo “nofkën” e personifikimit ta jep vetëm dhe vetëm publiku. Ai është i paanshëm, realist. Nuk bën kompromise.
 
Vjen një moment që tashmë në të nëjtën kohë regjisor, aktor dhe pedagog. Ku ndjeheni më mirë? Mos vallë si pedagog pasi ato që nuk keni mundur vetë ti sillni në skenë mundoheni t’ua përcillni studentëve tuaj?

 
Puna e pedagogut është një punë e bukur dhe të sjell kënqaësi. Tashmë që është hapur dega e kinematografisë të qënurit pedagog është një shtesë në CV. Përvoja që ke akumuluar, kontaktet me njerëzit e ndryshëm apo me njerëzit e ekranit, nga viti 1969 deri më sot (unë kam qenë gjithmonë present në ekran që nga ky vit), ma kanë bërë komode punën si pedagog. Së fundi tashmë unë jam dhe producent. Me këtë nismë u plotësua pjesa e mbetur e përvojës sime me ekrnain. Prandaj ta kesh këtë mundësi, këtë kënaqësi, ta transmetsoh këtë kulturë, këtë bagazh tek studentët si pedagog është jo vetëm privilegj por edhe përgjejgësi. Pra unë e bëj me shumë kënaqësi këtë detyrë dhe ndjehem mirë mes studentëve. Kam çfarë t’u jap dhe ata kanë çfarë të marrin nga përvoja ime.
 
Akademia sot thuhet se nuk është në nivelet e mëparshme. Nuk ka atë intersim nga studentët, nuk ka kërkesë llogarie. Mendimi juaj?
 
Jo, nuk jam dakord. Ne në degën e filmit kemi një përkushtim të madh të lakmueshëm nga të gjithë pedagogët që nga vitii i parë dhe deri tek viti i fundit, që nga Xhuvani dhe deri tek Esat Mysliu, Kristaq Mitro, apo dhe në kursin tim të dytë. Pra ne marrim një grup studentësh (10 vetë çdo regjisor) nga viti parë deri në vit të fundit. Ne bëjmë një punë plot seriozitet dhe përkushtim të skajshëm. Angazhimi është aq i madh edhe nga studentët që kur të shihni se si ata luajnë apo inskenojnë në provime do të impresionohesh. Është një brez i ri që megjith boshllëqet dhe vështirësitë, studiojnë, marrin një kulturë, që kur dalin në skenë shpalosin të gjithë talentin, kërkesat, përkushtimin që kërkon ky profesion.
 
Momentet më të vështira si regjisor si aktor, pedagogog?

Si pedagog është detyra më e thjeshtë, por e bukur. E bëj me shumë kënaqësi. Detyra më e vështirë është ajo e regjisorit, pasi je gjithmonë në tension, në kërkim, Jo për nga harxhimi i kohës fizike, por për nga vështirësitë, qofshin fizike, materiale, ekonomike, por mbi të gjitha ai është një profesion që kërkon studim, është i lodhshëm, impenjim, të jesh i freskët, për të qenë i papërsëritshëm, jashtë rutinës dhe përsëdytjes. Kjo detyrë të bën që në sheshet e xhirimit që shkojnë deri në 20 vetë (në fillim kam pasur 5 deri në 10 veta), të jesh çdo moment mes përgjegjësisë, tensionit, pasi çasti që fikson, çasti që ngrin në ekran është çast i pakorigjueshëm dhe kjo përgjegjësi, bën që regjisori të jetë në tension, pasi gjithë ajo trupë kërkon, shikon, se çfarë do të thotë ai. Je në një kërkim të skajshëm. Pra, regjisura mbetet një profesion i lodhshëm, por edhe i bukur, i gëzueshëm. Një shembull...Këto ditë është ndarë nga jeta regjisori im i parë Viktor Gjika, dhe pashë se si gjithë opinioni i mbarë shoqërisë tregoi një respekt të admirueshëm për një nga gjigandët e regjizurës shqiptare. Kur regjizori kërkon dhe është në kontakt me auditorin me dinjitet, do të marrë shpërblimin e duhur.
 
Duke qenë i vështirë si profesion regjizura, keni pasë moment që jeni ndjerë keq?

Jo se jam ndjerë keq. Por për të qenë i sigurt në rrugën time, për të qenë sa më Mevlan në këtë rrugë me hapësira të pakufishme, tek “Korrierët” që nuk kisha përvojë me operator Pali Kuken (me të cilin kam disa punë) kam eksperimentuar që me pak veta mund të bëhet një vepër arti. Dhe me pasion ja arritëm. Vështirësi të mëdhaja kam pasur në krijimin e atmosferës “Plumba Perandorit”, pasi transformuam qendrën e Tiranës për të krijuar skenat e atentatit në rrugën e Elbasanit të cilat i krijuam me besnikëri. të admirueshme aty ku është parlamenti. Një ditë do të mblidhej kuvendi (në sistemin komunist) dhe na u dha urdhër që të sforcoheshim, pasi do vinin deputetët dhe nuk duhej të shihej dekori fashist që ishte krijuar, skenat ku dukeshin figurat e Duçes apo Viktor Emanuelit. Me një pasion të madh dhe forcë fizike si Pali Kuke (operator, unë si regjisor) i zvhilluam skenat përdundimtare në kohë rekord. Ishin momente shumë të tensionuara shumë të paparashikueshme për një film të tillë.
 
Po si aktor kë rol do të veçoje si të lodhshëm?

Për lodhje të madhe k pasur roli i Nebi Surelit, jo se ishte me dy seri. Është xhiruar në verë dhe veshja ishte dimërore. Një pallto dhe një karrocë. Aq më teëpr kur filluam xhirimet ishim në Korçë, pastaj na zhvendosën në Durrës. Pra të xhirozh me veshje dimërore në mes të verës në Durrës, veja vetë emrin. Lodhja ishte e madhe, por ishte dhe mosha athere. Gjithë ai qymyr, pisllëqe, djersë, o zot...Ajo karrocë e rëndë që e tërhiqje si kalë. Kishte lodhje fizike por në fund realizimi me sukses ka dhënë frytet e veta. Kam punuar me dy miqtë e mi që e kishin filmin e parë, Rikard Larja dhe Saimir Kumbaro. Ata e kishin si film të parë pasi u nis me një regjisor tjetër, i cili u tërhoq për arsye shëndetsore.
 
Problematika e shoqërisë së sotme shqitare në këndvshëtrimin intelektual ?

Shoqëria jonë po e vuan gjatë kalimin nga sistemi komunsit në atë kapitalist, e vuan pasi shoqëria jonë ka pas një histori (begraund në shekuj të shkruar). Tek dokumentari “Shkronjat e Pavarsisë” del qartë mangësia e një shoqërie kur nuk kishte një alfabet. Një shoqëri që deri në vitin 1920 nuk kishte shtet, i mungonte shtetformimi, një shoqëri që nuk ka pasur atë kulturë civilizimi, qytetarie, që nuk kishte teatër. Pastaj e kapi ajo anarki në sisetmin komunist që çdo gjë u mbush me ideologjizma që e frenuan progresimin. Sot, në kohën e mendimit, të konkurimit, me bagazh të varfër vendi ynë nuk mund ta mbajë dot mbi supe këtë stad zhvillimi apo konkurence në raport me botën e qytetëruar, prandaj po e vuajmë me fenomene që demokracia jonë nuk po i gjen dhe ndaj ne e qujame demokraci të brishtë. Sepse qytetarët shqipatarë janë të pafornmuar me kulturën e duhur për të mbajtur mbi supe një demokraci të vërtetë, reale, funksionale.
 
Keni menduar ndonjëherë të afroheni në politikë?

Jo.Kam mbështetur transformimet demokratike. Kam qenë ndër të parët, ndër grupet nismëtare të tranformimeve që kam mbështetur studentët, por thjesht si qytetarë si, intekektual por jo si pjesmarrës. Politika është larg ekranit, aktrimit, shesheve të xhirimit për mua. Unë jam konsoliduar me ekranin, atje dua të shprehem, përgjegjësinë time si qytetar, dua t’a jap në këtë fushë. Duke bërë mirë këtë detyrë, them se e kam bërë mirë dhe politikën.
 
Mendimi juaj mbi gazetrainë sot?

Është pozitive që ka shumë gazeta të pavarura. Ka një publik me vështirësitë e tranzicionit të mësipërm, por shoh se disa herë( mendoj) se një pjese të medias i mungon personaliteti, I mungon origjinaliteti. Mentaliteti shprehës është i komanduar apo i manovruar. Këto i manovron o politika, o kapitali. Kapitali është në funksion të politikës, (se kështu është rruga në Shqipëri) dhe kështu publiku gëlltit atë që i serviret dhe jo të thithë të vërtetën e fshehur. E vërteta del e servirur në mnyrë subjektive në shtypin e shumtë shqiptar. Kjo edhe në ekranin shqiptar. Ky është mendimi im.
 
Keni peng si regjisor apo aktor?

Jo. Jam një regjisor në kërkim dhe them se filmi im i jetës nuk është bërë ende. Pengu im është në kërkim. Tani jam në një punë të re. Jam producent i një filmi të ri ku regjisor është im bir Joni Shanaj, që e ka bërë vetë dhe skenarin, në një projekt të QKF. Është një film alternativ, ku skenarist dhe regjisor është vetë Joni. Filmi quhet "Farmakon". Temë e ditës. Ilaç që djeg, ëmbëlson. Im bir tashmë këtë e ka filmin e dytë. Ai ka qenë dhe asistenti im në “Lule të kuqe, lule të zeza” edhe montazhier. Ai ka mbaruar shkollën e filmit dhe natropologji sociale në Suedi.
 
Natasha Lako, bashkshortja,(poetja, skenaristja)sa ju ka ndihmuar apo penguar në jetën tuaj artitike?

Natashën e kam mike, bashkudhëtare, bashkshorte, bashkpunëtore. Mbi 6 skenarë me Natëshën përmedn këtu skenarin “Plumba Perendorit” (bashkë me Bashkim Hoxhën), “ I Paharruari”, Lule të kuqe, lule të zeza”, “Shkronjat e Pavarsisë”, “Përcjellja” për aktorin Vagjush Furrxhi “Fletë të bardha” është shkëlqimi i saj. Me 14 skenarë ajo ka formuar portretin e sajë. Gjysmat i kemi bërë bashkë. Si bashkpuntorë, kemi dhe problemet tona, por si bashkshort jo.
 
Femra shqipare e ka zënë vendin në shoqëri?

Jo. Këtu është një shoqëri maskiliste, feudale në mendësi, e cila u shartua dhe me atë komuniste dhe kështu burrat shqiptarë (disa dhe deri në një farë mënyre), janë të dhunshëm, të imponueshëm dhe femrat shqipatre nuk mund të shprehen. Kudo ka probleme për t’u shprehur. Ne jemi pushtet që i themi gruas na jep dhe një gotë ujë. Këtu nuk bëhet fjalë për zonat rurale por edhe në Tiarnë. Kjo është dhe në politikë. Jemi vendi me pjesmarrjen më të vogël të gruas në politikë. Edhe pse është shtruar si detyrë, paralmenti shqipatr është i shurdhër, Narasha ka qenë dy herë deputete dhe ka pas një trapacim të jashtzakonshëm. Sa është detyruar të jap dorëheqjen dhesspe nuk u reklamua si fakt. Rasi i parë që jepej dorëheqje nga të qënit deputet aq më tepër nga një grua.
 
Si është teatri shqiptar sot?

Teatrin e dua shumë. Teatri më dnryshoi profilin e jetës. Shkollën e mesme e fillova për mjekësi por magjia e teatrit magjia e Aleksandër Miosiut më bëri që të ndroja rrjedhën e jetës. Atëhere kur u njoha me Shekspir, Cehov, Shiler, Hamlet, Xhaxha Vanjën, Intrigë dhe dashuri, por edhe repertorin kombëtar, nuk mund të ndahesha më. Trionditje sot nuk ka veëm teatri, por ka edhe në gjithë fushat e jetës. Teatri është në krizë. Nuk ka jetë të organizuar tearale, kështu që edhe publiku është spontan. Kjo edhe në TOB. Nuk ka një repertor të vendosur që publiku ta dijë se kur dhe ku do të shkojë. Publiku kështu oragnizon ditët e tija të operas, të teatrit. Programe spontane bëjnë që publiku serioz të distancohet. Të bëhet i rastësishëm. Dy vjetët e fundit ka një erë të re dhe duket se është rikthyer publiku.
 
Në sisetmin komunist a vlerësoheshin artistët?
 
Sisetemet totalitare bëjnë politka të afrimojnë veten e tyre, dhe arti dhe kinemtografia kanë një destinacion dhe komandë, ka ideologjizma. Por duke e krahasuar me sot ku gjërat duken sipas një tërmeti, në vendin e duhur, duket se pëkujdesja kaq qenë më e madhe. Por vetë sisemet komunsite janë të etura për oragnizme masive, me përmasa kombëtare dhe që krojojnë atmosferë fallco sukseses. Ata bënin parakalime, spatakiada, teatër, ceremonira,pompoze, butaforeske. Sot çdo gjë sështë bërë komerciale, për të fituar paranë dhe organizmiet masive janë të pakta. Parja që del nga arti është e vështirë por është paraja më jetëghjatë.



(Vota: 1)

Komentoni
Komenti:

Video

Qazim Menxhiqi: Niset trimi për kurbet


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora